Ομολογία

Τρίτη 20 Φεβρουαρίου 2024

manalu 1

Του Πρωτοπρ. Δημητρίου Αθανασίου (χημικού) στην Romfea.gr

Εν πίστει και αγάπη και ελπίδι και πραότητι και αγνεία και εν τω Ιερατικώ αξιώματι, ευσεβώς διέπρεψας, αείμνηστε· διό σε ο προαιώνιος Θεός, ω και εδούλευσας, αυτός κατατάξει το πνεύμά σου, εν τοπω φωτεινώ και τερπνώ, ένθα οι Δίκαιοι αναπαύονται· εντεύξη δε και παρά Χριστού τη κρίσει την άφεσιν και το μέγα έλεος. (Από την νεκρώσιμο ακολουθία σε ιερείς).

Κοιμήθηκε στις 18 Φεβρουαρίου 2024 ο Ορθόδοξος Ινδονήσιος Ιεραπόστολος π.Χρυσόστομος Manalu.

Η Στρατευομένη Εκκλησία έχασε ένα εκλεκτό της μέλος, κέρδισε όμως η Θριαμβεύουσα ένα άξιο Λειτουργό στο Υπερουράνιο Θυσιαστήριο για να προσεύχεται και να πρεσβεύει για τους αδελφούς του στη μακρινή Ινδονησία.

Ο π.Χρυσόστομος ήταν μια πληθωρική προσωπικότητα της Ορθόδοξης Ιεραποστολής στην Ινδονησία και είχε πνευματικές σχέσεις με τη Μητρόπολη Άρτας. (περισσότερα στην συνέχεια)

Ο γράφων γνώριζε οικογενειακά τον π.Χρυσόστομο και για πολλά χρόνια συνεργαστήκαμε μαζί του στην ορθόδοξη ιεραποστολή στην Ινδονησία. Μάλιστα δημιουργήσαμε το πρώτο ιεραποστολικό ιστολόγιο με τίτλο «Η ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ ΣΤΗΝ ΙΝΔΟΝΗΣΙΑ» στο οποίο προβάλαμε ποικιλοτρόπως το έργο του μακαριστού ιεραποστόλου. Επίσης ιδιαίτερη αφιερωματική εκδήλωση για το έργο του π.Χρυσοστόμου έγινε από τη Μητρόπολη Άρτας στο Πνευματικό Κέντρο του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου στις 15 Φεβρουαρίου 2009, όπου ο γράφων παρουσία του π.Χρυσοστόμου, παρουσίασε το ιεραποστολικό του έργο στην Ινδονησία, στους ιερείς της Μητρόπολης.

Η Ινδονησία

Η Ινδονησία εκτείνεται ανάμεσα στη ΝΑ. Ασία και την Αυστραλία.Είναι η 16η μεγαλύτερη χώρα του κόσμου, με έκταση 1.919.440 τετραγωνικών χιλιομέτρων και η τέταρτη σε πληθυσμό, με 237 εκατομμύρια κατοίκους.

Από αυτούς, το 88% είναι οπαδοί του Ισλάμ, γι’ αυτό η Ινδονησία είναι η πολυπληθέστερη μουσουλμανική χώρα στον κόσμο. Οι Χριστιανοί (Προτεστάντες και Καθολικοί) αποτελούν το 9% του πληθυσμού. Τα μέλη της νεόφυτης Ορθόδοξης Εκκλησίας είναι μόλις 2.000 – 3.000.

Σύντομα βιογραφικά στοιχεία του π.Χρυσοστόμου

Ο π. Χρυσόστομος Manalu γεννήθηκε στη Σουμάτρα της Ινδονησίας σε προτεσταντική οικογένεια. Έγινε Ορθόδοξος από τον π. Δανιήλ Byantoro.

Το 1991 επισκέφτηκαν την Ινδονησία ο μακαριστός Μητροπολίτης Νέας Ζηλανδίας κ.κ.Διονύσιος μαζί με τον μακαριστό Μητροπολίτη κυρό Σωτήριο Τράμπα (πρώην Μητροπολίτη Κορέας και Μητροπολίτη Πισιδίας) και τους μίλησαν για το μέλλον της Ιεραποστολής στην Ινδονησία.

Τους προέτρεψαν να σπουδάσουν Θεολογία στην Ελλάδα. Έτσι ήρθαν στη Θεσσαλονίκη και έκαναν μεταπτυχιακές σπουδές στην Θεολογική Σχολή του ΑΠΘ, διάρκειας πέντε χρόνων.

Η πρεσβυτέρα Ελισσάβετ έκανε διπλωματική εργασία με θέμα «Η Θεοτόκος στον Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη » και ο π.Χρυσόστομος με θέμα τον Ορθόδοξο Γάμο.

Στη διάρκεια των σπουδών και συγκεκριμένα την 1η Οκτωβρίου 1994 χειροτονήθηκε διάκονος και την επομένη 2η Οκτωβρίου 1994 χειροτονήθηκε πρεσβύτερος από τον Σεβασμιότατο Μητροπολίτη Άρτας κ.κ. Ιγνάτιο Δ στο ναό του Αγίου Γεωργίου Άρτας.

Επέστρεψε στην Ινδονησία το 2002, ίδρυσε την Ορθόδοξη Ιεραποστολή στη Βόρεια Σουμάτρα και διακονούσε ως Αρχιερατικός Επίτροπος της Ινδονησίας υπό τη Μητρόπολη Σιγκαπούρης.

Πώς η σπίθα της Ορθοδοξίας μεταφέρθηκε από την Κορέα στην Ινδονησία.

Οι χριστιανοί Ινδονήσιοι αναφέρουν προφορικά ότι πριν από πολλούς αιώνες, και βέβαια πριν γίνουν αποικία των Ολλανδών, υπήρχαν εκεί χριστιανοί, πιθανόν από ιεραποστολές νεστοριανών και άλλων χριστιανικών αιρέσεων.

Ορθόδοξοι αυτόχθονες δεν υπήρχαν μέχρι τα τέλη του 20ου αιώνα. Τότε φαίνεται πως ήρθε η ώρα να λειτουργήσει η «εν Ινδονησία Εκκλησία του Χριστού». Δεν πήγε στη μουσουλμανική αυτή χώρα ορθόδοξος ιεραπόστολος απ’ άλλη χώρα να κηρύξει την πίστη. Tη μεταλαμπάδευσε ο Iνδονήσιος Δανιήλ Bambang Dwi Byantoro, ο οποίος το 1983, ύστερα από μακροχρόνια αναζήτηση, έγινε ορθόδοξος στη Σεούλ Kορέας.

Διηγείται ο Αρχιμανδρίτης π. Θεόκλητος Τσίρκας. (περιοδικό «Πάντα τα έθνη») «Ένας Ινδονήσιος, μουσουλμάνος στο θρήσκευμα, διαβάζοντας στο Κοράνιο για τον «Προφήτη» Χριστό έψαξε να βρει «οπαδούς» του Χριστού.

Συνάντησε τους πεντηκοστιανούς και άρχισε να παρακολουθεί τις συγκεντρώσεις τους. Εκείνοι αποφάσισαν να τον στείλουν στην Κορέα να σπουδάσει Θεολογία στο δικό τους πανεπιστήμιο. Βρισκόταν στη Σεούλ, την πρωτεύουσα της Κορέας, όταν είδε από μακριά ένα «τζαμί» με σταυρό και τρούλλο. Άναψε η περιέργειά του και ανέβηκε στο λόφο για να δει από κοντά αυτό το παράξενο κτίριο και να μάθει ακριβώς τι ήταν.

Το κτίριο ήταν ο ορθόδοξος ναός του Αγίου Νικολάου και ο άνθρωπος που συνάντησε ήταν ο ορθόδοξος ιερέας π. Σωτήριος Τράμπας (ο μετέπειτα Μητροπολίτης Κορέας και Μητροπολίτης Πισιδίας μακαριστός κυρός Σωτήριος Τράμπας).

Δεν χρειάστηκε πολύ για να αρχίσει μία συστηματική κατήχηση που γρήγορα οδήγησε στο Μυστήριο του Βαπτίσματος.

Το 1987 επέστρεψε στην πατρίδα του ως κληρικός για να κηρύξει στους συμπατριώτες του την Ορθόδοξη πίστη. Με το ζήλο του κατόρθωσε να προσελκύσει στην Ορθόδοξη πίστη πολλούς συμπατριώτες του, μερικοί από τους οποίους σπούδασαν Θεολογία, έχουν χειροτονηθεί ιερείς και διακονούν την Ορθόδοξη Εκκλησία σε διάφορες πόλεις της Ινδονησίας. Μεταξύ αυτών ο π. Χρυσόστομος Manalu, ο π. Μεθόδιος Sri Guanarjo, κ.α

Η Ιεραποστολική δραστηριότητα του π.Χρυσοστόμου στην Σουμάτρα.

Η Σουμάτρα είναι νησί της Ινδονησίας, της οποίας αποτελεί, μαζί με μικρότερα νησιά, το δυτικό τμήμα. Έχει έκταση 473.606 τετρ. χλμ. και πληθυσμό γύρω στα 18.000.000 κατοίκους.

Η κύρια θρησκεία στην Ινδονησία είναι το Ισλάμ, καθώς σχεδόν το 88% του πληθυσμού δηλώνουν Μουσουλμάνοι. Από τον υπόλοιπο πληθυσμό, το 9% είναι Χριστιανοί, κυρίως Προτεστάντες και λίγοι Καθολικοί, το 2% είναι Ινδουϊστές και το 1% Βουδιστές..

Ο π. Χρυσόστομος Manalu, άρχισε την Ιεραποστολική δράση στο Medan της Β. Σουμάτρας.

Αφήγηση π.ΧρυσοστόμουΜanalu.

«Στα 1982 σπούδαζα σε μια προτεσταντική θεολογική σχολή στην Ιάβα. Τότε με πληροφόρησε κάποιος φίλος συμφοιτητής, ότι έχει έ¬να αδελφό, ο οποίος σπούδαζε στη Θεολογική Σχολή «Τίμιου Σταυρού» στη Βοστώνη της Αμερικής. (Αυτός είναι ο π. Δανιήλ Byantoro).

Επικοινώνησα μαζί του και μου εξήγησε για την Ορθο¬δοξία. Μου έγραψε ένα γράμμα, όχι κοινό γράμμα, μάλλον μια επιστο¬λή διδασκαλίας. Επίσης μου έστειλε ομιλίες πάνω σε διάφορα θέματα σε κασέτες. Μ’ αυτό τον τρόπο έμαθα για την πίστη μας.

Ένα μεγάλο πράγμα που με έκανε να μη μπορώ να παραμείνω στην παλιά μου πίστη, είναι η ορθή διδασκαλία και η συνεχής ιστορία της Εκ-κλησίας. Εννοώ, μια Ιστορία που δεν δέχθηκε ποτέ διακοπή από τότε που άρχισε σ’ αυτόν τον κόσμο, μέσα στην ιστορία της ανθρωπότητας.

Όταν γύρισε ο π. Δανιήλ από την Αμερική, λειτουργούσα σε μια προτεσταντική εκκλησία στην πόλη Σόλο, η οποία κατόπιν γίνεται βάση των ορθοδόξων δραστηριοτήτων.

Γνωρίζοντας ότι η Ιεραποστολή χρειάζεται ανθρώπους να διαδώσουν την αληθινή πίστη στους άλλους, έκαναν πρόταση στον Σεβασμιότατο Μητροπολίτη Νέας Ζηλανδίας κ. Διονύσιο για να σπουδάσω ορθόδοξη θεολογία.

Η γνωριμία μου με την πρεσβυτέρα Ελισάβετ έγινε στην προτεσταντική θεολογική σχολή. Είναι και αυτή θεολόγος. Γνωριζόμασταν στη θεολογική σχολή, και της μίλησα για την Ορθοδοξία. Από τότε ήθελε να γίνει Ορθόδοξη.

Παντρευτήκαμε στην προτεσταντική εκκλησία, αλλά επειδή ο γάμος σ’ αυτούς δεν είναι μυστήριο, τελέσαμε αργότερα το μυστήριο του γάμου στην Ορθόδοξη Εκκλησία.

Ήρθαμε στη Θεσσαλονίκη και μέναμε πολύ κοντά στην ενορία της Κοιμήσεως της Θεοτό¬κου στις Σαράντα Εκκλησίες. Γνωρίσαμε από κοντά πολλούς ενορίτες, που κρατούν σταθερά την πίστη και αγία παράδοση της Εκκλησίας μας.

Οι αδελφοί μας Θεσσαλονικείς, μας πήγαν στα διά¬φορα προσκυνήματα και τα μοναστήρια που βρίσκονται στην πόλη. Αρ¬κετές φορές οικογενειακώς προσκυνήσαμε τον Άπ. Παύλο στην άνω πόλη της Θεσσαλονίκης και τη Βέροια.

Για ένα μικρό διάστημα έζησα στην ιερά Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου Καλαμιού στο Ναύπλιο, στην ιερά Μονή Κάτω Παναγιάς στην Άρτα, την ιερά Μονή Αγίου Φιλοθέου και την ιερά Μονή Σίμωνος Πέτρας στο Άγιον Όρος.

Επίσης, όταν πέρασα από την Αυστραλία, έμεινα στο μοναστήρι της Παντανάσσας, στο Μάνγκροουβ του Σίδνεϊ. Στο μοναστήρι οι μοναχοί ζουν ισορροπημένη ζωή, εργάζονται, προσεύχονται και αναπαύονται κατά τις ώρες που έχουν ορισθεί. Η απλή μοναχική ζωή είναι μια ισορροπημένη ζωή.

Στην Ελλάδα είχαμε πνευματικό καθοδηγητή. τον πανοσιολογιότατο π. Γρηγόριο Χαραλαμπίδη. Είναι ιεροκήρυκας της Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης, θαυμαστός πνευματικός πα¬τέρας. Τον αγαπούν πολύ οι νέοι φοιτητές, τα παιδιά και οι γονείς.

Χειροτονήθηκα το 1994 από τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Άρτης κ. Ιγνάτιο. Η χειροτονία μου σε διάκονο έγινε στις 1 Οκτωβρίου 1994 και σε πρεσβύτερο στις 2 Οκτωβρίου 1994 στο μητροπολιτικό ναό Αγίου Γεωργίου Άρτης. Για τη χειροτονία μου, ο πατήρ Γρηγόριος μού έδωσε την απαραίτητη συμμαρτυρία.

Στο τέλος του Ιανουαρίου 1997 ήρθαμε οικογενειακά στο Μedan της Σουμάτρας.

Οι δυσκολίες ήταν πολλές. Μεταξύ άλλων είναι το ότι πολλοί Ινδο¬νήσιοι νομίζουν ότι ο χριστιανισμός ανήκει στους ευρωπαίους. Γι’ αυτό ο τρόπος ζωής και η θρησκεία του δυτικού κόσμου δεν είναι κατάλλη¬λα για τους Ινδονήσιους.

Νομίζω, Θεού θέλοντος, αν η θρησκεία μας εξαπλωθεί στην πατρίδα μου, ο κόσμος θα δει πως είναι πολύ κοντά στην κουλτούρα μας, διότι η Ορθοδοξία, όπως οι άλλες μεγάλες θρη¬σκείες, έχει τις ρίζες της στον ανατολικό κόσμο.

Στο Medan αρχικά νοικιάσαμε ένα σπίτι που έγινε το κέντρο της Ιεραποστολής. Στο σπίτι αυτό, ένα δωμάτιο το είχαμε μετατρέψει σε παρεκκλήσιο και κάθε Κυριακή και τις μεγάλες γιορτές τελούσαμε τη Θεία Λειτουργία.

Η πρεσβυτέρα Ελισσάβετ και τα παιδιά μας Σωτηρούλα και Γιαννάκης (σκοτώθηκε σε δυστύχημα τον Μάιο του 2009) ήταν τα πρώτα μέλη της Ορθόδοξης κοινότητας στην πόλη Medan. Kάθε Τετάρτη και Παρασκευή ψάλλαμε την Παράκληση στην Παναγία και της ζητούσαμε τη βοήθειά της ,για το πώς θα αρχίσουμε την Ιεραποστολή στη μεγάλη αυτή πόλη. Το πρόγραμμα αυτό συνεχίστηκε μέχρι τον Μάιο του 1998.

Ζώντας στην περιοχή διαπιστώσαμε τη φτώχεια και την ανεργία που υπήρχε ,επειδή από το 1997 η οικονομική κατάσταση της Ινδονησίας είχε χειροτερέψει πολύ.

Γνωρίσαμε πολλές οικογένειες, όπου τα παιδιά τους σταματούσαν τις σπουδές τους, επειδή δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα. Αυτή την τραγική κατάσταση την είδαμε σαν ευκαιρία για να αρχίσουμε την Ιεραποστολή.

Νοικιάσαμε ένα μεγαλύτερο σπίτι και μαζέψαμε εκεί φτωχά παιδιά και τους εξασφαλίσαμε φαγητό και ρουχισμό και τα στέλναμε σχολείο με δικά μας έξοδα.

Η μόνη υποχρέωση των παιδιών αυτών ήταν να παρακολουθούν τις ακολουθίες απόδειπνο, όρθρο και εσπερινό.

Στην αρχή μαζεύτηκαν στο σπίτι της Ιεραποστολής 25 φτωχά παιδιά. Οι γονείς τους τα επισκέπτονταν σε πολύ αραιά χρονικά διαστήματα και μένανε ένα βράδυ μαζί τους.

Στις συζητήσεις που είχαν μιλούσαν και για την Ορθοδοξία και έτσι μερικοί απ’ αυτούς με τα παιδιά τους έγιναν Ορθόδοξοι.

Το οικοτροφείο αυτό μεγάλωνε κάθε χρόνο, λέγεται ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ, προς τιμή του Αγίου Δημητρίου, πολιούχου Θεσσαλονίκης, (όπου ζήσαμε πέντε χρόνια) .

Το έργο του π.ΧρυσοστόμουManalu

Το τεράστιο ιεραποστολικό έργο του π.Χρυσοστόμου περιλαμβάνει: ίδρυση ενοριών, δημιουργία εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, ίδρυση νοσοκομείων, οικοτροφείων κ.α. όπως αναφέρονται στη συνέχεια

Α. Ενορίες - Ορθόδοξες κοινότητες που ίδρυσε

1. Ιερός Ναός Αγίου Δημητρίου, Medan.

2. Ιερός Ναός Αγίας Αικατερίνης, Medan

3. Ιερός Ναός Αγίας Ευδοκίας, Hausisada-Sada

4. Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου, Najambean

5. Ιερός Ναός Αναστάσεως του Κυρίου, Siparbue

6. Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου, Nias

7. Ιερός Ναός Αγίας Αικατερίνης, BawolatoNias

8. Ιερός Ναός Τιμίου Προδρόμου, Ramonia

9. Ιερός Ναός Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, NiasBarat

10. Ιερός Ναός Αγίου Εφραίμ, Sumbul

11. Ιερός Ναός Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, Pargambiran

Β. Ορθόδοξα εκπαιδευτικά ιδρύματα

Η εκπαιδευτική δραστηριότητα είναι συγκεντρωμένη, κυρίως, στο Μεντάν της Βόρειας Σουμάτρας. Εκεί υπάρχουν 3 Δημοτικά, 2 Γυμνάσια και 1 Λύκειο.

Στην ίδια πόλη λειτουργούν δύο Ανώτατες Σχολές, αναγνωρισμένες από το κράτος: Η «Ακαδημία Ηλεκτρονικών Υπολογιστών του Τιμίου Σταυρού» και η «Θεολογική Σχολή του Αποστόλου Παύλου». Η Θεολογική Σχολή άρχισε να λειτουργεί το 2005 με 27 φοιτητές και σήμερα έχει 130.

Η εισαγωγή στη σχολή γίνεται κατόπιν εξετάσεων, η φοίτηση είναι δωρεάν (παρόλο που δεν υπάρχει στην Ινδονησία δωρεάν δημόσια παιδεία) και η διάρκειά της είναι τέσσερα χρόνια.

Τα έξοδα της σχολής καλύπτονται από οικονομικές προσφορές φίλων της Ιεραποστολής. Πρόεδρος της σχολής ήταν ο π. Χρυσόστομος Manalu. Στη σχολή δίδασκε άμισθα ο π. Χρυσόστομος (Δρ. Θεολογίας ΑΠΘ) Ορθόδοξη

Δογματική και Απολογητική και η πρεσβυτέρα Ελισάβετ (έχει μεταπτυχιακό δίπλωμα ΑΠΘ) Εκκλησιαστική Ιστορία και Αρχαία Ελληνικά.

Οικοτροφεία

1. Οικοτροφείο Αγία Άννα. Οικότροφοι: 17.

2. Οικοτροφείο Αγία Σοφία. Οικότροφοι: 11.

3. Οικοτροφείο Άγιος Δημήτριος. Οικότροφοι: 15.

4. Οικοτροφείο Αγία Αικατερίνη. Οικότροφοι: 25.

ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Νοσοκομεία

1. Νοσοκομείο «Θεοτόκος», Medan, Sumatera. Πρόκειται για μια ακόμα κοινωνική προσφορά της Ορθόδοξης Ιεραποστολής στους φτωχούς που ζουν περιφερειακά της πόλης του Medan. Στεγάζεται σε διώροφο κτίριο και κατασκευάστηκε με δωρεά του π. Νικολάου Μαρκέτου και της Ορθόδοξης κοινότητας του από την Αυστραλία. Περιλαμβάνει 10 θαλάμους νοσηλείας, 19 κρεββάτια, φαρμακαποθήκη και γραφεία για το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό. Για την ημερήσια λειτουργία της απαιτούνται τουλάχιστον δύο γιατροί και τέεσσερις νοσοκόμες.

2. Στο νησί Νιάς, που υπέστη πολύ μεγάλες καταστροφές από το σεισμό και το τσουνάμι, στις 18 Ιουλίου 2006 έγιναν τα εγκαίνια της κλινικής «Αγία Άννα» που κτίστηκε με δωρεά του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

3. Για την πλήρη και ορθή κατανόηση των λειτουργικών κειμένων και των δογμάτων της Ορθοδοξίας, έχουν γίνει αξιόλογες μεταφράσεις στην τοπική γλώσσα. Μεταξύ άλλων, εκδόθηκε η Θεία Λειτουργία του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου στην ινδονησιακή γλώσσα σε 500 αντίτυπα, δωρεά της οικογένειας του γράφοντος.

4. Ιδιαίτερης σημασίας είναι, τέλος, η λειτουργία του ραδιοφωνικού σταθμού «Η Φωνή της Ορθοδοξίας» στο Μεντάν,.

Επίσης, ανάπτυξε προγράμματα οικονομικής ενισχύσεως απόρων, διανομής τροφίμων, ενδυμάτων και φαρμάκων σε άπορες οικογένειες. Χορήγηση υποτροφιών εις υποψηφίους κληρικούς.

ΜΟΝΑΧΙΣΜΟΣ

Η Ευτυχία Ginting, πρώην προτεστάντισσα «παστόρισσα» και πτυχιούχος Οικονομικών Επιστημών, Μάρκετινγκ και Θεολογίας, προσήλθε δια του π.Χρυσοστόμου στην Ορθοδοξία και εκάρη μοναχή, με το όνομα Αγνή, στη Γυναικεία Ιερά Μονή της Κάτω Παναγιάς Άρτας. Η αδελφή Αγνή είναι σήμερα η πρώτη Ινδονήσια Ορθόδοξη μοναχή.

Εκφράζουμε τα θερμά συλλυπητήρια στην πρεσβυτέρα και στα παιδιά του π.Χρυσοστόμου και παρακαλούμε τον Δικαιοκρίτη Κύριο: “δέξαι εν ταις χερσί σου, την ψυχήν αυτού Σώτερ· τάξον αυτόν εν ταις αυλαίς σου και Αγγέλων χορείαις και ανάπαυσον ον προσελάβου, τη προστάξει σου Κύριε, διά το μέγα έλεος (Ακολουθία Νεκρώσιμος εις Ιερείς, στιχηρό των αίνων, Μέγα Ευχολόγιο 461).

Αιωνία η μνήμη.