Ομολογία

Ο Ντοστογιέφσκι 
και η Λυδία Κονιόρδου

Του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου

            

Στις παραστάσεις της τρέχουσας θεατρικής σαιζόν ανακοινώθηκε ότι θα παιχθούν απόσπασματα από τα αριστουργήματα του Ντοστογιέφσκι «Αδελφοί Καραμάζοφ» και «Δαιμονισμένοι». Τα όσα είπε η Λυδία Κονιόρδου, που θα παρουσιάσει τον Μεγάλο Ιεροεξεταστή,  στο Γ΄ Πρόγραμμα της ΕΡΑ και οι δηλώσεις του σκηνοθέτου της παράστασης δείχνουν το πόσο δύσκολο είναι να προσεγγισθεί το έργο του Ντοστογιέφσκι από ανθρώπους με δυτικότροπη σκέψη.

            Ο ποιητής Γιώργος Σαραντάρης στο φιλοσοφικό του δοκίμιο «Η παρουσία του ανθρώπου» τονίζει πως ο Ντοστογιέφσκι στις σελίδες των «Δαιμονισμένων» και των «Αδελφών Καραμάζοφ» δεν εγκαταλείπει ποτέ τον χριστιανικό άξονα και προσθέτει: «Ο Ντοστογιέφσκι δεν μπορεί να μελετηθεί από μια άποψη καθαρά αισθητική. Κινδυνεύει τότε να παρερμηνευθεί όπως κανένας άλλος μυθιστοριογράφος». Όσοι άθεοι ασχολούνται με τον Ντοστογιέφσκι τον αντιμετωπίζουν όπως τον Ίψεν, τον Σαίξπηρ ή τον Γκαίτε. Κάνουν λάθος και οδηγούνται σε λάθος ερμηνείες του έργου του.

            Στο βιβλίο του «Το πνεύμα του Ντοστογιέφσκι» ο ρώσος φιλόσοφος Νικολάϊ Μπερντιάγιεφ σημειώνει ότι ο «Θρύλος του Μεγάλου Ιεροεξεταστού είναι η αποκορύφωση της δημιουργίας του Ντοστογιέφσκι, το στεφάνωμα της διαλεκτικής των ιδεών του», που συγκεφαλαιούται στο ότι   η επιχείρηση των αθέων σοσιαλιστών να δημιουργήσουν μια καλύτερη τάξη του κόσμου από αυτήν που δημιούργησε ο Θεός οδηγεί στην αναγκαιότητα της καταστροφής της ελευθερίας του πνεύματος που δίδαξε και εφάρμοσε ο Θεάνθρωπος Χριστός. Αυτή η επιχείρηση έχει ενταθεί στις ημέρες μας και τα αποτελέσματά της προβάλλονται στον Μεγάλο Ιεροεξεταστή και στους Δαιμονισμένους. 

            Για την σύνδεση των αθεϊστικών, σοσιαλιστικών τάσεων με την παποσύνη ο Ντοστογιέφσκι στον Ιεροεξεταστή τονίζει ότι η ίδια αρχή στηρίζει την Καθολική Εκκλησία και τον άθεο σοσιαλισμό: η  άρνηση της πίστεως στην ελευθερία του πνεύματος, στον Θεό και στον άνθρωπο, στον Θεάνθρωπο και στην ανθρωπότητα. Επίσης στο «Ημερολόγιο ενός συγγραφέως» ο Ντοστογιέφσκι γράφει πως «ο άθεος σοσιαλισμός στη Γαλλία δεν είναι τίποτε άλλο παρά η πιο πιστή και συνεπής συνέχιση της καθολικής ιδέας» Από αυτή την αντίληψη του άθεου σοσιαλισμού προέκυψαν τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και τα γκουλάγκ.  

            Ο Αλμπέρ Καμύ, ιδιοφυής αγνωστικιστής συγγραφέας, αγάπησε τον Ντοστογιέφσκι και εκτίμησε το έργο του, αλλά δεν μπόρεσε να προσπελάσει στο πνεύμα του. Σε συνέντευξή του το 1958, λίγο πριν σκοτωθεί σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα, είπε: «Για καιρό πιστευόταν ότι ο Μαρξ ήταν ο προφήτης του 20ού αιώνα... Τώρα ξέρουμε ότι ο αληθινός προφήτης είναι ο Ντοστογιέφσκι. Προφήτεψε το βασίλειο των Μεγάλων Ιεροεξεταστών και τον θρίαμβο της ισχύος επί της δικαιοσύνης».

Στον Καμύ κάνει εντύπωση η άποψη του Ντοστογιέφσκι πως η απεριόριστη ελευθερία οδηγεί στον απεριόριστο δεσποτισμό. Όμως ο όταν ερωτάται για τους «Δαιμονισμένους» απαντά: «Πρώτιστα είναι ένα αριστούργημα και δευτερευόντως μια μαρτυρία εναντίον της επανάστασης των μηδενιστών και μόνον εναντίον αυτής». Τίποτε δεν αναφέρει για την ελευθερία που ο  Θεάνθρωπος φέρνει στον άνθρωπο, στην οποία πιστεύει και την οποία διακηρύσσει ο Ντοστογιέφσκι..-