Ομολογία

Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΠΡΑΚΤΙΚΗ

ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ ΣΕ ΝΑΟΥΣ ΚΑΙ ΜΟΝΕΣ ΠΙΣΤΩΝ ΑΝΤΙΓΡΑΦΩΝ ΤΩΝ ΘΑΥΜΑΤΟΥΡΓΩΝ ΕΙΚΟΝΙΣΜΑΤΩΝ, ΕΤΣΙ ΟΠΩΣ ΓΙΝΕΤΑΙ, ΣΥΝΑΔΕΙ ΜΕ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΥΣΕΒΕΙΑ;

Ἐκτός τῶν ἄλλων (τῶν περισσοτέρων ἀναφερομένων στό συγκεκριμένο ἄρθρο "Ὅταν τά ἀντίγραφα ἱστορικῶν εἰκόνων πολλαπλασιάζονται μέ ταχύτητα… φωτοτυπίας", Ἀ. Λουδάρου, ΑΚΤΙΝΕΣ, 12/9/2017 ) ἐκτιμοῦμε ὅτι ὁ τρόπος καί τό "πλαίσιο" κατασκευῆς καί ἀποδοχῆς αὐτῶν τῶν πιστῶν ἀντιγράφων, κατά πάντα, τῶν πρωτοτύπων, δημιουργεῖ ἤ ἐμφανίζει καί ἕνα καθαρῶς θεολογικό πρόβλημα. Θά τό ἐκθέσουμε ἐνταῦθα ἁπλουστευμένο γιά κατανόηση ὑπό πάντων (καί μή θεολόγων) ἐπιφυλασσόμενοι νά ἀσχοληθοῦμε, σύν Θεῶ, διεξοδικότερα μέ αὐτό τό ζήτημα. Λοιπόν, ὅπως ὅλοι γνωρίζομε ἡ μία Παναγία μας, ἡ ὑπεραγία Θεοτόκος, ἔχει πολλές προσωνυμίες (οἱ ἑπωνυμίες της ὑπολογίζονται σέ δεκάδες χιλιάδες, ἀνά τόν ὀρθόδοξο κόσμο). Ἡ κάθε εἰκόνα τῆς Θεοτόκου, ἐφέστια σέ Μονή ἤ σέ προσκύνημα, ἡ ὁποία ἔχει κάποιο προσωνύμιο ἔχει ἐπ' αὐτῆς, συνήθως, διάφορα τάματα καί ἀφιερώματα καί κυρίως ἕναν διάκοσμο ὁ ὁποῖος σχετίζεται μέ τό συγκεκριμένο πρωτότυπο εἰκόνισμα, τό ὁποῖο ἐπίσης συνήθως θεωρεῖται καί εἶναι θαυματουργό. Θαυματουργός, βεβαίως, εἶναι ἡ Κυρία Θεοτόκος, ἡ ὁποία ἐνεργεῖ τά θαύματα διαπορθμεύουσα τήν χάρη καί εὐλογία της μέσω τῶν συγκεκριμένων ἱερῶν εἰκονισμάτων, ἀλλά καί κάθε εἰκόνος της πρός τό συμφέρον τῆς αἰτήσεως τῶν προσφευγόντων στή βοήθειά Της πιστῶν ἀνθρώπων καί κυρίως πρός σωτηρίαν αὐτῶν. 

Μία φωτογραφία μιᾶς θαυματουργοῦ, κατά τά ἀνωτέρω, εἰκόνος τῆς Θεοτόκου μπορεῖ νά δίδεται καί νά ζητεῖται ὡς εὐλογία καί ἀνάμνηση τοῦ προσκυνήματός μας στό ἀντίστοιχο πρωτότυπο εἰκόνισμα. Μέ τά μέσα δέ τῆς ἐποχῆς μας, αὐτό τό ἐνθύμιο μπορεῖ νά εἶναι ἀκόμη καί μία μικρογραφία-μίμηση τοῦ πρωτοτύπου. Ὅμως ἡ κατασκευή πανομοιότυπων σέ μέγεθος καί διάκοσμο εἰκόνων "τῶν πρωτοτύπων εἰκόνων" (!), δημιουργεῖ τήν αἴσθηση τῆς οἱονεί "κλωνοποιήσεως" τοῦ θαυματουργοῦ εἰκονίσματος καί τήν "ψευδαίσθηση" ὅτι ἔτσι κατέχεται σέ κάθε περίπτωση ἕνα εἰδικῆς χάριτος καί εὐλογίας πιστό, κατά πάντα, ἀντίγραφο τοῦ πρωτοτύπου. Παλαιότερα, συνέβαινε κάτι πολύ παραδοσιακότερο καί ὀρθότερο τούτου τοῦ φαινομένου, συμβατοῦ (ἐκείνου) μέ τήν εὐσέβεια καί τήν ὀφειλόμενη τιμή στό Πρόσωπο τῆς Θεοτόκου καί τά πολλά της θαυμάσια, ἐκ τῶν ὁποίων ἄλλωστε προέρχονται καί τά πλεῖστα ἐκ τῶν διαφόρων προσωνυμίων της. Ἁγιογραφοῦνταν εἰκόνες ἐπιγραφόμενες μέ τήν ἰδιαίτερη ἐπονομασία ἤ καί τόν τύπον τῆς πρωτοτύπου Εἰκόνος (Παναγία βρεφοκρατοῦσα, δεξιοκρατοῦσα, γλυκοφιλοῦσα, παραμυθία κ.ο.κ.) Στήν τελευταίως, ὅμως, παρατηρουμένη πρακτική, ἡ εὐλάβεια τῶν πιστῶν φαίνεται νά διευθύνεται σέ κάποιο θαυματουργό ἀντικείμενο (εἰκόνα), τό ὁποῖο καί ὡς ἀντίγραφο διατηρεῖ τρόπον τινά τίς ἰδιότητες τοῦ πρωτοτύπου εἰκονίσματος (τήν θαυματουργική χάρη). Ἔτσι, ὅμως, εἶναι σά νά ἀπονέμεται διά τῆς προσκυνήσεως τῆς εἰκόνος - ἀντίγραφο τιμή ὄχι πρός τό ἐν οὐρανοῖς πρωτότυπο αὐτῆς, τουτέστιν τό Πρόσωπο πού εἰκονίζεται, δηλαδή π. χ. τήν Θεοτόκο (συμφώνως πρός τήν Πατερική θεολογία περί ἱερῶν Εἰκόνων, κατά τήν ὁποίαν "ἡ τιμή τῆς εἰκόνος ἐπί τό πρωτότυπον διαβαίνει"), ἀλλά πρός τό αὐθεντικό πρωτότυπο (τό εἰκόνισμα πλέον καί ὄχι τό Πρόσωπον) ἐκ τοῦ ὁποίου ὡς προσομοίωση παρήχθη τό ἀντίγραφο! Γίνεται δηλαδή τό ἀντίγραφο περισσότερο εἰκών τῆς εἰκόνος καί ὄχι τόσο εἰκών τῆς Θεοτόκου, τήν ὁποίαν εἰκονίζει! Αὐτό ἴσως ἐνέχει τόν κίνδυνο τῆς εἰδωλοποιήσεως τῶν θαυματουργῶν εἰκονισμάτων, κάτι βεβαίως πού πρέπει νά τό προσέχουμε οὕτως ἤ ἄλλως καί ὅσον ἀφορᾶ στά αὐθεντικά πρωτότυπα θαυματουργά εἰκονίσματα. Ἡ πνευματική ἀναγωγή μας καί ἡ διαβίβαση τῆς τιμῆς πού ἀπονέμουμε διά τῆς προσκυνήσεως πρός τό εἰκονιζόμενο πρόσωπο, δέν πρέπει ποτέ καί ἐπ' οὐδενί νά ὑποκαθίσταται ἤ ἀντικαθίσταται ἀπό μία τιμή πρός ἕνα θαυματουργό "ἀντικείμενο", διότι κάτι τέτοιο δέν ἐκφράζει τήν Πίστη μας καί δέν ἀπηχεῖ τή σχετική περί εἰκόνων καί τῆς προσκυνήσεως αὐτῶν ὀρθόδοξη Διδασκαλία. Ἀκόμη, καταλήγει νά εἶναι παράταιρο καί καινοτόμο ὄχι μόνο πρός τήν Πίστη, ἀλλά καί αὐτή τήν λαϊκή εὐσέβεια, τό γεγονός ὅτι μία νέο-κατασκευασμένη καί ἁγιογραφημένη εἰκόνα νά ἐμφανίζεται ἐξ ἀρχῆς ἐπενδεδυμένη μέ τό λεγόμενο "πουκάμισο", χρυσό ἤ ἀργυρό, μέ τό ὁποῖο κάποτε ἔντυσαν τήν πρωτότυπη Εἰκόνα ἡ εὐλάβεια καί ἡ εὐχαριστία συγκεκριμένων πιστῶν, οἱ ὁποῖοι ἐξέφρασαν ἔτσι τήν πίστη καί εὐγνωμοσύνη των γιά τήν ἱκανοποίηση κάποιων εὐλαβῶν αἰτημάτων τους πρός τήν Παναγία. Μέ ποιό δέος καί θάμπος θά προσκυνήσουν οἱ πιστοί, οἱ ὁποῖοι θά φθάσουν νά βλέπουν πλέον πρῶτα τά ἀντίγραφα, τίς ἴδιες τίς αὐθεντικές εἰκόνες ἤ θά προστρέξουν σ' αὐτές ἀπό εὐλάβεια καί σεβασμό στό θαυματουργικό ἱστορικό τους, ὅταν πλέον στά προκυνητάρια πολλῶν Ναῶν καί Μονῶν βρίσκονται ἀντίγραφα μέ παράδοξο πλουμιστό διάκοσμο καί συγκεκριμένη "ἱστορική" ταυτότητα, ἡ ὁποία ὅμως μόνο στό θαυματουργό εἰκόνισμα ἀνήκει καί ἁρμόζει; Μήπως, χωρίς νά συνειδητοποιεῖται, αὐτή ἡ νέα πρακτική, ὑποδηλώνει ἐκκοσμικευμένο ἤ καί εὐθέως καταναλωτικό πνεῦμα, τό ὁποῖο θέλει ἄμεσα καί γρήγορα νά προσεγγίζει τό σπάνιο καί πολυτίμητο; Μήπως τελικῶς ἀντί νά καλλιεργεῖται ἡ εὐσέβεια, μέ αὐτή τήν πρακτική εὐτελίζεται ἤ χάνει τό μυστικό βάθος της; Μήπως τελικῶς καλλιεργεῖται καί προβάλλεται ἤ ὑποστηρίζεται μέ αὐτή τήν πρακτική μία ἔστω καί ἔμμεση "εἰδωλοποίηση" τῶν θαυματουργῶν εἰκονισμάτων, προκαλώντας μᾶλλον δικαιολογημένα τόν προβληματισμό κάποιων εὐσυνειδήτων πιστῶν καί τόν σκανδαλισμό κάποιων "συνειδητῶν" ἀπίστων; Τέλος, μήπως ὄπισθεν αὐτῆς τῆς πρακτικῆς ἀποκαλυφθοῦν κάποτε ἄλλου εἴδους συναλλαγές (οἰκονομικές καί ὄχι μόνον) οἱ ὁποῖες θά ἐκθέσουν τούς ἐπινοήσαντας ἤ τέλος πάντων τούς ἀκρίτως γενικεύσαντας καί καθιερώσαντας αὐτή τήν πρακτική; Ἡ ἐξαίρεση συνήθως δημιουργεῖ παρενέργειες ὅταν γίνεται κανόνας! Τουλάχιστον ἄς ἀντιμετωπισθοῦν τά ἀνωτέρω ὡς ἕνας ἔντονος καί ἔμπονος θεολογικός προβληματισμός.

Δημ. Κ. Ἀναγνώστου, Θεολόγος