Ο Ιαμβικός Κανόνας της εορτής των Χριστουγέννων .(Ερμηνευτική προσέγγιση)

 

Ποίημα .Ιωάννου Δαμασκηνού

(Απόσπασμα)

Εισαγωγικά 

Τα Χριστούγεννα ψάλλονται δύο κανόνες, ένας "πεζός" και ένας "ιαμβικός", δηλ. με συγκεκριμένο ποιητικό μέτρο (ιαμβικό στίχο). Ο πεζός κανόνας (ο πιο γνωστός) είναι ποίημα του αγίου Κοσμά του Μελωδού, ενώ ο ιαμβικός είναι του αγίου Ιωάννη του Δαμασκηνού. Οι κορυφαίοι αυτοί ποιητές και μουσικοί του 8ου αιώνα ήταν θετοί αδελφοί.

Ο  Φώτης Κόντογλου γράφει:

“… Διάβαζα τ' αρχαία τροπάρια, και βρισκόμουνα σε μια κατάσταση που δεν μπορώ να τη μεταδώσω στον άλλον. Προ πάντων ο ιαμβικός Κανόνας ‘Έσωσε λαόν’, με κείνες τις παράξενες και μυστηριώδεις λέξεις, μ' έκανε να θαρρώ πως βρίσκουμαι στις πρώτες μέρες της δημιουργίας, όπως ήταν πρωτόγονη η φύση που μ' έζωνε, ο θεόρατος βράχος, που κρεμότανε απάνω από τη μικρή εκκλησιά, η θάλασσα, τ' άγρια δέντρα και τα χορτάρια, οι καθαρές πέτρες, τα ρημονήσια που φαινότανε πέρα στο πέλαγο, ο παγωμένος βοριάς που φυσούσε κ' έκανε να φαίνουνται όλα κατακάθαρα, τ' αρνιά που βελάζανε, οι τσομπάνηδες ντυμένοι με προβιές, τ' άστρα που λάμπανε σαν παγωμένες δροσοσταλίδες τη νύχτα! Όλα τα ᾽βλεπα μεσ' από τους χριστουγεννιάτικους ύμνους, μεσ' από τα ιαμβικά εκείνα αποκαλυπτικά λόγια, σαν και τούτα: ‘Άγων άπαντας, προς σέλας ζωηφόρον Θεός πεφυκώς, εκ πυλών ανηλίων’, ‘ήκεις πλανήτιν, προν νομήν επιστρέφων την ανθοποιόν, εξ ερημαίων λόφων’. Αυτοί οι ερημαίοι λόφοι, σαν το βουνό που ζούσα πάνω του, τι μυστικό αντίλαλο είχανε μέσα στην ψυχή μου! Ω, τι είναι αυτή η γλώσσα! Λόγια είναι αυτά η αντιφεγγίσματα από έναν άλλον κόσμο, γεμάτον από τη μυστική φωτοχυσία της αθανασίας! … Πως να μεταφράσω αυτά τα αμετάφραστα;”.

Αλλά αυτά τα αρχαία τροπάρια με τις μυστηριώδεις λέξεις κρύβουν το μυστήριο της Ενανθρωπήσεως και χρειάζεται υποβοηθητική ερμηνευτική απόδοση, ώστε το περιεχόμενό τους να καταστεί προσιτό σε όσους δυσκολεύονται. Χρειάζεται ερμηνεία, όχι μετάφραση, γιατί η μετάφραση «σκέτη» αδυνατεί να μεταδώσει το νόημά τους. Όπως παλιότερα έχουμε υποστηρίξει, “χρειάζεται πρωτίστως ερμηνεία θεολογική, ιστορική, πραγματολογική τις περισσότερες φορές, στα λειτουργικά κείμενα. Απαιτείται για ένα τεράστιο όγκο δεδομένων διερμηνεία και εξήγηση, ώστε ακόμα και οι ‘κατανοητές’, ήδη μεταφρασμένες, λέξεις να μεταδίδουν πραγματικά ένα κατανοητό μήνυμα”.

Ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης (1749-1809), ο “θεόπνους διδάσκαλος της ευσεβείας” έχει ερμηνεύσει με εκτενή θεολογική και φιλολογική ερμηνεία όλους τους ασματικούς Κανόνες των Δεσποτικών και Θεομητορικών εορτών. Και μάλιστα για τους δύο της Χριστού Γεννήσεως σημειώνει χαρακτηριστικά:

“Καθώς γαρ οι Άγγελοι πρότερον κατ’ αυτήν την νύκτα της Γεννήσεως του Κυρίου, εξήγησαν εις τους ποιμένας και αγροίκους ανθρώπους το παράδοξον τούτο Μυστήριον, ούτω και ημείς θέλομεν εξηγήση εις τους Χριστιανούς, οι οποίοι είναι αγροικότεροι εις την κατανόησιν των γλαφυροτέρων ρημάτων και νοημάτων”.

Η εξήγηση και ερμηνεία αυτή είναι απαραίτητη για την προσβαση στα νοήματα αλλά δεν ταυτίζεται με την «μετάφραση των λειτουργικών κειμένων», που μερίδα θεολόγων αθεολογήτως επιδιώκει και με ιδιότυπο πείσμα προωθεί. Η ερμηνευτική απόδοση χρησιμοποιείται για βοήθημα. Δεν αντικαθιστά ούτε εκτοπίζει τα παραδεδομένα λειτουργικά και υμνολογικά κείμενα. Κι όταν επιτελέσει το έργο της, δηλαδή να εξηγήσει, επιστρέφει ήσυχα και ταπεινά στην θέση της χωρίς άλλες διεκδικήσεις» […]

Για το συγκεκριμένό άρθρο χρησιμοποιήθηκαν οι βιβλιογραφικές πηγές που αναφέρονται στο τέλος.

.

-------------------------------------------------

Θεολογικός σχολιασμός: πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Αθανασίου

	Μεταγραφή στα Νέα Ελληνικά (κατά προσέγγιση):
Εὐεπίης μελέεσσιν ἐφύμνια ταῦτα λιγαίνει Υἷα Θεοῦ μερόπων ἕνεκα τικτόμενον Ἐν χθονί, καὶ λύοντα πολύστονα πήματα κόσμου. Ἀλλ' Ἄνα ῥητῆρας ῥύεο τῶνδε πόνων.	"Αυτά τα υμνογραφήματα αντηχούν με εύηχα (όμορφα) μέλη (στίχους)" "για τον Υιό του Θεού, που γεννιέται στη γη για χάρη των ανθρώπων" "και λύνει τα πολλά και οδυνηρά βάσανα του κόσμου." "Αλλά, Κύριε, ρύθμισε (ή σώσε) τους ρήτορες (τους υμνογράφους) από αυτούς τους κόπους

Ο υμνογράφος δηλώνει την πρόθεσή του να υμνήσει με ωραία λόγια τον Ιησού Χριστό, ο οποίος γεννήθηκε ως άνθρωπος για να σώσει την ανθρωπότητα από τον πόνο και την αμαρτία. Παράλληλα, ζητά από τον Θεό βοήθεια για να ολοκληρώσει το δύσκολο ποιητικό του έργο.

Λεξιλόγιο

• Εὐεπίης: Η ωραιότητα του λόγου, η καλλιέπεια.
• Μελέεσσιν: Με τα μέλη, δηλαδή τους μουσικούς στίχους ή τις στροφές.
• Ἐφύμνια: Ύμνοι, τραγούδια που ψάλλονται πάνω από κάτι (εδώ πάνω στο γεγονός της Γέννησης).
• Λιγαίνει: Ψάλλει με γλυκύτητα και καθαρότητα, αντηχεί εύηχα.
• Υἷα Θεοῦ: Τον Υιό του Θεού.
• Μερόπων: Των ανθρώπων (στην ομηρική γλώσσα «αυτοί που έχουν έναρθρη φωνή»).
• Χθονί: Στη γη.
• Πολύστονα πήματα: Τα γεμάτα στεναγμούς και πόνους βάσανα.
• Ἄνα: Κλήση του «Άναξ» (Βασιλιά), προσφώνηση προς τον Θεό.
• Ῥητῆρας: Αυτούς που μιλούν ή υμνούν (εδώ τους υμνογράφους).
• Ῥύεο: Σώσε, λύτρωσε, απάλλαξε.
• Πόνων: Των μόχθων, των δυσκολιών (αναφέρεται στον κόπο της συγγραφής του ύμνου).

 

 

ᾨδὴ α'-Ἦχος α'- Ὁ Εἱρμὸς  «Ἔσωσε λαόν, θαυματουργῶν Δεσπότης, Ὑγρὸν θαλάσσης κῦμα χερσώσας πάλαι· Ἑκὼν δὲ τεχθεὶς ἐκ Κόρης, τρίβον βατήν, Πόλου τίθησιν ἡμῖν· ὃν κατ οὐσίαν, Ἶσόν τε Πατρί, καὶ βροτοῖς δοξάζομεν».	Ο Δεσπότης Χριστός έσωσε παλιά τον λαό Του (τους Ισραηλίτες) κάνοντας θαύμα, μετατρέποντας το υγρό κύμα της θάλασσας σε ξηρά (κατά την Έξοδο από την Αίγυπτο). Τώρα, αφού γεννήθηκε θεληματικά από την Παρθένο, ανοίγει για εμάς έναν δρόμο βατό προς τον ουρανό. Αυτόν, που ως προς την ουσία Του είναι ίσος με τον Πατέρα, εμείς οι άνθρωποι Τον δοξάζουμε.
Ἤνεγκε γαστὴρ ἡγιασμένη Λόγον, Σαφῶς ἀφλέκτῳ ζωγραφουμένη βάτῳ, Μιγέντα μορφῇ, τῇ βροτησίᾳ Θεόν, Εὔας τάλαιναν, νηδὺν ἀρᾶς τῆς πάλαι, Λύοντα πικρᾶς, ὃν βροτοὶ δοξάζομεν.	Η αγιασμένη κοιλιά (της Παναγίας) βάσταξε τον Λόγο του Θεού, ο οποίος προεικονίστηκε καθαρά από την καιόμενη αλλά μη φλεγόμενη βάτο (του Μωυσή). Ο Θεός ενώθηκε με την ανθρώπινη μορφή και λυτρώνει την ταλαίπωρη κοιλιά της Εύας από την παλιά κατάρα. Αυτόν εμείς οι άνθρωποι δοξάζουμε.
Ἔδειξεν ἀστὴρ τὸν πρὸ ἡλίου Λόγον, Ἐλθόντα παῦσαι τὴν ἁμαρτίαν Μάγοις, Σαφῶς πενιχρὸν εἰς σπέος τὸν συμπαθῆ, Σὲ σπαργάνοις ἑλικτόν· ὃν γεγηθότες, Ἶδον τὸν αὐτόν, καὶ βροτὸν καὶ Κύριον.	Το αστέρι υπέδειξε στους Μάγους τον Λόγο που υπήρχε πριν από τον ήλιο, και ο οποίος ήρθε στη γη για να σταματήσει την αμαρτία. Τον έδειξε μέσα σε ένα φτωχικό σπήλαιο, Αυτόν τον συμπαθή, τυλιγμένο με σπάργανα. Οι Μάγοι Τον είδαν με χαρά και αναγνώρισαν ότι ο ίδιος είναι ταυτόχρονα και άνθρωπος και Κύριος.

Σχόλια

Τα τροπάρια επικεντρώνονται στη σύνδεση της Παλαιάς Διαθήκης με τη Γέννηση του Χριστού:

1. Η Διάβαση της Ερυθράς και ο Ουρανός: Ο υμνογράφος παραλληλίζει το θαύμα της ξηράς στη θάλασσα με τη Γέννηση. Όπως τότε ο Θεός έσωσε τον λαό του, τώρα ο Χριστός, γεννημένος από την Παρθένο, ανοίγει έναν «βατό δρόμο» (τρίβον βατήν) για να ανέβει ο άνθρωπος στον ουρανό (πόλον).
2. Η Βάτος και η Λύτρωση της Εύας: Η Παναγία συγκρίνεται με την «ἄφλεκτη βάτο» του Μωυσή. Καθώς δέχτηκε το πυρ της Θεότητας χωρίς να καεί, γέννησε τον Θεό σε ανθρώπινη μορφή, λύνοντας έτσι την κατάρα που βάραινε το γένος των γυναικών από την εποχή της Εύας.
3. Ο Αστήρ και η Διπλή Φύση: Το αστέρι αποκαλύπτει στους Μάγους τον προαιώνιο Λόγο μέσα σε ένα φτωχικό σπήλαιο. Το κεντρικό μήνυμα εδώ είναι η αναγνώριση του Χριστού από τους ανθρώπους ως ταυτόχρονα «βροτό» (θνητό άνθρωπο) και «Κύριο» (Θεό).

 

ᾨδὴ γ', Ἰαμβικός
«Νεῦσον πρὸς ὕμνους οἰκετῶν Εὐεργέτα, Ἐχθροῦ ταπεινῶν τὴν ἐπηρμένην ὀφρύν, Φέρων τε Παντεπόπτα τῆς ἁμαρτίας, Ὕπερθεν ἀκλόνητον, ἐστηριγμένους, Μάκαρ, μελῳδοὺς τῇ βάσει τῆς πίστεως».	«Ευεργέτη μας, στρέψε το βλέμμα Σου  προς τους ύμνους των δούλων Σου, ταπεινώνοντας την υπερήφανη έπαρση του εχθρού (του διαβόλου). Εσύ Μακάριε Παντεπόπτη, σήκωσε τους υμνητές Σου πάνω από την αμαρτία και στήριξέ τους ακλόνητους πάνω στη βάση της πίστεως.»
Νύμφης πανάγνου τὸν πανόλβιον τόκον Ἰδεῖν ὑπὲρ νοῦν ἠξιωμένος χορός, Ἄγραυλος ἐκλονεῖτο, τῷ ξένῳ τρόπῳ. Τάξιν μελῳδοῦσάν τε τῶν Ἀσωμάτων, Ἄνακτα Χριστόν, ἀσπόρως σαρκούμενον.	«Αυτός που βασιλεύει στα ύψη των ουρανών, από ευσπλαχνία γίνεται τώρα άνθρωπος σαν εμάς από την ανύμφευτη Κόρη. Ενώ προηγουμένως ήταν άυλος (ως Θεός), στους έσχατους χρόνους ο Λόγος πήρε την "παχύτητα" της σάρκας, για να τραβήξει κοντά Του τον πρωτόκτιστο άνθρωπο (τον Αδάμ) που είχε πέσει στην αμαρτία.»
Ὕψους ἀνάσσων οὐρανῶν εὐσπλαγχνίᾳ, Τελεῖ καθ' ἡμᾶς ἐξ ἀνυμφεύτου Κόρης, Ἄϋλος ὢν τὸ πρόσθεν· ἀλλ' ἐπ' ἐσχάτων Λόγος παχυνθεὶς σαρκί, τὸν πεπτωκότα, Ἵνα πρὸς αὐτὸν ἑλκύσῃ πρωτόκτιστον.	«Αυτός που βασιλεύει στα ύψη των ουρανών, από ευσπλαχνία γίνεται τώρα άνθρωπος (τελεί καθ' ημάς, δηλαδή γίνεται όπως εμείς) από την ανύμφευτη (παρθένα) Κόρη. Ενώ προηγουμένως (ως Θεός) ήταν άυλος, τώρα, στους έσχατους καιρούς, ο Λόγος πήρε σάρκα ("παχύνθηκε" σαρκικά) για να τραβήξει κοντά Του τον πρωτόκτιστο άνθρωπο (τον Αδάμ) που είχε πέσει (στην αμαρτία).»

Οι ύμνοι αυτοί εξαίρουν τη συγκατάβαση του Θεού, ο Οποίος γίνεται άνθρωπος για να γκρεμίσει την έπαρση του εχθρού και να υψώσει την ανθρωπότητα στην πρότερη δόξα της.

1. Ο Ειρμός είναι μια δέηση προς τον «Παντεπόπτη» Θεό να ταπεινώσει την αλαζονεία του διαβόλου («ἐπηρμένην ὀφρύν») και να κρατήσει τους πιστούς σταθερούς και ακλόνητους πάνω στο θεμέλιο της πίστης, μακριά από την αμαρτία.
2. Περιγράφεται η κατάπληξη του «αγραύλου χορού» (των βοσκών), οι οποίοι αξιώθηκαν να δουν το ακατανόητο μυστήριο της Γέννησης. Το δέος τους προέρχεται από την αντίθεση ανάμεσα στη φτωχική γέννηση και τη μεγαλοπρέπεια των Αγγέλων που υμνούν τον σαρκωμένο Βασιλιά Χριστό.
3.  Υπογραμμίζεται το δόγμα της Ενανθρώπησης. Ο προαιώνιος και άυλος Λόγος, από ευσπλαχνία, «παχύνεται» (λαμβάνει υλική σάρκα) από την Παρθένο. Σκοπός αυτής της ταπείνωσης είναι να «ελκύσει» (να τραβήξει) ξανά κοντά Του τον πεσμένο άνθρωπο (τον πρωτόκτιστο Αδάμ).

 

ᾨδὴ δ', Ἰαμβικός- Ἦχος α'
Ὁ Εἱρμὸς  «Γένους βροτείου τὴν ἀνάπλασιν πάλαι, ᾌδων Προφήτης Ἀββακούμ, προμηνύει, Ἰδεῖν ἀφράστως ἀξιωθεὶς τὸν τύπον. Νέον βρέφος γάρ, ἐξ ὄρους τῆς Παρθένου, Ἐξῆλθε λαῶν, εἰς ἀνάπλασιν Λόγος».	«Ο Προφήτης Αββακούμ, ψάλλοντας παλιά, προαναγγέλλει την αναδημιουργία του ανθρώπινου γένους, καθώς αξιώθηκε να δει με τρόπο ανέκφραστο την προτύπωση της Γέννησης. Διότι ο Λόγος του Θεού βγήκε (γεννήθηκε) ως νέο βρέφος από το "όρος" της Παρθένου, για να αναπλάσει και να σώσει όλους τους λαούς.»
Ἶσος προῆλθες τοῖς βροτοῖς ἑκουσίως, Ὕψιστε, σάρκα προσλαβὼν ἐκ Παρθένου, Ἰὸν καθᾶραι τῆς δρακοντείας κάρας, Ἄγων ἅπαντας πρὸς σέλας ζωηφόρον, Θεὸς πεφυκώς, ἐκ πυλῶν ἀνηλίων.	«Ω Ύψιστε, ήρθες θεληματικά όμοιος με τους ανθρώπους, παίρνοντας σάρκα από την Παρθένο, για να καθαρίσεις το δηλητήριο του κεφαλιού του δράκοντα (του διαβόλου), οδηγώντας όλους εμάς προς το ζωηφόρο φως, καθώς εκ φύσεως είσαι Θεός, προερχόμενος από τις αθέατες πύλες (του ουρανού ή του Άδη, για να τον καταστρέψεις).»
Ἔθνη τὰ πρόσθεν τῇ φθορᾷ βεβυσμένα. Ὄλεθρον ἄρδην δυσμενοῦς πεφευγότα, Ὑψοῦτε χεῖρας, σὺν κρότοις ἐφυμνίοις, Μόνον σέβοντα Χριστόν, ὡς εὐεργέτην, Ἐν τοῖς καθ ἡμᾶς συμπαθῶς ἀφιγμένον.	Όλοι οι λαοί, που προηγουμένως ήσασταν βυθισμένοι στη φθορά, τώρα που αποφύγατε ολοκληρωτικά τον όλεθρο του εχθρού (διαβόλου), σηκώστε ψηλά τα χέρια σας χειροκροτώντας και ψάλλοντας ύμνους. Λατρεύστε μόνον τον Χριστό ως ευεργέτη, ο οποίος από ευσπλαχνία ήρθε και έλαβε τη δική μας ανθρώπινη φύση.»
Ῥίζης φυεῖσα τοῦ Ἰεσσαὶ Παρθένε, Ὅρους παρῆλθες, τῶν βροτῶν τῆς οὐσίας, Πατρὸς τεκοῦσα τὸν πρὸ αἰώνων Λόγον. Ὡς ηὐδόκησεν αὐτός, ἐσφραγισμένην, Νηδὺν διελθεῖν τῇ κενώσει τῇ ξένῃ.	«Ω Παρθένε, εσύ που προήλθες από τη ρίζα του Ιεσσαί, ξεπέρασες τα όρια της ανθρώπινης φύσης, διότι γέννησες τον Λόγο του Θεού που υπήρχε πριν από όλους τους αιώνες. Αυτό έγινε επειδή ο Ίδιος (ο Θεός) ευαρεστήθηκε να περάσει μέσα από την κλειστή (παρθενική) σου μήτρα, με την παράδοξη και ξένη προς τη φύση Του ταπείνωση, να γίνει δηλαδή άνθρωπος.»

 

Ο υμνογράφος συνδέει τη Γέννηση του Χριστού με την προφητεία του Αββακούμ (Αββακούμ γ', 3: "ὁ Θεὸς ἐκ Θαιμὰν ἥξει καὶ ὁ ἅγιος ἐξ ὄρους φαράν..."). Στην εκκλησιαστική παράδοση, το «κατάσκιο όρος» ερμηνεύεται ως η Παναγία, από την οποία προήλθε ο Χριστός για να φέρει την ανάπλαση (τη νέα δημιουργία) στον φθαρμένο από την αμαρτία άνθρωπο.

Απευθύνεται στα έθνη (τον ειδωλολατρικό κόσμο που δεν γνώριζε τον Θεό) και διακηρύσσει ότι η Γέννηση του Χριστού σήμανε το τέλος της πνευματικής τους υποδούλωσης. Η "συμπάθεια" του Θεού Τον οδήγησε να γίνει άνθρωπος ("ἐν τοῖς καθ' ἡμᾶς"), προσφέροντας μια καθολική σωτηρία που απαιτεί την ενεργή και χαρούμενη συμμετοχή  των πιστών. Αναδεικνύει δύο βασικές πτυχές της θεολογίας των Χριστουγέννων. Την προφητεία: Η Παναγία προέρχεται από τη γενιά του Δαβίδ (μέσω του Ιεσσαί). Το θαύμα: Η παρθενική γέννηση (η "σφραγισμένη νηδύς") και η "κένωση" του Θεού (η θεία ταπείνωση) ξεπερνούν τους φυσικούς νόμους.

 

ᾨδὴ ε', Ἰαμβικός Ἦχος α'
Ὁ Εἱρμὸς  «Ἐκ νυκτὸς ἔργων, ἐσκοτισμένης πλάνης Ἱλασμὸν ἡμῖν Χριστὲ τοῖς ἐγρηγόρως, Νῦν σοι τελοῦσιν ὕμνον, ὡς εὐεργέτῃ, Ἔλθοις πορίζων εὐχερῆ τε τὴν τρίβον, Καθ' ἣν ἀνατρέχοντες, εὕροιμεν κλέος».	«Χριστέ, Εσύ που είσαι ο Ευεργέτης μας, έλα και χάρισε την εξιλέωση (τον εξαγνισμό) από τα σκοτεινά έργα της πλάνης σε εμάς, που αυτή τη στιγμή ξαγρυπνούμε ψάλλοντας ύμνους προς Εσένα. Έλα να μας προσφέρεις έναν εύκολο δρόμο, μέσα από τον οποίο, ανεβαίνοντας προς Εσένα, θα αξιωθούμε να βρούμε την ουράνια δόξα.»
Ἀπηνὲς ἔχθος, τὸ πρὸς αὐτὸν Δεσπότης, Τεμὼν διαμπάξ, σαρκὸς ἐν παρουσίᾳ, Ἵνα κρατοῦντος ὤλεσε ψυχοφθόρου, Κόσμον συνάπτων, ταῖς ἀΰλοις οὐσίαις, Τιθεὶς προσηνῆ, τὸν Τεκόντα τῇ κτίσει.	«Ο Δεσπότης Χριστός, με την ενσάρκωσή Του, έκοψε πέρα ως πέρα  και εξαφάνισε τη σκληρή έχθρα που υπήρχε ανάμεσα στον Θεό και τον άνθρωπο. Έτσι, κατέστρεψε τη δύναμη του ψυχοφθόρου διαβόλου που κυριαρχούσε, ενώνοντας τον επίγειο κόσμο με τις άυλες αγγελικές δυνάμεις και καθιστώντας τον Πατέρα-Δημιουργό πάλι προσιτό και φιλικό προς όλη την πλάση.»
Ὁ λαὸς εἶδεν, ὁ πρὶν ἠμαυρωμένος, Μεθ' ἡμέραν φῶς, τῆς ἄνω φρυκτωρίας· Ἔθνη Θεῷ δέ, κλῆρον Υἱὸς προσφέρει, Νέμων ἐκεῖσε τὴν ἀπόρρητον χάριν, Οὗ πλεῖον ἐξήνθησεν ἡ ἁμαρτία	«Ο λαός, που προηγουμένως ήταν βυθισμένος στο σκοτάδι, είδε μέσα στο φως της ημέρας τη λάμψη της ουράνιας πυρκαγιάς (του θείου φωτός). Ο Υιός προσφέρει τώρα τα έθνη ως κληρονομιά στον Θεό, χαρίζοντας σε εκείνους τους τόπους την ανέκφραστη χάρη Του, εκεί ακριβώς όπου προηγουμένως είχε πλεονάσει η αμαρτία.»

Τα συγκεκριμένα τροπάρια, επικεντρώνονται σε τρεις κεντρικούς άξονες:

1. Η Μετάβαση από το Σκοτάδι στο Φως: Ο υμνογράφος παρουσιάζει την ανθρωπότητα να εξέρχεται από τη «νύκτα» της πλάνης και το σκοτάδι της αμαρτίας. Η Γέννηση του Χριστού περιγράφεται ως «άνω φρυκτωρία» (ουράνιο σινιάλο φωτός) που φωτίζει τον δρόμο για την πνευματική άνοδο και τη δόξα [1].
2. Η Κατάργηση της Έχθρας και η Συμφιλίωση: Με την ενανθρώπησή Του, ο Χριστός κόβει σύρριζα («τεμὼν διαμπάξ») την παλιά έχθρα μεταξύ Θεού και ανθρώπων. Καταργεί την κυριαρχία του διαβόλου («ψυχοφθόρου») και καθιστά τον Θεό-Πατέρα ξανά προσιτό και «προσηνή» (φιλικό) στην κτίση [2].
3. Η Παγκοσμιότητα της Σωτηρίας: Τονίζεται ότι η χάρη του Θεού δεν περιορίζεται πλέον, αλλά επεκτείνεται σε όλα τα έθνη. Εκεί που κάποτε κυριαρχούσε η αμαρτία, τώρα ανθίζει η «απόρρητος χάρις», ενώνοντας τον υλικό κόσμο με τις άυλες αγγελικές δυνάμεις σε μια κοινή γιορτή [3].

Πρόκειται για έναν θεολογικό ύμνο στον Χριστό ως Ευεργέτη και Ειρηνοποιό, που αναπλάθει τον κόσμο μέσω της αγάπης και του φωτός Του.

 

 

ᾨδὴ ζ',-Ἦχος α'
Ὁ Εἱρμὸς  «Τῷ παντάνακτος ἐξεφαύλισαν πόθῳ, Ἄπλητα θυμαίνοντος ἠγκιστρωμένοι, Παῖδες τυράννου δύσθεον γλωσσαλγίαν, Οἷς εἴκαθε πῦρ ἄσπετον, τῷ Δεσπότῃ, Λέγουσιν· Εἰς αἰῶνας εὐλογητὸς εἶ».	«Οι Τρεις Παίδες, με τον πόθο τους για τον Βασιλιά των όλων (τον Θεό), εξουδετέρωσαν (την απειλή του τυράννου). Ήταν αγκιστρωμένοι στον Θεό, ενώ ο τύραννος θύμωνε ακόρεστα, και περιφρόνησαν τους υβριστικούς και δυσσεβείς λόγους του. Σε αυτούς τους Παίδες υπάκουσε η άσβεστη φωτιά, και έψαλλαν στον Δεσπότη: Είσαι ευλογητός στους αιώνες.»
Ὑπηρέτας μὲν ἐμμανῶς καταφλέγει, Σῴζει δὲ παφλάζουσα ῥοιζηδὸν νέους, Ταῖς ἑπταμέτροις καύσεσι πυργουμένη, Οὓς ἔστεφε φλόξ, ἄφθονον τοῦ Κυρίου, Νέμοντος, εὐσεβείας ἕνεκα, δρόσον.	«Η φωτιά κατέκαψε μανιωδώς τους υπηρέτες (του βασιλιά), ενώ φουντώνοντας με ορμή και υψωνόμενη σαν πύργος με επταπλάσιες καύσεις, έσωζε τους νέους (τους Παίδες). Η φλόγα στεφάνωνε τα κεφάλια τους, καθώς ο Κύριος έστελνε άφθονη δρόσο χάρη στην ευσέβειά τους.»
Ἀρωγὲ Χριστέ, τὸν βροτοῖς ἐναντίον, Πρόβλημα τὴν σάρκωσιν ἀρρήτως ἔχων, ᾜσχυνας, ὄλβον τῆς θεώσεως φέρων, Μορφούμενος νῦν· ἧς τινος δι' ἐλπίδα, Ἄνωθεν εἰς κευθμῶνας ἤλθομεν ζόφου	«Χριστέ βοηθέ μας, Εσύ ντρόπιασες και ταπείνωσες τον εχθρό των ανθρώπων (τον διάβολο), χρησιμοποιώντας την ανέκφραστη ενσάρκωσή Σου ως ακατανίκητο όπλο. Παίρνοντας τώρα ανθρώπινη μορφή, μας προσφέρεις τον πλούτο της θέωσης· εξαιτίας της ελπίδας για αυτή τη θέωση, εμείς που ήμασταν ψηλά (στον Παράδεισο) είχαμε καταλήξει στα σκοτεινά βάθη της φθοράς (αλλά τώρα σωζόμαστε).»
. Τὴν ἀγριωπόν, ἀκρατῶς γαυρουμένην, Ἄσεμνα βακχεύουσαν ἐξοιστρουμένου, Κόσμου καθεῖλες πανσθενῶς ἁμαρτίαν· Οὓς εἵλκυσε πρίν, σήμερον τῶν ἀρκύων, Σῴζεις δέ, σαρκωθεὶς ἑκὼν Εὐεργέτα.	«Χριστέ Ευεργέτη, Εσύ με την παντοδύναμη ισχύ Σου γκρέμισες την αμαρτία του κόσμου, η οποία εμφανιζόταν με αγριωπό πρόσωπο, κυριαρχούσε με αχαλίνωτη αλαζονεία και ξεσπούσε σε άσεμνες πράξεις σαν σε κατάσταση μανίας. Σήμερα, καθώς σαρκώθηκες με τη θέλησή Σου, σώζεις από τα δίχτυα του διαβόλου όλους εκείνους που προηγουμένως είχε παρασύρει και παγιδεύσει.»

Λεξιλόγιο

• Ἀγριωπόν: Αυτή που έχει άγρια όψη, την αποκρουστική.
• Ἀκρατῶς γαυρουμένην: Αυτή που υπερηφανεύεται και κομπάζει χωρίς συγκράτηση.
• Ἄσεμνα βακχεύουσαν: Αυτή που συμπεριφέρεται με αισχρότητα και μανία (σαν σε βακχική τελετή).
• Ἐξοιστρουμένου: Αυτού που έχει παραφρονήσει, που βρίσκεται σε κατάσταση οίστρου/μανίας (αναφέρεται στον κόσμο της αμαρτίας).
• Καθεῖλες: Γκρέμισες, κατέστρεψες, ταπείνωσες.
• Πανσθενῶς: Με όλη Σου τη δύναμη, παντοδύναμα.
• Εἵλκυσε: Παρέσυρε, τράβηξε (από το ρήμα ἑλκύω).
• Ἀρκύων: Από τα δίχτυα, τις παγίδες (από τη λέξη ἄρκυς).
• Σαρκωθεὶς ἑκὼν: Αφού πήρες σάρκα με τη θέλησή Σου (εκουσίως).

Σχολια.

Η Ζ' Ωδή υμνεί τον Χριστό που έρχεται στη γη για να καταργήσει κάθε μορφή τυραννίας και να ανυψώσει τον άνθρωπο από τη φθορά στη θεία δόξα.

Με κεντρικό θέμα το θαύμα των Τριών Παίδων στην κάμινο, ο υμνογράφος τονίζει ότι ο «πόθος» (η αγάπη) για τον Θεό-Παντάνακτα υπερνικά τον φόβο του θανάτου και την οργή του τυράννου. Η φωτιά πειθαρχεί (είκαθε) στην παρουσία των ευσεβών, αναδεικνύοντας τη δύναμη της πίστης.

Η περιγραφή της φλόγας που κατακαίει τους υπηρέτες αλλά «δροσίζει» τους Παίδες λειτουργεί ως προεικόνιση του μυστηρίου της Γέννησης. Όπως η φωτιά δεν έκαψε τους Παίδες, έτσι και το πυρ της Θεότητας δεν έφλεξε τη μήτρα της Παρθένου.

Ο Χριστός αποκαλείται «Αρωγός» που χρησιμοποιεί την ανθρώπινη φύση Του ως πρόβλημα (προκάλυμμα/εμπόδιο) για να νικήσει τον διάβολο. Η Γέννηση παρουσιάζεται ως η μοναδική οδός που βγάζει την ανθρωπότητα από τα σκοτεινά βάθη (κευθμῶνας ζόφου) και την οδηγεί στον πλούτο της θέωσης.

Βασική Βιβλιογραφία

1.Νίκος Β. Νικολάου, Ιαμβικοί κανόνες και καταβασίες των Χριστουγέννων και του Πάσχα, Εκδόσεις Γρηγόρη. Πρόκειται για ένα χρήσιμο λατρευτικό βοήθημα που περιλαμβάνει ερμηνευτικά και γλωσσικά σχόλια για τα έργα του Ιωάννη Δαμασκηνού και του Κοσμά του Μελωδού.

2.Κωνσταντίνος Στεφ. Παπαγιάννης, Ερμηνεία των ιαμβικών κανόνων των Χριστουγέννων, των Θεοφανείων και της Πεντηκοστής. Μια λεπτομερής ανάλυση των τριών μεγάλων ιαμβικών κανόνων της Εκκλησίας.

3.Περιοδικό "Πεμπτουσία", Οι ιαμβικές Καταβασίες των Χριστουγέννων - Μετάφραση και Ερμηνεία. Μια σειρά άρθρων που αναλύουν τις ωδές του κανόνα για το ευρύ κοινό.

4. Ιερά Μονή Αγίου Ιωάννου Καρέα, Ερμηνεία στον Χριστουγεννιάτικο Ιαμβικό Κανόνα. Θεολογική προσέγγιση βασισμένη στην πατερική παράδοση