Το Ιερό Πηδάλιο και η ενστάσεις που διατυπώθηκαν (Ε)

 

Απαντώντας σε ενστάσεις

Πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Αθανασίου (χημικός)

 

ΕΝΣΤΑΣΗ ΔΕΥΤΕΡΗ. Το χειρόγραφο 260  της Εσφιγμένου είναι το μοναδικό γνήσιο αντίγραφο του Πηδαλίου.

Απάντηση. Σύμφωνα με τον πρώην Μητροπολίτη Σουηδίας Παύλο το χειρόγραφο της Εσφιγμένου ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΜΟΝΑΔΙΚΟ γνήσιο χειρόγραφο. Στην Ιερά Μονή του Μεγάλου Σπηλαίου υπήρχε κώδικας που περιείχε το Πηδάλιο, αλλά δυστυχώς κάηκε στην πυρκαγιά του 1934.

Το κείμενο που υποβλήθηκε το 1700 στο πατριαρχείο για έγκριση είχε τον τίτλο του χειρογράφου του Μ.Σπηλαίου και όχι αυτό της Εσφιγμένου.

Τίτλος χειρογράφου  Εσφιγμένου 260

Τίτλος χειρογράφου Μ.Σπηλαίου.

«. Πηδάλιον της νοητής νηός, της μιας, Αγίας, Καθολικής, και Αποστολικής των Ορθοδόξων Εκκλησίας, ήτοι άπαντες οι ιεροί, και θείοι κανόνες, των τε αγίων και πανευφήμων Αποστόλων, των αγίων οικουμενικών Συνόδων, των τοπικών και των κατά μέρος θείων πατέρων, ελληνιστί μεν, χάριν αξιοπιστίας, εκτιθέμενοι, δια δε της καθημάς κοινοτέρας διαλέκτου, προς κατάληψιν των απλουστέρων ερμηνευόμενοι, παρά Αγαπίου Ιερομονάχου, και Νικοδήμου Μοναχού..., εν Λειψία της Σαξωνίας 1800 (1η έκδοση).

Το Πηδάλιο της νοητής νηός της μιας αγίας, καθολικής και αποστολικής των ορθοδόξων  Εκκλησίας, ήτοι άπαντες οι θείοι και ιεροί κανόνες  των τε αγίων και πνευματοφόρων αποστόλων, των αγίων Οικουμενικών Συνόδων και των τοπικών και των κατά μέρος θείων πατέρων, ελληνιστί μεν χάριν αξιοπιστίας εκτιθέμενοι δια δε  της καθ΄ημάς κοινοτέρας διαλέκτου  προς κατάήψιν των απλουστέρων ερμηνευόμενοι.Νυν πρώτον τύποις εκδοθέντες και μετ΄επιμελείας διορθωθέντες δια φιλοτίμου δαπάνης, εις κοινήν των ορθοδόξων απάντων σοφών τε και απλουστέραν ωφέλειαν».

 

Στο χειρόγραφο της Εσφιγμένου  260 δεν περιέχονται οι κανόνες της εν Κων/πόλει Συνόδου επί Νεκταρίου (394. Του Γρηγορίου του θεολόγου, του Αμφιλοχίου Ικονίου και η λθ εορταστική επιστολή (3^ος κανόνας) του Αθανασίου Αλεξανδρείας.Αυτοί προστέθηκαν στο corpuw των κανονικών κειμένων του Πηδαλίου μεταγενέστερα, καθ΄υπόδειξη του Βουλησμά και πάντων πρίν την 8^η Μαϊου του 1792..Έτσι συνάγεται από σχετική πληροφορία σε στην σχετική επιστολή με την παραπάνω ημερομηνία.Επομένως μπορούμε να υποθέσουμε ότι αυτό δεν αντιγράφτηκε («αψγγ΄Απριλίου α 1793) από τον κύκλο του Νικοδήμου, αλλά πιθανόν από κάποιο καλλιγράφο στην Κων/πολη με βάση το εκεί προγενέστερο αντίγραφο του Πηδαλίου

Στο Εσφιγμένου 260 δεν περιλαμβάνονται οι κανόνες του Νικηφόρου του Ομολογητού και Νικολάου Γ Γραμματικού. Στην αλληλογραφία ουδεμία νύξη γίνεται γι΄αυτούς.Πιθανόν ήταν από τα τελευταία κείμενα που συμπεριλήφθησαν στο τελικό κείμενο της συλλογής (Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1793). 

 

ΕΝΣΤΑΣΗ ΤΡΙΤΗ Το κείμενο του Πηδαλίου έχει αλλοιωθεί με παρεμβάσεις

ΑΠΑΝΤΗΣΗ. Το Πηδάλιο εξετάστηκε καταρχάς από τον ειδήμονα περί τα κανονικά ζητήματα ιερομόναχο Δωρόθεο Βουλησμά και κατόπιν – με πρόταση του ιδίου – από τους Μακάριο Κορίνθου και Αθανάσιο Πάριο και όλοι έδωσαν την καλή τους μαρτυρία. Εξάλλου, και η διαφωνία του Γερασίμου Γ (1794 – 1797),  που ως Πατριάρχης είχε αρνηθεί να εγκρίνει την έκδοση του Πηδαλίου, δεν είχε να κάνει με το περιεχόμενο του έργου, αλλά μόνο με την ευρεία κυκλοφορία του, επισημαίνοντας ότι «οὐ δεῖ τά Κανονικά τῆς Ἐκκλησίας πεζῇ φράσει ἐκδίδοσθαι, ἵνα μή τά τῶν ἱερῶν Κανόνων γνώριμα γίνωνται τῷ χύδην λαῷ». Τελικά όμως την έκδοση ενέκρινε ο Πατριάρχης Νεόφυτος Ζ΄, κατά τη δεύτερη πατριαρχία του (1798 – 1801.

Στον αθωνίτη ιερομόναχο Θεοδώρητο, συγγραφέα της «Ερμηνείας εις την Αποκάλυψιν» του Ιωάννου ( Λειψία 1800), είχε ανατεθεί η επιστασία της έκδοσης του Πηδαλίου της νοητής νηός ( Λειψία 1800) του Νικοδήμου του Αγιορείτου. Όσες και όποιες κι αν υπήρξαν οι μεταγενέστερες μελέτες ή απλές αναφορές πάνω στο θέμα αυτό, οι επεμβάσεις του Θεοδώρητου στην πρώτη έκδοση του Πηδαλίου είναι γνωστές ήδη από το 1802, το έτος καταδίκης τους από τον τέως πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Νεόφυτο Ζ’ . Συγκεκριμένα πρόκειται κυρίως για δέκα – οκτώ « προσθήκες» στις « διάφορες φιλολογικές υποσημειώσεις των συγγραφέων του Πηδαλίου, συνολικά γύρω στις 775 γραμμές ή περί τις 10 σελίδες. Ο Νεόφυτος Ζ΄ διακρίνει επτά θέματα στις παρεμβάσεις αυτές, κυρίως νομοκανονικά και εθιμοτυπικα˙ όπου όμως ανακαινίζονται τα παλιά περί μνημοσύνων σκάνδαλα και γίνεται λόγος περί του Αντιχρίστου. «Ο Θεοδώρητος ήτο άνθρωπος ευλαβής μεν, πλην δε είχεν αδυναμίαν, αδικαιολόγητον δια Μοναχόν, εις τα οράματα, τα ενύπνια, τας «αποκαλύψεις» και εις τας παρακεκινδυνευμένας αλληγορικάς και συμβολικάς ερμηνείας, δι’ ον λόγον έγραφε πολλάκις παράδοξα πράγματα».(Θ.Διονυσιάτης)

«Γιατί ο Θεοδώρητος προέβη στην ενέργεια αυτή; γιατί οι «φιλολογικές σημειώσεις» εξέταζαν θέματα που είχαν απασχολήσει τον ίδιο στην Ερμηνεία του; γιατί έκρινε τον «τόπο» κατάλληλο για να κάνει διαφήμιση του δικού του έργου; Ασφαλώς και για τους τρείς αυτούς λόγους. Κυρίως όμως γιατί ο Θεοδώρητος κρατούσε, ιδεολογικά, στάση διαφορετική από τον Νικόδημο έναντι των ιερών κανόνων και των ερμηνευτών τους. Κι αυτό έχει τη μεγαλύτερη σημασία. Ο αθωνίτης  μοναχός  είχε δεχτεί τον « θανατηφόρον καπνόν» των ιδεών του Διαφωτισμού σε αντίθεση με τον Νικόδημο που θεωρούσε την ταπεινότητά του ως ένα « των αναμηρυκιζόντων ζώων»( Αστέριος Αργυρίου, Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Στρασβούργου).

Γράφει ο π.Θεόκλητος Διονυσιάτης:

Ο  Θεοδώρητος, επιβλέπων την εκτύπωσιν του «Πηδαλίου», ενόμισεν ότι εύρε κατάλληλον ευκαιρίαν δια να παρεισάξη τα πεπλανημένα φρονήματά του, αχρηστεύων ούτω την ογκωδεστάτην εργασίαν του θείου Πατρός (Οσίου Νικοδήμου), προβάς εις προσθήκας όλως αυθαιρέτως—«δείξας την δολιότητά του»—αίτινες κατέστησαν το «Πηδάλιον» αμφίβολον φορέα της γνήσιας διδασκαλίας της Εκ­κλησίας.

   Διό και ο Πατριάρχης Νεόφυτος Ε', δύο έτη αργότερον έγραφε: «... αι προσθήκαι αυταί εσκεπάσθησαν, ίνα μη τα γνήσια τοις νόθοις παραμιγνύμενα, το ευγενές της Βίβλου διαλυμαίνωνται και αντ’ ωφελείας τοις αναγινώσκουσι βλάβην ου την τυχούσαν προξενήσωσι και σωματικήν και ψυχικήν».

Τα δε παρείσακτα υπό του Θεοδωρήτου, εσημειώθησαν από τον Πατριάρχην, όστις διέταξεν όπως αποκαλυφθούν δια χρώματους, «ένα μη διαλυμαίνωνται το ευγενές της Βίβλου», και τα οποία είναι τα ακόλουθα:

 «Α', διατί εν ταις προσθήκαις λέγει, ότι τω Σαββάτω ανέστη ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός.

Β', ότι να γίνωνται γονυκλισίαι εν τη ημέρα της Κυριακής, και κατ’ αυτήν την κυρίαν ημέραν της Πεντηκοστής.

Γ', ότι το Σάββατον έχει τα αυτά προνόμια όπου έχει και η Κυριακή, δια τι και αυτό τύ­πος είναι της Αναστάσεως.

Δ', ότι με ένα τρόπον σοφιστικόν ανακαινίζει τα παλαιά σκάνδαλα, όπου ηκολούθησαν εν Αγίω Όρει περί των μνημοσύνων, τα οποία χάριτι Χριστώ, και ήτον και είναι κατασεσιγασμένα, εις καιρόν όπου η του Χριστού Αγία Εκκλησία, προνοουμένη της κοινής ειρήνης των Μοναχών, δια τριών Συνοδικών γραμμάτων αυτής με φρικτάς αράς εμπόδισεν, ίνα μη κινηθή τινάς να γράψη περί τούτων.

Ε', ότι κατη­γορεί ως ασύμφωνα και εναντία άπαντα τα Τυπικά του Αγίου Όρους, τα οποία δεν είναι εναντία με το Καθολικόν Τυπικόν, αλλ’ είναι σαφήνεια μάλλον και ανάπτυξις των ασαφών και συν­επτυγμένων τύπων του Καθολικού Τυπικού.

ΣΤ', ότι απλώς εν ταις προσθήκαις ταύταις αντίκειται εις τους Κανόνας των Αγίων Οικουμενικών και Τοπικών Συνόδων, και εις τας παραδόσεις της του Χριστού Εκκλησίας.

Ζ', δε και τελευταίον, ετόλμησεν ο πάντολμος να γράψη μέσα εις ένα τοιούτον βιβλίον, εν οις αναφέρει περί του αντιχρίστου, ένα τόσον φοβερόν και τολμηρόν λό­γον, ώστε οπού εφρίξαμεν, όχι μόνον να παραδώσωμεν γραφή, αλλ’ ουδέ όλως ονομαστί να τον προφέρωμεν, δια το κινδυνώδες και δια την της ατοπίας υπερβολήν αυταί δε αι προσθήκαι ευρίσκονται εις τα ακόλουθα της Βίβλου καταβατά 96, 104, 141, 167, 183, 184, 203, 204, 212, 300, 383, 399, 449, 502, 504, 533, 548, 549, και ει τις των αλλαχού της γης αγορασάντων εκ των κανονικών τούτων βιβλίων, βούλεται εξαλείψαι τας ρηθείσας νόθους προσθήκας και διορθώσαι το εαυτού βιβλίον, ευρέτω τους αριθμούς των άνω καταβατών, εν οις αι προσθήκαι ευρίσκονται. Επί τούτω και εγένετο το παρόν δι’ ημετέρας Πατριαρ­χικής υπογραφής κατασφαλισθέν, και δια την σύστασιν του Βι­βλίου και δια το κοινή συμφέρον. Είη δε η του Θεού χάρις πάσι τοις εν ειλικρίνεια αναγινώσκουσι».

αωβ'. κατά μήνα Αύγουστον

Ο Πρώην Κωνσταντινουπόλεως Πατριάρχης ΝΕΟΦΥΤΟΣ

 ---------------------------------------------------------------------------

Επομένως οι προσθήκες του Θεοδωρήτου  του Εσφιγμενίτου δεν έχουν σχέση με την αλλοίωση ερμηνειών των Κανόνων.

Σχετικά με τις προσθήκες του Θεοδωρήτου Ιωαννίνων στο Πηδάλιο οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να διαβάσουν τα σχετικά στις παρακάτω ηλεκτρονικές διευθύνσεις

Α.https://users.sch.gr/spykarydis/wp/wp-content/uploads/2012/08/p_2009.2-Pidalion.pdf

Β. https://stgeorgepa.gr/index.php/thema/poimantiki-diakonia/didaktikes-istories/7038-i-epixeiroumeni-nothefsi-tou-pidaliou-apo-ton-psevdadelfo-theodorito

ΠΗΓΕΣ

Βιβλιογραφία

1.Μητροπολίτου Σουηδίας Παύλου (Μενεβίσογλου), «Το Πηδάλιον και άλλαι εκδόσεις ιερών κανόνων κατά τον 18^ο αιώνα»

2.Εἰσαγωγὴ στὸ Κανονικὸ Δίκαιο καὶ τὴν Κανονικὴ Οἰκονομία .(ΕΚΠΑ-ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ)

3.Θ.Γιάγκου-Α-Α.Ταχιάου-Αλληλογραφία Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτη και Δωροθέου Βουλησμά.

-----------------------------------------------------