Ομολογία

Απαντηση στον αγαπητο μου 

κ Νικολαο Πανταζη.

του κ. Παναγιωτου Μακρη

Αρχικά κ Νικόλαε σας ευχαριστώ για την απάντηση, θα ήθελα όμως περισσότερο να σας ευχαριστήσω για τα άρθρα σας και τον μεγάλο σας αγώνα υπέρ της Ορθοδόξου ημών πίστεως. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω τους αδελφούς της πατερικής παράδοσης και της αποτείχισης καθώς και τον πολύ αγαπημένο γέροντα Ευθύμιο Τρικαμηνά.

Θα ήθελα να δώσω με τη σειρά μου απάντηση επάνω στα όσα έγραψε ο κ Νικόλαος Πανταζής.

Πρώτα απ’ όλα θα ήθελα να ξεκαθαρίσω τη θέση μου σχετικά με το ζήτημα της μνημονεύσεως. Παλαιότερα υποστήριζα την θέση του πατρός Επιφάνιου (τον οποίο εκτιμώ βαθύτατα) σχετικά με την οικονομία σε αιρετικούς, αυτή η στάση μου άλλαξε όμως αφού ασχολήθηκα με το εν λόγο ζήτημα περισσότερο. 

Ζήτησα τον Κύριο να με καθοδηγήσει διάβασα ορισμένα άρθρα του πατρός Ευθυμίου και άλλα τα οποία έχουν δημοσιευθεί στη σελίδα της αποτειχίσεως και της πατερικής παράδοσης, της Ορθόδοξης φωνής, διάβασα επίσης και κάποια άρθρα τα οποία δημοσίευσε ο καλός μου φίλος Νικόλαος Μάνης (με το παλαιό ημερολόγιο). Με τον καιρό ξεκαθάρισε το τοπίο σχετικά με την αίρεση του οικουμενισμού και μου ήταν πλέον ξεκάθαρο ότι δεν δυνάμεθα να κοινωνάμε με τους αιρετικούς για οποιονδήποτε λόγο. Έτσι εδώ και δύο μήνες βρίσκομαι σε ακοινωνησία με οποιονδήποτε δεν φρονεί ότι φρονούσαν οι πατέρες ημών.

Το θέμα είναι όμως με τους κοινωνούντας με τους αιρετικούς επισκόπους τι κάνουμε;

Κάποια στιγμή ενώ διάβαζα κάποια άρθρα τις ιεράς Μητροπόλεως Φυλής και Ωροπού του παλαιού ημερολογίου (δυστυχώς πλέον δε μπορώ να το βρω μάλλον το αφαίρεσαν) έπεσα επάνω σε ένα άρθρο σχετικά με την θέση των άκριτων οικουμενιστών μέσα στην Εκκλησία. Σε αυτό το άρθρο ήταν γραμμένα τα εξής:

Ο ῞Οσιος Θεόδωρος ἀναλύων λεπτομερῶς τὸ λίαν ἀκανθῶδες ζήτημα «εἰ χρὴ κοινωνεῖν» «ἐκ τοῦ Πρεσβυτέρου τοῦ ᾿Επισκόπου (αὐτοῦ) ὀρθοδοξοῦντος» μέν, ἀλλ᾿ ἐκ φόβου «ἀναφέροντος (μνημονεύοντος) τὸν οἰκεῖον μητροπολίτην» αἱρετικὸν ὄντα, ἀποφαίνεται τελικῶς ὡς ἑξῆς: τοῦ μητροπολίτου πίπτοντος εἰς αἵρεσιν, δὲν
θεωροῦνται ἅπαντες οἱ κοινωνοῦντες ἀμέσως ἤ ἐμμέσως αὐτῷ ὡς αἱρετικοὶ
αὐτομάτως καὶ ἀδιακρίτως, παρὰ βεβαίως τὸ γεγονός, ὅτι διὰ τῆς στάσεώς των
αὐτῆς «τὸ φοβερὸν τῆς σιωπῆς κρῖμα ἐφ᾿ ἑαυτοὺς ἐπισπῶνται»  

᾿Εξηγῶν κατόπιν διὰ μακρῶν, ὅτι ὁ Μοιχειανισμὸς εἶναι «αἵρεσις χαλεπωτάτη», ἐπικαλεῖται ὡς κύριον ἐπιχείρημα πρωτίστως, ὅτι τὸ δόγμα τοῦτο ἐκηρύχθη συνοδικῶς
καὶ ἐβεβαιώθη ὑπ᾿ ἀναθέματι: οἱ Μοιχειανοὶ «ἐκήρυξαν συνοδικῶς», «τὰς παραβάσεις συνοδικῶς ἐδογμάτιζον», «καὶ ἐβεβαίωσαν ὑπ᾿ ἀναθέματι τῶν ἀντιπιπτόντων τῷ
δόγματι αὐτῶν», «ὑπ᾿ ἀναθέματι τῶν ταύτας μὴ οὕτω προσιεμένων (προσδεχομένων)».

Βλέπουμε από τα παραπάνω ότι τα συγκεκριμένα λόγια ήταν του Οσίου πατρός ημών Θεοδώρου του Στουδίτου όχι του πατρός Επιφανίου (για το ότι κακώς εννοήσατε τα παραπάνω φταίω εγώ που δεν διευκρίνισα εξ αρχής).

Αυτό αμέσως το σύνδεσα με τα λόγια του πατρός Επιφανίου Θεοδωρόπουλου: «Ἄρκει λοιπὸν νὰ εἶνε ἐκκλησία Ὀρθόδοξος καὶ οὐχὶ αἱρετική. Ἔγω δὲ πολὺ ἀπέχω ἀπὸ τοὖ νὰ χαρακτηρίσω τὴν Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος ὡς... Αἱρετικήν!!! Ἂν ἄλλοι εἶνε εὔκολοι εἰς τὴν ἀνάληψιν τοιούτων τρομακτικῶν εὔθυνων (νὰ χαρακτηρίζωσι δηλαδὴ ὡς αἱρετικὴν μίαν Ὀρθόδοξον Τοπικὴν Ἐκκλησία), ἅς προχωρήσωσι...».

Αμέσως το ερμήνευσα ως εξής ότι σε μια Εκκλησία μπορεί να υπάρχουν περισσότεροι τους ενός αιρετικοί επίσκοποι, η απομάκρυνση από αυτούς είναι αναγκαία με σκοπό να προστατευθεί το ποίμνιο από τους αιρετικούς. Ωστόσο, εφόσον η Εκκλησία παραμένει Ορθόδοξος δηλαδή πρεσβεύει επισήμως τα Ορθόδοξα δόγματα δεν θεωρώ ότι χρειάζεται άμεση απομάκρυνση και από όσους Ορθοδοξούν αλλά δεν διακόπτουν την κοινωνία με τους αιρετικούς. Για να εξηγήσω καλύτερα αυτή τη στάση μου θα σας αναλύσω το θέμα εξηγώ, ότι άλλο η Εκκλησία να πρεσβεύει Ορθόδοξα αλλά να υπάρχουν επίσκοποι που κηρύττουν αιρέσεις, σε αυτήν τη περίπτωση η Ιερά Παρακαταθήκη η οδός για να το πούμε αλλιώς που ακολουθεί η Εκκλησία είναι η Ορθόδοξος η οποία μας παραδόθηκε από τους πατέρες μας και οδηγεί στη σωτηρία, αλλά συγκεκριμένοι επίσκοποι ακολουθούν μια δικιά τους οδό, που οδηγεί στην απώλεια και αυτούς και όσους τους ακολουθούν, για αυτό και θα δώσουν λόγο στο Θεό όσοι δεν προστατεύουν το ποίμνιο από αυτούς τους αιρετικούς σύμφωνα με τα λόγια του οσίου πατρός ημών Θεοδώρου: 

«διὰ τῆςστάσεώςτωναὐτῆς«τὸ φοβερὸντῆςσιωπῆςκρῖμα ἐφ᾿ ἑαυτοὺς ἐπισπῶντα», και άλλο να έχει κηρύξει συνοδικά πλέον η Εκκλησία την αίρεση, σε αυτήν τη περίπτωση η Εκκλησία δεν ακολουθεί την Ιερά Παρακαταθήκη που μας παραδόθηκε από τους πατέρες μας αλλά θέση της Εκκλησίας πλέον είναι η αίρεσης και για αυτό χρειάζεται άμεση απομάκρυνση από όλη τη τοπική Εκκλησία ακόμα και αν υπάρχουν επίσκοποι που διαφωνούνε με την αιρετική θέση της Εκκλησίας. Γιατί εφόσον είναι αιρετική η ίδια η Εκκλησία και ακολουθεί μια οδό που οδηγεί στην απώλεια όλοι όσοι την ακολουθούνε θα καταλήξουν μαζί της μακριά από το Θεό. Εδώ εφαρμόζονται τα παρακάτω λόγια του Οσίου Θεοδώρου: «οἱ Μοιχειανοὶ «ἐκήρυξαν συνοδικῶς», «τὰς παραβάσεις συνοδικῶς ἐδογμάτιζον», «καὶ ἐβεβαίωσαν ὑπ᾿ ἀναθέματι τῶν ἀντιπιπτόντων τῷ δόγματι αὐτῶν», «ὑπ᾿ ἀναθέματι τῶν ταύτας μὴ οὕτω προσιεμένων (προσδεχομένων)». 

Τα παραπάνω δεν γνωρίζω άμα είναι σωστά εφόσον ουδείς αλάνθαστος θα μπορούσα να κάνω λάθος απλά τα αναφέρω με σκοπό τη διεξαγωγή διαλόγου ώστε να μπορέσουμε με τη χάρη του Θεού πάντοτε να βρούμε μια άκρη στο θέμα αυτό.

Τη παραπάνω στάση τη στηρίζω και σε ένα ακόμα λόγο τον τρόπο με τον οποίο αντέδρασαν σύγχρονοι γέροντες στο ζήτημα του οικουμενισμού καθώς και σε παλαιότερες στάσεις των Αγίων μας σε παρόμοια ζητήματα.

 

Αναφέρω επί παραδείγματι:

Τη στάση των 3 επισκόπων που διέκοψαν τη κοινωνία με τον αιρετικό Αθηναγόρα χωρίς όμως να διακόψουν τη κοινωνία με την υπόλοιπη Εκκλησία.

Ομοίως και η στάση του γέροντος Παισίου ο οποίος ενώ είχε διακόψει τη κοινωνία με τον Αθηναγόρα και είχε επιβάλλει και τη διακοπή μνημονεύσεως του Αθηναγόρα στη ιερά μονή Σταυρονικήτα (κάτι το οποίο αποδεικνύει το υποχρεωτικό της αποτειχήσεως) παρόλα αυτά δεν διέκοψε τη κοινωνία με όσους κοινωνούσαν με τον Αθηναγόρα.

Παρόμοιες αντιδράσεις των Αγίων μας έχουμε και σε παλαιότερες εποχές:

Βλέπουμε επί παραδείγματι τη στάση των Αγίων Κολλυβάδων πατέρων όπου:

Οι τότε όμως δυσχερείς περιστάσεις σε συνδυασμό με την σκληρή Δυτική προπαγάνδα αποδυνάμωσαν σημαντικά τις αντιστάσεις του υποδούλου Ορθοδοξου κλήρου και λαού, που διατελούσε σε άκρα αμάθεια και σκότος. Τα γεγονότα της εποχής εκείνης καταδεικνύουν την άγνοια και την σύγχυσι ορισμένων Ορθοδοξων ως προς τις σχέσεις τους με τους ετεροδόξους, την αλλοίωσι του εκκλησιαστικού φρονήματός τους και την απώλεια της Ορθοδοξου ευαισθησίας τους. 
Η πάγια τακτική των Ορθοδοξων να λαμβάνουν θεία κοινωνία από τους Λατίνους και το αντίστροφο -κυρίως στα νησιά του Αιγαίου και του Ιονιου- μαρτυρεί, ότι είχε χαθή η συνείδησις, ότι η Θεία Ευχαριστία διαστέλλει την Ορθοδοξια από τα αιρετικά εκκλησιαστικά σχήματα. Παπική σχολή επίσης "μόρφωνε" τους Αγιορείτας μοναχούς επί επτά έτη, ενώ η Μονή του αγίου Νικολάου στην Θηρα είχε Ιησουιτας ως εξομολόγους. Οι δε προσφωνήσεις επισκόπων και ηγουμένων προς τον πάπα υπερβαίνουν τα όρια της λογικής. 
Οι εκκλησιαστικοί ηγέται ήταν ακόμη πιο ενδοτικοί στον δυτικό ιμπεριαλισμό. Ορθοδοξοι επίσκοποι επιτρέπουν στους Παπικούς να λειτουργούν στους Ορθοδοξους ναούς. Ο Παρου και Ναξου Ιωσηφ προτρέπει τους αιρετικούς Καπουτσίνους να εξομολογούν και να διδάσκουν τον Ορθοδοξο λαο (1651)40. Ο μητροπολίτης Σμύρνης «δίνει την άδεια σε Ιησουιτες να εξομολογούν τους κληρικούς της επαρχίας του, και οι κληρικοί με την σειρά τους εγκαθιστούν τους Ιησουιτες μέσα στους ορθοδόξους ναούς να εξομολογούν τον λαο»41. Ο Αιγίνης Δαμασκηνός (1680) ακολουθεί όμοια τακτική, ενώ άλλος μητροπολίτης πηγαίνει τακτικά για εξομολόγησι σε Γαλλο Καπουτσίνο. 
Κατά τις αρχές του ιθ αιώνος ο Ταλαντίου Νεόφυτος και άλλοι Ορθοδοξοι απολαμβάνουν τακτικά την διδασκαλία του Προτεστάντου Αρτλεϋ μέσα σε Ορθοδοξο ναο. Ο Νεόφυτος είχε στενές σχέσεις με τους Δυτικούς ιεραποστόλους, παρευρίσκετο σε κηδείες Προτεσταντών μέσα σε Ορθοδοξους ναούς42, ενώ λίγο αργότερα εν πλήρη στολή μαζί με Προτεστάντας πάστορας υποδέχθηκε τον βασιλέα Οθωνα. «Προτεσταντική ακολουθία, Ορθοδοξος Ιεράρχης και Παπικός βασιλεύς απετέλουν σύνθεσιν, υπενθυμίζουσαν την εξωτερικήν οικουμενιστικήν ενότητα!» 43 
Οι μεγάλοι Πατέρες εκείνων των εποχών (Παχώμιος Ρουσάνος, Δοσίθεος Ιεροσολύμων, Ευγένιος, Χρύσανθος και Κοσμάς οι Αιτωλοί, Μακάριος ο Πατμιος, Αθανασιος ο Παριος, Νικόδημος ο Αγιορείτης) δεν ίδρυσαν "Εκκλησιες Γ.Ο.Χ." (να με συγχωρέσουν οι φίλτατοι παλαιοημερολογίτες αλλά ήθελα να ανεβάσω αυτούσιο το κείμενο χωρίς να επέμβω επ’αυτού), επειδή ορισμένοι σύγχρονοί τους δεν διέθεταν Ορθοδοξο ευαισθησία, συμπροσηύχοντο με αιρετικούς και ανεγνώριζαν έμμεσα η άμεσα αυτούς και τα μυστήριά τους, προσβάλλοντας έτσι την εκκλησιολογική, μυστηριολογική και σωτηριολογική αποκλειστικότητα της Ορθοδοξου Εκκλησιας. Αντιθετως, έκαναν υποδειγματικό αγώνα για να μεταδώσουν κάποιο πνευματικό φως στον Ορθοδοξο λαο και να τον προφυλάξουν από την παπική προπαγάνδα, η οποία ωργίαζε με σκοπό «το αποπλανάν τούς απλουστέρους» 44.

Δεν θα συμφωνήσω με ορισμένους οι οποίοι θεωρούνε ότι οι Άγιοι Κολλυβάδες βρίσκονταν σε κοινωνία με τους κακόδοξους επισκόπους, δεν γίνεται Ο ιερός Μακάριος ο Πατμιος να διεκήρυττε με πόνο: 

«Απο τόσας Συνόδους τοπικάς και οικουμενικάς αφωρίσθησαν και ανεθεματίσθησαν οι Λατίνοι, και ακόμη αμφιβάλλεις ανίσως και είναι αναθεματισμένοι; Ακομη δεν το πιστεύεις πως είναι αιρετικοί;.. Και πως εσύ κρατείς τούς Λατίνους δια Ορθοδοξους;.. Ποίον σημείον είδες από αυτόν τον φραρόπαπαν πως δύναται να τελειώση μυστήριον, και προστρέχεις εις αυτόν και εξομολογήσαι;.. Απο τον Θεόν τον ύψιστον, τον παντοδύναμον, χωρίζεσαι την ώραν εκείνην» και ταυτόχρονα υποκριτικός να βρισκόταν σε κοινωνία με τους αιρετικούς όπως κάνουνε σήμερα ορισμένοι Ορθόδοξοι κατά τα άλλα.
Παρόλα αυτά δεν υπάρχει ένδειξη ότι οι Άγιοι αυτοί βρίσκονταν σε ακοινωνησία με όσους μνημόνευαν τους αιρετικούς επισκόπους.

40 Θεοδωρήτου μοναχού, Η ευχαριστιακή συμμετοχή εν αγίω Ορει, 1972, σελ. 36-37.
41 Χ. Γιανναρά, Ορθοδοξια και Δυση, Αθηναι 1992, σελ. 97.
42 Χ. Παπαδοπούλου, Η Εκκλησια της Ελλαδος, εν Αθηναις 1954, σελ. 186.
43 Α. Δελήμπαση, Η αίρεσις του Οικουμενισμού, Αθηναι 1972, σελ. 214-215.
44 Εφραιμ Ιεροσολυμων, Ευαγγελική Σαλπιγξ, εν Αθηναις 1867, Προοίμιον, σελ. ιγ . 

Πολλές παρόμοιες περιπτώσεις βρίσκουμε και στο βιβλίο του αρχιμανδρίτη Βασίλειου Παπαδάκη «ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΟΥ ΖΗΛΩΤΙΚΟΥ ΠΑΛΑΙΟΗΜΕΡΟΛΟΓΙΤΙΣΜΟΥ» αν και διαφωνώ με τη θέση του ότι οι παλαιοημερολογίτες είναι σχισματικοί και με το τίτλο της Γ’ ενότητας του βιβλίου του ότι «Οι σύγχρονες, ενωτικές πρωτοβουλίες και οι μεμονωμένες, οικουμενιστικές διακηρύξεις ορισμένων Ορθοδόξων δεν αποτελούν, κατά τους αγίους Πατέρας, λόγο διακοπής εκκλησιαστικής κοινωνίας μαζί τους» παρόλα αυτά πιστεύω ότι όποιος το διαβάσει θα ωφεληθεί καθώς το βιβλίο παρέχει αρκετά ιστορικά στοιχεία με τις πηγές τους.

Στο συγκεκριμένο βιβλίο διαβάζουμε: Κατά το 1054 η Ενδημούσα Σύνοδος του Κωνσταντινουπόλεως Μιχαήλ Κηρουλαρίου αναθεμάτισε τους Λατίνους και «απέτεμε τούτους της εκκλησίας» εξ αιτίας της εμμονής τους στην προσθήκη του filioque στο Σύμβολο της πίστεως και στην πλάνη του παπικού πρωτείου. Στην συνέχεια, όπως αναφέρει ο διαπρεπής κανονολόγος Ματθαίος Βλάσταρης (ιδ΄ αιών), οι υπόλοιποι Ορθόδοξοι πατριάρχαι «τα πραχθέντα δ' όμως (της Ενδημούσης Συνόδου) και προσεπήνεσαν και επεψηφίσαντο, και της σφών αυτών κοινωνίας και αυτόν τον πάπαν απώσαντο, ως αυτά δήπου μαρτυρεί τα πράγματα, μηδεμιάς των τεσσάρων Εκκλησιών εις κοινωνίαν εις έτι και νυν τον πάπαν προσιεμένης, το νόθον και εξάγιστον των λατινικών μυσαττόμεναι δογμάτων».

Παρά τον αναθεματισμό και την αποκοπή των Λατίνων από το σώμα της Εκκλησίας και την εκκλησιαστική κοινωνία το 1054, ορισμένοι Ορθόδοξοι κατά τους επομένους αιώνας παραβίαζαν την κανονική τάξι και κοινωνούσαν εκκλησιαστικά μαζί τους με διαφόρους τρόπους. Άλλοι πάλι επεδείκνυαν υπέρμετρη μετριοπάθεια και χαλαρότητα και εξέφραζαν απαράδεκτες και πάρα πολύ συγκαταβατικές απόψεις για τους Λατίνους και τις σχέσεις τους με τους Ορθοδόξους.

Αναφέρονται εν συνεχεία ορισμένα παραδείγματα θα αναφέρω μόνο δύο: Πράγματι, από τις ερωτήσεις του αρχιεπισκόπου Δυρραχίου Κωνσταντίνου προς τον επίσκοπο Κίτρου Ιωάννη μαθαίνουμε, ότι κατά το τέλος του ιβ΄ αιώνος συνέβαιναν τα εξής: Ορθόδοξοι αρχιερείς της επαρχίας χειροτονούσαν «αζυμίτας ιερείς» και επιπλέον «θάπτονται ορθόδοξοι Ρωμαίοι εν Λατινικαίς Εκκλησίαις ψαλλόμενοι παρά τε Ρωμαίων και Λατίνων εν ταυτώ˙ και Λατίνοι δε αποθνήσκοντες, ωσαύτως ψάλλονται ομού παρά Ρωμαίων και Λατίνων αδιακρίτως». Επίσης: Απαράδεκτες ως προς την Ορθόδοξο εκκλησιολογία ήταν επίσης και οι απόψεις του αρχιεπισκόπου Βουλγαρίας Δημητρίου Χωματιανού σχετικά με τους Λατίνους και τις σχέσεις τους με τους Ορθοδόξους. «Η στάσις του Δημητρίου έναντι των Λατίνων υπήρξε επιεικής και ανεκτική». Πράγματι, σε ερώτησι κατά την ίδια περίπου περίοδο (ιβ΄ αιών) του αρχιεπισκόπου Δυρραχίου Κωνσταντίνου σχετικά με το «πώς λογίζονται τα παρά των Λατίνων ιερουργούμενα άζυμα» (δηλαδή η Θεία Ευχαριστία τους), ο Δημήτριος απάντησε τα εξής: Εφόσον έχει προηγηθή «η του Δεσποτικού ονόματος επίκλησις επισφραγίζουσα ταύτα... ημείς ούτω τα παρ εκείνων (ιερουργούμενα άζυμα), άγια λογιζόμεθα˙ και ου σφαλλόμεθα».

Επίσης διαβάζουμε: Η ύπαρξις και η δράσις των Ενωτικών και Λατινοφρόνων (σημερινών “Οικουμενιστών”) επιβεβαιώνεται και κατά την περίοδο προ της ενώσεως με τους αμετανοήτους Λατίνους στην Λυών το 1274.

Είδαμε ανωτέρω την ανορθόδοξο, συμβιβαστική τακτική των επισκόπων Κυζίκου και Σάρδεων είκοσι έτη προ της Συνόδου της Λυών. Οι δύο αυτοί επίσκοποι δεν ήταν φυσικά οι μοναδικοί Λατινόφρονες της εποχής τους. Πράγματι, υπήρχαν και τότε επίσκοποι, οι οποίοι υποστήριζαν -όπως ακριβώς και οι σημερινοί Φιλενωτικοί- ότι οι δογματικές μας διαφορές με τους Λατίνους είναι ολίγες και επουσιώδεις ή ακόμη και ανύπαρκτες. Στην πραγματικότητα δηλαδή δεν πρόκειται καν περί διαφορών, αλλά περί παρεξηγήσεων που οφείλονται στο διαφορετικό, θεολογικό λεξιλόγιο, περί ποικιλίας θεολογικών εκφράσεων και περί νομίμων προσεγγίσεων στο ένα και μοναδικό, απύθμενο μυστήριο της θείας Αποκαλύψεως.

Οι θεολογικές θέσεις του Λατινόφρονος Νικολάου «είχαν ως βάση τους την συμφωνία Ελλήνων και Λατίνων στο δόγμα περί της εκπορεύσεως του αγίου Πνεύματος». Μία μάλιστα πραγματεία του περί της εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος έγινε πλήρως αποδεκτή από τον πλέον επιφανή λατίνο θεολόγο της εποχής, τον Θωμά Ακινάτη. Αξίζει τέλος να σημειωθή ότι ο Νικόλαος είχε έλθει προ δεκαετίας σε αντιπαράθεσι λόγω των ανορθοδόξων αυτών θέσεών του με τον αυτοκράτορα Θεόδωρο Λάσκαρη (1254-1258).

Για την ύπαρξι και άλλων λατινοφρόνων κληρικών μας πληροφορεί ο ιστορικός Γεώργιος Παχυμέρης. Αυτοί ήταν οι περί τους αρχιδιακόνους Κωνσταντίνο Μελητινιώτη και Γεώργιο Μετοχίτη (απολύτως σύμφωνοι και αυτοί με τις απόψεις του Βέκκου) και οι περί τον πρωτοαποστολάριο Γεώργιο τον Κύπριο. Οι ανωτέρω κληρικοί ολίγον προ της ενώσεως της Λυών συνέταξαν για λογαριασμό του αυτοκράτορος Μιχαήλ “Τόμο Πίστεως”, δια του οποίου ο Μιχαήλ «ακαταιτίατα τα κατά τους Ιταλούς παριστά». Στον Τόμο αυτό υποστηριζόταν μεταξύ άλλων, ότι θα έπρεπε να επανέλθη η ειρήνη και να αποκατασταθή η εκκλησιαστική κοινωνία με τους Λατίνους, εφόσον δεν έχουν σημαντικές διαφορές με τους Ορθοδόξους.

Επίσης στο βιβλίο αναφέρεται: Θεολογικούς Διαλόγους με τους Λατίνους έκανε και ο ιερός Ιωσήφ Βρυέννιος, ως βασικός μάλιστα εκπρόσωπος των Ορθοδόξων, προσδοκώντας «της αυτού (του Κυρίου) Εκκλησίας την ένωσιν· ειδότες δευτέραν ταύτην οικονομίαν Θεού, μετά την ένσαρκον παρουσίαν Χριστού». Φυσικά ούτε ο ιερός Ιωσήφ διέκοψε την εκκλησιαστική κοινωνία με τους Φιλενωτικούς της εποχής του, οι οποίοι υποστήριζαν ότι «η δογματική αλήθεια της Ορθοδοξίας έπρεπε να θυσιασθεί χάρη πολιτικών σκοπιμοτήτων».

Αναφέρονται πάρα πολλά ακόμα μέσα σε αυτό το βιβλίο αλλά τα παραπάνω πιστεύω φτάνουν.

Δεν πιστεύω ότι οι Άγιοι βρίσκονταν σε κοινωνία με τους κακόδοξους ούτε λάμβαναν μέρος μαζί τους στις λειτουργίες εκεί όπου έψαλλαν και λάμβαναν τη Θεία ευχαριστία οι αιρετικοί λατίνοι αλλά δεν πιστεύω ότι είχανε διακόψει τη κοινωνία και με όσους βρίσκονταν σε κοινωνία μαζί τους καθώς δεν υπάρχουν στοιχεία περί αυτού.

Εν πάση περίπτωση αυτό είναι το τέλος της απαντήσεως μου κ Νικόλαε δεν διεκδικώ το αλάθητο όπως είπα και προηγουμένως αλλά αναφέρω και τη γνώμη προς διεξαγωγή ενός γόνιμου διαλόγου.