Ομολογία

ΤΙ ΛΕΕΙ Ο ΓΛΥΚΥΤΑΤΟΣ ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΘΕΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Α΄. Τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Κυρίου ἐν τῷ Ποτηρίῳ εἶναι πραγματικό[1]
Ἀδίστακτα λοιπόν πιστεύουμε μέ τήν καρδιά, ὁμολογοῦμε καί μέ τό στόμα πρός σωτηρία καί μέ τό χέρι γράφουμε πρός διαβεβαίωση, ὅτι τό πανάχραντο Σῶμα τοῦ Κυρίου καί τό ζωοοιό Του Αἷμα εἶναι πρῶτα ἀπό ὅλα πραγματικό καί δεύτερο εἶναι πνευματικό. Εἶναι πραγματικό, διότι ὁ ἐκτεθειμένος Ἄρτος, πού βρίσκεται μετά ἀπό τόν καθαγιασμό πάνω στήν Ἁγία Τράπεζα εἶναι ἀληθινά αὐτό τό Σῶμα τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὄχι ἄλλο καί διαφορετικό. Μέ τόν ἴδιο τρόπο καί ὁ Οἶνος, πού βρίσκεται μετά τόν καθαγιασμό μέσα στό Ποτήριο, αὐτό εἶναι ἀληθινά τό ζωοποιό Αἷμα τοῦ Κυρίου καί ὄχι ἄλλο καί διαφορετικό. Καί ἐπειδή δέν εἶναι ἄλλο καί διαφορετικό σῶμα, ἀλλά πραγματικά ἕνα καί τό αὐτό, ἀπό αὐτό συμπεραίνεται ὅτι ὁ ἁγιασμένος Ἄρτος εἶναι αὐτό τό Σῶμα τοῦ Κυρίου, πού πραγματικά συνελήφθηκε από τό Ἅγιο Πνεῦμα (πού τό Ἅγιο Πνεῦμα δηλαδή ἐνέργησε νά κυοφορηθεῖ)· αὐτό πού πραγματικά γεννήθηκε ἀπό τήν Παρθένο· αὐτό πού πραγματικά βαπτίσθηκε· αὐτό πού πραγματικά ἔπαθε (ὑπέφερε δηλαδή παθήματα)· αὐτό πού πραγματικά σταυρώθηκε· αὐτό πού πραγματικά τάφηκε· αὐτό πού πραγματικά ἀναστήθηκε· αὐτό πού πραγματικά ἀναλήφθηκε στούς Οὐρανούς· αὐτό πού πραγματικά κάθεται στά δεξιά τοῦ Πατέρα· καί αὐτό πού πραγματικά πρόκειται νά ἔρθει γιά νά κρίνει ζωντανούς καί νεκρούς.
Β΄. Τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Κυρίου ἐν τῷ Ποτηρίῳ εἶναι πνευματικό γιά δύο λόγους:

1. Διότι τό Μυστήριον τελεσιουργεῖται ὑπό τοῦ Ἁγίου Πνεύματος[2]
Ἐπίσης τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Κυρίου, πού ἀναφέρεται στό Μυστήριο, εἶναι καί Πνευματικό, δηλαδή μολονότι εἶναι Πραγματικό καί ἀληθινό, ὅπως εἴπαμε παραπάνω, δέν εἶναι ὅμως καί φυσικό ἤ ὁρατό ἤ κάν ἀντιληπτό μέ τίς αἰσθήσεις, ἀλλά εἶναι Πνευματικό. Καί αὐτό γίνεται κατανοητό μέ δύο τρόπους. Πρῶτον, διότι τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Κυρίου πού ἀναφέρεται στό Μυστήριο ἐνεργεῖται καί τελεσιουργεῖται ὄχι μέ τή μεσολάβηση τῶν νόμων τῆς φύσεως, ἀλλά μέ τήν παντοκρατορική ἐνέργεια καί δύναμη τοῦ Παναγίου καί Τελεταρχικοῦ Πνεύματος. Ὡς ἐκ τούτου τό Μυστήριο αὐτό εἶναι ὑπερφυσικό, εἶναι ἀκατάληπτο, εἶναι ἀκατανόητο καί ἑπομένως εἶναι ἄρρητο καί ἀνέκφραστο καί γίνεται ἀποδεκτό μόνο μέ τήν Πίστη.
Β΄. 2. Τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Κυρίου ἐν τῷ Ποτηρίῳ δέν εἶναι αἰσθητόν, ἀλλά νοεῖται κατά τόν τρόπο τῆς ψυχῆς[3]
Δεύτερο, εἶναι Πνευματικό τό Σῶμα καί Αἷμα τοῦ Κυρίου στό Μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας, διότι αὐτό δέν κατανοεῖται μέ τόν τρόπο τοῦ ἀνθρωπίνου σώματος (σ.σ.: δηλαδή δέν πρέπει νά περιμένουμε νά ἀντικρύσουμε ἀνθρώπινο σῶμα), ἀλλά σύμφωνα μέ τόν τρόπον τῆς ψυχῆς, ἡ ὁποία εἶναι πνεῦμα, ὅπως λέει ὁ Συρίγου Μελέτιος.῾Επομένως, ἀπ᾿ αὐτό προκύπτει ὅτι ὅπως τό Πνεῦμα, ἡ ψυχή λοιπόν εἶναι ἀόρατη καί δέν γίνεται ἀντιληπτή μέ τίς αἰσθήσεις· ἔτσι καί τό Σῶμα καί Αἷμα τοῦ Κυρίου στήν Εὐχαριστία εἶναι ἀόρατα καί δέν γίνονται ἀντιληπτά μέ τίς αἰσθήσεις, ἐπειδή βρίσκονται πάνω ἀπό τή γνώση τῶν αἰσθήσεων. Διότι λέει ὁ ἴδιος Συρίγου· «οὔτε ὁρατό καί ὁλωσδιόλου ἀντιληπτό μέ τίς αἰσθήσεις πιστεύουμε ὅτι εἶναι τό Σῶμα τοῦ Κυρίου· ἀλλά λέμε ὅτι σκεπάζεται κάτω ἀπό τό ἔνδυμα (σ.σ.: κάλυμμα) τοῦ ἄρτου καί ὅτι εἶναι παρόν στήν Εὐχαριστία μέ τρόπο ἀόρατο.» Γι᾿ αὐτό τό λόγο μερικοί ὄχι ὀρθῶς, μεταχειριζόμενοι καταχρηστικά τό ὄνομα τοῦ Πραγματικοῦ, θέλουν νά τελεῖται ἡ αἰσθητή σφαγή σώματος καί αἰσθητή ἔκχυση αἵματος κατά τό Μυστήριο τῆς Εὐχαριστίας· διότι ἄν συνέβαινε αὐτό, θά ἔπρεπε νά συνεργήσουν μέ τρόπο ὁρατό καί ὅλα τά αἰσθητά (σ.σ. δηλαδή τά ἀντιληπτά διά τῶν αἰσθήσεων) ὄργανα πού ὑπηρέτησαν σ᾿ αὐτοῦ τοῦ εἴδους τή σφαγή καί σ᾿ αὐτοῦ τοῦ εἴδους τήν ἔκχυση τοῦ Αἵματος τοῦ Κυρίου, ὁ Σταυρός δηλαδή καί τά καρφιά καί ἡ λόγχη καί τά ὑπόλοιπα· ἀλλά δέν συμβαίνει αὐτό, δέν συμβαίνει· γιατί, ἄν καί εἶναι πραγματική ἡ Θυσία τοῦ Σώματος τοῦ Κυρίου στό Μυστήριο, εἶναι ὅμως καί Πνευματική, δηλαδή μυστική, ἀόρατη καί βρίσκεται πάνω ἀπό τή γνώση τῶν αἰσθήσεων· γι᾿ αὐτό καί ὀνομάζεται ἀναίμακτη Θυσία. Διότι πίστη προϋποθέτουν τά Μυστήρια καί ὄχι γνώση μέ τίς αἰσθήσεις.
Γ΄. Τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Κυρίου ἐν τῷ Ποτηρίῳ εἶναι ἄφθαρτο καί τό μετά τήν Ἀνάσταση. Σέ κάθε μέρος του εἶναι τό ὅλον.[4]
Ὅταν λέω, προέκυψε αὐτό, ὅσοι εἶχαν ὀρθό φρόνημα ἔφεραν μαρτυρίες ἀπό τόν Κύριλλο καί τόν Χρυσόστομο καί τόν Γρηγόριο τόν Νύσσης καί τόν Εὐτύχιο τόν Κωνσταντινουπόλεως ὅτι· «Τό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ μέσα στό Μυστήριον εἶναι ἄφθαρτο ἐπειδή εἶναι ἐκεῖνο τό μετά τήν Ἀνάσταση ἀπαθές, ὄχι τό παθητό καί πρό τοῦ Πάθους (σ.σ. δηλαδή ἐκεῖνο πού ἦταν δεκτικό σέ μεταβολές καί ὑποκείμενο στή φθορά)· καί ὅποιος δέχεται λαμβάνει μερίδα ἀπό τόν Ἄρτο, ὅλον τόν Χριστό λαμβάνει (βλέπε ὑποσημείωση) καί μετέχει μέ τρόπο παράδοξο στό θεῖο ἔργο τοῦ Θεοῦ γιά ζωή αἰώνια». Ἐπιπλέον ἀκόμη παρουσίασαν καί παραδείγματα ἀπό τόν Εὐτύχιο πού ἀναφέραμε παραπάνω μέ τό νά λένε· «πραγματικά λοιπόν ὁλόκληρο τό ἅγιο Σῶμα καί τό τίμιο Αἷμα τοῦ Κυρίου δέχεται κανείς, ἄν δεχθεῖ ἔστω ἕνα μέρος αὐτῶν· διότι διαμοιράζεται σέ ὅλες τίς μερίδες ἀδιαιρέτως ἐξαιτίας τῆς ἕνωσης· μέ τόν ἴδιο ἀκριβῶς τρόπο πού καί μιά σφραγίδα μεταδίδει ὅλα τά ἀνάγλυφα σχήματα καί τίς εἰκόνες της σέ ἐκεῖνα (σ.σ. τά ἀντικείμενα) πού θά δεχθοῦν τήν σφράγιση καί ἐξακολουθεῖ νά παραμένει πάλι μία καί ὕστερα ἀπό τήν μετάδοση (σ.σ. τοῦ σφραγίσματος), χωρίς νά ἐλαττώνεται οὔτε νά ἀλλοιώνεται σέ σχέση μέ ἐκεῖνα (σ.σ. τά ἀντικείμενα) πού συμμετέχουν στό σφράγισμα {δηλαδή ἐνῶ αὐτά εἶναι πολλά δέν εἶναι ὅμως καί οἱ σφραγίδες πολλές (σ.σ.: ἀλλά εἶναι μόνο μία)} καί στήν περίπτωση ἀκόμη κατά τήν ὁποία εἶναι περισσότερα στόν ἀριθμό.
Ὑποσημείωση: Πρόσεχε ὅτι, μέ τό νά λένε πώς λαμβάνει ὅλον τόν Χριστό, φανερώνουν ὅτι ἐκεῖνοι πού μεταλαμβάνουν τά Μυστήρια δέχονται ὅλον τόν Χριστό, μαζί μέ τήν Θεότητα καί μαζί μέ τήν Ἀνθρωπότητα· δηλαδή τόν δέχονται μαζί μέ τήν ψυχή καί τό σῶμα· αὐτό εἶναι τό ἴδιο μέ τό νά ποῦμε ὅτι δέχονται τόν τέλειο Θεό καί τόν τέλειο ἄνθρωπο· ἐπειδή καί ὁ Χριστός εἶναι τέλειος Θεός καί τέλειος ἄνθρωπος, σύμφωνα μέ τόν Ἰωάννη τόν Δαμασκηνό καί σύμφωνα μέ ὅλους τούς Ἱερούς Θεολόγους.
Λέγει καί ὁ θεῖος Χρυσόστομος · «Πλησιάζουμε ἑπομένως μέ πίστη (στή μυστική Εὐχαριστία δηλαδή) ὁ καθένας πού ἀσθενεῖ · διότι ἄν ἐκεῖνοι πού ἀκούμπησαν τήν ἄκρη τοῦ ἱματίου Του, ἕλκυσαν τόσο μεγάλη δύναμη, όσο περισσότερη δύναμη θά λάβουν ἐκεῖνοι πού τόν ἔχουν στήν κατοχή τους ὁλόκληρο;». Καί ὁ Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός στήν εὐχή τῆς Μεταλήψεως λέει· «Κι ἐγώ ὁ ἐλεεινός, τολμώντας νά δεχθῶ ὁλόκληρο τό Σῶμα Σου, ἄς μήν κατακαῶ».[5]


Δ΄. Συμπεράσματα
Ὕστερα ἀπό τήν παράθεση τῶν ἀνωτέρω χωρίων, γίνεται φανερό πώς μεταλαμβάνοντας τήν θεία Κοινωνία, Αὐτόν τόν ἴδιο τόν ἀναστημένο Θεάνθρωπο Χριστό μεταλαμβάνουμε, κατά τό «ὁ τρώγων μου τήν σάρκα καί πίνων μου τό αἷμα ἔχει ζωήν αἰώνιον». Ἔτσι πράγματοποιεῖται καί ὑπό μίαν ἄλλην ἔννοιαν τό Κυριακόν «ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ ἐντός ὑμῶν ἐστιν» (Λκ. ιζ΄, 21). Καί αὐτόν τόν ἀνεκτίμητο θησαυρό τόν δεχόμαστε δωρεάν, δέν ἔχουμε κάτι ἄξιο νά ἀντιπροσφέρουμε. Τό μόνον πού μᾶς ζητᾶ ὁ Χριστός, διά τῶν πνευματικῶν μας πατέρων, εἶναι νά ἔχουμε κάνει τήν κατάλληλη προετοιμασία.
Διαβάζουμε στίς ἱερατικές εὐχές τῆς θείας Λειτουργίας:
«Τοῦτο ἥψατο τῶν χειλέων σου, καὶ ἀφελεῖ Κύριος πάσας τὰς ἀνομίας σου, καὶ τὰς ἁμαρτίας σου περικαθαριεῖ».
Αὐτή ἡ φράση προέρχεται ἀπό τό ὅραμα τοῦ προφήτου Ἠσαΐου (κεφ. στ΄. 5-7):
«ὦ τάλας ἐγώ, ὅτι κατανένυγμαι, ὅτι ἄνθρωπος ὢν καὶ ἀκάθαρτα χείλη ἔχων, ἐν μέσῳ λαοῦ ἀκάθαρτα χείλη ἔχοντος ἐγὼ οἰκῶ καὶ τὸν βασιλέα Κύριον σαβαὼθ εἶδον τοῖς ὀφθαλμοῖς μου. καὶ ἀπεστάλη πρός με ἓν τῶν Σεραφίμ, καὶ ἐν τῇ χειρὶ εἶχεν ἄνθρακα, ὃν τῇ λαβίδι ἔλαβεν ἀπὸ τοῦ θυσιαστηρίου, καὶ ἥψατο τοῦ στόματός μου καὶ εἶπεν· ἰδοὺ ἥψατο τοῦτο τῶν χειλέων σου καὶ ἀφελεῖ τὰς ἀνομίας σου καὶ τὰς ἁμαρτίας σου περικαθαριεῖ».
Ὁ ἄνθρακας εἶναι ὁ Χριστός καί ἡ λαβίδα εἶναι ἡ Θεοτόκος, μέ τή μεσολάβηση τῆς ὁποίας ἔρχεται ὁ Χριστός σέ κοινωνία μαζί μέ τήν πεπτωκυῖα μας φύση.
Λοιπόν μέ τό ὑπερφυές αὐτό Μυστήριο οἱ πιστοί θεούμεθα, γινόμαστε θεοί κατά χάριν, κατά τό «ἐγὼ εἶπα· θεοί ἐστε καὶ υἱοὶ ῾Υψίστου πάντες» (Ψαλμ. 81, 6). Μέ τήν ἱερά Ἐξομολόγηση ἀνανεώνουμε τό Βάπτισμα. Μέ τήν ἀδιάλειπτο προσευχή ἀνανεώνουμε τό Χρίσμα. Μέ τήν θεία Κοινωνία θεούμεθα.
Σέ κάθε θεία Λειτουργία ἀνακεφαλαιώνεται τό μυστήριο τῆς Θείας Οἰκονομίας. Ἐπαναλαμβάνεται ἡ θυσία τοῦ Χριστοῦ: τό κήρυγμά του (θεία Λειτουργία τοῦ Λόγου: Μικρή Εἴσοδος καί ἀργότερα Εὐαγγελικό Ἀνάγνωσμα), ὁ μυστικός Δεῖπνος, τό θεῖον Πάθος-θυσία (θεία Λειτουργία τῆς Εὐχαριστίας: Μεγάλη Εἴσοδος, Μεταβολή τιμίων δώρων, μετάληψη κλήρου καί λαοῦ).
Κάθε ἁγία Τράπεζα, κάθε Ὀρθόδοξο Θυσιαστήριο εἶναι αὐτός ὁ ἴδιος ὁ Γολγοθάς, ὁ Σταυρός, ὁ Τάφος, ὅπου ὁ Χριστός θυσιάζεται καί ἀνασταίνεται ὑπέρ τῆς τοῦ κόσμου σωτηρίας. Τό ἅγιο Ποτήριο συμβολίζει τήν Θεοτόκο πού δέχθηκε μέσα της τόν Χριστό καί Τοῦ δάνεισε τήν σάρκα της, ἐξοφλῶντας ἔτσι ἐπάξια τό δάνειο πού εἶχε λάβει ἡ Εὔα ἀπό τόν Ἀδάμ.
Ὁ Χριστός μας εἶναι ἕτοιμος νά ξαναέλθει στή γῆ γιά νά ξαναϋποστεῖ Πάθος, ἔστω καί γιά τήν σωτηρία ἐνός μόνον ἀνθρώπου, ὅπως εἶχε ἀποκαλύψει στόν ἀπόστολο Κάρπο.
Ἔτσι λοιπόν κατανοοῦμε πώς εἶναι τουλάχιστον φαιδρόν ἀλλά καί ταυτόχρονα ἄξιον πολλῶν θρήνων καί πολλῶν δακρύων νά φοβᾶται κανείς ὅτι θά κολλήσει ἀσθένεια ἀπό τήν θεία Κοινωνία. Ἡ θεία Κοινωνία εἶναι αὐτός ὁ ἴδιος ὁ Χριστός, εἶναι πῦρ καταναλίσκον. Ἡ θεία Κοινωνία καθαρίζει ἐμᾶς καί δέν ἔχει ἀνάγκη ἐμεῖς νά καθαρίσουμε ἤ νά ἀπολυμάνουμε Αὐτήν. Καί ὄχι ἁπλῶς καθαρίζει, ἀλλά φωτίζει. Καί ὄχι ἁπλῶς φωτίζει, ἀλλά θεώνει.
Ἄν κάποιος ἔφτασε σέ τέτοιο βάθος κακίας καί ἀπιστίας ὥστε νά φοβᾶται μήπως κολλήσει ἀσθένεια ἀπό τή θεία Κοινωνία, ἔχει αὐτοακυρώσει τή μόνη δυνατότητα σωτηρίας του. Δέν πιστεύει πώς τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Κυρίου μᾶς μεταγγίζει ἄκτιστη Χάρη, ἀλλά τό ἀντικρύζει ὡς κοινό, παθητό σῶμα θνητοῦ ἀνθρώπου. Ματαία ἡ πίστις του. Τά ἔχασε ὅλα. Δέν ἔχει αἰώνια ἐλπίδα σωτηρίας, ἀλλά εἶναι ὁ πιό δυστυχής ἄνθρωπος ἐπί τῆς γῆς.
Γι᾿ αὐτόν ὁ Χριστός δέν εἶναι Θεός, δέν κατέβηκε στή γῆ γιά τήν σωτηρία μας, δέν σαρκώθηκε, δέν ἔπαθε, δέν θυσιάστηκε, δέν σταυρώθηκε, δέν ἐτάφη, δέν ἀνέστη, δέν ἀνελήφθη, δέν ἐκάθισε ἐκ δεξιῶν τοῦ Πατρός... Αὐτός οὐσιαστικά δέν εἶναι πλέον Ὀρθόδοξος Χριστιανός, ἀλλά ἰουδαΐζει, καθώς ἐμμέσως πλήν σαφῶς δέν δέχεται τό ἔργο τῆς θείας Οἰκονομίας, δέν δέχεται τήν ἔλευση τοῦ Χριστοῦ, τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ στή γῆ, ὅπως μέχρι σήμερα οἱ Ἰουδαῖοι. Ἔχει ἀνάγκη δακρύων καί μετανοίας, γιατί οὐσιαστικά –καί πρακτικά– ΑΡΝΕΙΤΑΙ τόν Χριστόν. Καί ἄρνηση τοῦ Χριστοῦ σέ ὅλους τούς αἰῶνες σήμαινε καί θά σημαίνει πνευματικό θάνατο.
Φρονοῦμε ἐν τέλει ὅτι τό νά λέει κάποιος πώς ἡ θεία Κοινωνία μεταδίδει ἀσθένειες δέν εἶναι ἁπλῶς μιά μορφή ἀθεΐας ἤ ἄγνοιας, ἀλλά βλασφημία κατά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος πού τελεσιουργεῖ τό Μυστήριον. Δέν εἶναι ἁπλῶς αἵρεση ἀλλά καί πέραν τούτου, εἶναι ἀπιστία χειρίστης μορφῆς, εἶναι ἄρνηση Χριστοῦ, ὅπως καταδείξαμε, ἡ ὁποία ἐπισείει κανόνα καί μετάνοια, γιά ὅσους τέλος πάντων θεωροῦν ἑαυτούς Ὀρθοδόξους. Πολλῷ δέ μᾶλλον ὅταν αὐτά τά λόγια εἴτε ἐκπορεύονται εἴτε καί γίνονται σιωπηρῶς ἀνεκτά ἀπό ἀρχιερεῖς τοῦ Ὑψίστου.
Ἀλλά γιά νά νοιώσει κανείς αὐτά τά πράγματα στή σωστή τους διάσταση, πρέπει νά ἔχει καθαρή καρδιά, νά ζεῖ σωστή προσωπική ζωή. Τό ὀρθό δόγμα ἀπαιτεῖ ὀρθό βίο. Ὀ φαῦλος βίος ἐκφυλίζει τό δόγμα. Συνεπῶς φρονοῦμε πώς ἡ ἀποστασία, ἡ ἐκκοσμίκευση, ἡ ἀνηθικότητα καί ἡ ἐπιπολαιότητα, καταστάσεις μέ τίς ὁποῖες ζοῦν πολλοί κατ᾿ ὄνομα Χριστιανοί, εἶναι οἱ βαθύτερες αἰτίες τῆς διάδοσης καί ἀποδοχῆς τῆς νέας αὐτῆς αἵρεσης-βλασφημίας εἰς βάρος τῆς Θείας Κοινωνίας. Ἐφευρέτης βέβαια αὐτῆς τῆς μεγίστης βλασφημίας πού φθάσαμε νά ἀκοῦμε ἐπί τῶν ἡμερῶν μας εἶναι ὁ ἀπαρχῆς ἀνθρωποκτόνος διάβολος, ὁ ὁποῖος χρησιμοποιεῖ τά ὄργανά του, τούς δαίμονες καί τούς παραδομένους σέ αὐτόν ἀνθρώπους, γιά νά διαβάλλει τόν Θεό στούς πιστούς.
Ἄς κλείσουμε τήν παρούσα μας ἐργασία μέ μιά παράφραση τῆς ἀκροτελεύτιας παραγράφου πού ἔγραψε ὁ Ἅγιος στό ἔργο του «Ὁμολογία Πίστεως». Ταπεινά ἀπευθύνουμε τήν παραίνεση αὐτήν πρός ὅλους τούς ἐν Χριστῷ ἀδελφούς μας, οἱ ὁποῖοι εἴτε ἐν γνώσει εἴτε ἐν ἀγνοίᾳ τους συστρατεύθηκαν μέ τόν Καίσαρα εἰς βάρος τῆς πίστεώς μας.


Ε΄. Ἀκροτελεύτια παράγραφος[6]
Ἀφήνοντας λοιπόν, ἀδελφοί καί Πατέρες, κατά μέρος τό μίσος καί τό φθόνο καί τίς συκοφαντίες κατά τῶν ἀδελφῶν σας πού ἐπιμένουν νά ἐκκλησιάζονται, πού δέν φοβοῦνται νά συγκεντρώνονται στόν ἱερό Ναό[7] καί νά ἵστανται ὅπως καί πρίν ἀπό τό ψέμμα τῆς πανδημίας δίπλα στούς ἐν Χριστῷ ἀδελφούς τους ἐν τῷ Ναῷ γιά τήν κοινή προσευχή[8], πού ἐπιμένουν νά ἀσπάζονται τίς ἱερές εἰκόνες καί τά ἁγιασμένα χέρια τῶν ἱερέων, πού ἐπιμένουν νά κοινωνοῦν, σᾶς παρακαλοῦμε ταπεινά: ἔλθετε εἰς ἑαυτούς καί μετανοήσατε ἐκ βάθους καρδίας γιά τήν ἀπιστία πού δείξατε ἀφ᾿ ἑνός μέν στό Μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας, ἀφ᾿ ἑτέρου δέ στήν δυνατότητα τοῦ ἱεροῦ Ναοῦ νά ἁγιάζει τούς πιστούς διά τῶν τελουμένων ἱερῶν Ἀκολουθιῶν.
Ἄς ἀποκτήσουμε τό διακριτικό σημάδι καί τό γνώρισμα τῶν μαθητῶν τοῦ Χριστοῦ, τήν ἀγάπη, καί ἄς ἐγκολπωθοῦμε τήν πρός ἀλλήλους εἰρήνη καί ὁμόνοια καί σύμπνοια. Καί ἔτσι ἄς προσφέρουμε μέ εἰρήνη τίς προσευχές μας στόν ἀρχηγό τῆς εἰρήνης Θεό, Αὐτόν πού μᾶς χάρισε τήν εἰρήνη μέ τό Αἷμα τοῦ Σταυροῦ Του καί πού χαρίζει εἰρήνη σ᾿ ἐκείνους πού εἶναι μακριά καί σ᾿ ἐκείνους πού εἶναι κοντά, σύμφωνα μέ τόν Ἀπόστολο· κι ἔτσι ἄς δοξάζουμε μέ ἕνα στόμα καί μέ μιά καρδιά τό Πανάγιο ὄνομα τοῦ Πατέρα καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, τῆς μίας Τριαδικῆς Θεότητας· στήν ὁποία ταιριάζει κάθε δόξα στούς ἀτέλειωτους αἰῶνες. Ἀμήν.
Φιλάγιος