Ομολογία

                                        Πρὸς τὸν «Ὀρθόδοξο Τύπο»

                                                     Κάνιγγος  10

                                               106 77   Ἀθῆναι           

    Δεύτερη καὶ τελευταία ἀπάντησή μου πρὸς τὸν κ. Καραλῆ

Ἀξιότιμε κύριε Καραλῆ,

Εὐχαριστῶ γιὰ τὸν κόπο σας νὰ συντάξετε ἕνα ἐκτε­νέστατο κείμενο ἐξ ἀφορμῆς μιᾶς συγκεκριμένης καὶ ἁπλῆς ἐρω­τή­σεώς μου καὶ νὰ μὲ πληροφορήσετε γιὰ τὴν μεθοδολογία τοῦ ὀρθοδοξεῖν, τὴν ὁποίαν σεῖς παιδιόθεν ἀκολουθήσατε. Ἡ ἐρώ­τη­σή μου ἀναφερόταν στὴν ὀρθότητα τῆς χρήσεως τοῦ ὅρου «Καθαρὰ Ἐνέργεια» ἀπὸ τὸν π. Σωφρόνιο μὲ τὴν καθαρή διευ­κρί­νηση ποὺ ἐκεῖνος κάνει στὸ κείμενό του. Σεῖς ὅμως ἀντὶ συγκε­κριμένης θεολογικῆς ἀπαντήσεως στὴν ἐρώτησή μου, γράφετε συγκαταβα­τι­­κῶς ὅτι, «ἴσως νὰ ἄξιζε τὸν κόπο νὰ πεισθοῦμε γιὰ τὴν ὀρθὴ διατύπωση τοῦ πατρὸς Σωφρονίου... Ἄν ὅμως ὅποιο βιβλίο τοῦ π. Σωφρονίου κι ἂν ἀνοίξει κανεὶς θὰ βρεῖ μὴ δόκι­μες διατυπώσεις σὲ σχέση μὲ αὐτὲς τῶν Πατέρων, τότε τί συμπέ­ρασμα βγάζουμε;».

Εἰλικρινὰ δὲν μπορῶ νὰ καταλάβω τὰ ἐρωτήματα ποὺ διατυπώνετε «ἐν κατακλείδι», γιὰ τὰ ὁποῖα μπορεῖ νὰ βρεῖ κα­νεὶς ἀπαντήσεις σὲ ὅποιο βιβλίο τοῦ π. Σωφρονίου κι ἂν ἀνοί­ξει. Ἀλλὰ καὶ ἂν ἀκόμη διαβάζατε λίγο περισσότερες σελίδες ἀπὸ τὸ συντομότατο κείμενο τοῦ π. Σωφρονίου ποὺ ἐπικρίνατε, θὰ ἦταν ἀρκετό. Τὸ ἐντυπωσιακότερο μάλιστα εἶναι ὅτι καὶ οἱ προσωπικές σας ἀκόμη προτιμήσεις (γιατὶ γράφε­τε ὅτι θὰ προτιμού­σατε ἀπὸ ἕνα ὀρθόδοξο θεολόγο νὰ ἰσχυρί­ζε­ται ὅτι ὁ Θεὸς εἶναι Ὑπερούσιος καὶ ὅταν μιλάει γιὰ Ἐνέργεια τοῦ Θεοῦ νὰ ὀνο­μάζει Ἄκτιστες Ἐνέργειες τοῦ Ἄκτι­στου Θεοῦ) μπο­ροῦν κάλλι­στα νὰ ἱκανοποιηθοῦν μὲ πολυά­ρι­θμες ἀναφο­ρὲς στοὺς θεο­λογικοὺς αὐτοὺς ὅρους ποὺ ὑπάρχουν στὰ βιβλία τοῦ π. Σωφρονίου.

 Ἄν περιοριστοῦμε λοιπὸν  στὸ ἴδιο κεί­με­νο, ὅπου γίνε­ται λόγος γιὰ «Καθαρὰ Ἐνέργεια», θὰ δοῦμε ὅτι ὁ π. Σωφρό­νιος γρά­φει: «Ἡ Οὐσία εἶναι ἀπολύτως ὑπερβατικὴ σὲ σχέση μὲ τὸν κτισθέντα κόσμο. Εἶναι ἐξ ὁλοκλήρου ἀκατά­ληπτη, ἀνονό­μαστη, ἀκοινώ­νητη καὶ ἀμέτοχη γιὰ τὸ κτίσμα... Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας τὴν ὀνομάζουν Ὑπερου­σιό­τητα, γιὰ νὰ ἀπομακρύ­νουν μὲ τὸν χαρακτηρισμὸ αὐτὸ ὁποιον­δήποτε ἐννοιολογικὸ προσδιορισμὸ τῆς Οὐσίας» (Ἄσκηση καὶ θεωρία, σ. 129). Καὶ λίγο πιὸ κάτω γιὰ τὴν Ἄκτιστη Ἐνέργεια γράφει: «Ἡ Ἐνέργεια εἶναι δυνατὸν νὰ καταστεῖ γνωστὴ καὶ μεθεκτή. Εἰσέρχεται σὲ στενότατη ἕνωση μὲ τὸ κτισθὲν ὄν, χωρὶς τὸ ἄκτιστο νὰ γίνει κτιστὸ ἢ τὸ κτιστὸ νὰ γίνει ἄκτιστο» (Ἄσκηση καὶ θεωρία, σ. 130).

Ἀγαπητέ  μου κύριε Καραλῆ. Μὴν ἀδικεῖτε τὸν ἑαυτό σας καὶ τὴν ἀλήθεια καταφερόμενος ἐναντίον ἑνὸς μεγάλου θεο­λόγου, ποὺ συνέχισε μὲ τὸν βίο καὶ τὴν διδασκαλία του τὴν ζωντανὴ Παράδοση τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας καὶ ἀποτελεῖ καύχημα τῆς Ὀρθοδοξίας.

Νέα Μουδανιά, 1 Μαΐου 2017                Ἐμμανουὴλ Περσυνάκης                       

ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΔΕΥΤΕΡΑ ΜΑ ΟΧΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ.

Αξιότιμε κύριε Περσυνάκη θα επιθυμούσα να σας διαβεβαιώσω πρωτίστως  ότι προσωπικά δεν έχω τίποτε με τον π. Σωφρόνιο. Αυτό που ο μακαριστός πατέρας Σωφρόνιος ήταν και έκανε, θα κριθεί από τον ίδιο τον Θεό και όχι από εμένα. Δεν είμαι αρμόδιος να κρίνω την αγιότητά του, ούτε και τη ζωή του. Εκείνο που με ενδιαφέρει είναι αν τα έργα του π.Σωφρονίου είναι γραμμένα σύμφωνα με το πνεύμα των Πατέρων της Εκκλησίας. Αν είναι σαφέστατα, αν δημιουργούν ερωτήσεις που δεν θα οδηγήσουν τον αναγνώστη σε εσφαλμένα αποτελέσματα και τελικά αν μπορούν να διαβαστούν από ορθοδόξους χωρίς τον κίνδυνο να πέσουν σε αίρεση.

Σας εξήγησα ότι επειδή ξεκινώ από πρακτικές σπουδές δεν με ενδιαφέρουν τα ωραία λόγια, αλλά το περιεχόμενο. Όταν ένας ασθενής έρχεται σε μένα δεν μου ζητάει ωραία λόγια, αλλά λύση στο συγκεκριμένο του πρόβλημα. Εγώ βέβαια ή είμαι σε θέση να το λυσω ή όχι. Αν δεν είμαι σε θέση να το λυσω δεν μπορώ να του πώ: Αν έχεις υπερλειτουργία του θυροειδούς πρέπει να πάρεις αντιθυρεοειδική θεραπεία, αν υπολειτουργεί πρέπει να πάρεις το Τ4. Αυτό δεν ευσταθεί. Πρέπει να του πώ όπως καταλαβαίνετε: Αγαπητέ μου ο θυροειδής σου  υπολειτουργεί και πρέπει να πάρεις το Τ4. Μετά θα υπάρξουν οι έλεγχοι κατά πόσον η δόση που του έδωσα επαρκεί ή όχι. Βέβαια εγώ ακολουθώ μία μέθοδο που όλοι οι γιατροί αποδέχονται. Κατά συνέπεια δεν μπορώ  να πώ στον ασθενή μπορείς να πάρεις Τ4 για το προβλημά σου ή ακόμη καλύτερα να χρησιμοποιήσεις μια εναλλακτική θεραπεία σαν αυτή που τόσοι κομπογιανίτες, ψευτογιατροί συνιστούν. Γιατί αν χρησιμοποιήσω εναλλακτική θεραπεία μη γενικώς αποδεκτή, τότε θα μου αφαιρέσουν την άδεια εξασκήσεως επαγγέλματος.  Ακριβώς το ίδιο θα πρέπει να κάνουμε και με την θεολογία. Η κοινώς αποδεκτή μέθοδος είναι η θεολογία των Πατέρων. Η σχολαστική μεθοδολογία είναι ψευτοϊατρική. Όσο μεγάλος και αν είναι ο Ακινάτης, σαν φιλόσοφος είναι φλύαρος και δεν δίνει λύση σε κανένα πρόβλημα. Από την άλλη μεριά ο Ακινάτης  έχει συνέπεια. Λέει κάτι που συνήθως στηρίζεται στον Αριστοτέλη και προχωρεί βάσει αυτής της μεθόδου ως το τέλος με άκρα συνέπεια. Έτσι με βοηθάει να τον καταλάβω και να τον κατατάξω στην τάξη των φλύαρων κομπογιανιτών. Οι Πατέρες από την μεριά τους έχουν και αυτοί συνέπεια και μέθοδο. Μας βοηθούν να απομακρύνουμε τις σκέψεις μας, την προσοχή μας από την φλυαρία και την αριστοτελική νοησιαρχική μέθοδο και να προσπαθούμε να καταλάβουμε τα περί Θεου ή μετέχοντας των Ακτίστων ενεργειών ή ακολουθώντας αυτούς που μετέχουν. Πώς όμως θα καταλάβουμε αν κάποιος μετέχει των Ακτίστων Ενεργειών του Θεού ή όχι;  Ο Παλαμάς μας δίνει οριστική απάντηση επαναλαμβάνοντας τον ορισμό των οικουμενικών συνόδων και πολλων άλλων Πατέρων: Τι γαρ ουν τουτέστιν αληθής ευσέβεια; το μη προς τους θεοφόρους Πατέρας αμφισβητείν Και γαρ των προειρημένων αγίων αι θεολογίαι όρος εισί θεοσεβείας αληθούς και χάραξ . [1] Έτσι  κατατάσσουμε τους Παλαιούς και νέους Πατέρες  στην τάξη των αληθινών ιατρών.

Υπάρχουν όμως άνθρωποι και ιδιαίτερα θεολόγοι που δεν είναι τόσο συνεπείς όσο οι Πατέρες ή όσο οι αιρετικοί. Αυτοί μπερδεύουν τα πράγματα. Διαβάζεις κείμενά τους  που δεν έχουν  λογική σειρά, μέθοδο και συνέπεια. Προσπαθούν να πουν το σωστό και στην επόμενη παράγραφο ισχυρίζονται το αντίθετο. Έτσι μπεδεύουν πιο πολύ τον κόσμο και τον κάνουν να απεχθάνεται την θεολογία. Αυτούς μπορούμε να τους κατατάξουμε στην τάξη των κατ᾽εξοχήν φλύαρων που δεν είναι ούτε γιατροί ούτε κομπογιανίτες. Αλλά βρίσκονται σε άλλη διάσταση. Δηλητηρίασαν, λοιπόν, τέτοιου ειδους άνθρωποι εδώ και τριάντα ή σαράντα χρόνια την θεολογία και την μπέρδεψαν με την αίρεση, τόσο πολύ, που δύσκολα σήμερα ο πιστός μπορεί να ξεφύγει. Η θεολογική ασάφεια οδήγησε σε έναν άκρατο οικουμενισμό αφού πια ειχε μπεδευτεί η θεολογία με την αίρεση.

Σε καμμία περίπτωση δεν επιθυμώ να κατατάξω τον π. Σωφρόνιο στους κατ᾽εξοχή φλύαρους και άκρατους  οικουμενιστάς, αλλά από την άλλη μεριά - κι᾽αυτό είναι προσωπική μου υπόθεση - διαβάζοντας τα έργα του μπερδεύομαι πολύ και δεν έχω σαφή και ξεκάθαρη εικόνα, όπως αυτήν που μου δίνει η μελέτη των Πατέρων της Εκκλησίας. Σε αυτό ακριβώς το σημείο  ζητάω και την δική σας συμβολή αξιότιμε κύριε Περσυνάκη, γιατί πιστεύω ότι μιλώ με έναν κολοπροαίρετο άνθρωπο. Ίσως εσείς, αν όντως έχετε διαβάσει και κατανοήσει τα έργα του,   μπορέσετε να με διαφωτίσετε, ώστε να βγώ από την άγνοια και να αναγνωρίσω  ένα μεγάλο θεολόγο που συνέχισε το έργο των Πατέρων της Εκκλησίας. Από την άλλη μεριά ο διάλογος αυτός μπορεί να βοηθήσει εσάς τον ίδιο καθώς και  άλλους οπαδούς του π. Σωφρονίου να διευκρινίσετε  τους θεολογικούς όρους που ο ίδιος δεν καταφερε να διατυπώσει με σαφήνεια, ωστε να αποδειχθεί ότι είναι όντως συνεχιστής των μεγάλων πατέρων της Εκκλησίας.

Στο πρώτο σας κείμενο μου υποβάλατε την ερώτηση: Ἢ μήπως  σφάλλει ὁ π. Σωφρόνιος ποὺ δὲν ἀναγνωρίζει τὴν παρουσία δυνατοτήτων μὴ πραγματοποιημένων στὸ θεῖο Εἶναι; Εγώ σας απάντησα αλλά εσείς δεν διαβάσατε το κείμενό μου προφανώς!  Σας επαναλαμβάνω σύντομα  ότι διαβάζοντας τους Πατέρες τέτοια ερώτηση δεν μπορεί να τεθεί  για τον Θεό. Μπορεί να τεθεί μόνο χρησιμοποιώντας την μέθοδο του Θωμά του Ακινάτη. Ο Θεός για την Πατερική μέθοδο είναι υπερούσιος, δηλαδή είναι "μη όν"  αυτό σημαίνει "υπερούσιος κρυφιότης". Σας εξήγησα ότι με αυτή την ερώτηση και την μέθοδο ο Ακινάτης ταυτίζει την ουσία με την ενέργεια του Θεού. Όχι μόνο σας απάντησα αλλά σας έθεσα και τρεις ερωτήσεις τις οποίες προφανώς αγνοήσατε, μάλλον δεν θα τις διαβάσατε, γιατί δεν δίνετε καμμία απάντηση. Μου λέτε μόνο  ότι ο π. Σωφρονιος ισχυρίζεται: Ἡ Οὐσία εἶναι ἀπολύτως ὑπερβατικὴ σὲ σχέση μὲ τὸν κτισθέντα κόσμο” Μου λέτε δηλαδή ότι ενώ ο ίδιος  είναι Καθαρή Ενέργεια (Actus Purus) - απολύτως πραγματοποιημένο όν -, σε σχέση με τον κτιστό κόσμο είναι απολύτως υπερβατικός ο Θεός. Ενώ στην αρχή μιλάγατε για τον ίδιο το Θείο Είναι σαν απολύτως πραγματοποιημένο όν (Καθαρή Ενέργεια),  τώρα μεταφέρεσθε στην σχέση του Θεού με τα κτίσματα και συνεχίζετε: Η Ουσία του Θεού “Εἶναι ἐξ ὁλοκλήρου ἀκατάληπτη, ἀνονόμαστη, ἀκοινώνητη καὶ ἀμέτοχη γιὰ τὸ κτίσμα... Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας τὴν ὀνομάζουν Ὑπερου­σιό­τητα, γιὰ νὰ ἀπομακρύνουν μὲ τὸν χαρακτηρισμὸ αὐτὸ ὁποιονδήποτε ἐννοιολογικὸ προσδιορισμὸ τῆς Οὐσίας» (Ἄσκηση καὶ θεωρία, σ. 129). Καὶ λίγο πιὸ κάτω γιὰ τὴν Ἄκτιστη Ἐνέργεια γράφει: «Ἡ Ἐνέργεια εἶναι δυνατὸν νὰ καταστεῖ γνωστὴ καὶ μεθεκτή. Εἰσέρχεται σὲ στενότατη ἕνωση μὲ τὸ κτισθὲν ὄν, χωρὶς τὸ ἄκτιστο νὰ γίνει κτιστὸ ἢ τὸ κτιστὸ νὰ γίνει ἄκτιστο» (Ἄσκηση καὶ θεωρία, σ. 130). Άλλα λοιπόν  ισχυρίζεσθε όταν μιλατε για τον ίδιο το Θεό ότι δηλαδή είναι Actus Purus και τα αντίθετα μου λέτε όταν αναλύετε την σχέση του Θεού με τον κόσμο, χωρίς καμμία συνέπεια. Ο Θεός είναι και Actus Purus - δηλαδή σαν όν απολύτως πραγματοποιημένο όλη Του η Ουσία είναι Ενέγεια- και Υπερούσιος. Αποφασίστε κύριε Περσυνάκη είναι Καθαρή Ενέργεια, ή Υπερούσιος; Δεν μπορείτε να ισχυρίζεσθε και το ένα και το αντίθετό του. Κάτι δεν πάει καλά εδώ.  Και συνεχίζουμε στο μπέρδεμα που κάνετε:  Διαπιστώσατε άραγε σ᾽αυτήν την τελευταία φράση του π. Σωφρονίου  την υποκρυπτόμενη σύγχυση; Λέει ότι η Ακτιστη Ενεργεια ενώνεται με το κτίσμα χωρίς το κτιστό να γίνει Ακτιστο. Αλλά είναι σαφές στους Πατέρες ότι αν πρόκειται περι της θεωτικής Ενεργείας τότε όντως το κτιστό γίνεται Ακτιστο κατά χάριν. Γενικεύοντας όμως τα αποτελέσματα των θείων ενεργειών και θεωρώντας ίδια και απαράλλακτα σε κάθε περίπτωση, στην πραγματικότητα απορρίπτει το ότι υπάρχουν όντως Θεοπρεπείς διακρίσεις μεταξύ των αποτελεσμάτων των Θείων Ενεργειών. Αν δεν απέρριπτε τις θεοπρεπείς αυτές διακρίσεις δεν θα εγενίκευε τα αποτελέσματα των Ενεργειών σε όλα τα κτίσματα αδιακρίτως....Αυτο που το κατατάσσετε κ.Περσυνακη; Διότι πρόκειται για πελώρια παρανόηση του τρόπου με τον οποίο ενεργεί ο Θεός επί των κτισμάτων και ο Ευνόμιος είχε κι αυτός την  ίδια φαεινή ιδέα με τον Σωφρόνιο κι έκανε το ίδιο λάθος ταυτίζοντας μάλιστα αυτός όλες τις Ενέργειες του Θεού με την Ουσία Του ως άκρως  ενεργοποιημένη ή "πραγματοποιημένη" Ουσία (actus purus) ενώ ο Σωφρόνιος,  όπως παραδόξως  ισχυρίζεσθε, αποφεύγει να το κάνει !

Ωραία λοιπόν συνεχίζουμε για να ξεδιαλύνουμε το μπέρδεμα: στην πρώτη σας ερώτηση όταν αναφερόσασθε στον ίδιο τον Θεό με ρωτούσατε αν σφάλλει ο Σωφρόνιος που τον θεωρεί απολύτως πραγματοποιημένο όν. Είδαμε όμως ότι χρησιμοποιώντας την μέθοδο των Πατέρων αυτή η ερώτηση δεν μπορεί να τεθεί για το μη ον, δηλαδή για την υπερούσιο κρυφιότητα, τότε γιατί την διατυπώνει ο Σωφρόνιος και κυρίως πού την θέτει; Η μόνη απάντηση που μπορείτε να δώσετε με συνέπεια είναι ότι αφού η Ουσία είναι υπερούσια, δηλαδή το μη όν, αυτή η διατύπωση τίθεται μονο για την Άκτιστη Ενέγεια του Θεού, η οποία κατά τον Πατέρα Σωφρόνιο γίνεται και γνωστή και μεθεκτή. Κατά συνέπεια - πάντα  κατά τον Π. Σωφρόνιο -  η Άκτιστη Ενέργεια του Ακτίστου Θεού καθίσταται γνωστή και μπορεί να εφαρμοστεί επ' Αυτης η Αριστοτελική μέθοδος και ερευνα.

Για τους Πατέρες όμως αυτό που ισχύει για την Ουσία του Θεού ισχύει και για την Ενέργεια. Άγνωστη η ουσία του Θεού γιατί  είναι μη όν (κρυφιότης) αλλά  παντελώς άγνωστη και η Ενέργειά Του. Δεν υπάρχει όπως σας εξήγησα στην πρώτη μου απάντηση analogia entis ούτε για την Άκτιστο Ενέγεια του Θεού στην οποία μόνο μπορούμε να μετέχουμε χωρίς να Την γνωρίζουμε με διανοητική διαδικασία και σας έδωσα και κείμενα Πατέρων να μελετήσετε. Κατά τους Πατέρες όχι μόνο η ουσία του Θεού είναι παντελώς άγνωστη αλλά και η Άκτιστος Ενέργεια, είναι "άρρητα ρήματα". Μεταξύ κτιστού και Ακτίστου δεν υπάρχει analogia entis. Υπάρχει μόνο απαραιτητη ή ενδεχομενη μετοχή και τίποτε παραπάνω. Γιατί λοιπόν ο π. Σωφρόνιος ισχυρίζεται ότι:  Ἡ Ἐνέργεια εἶναι δυνατὸν νὰ καταστεῖ γνωστὴ καὶ μεθεκτή. Τί εννοεί με το γνωστή; Ότι μπορεί να γνωριστεί με διαλεκτικό συλλογισμό; γι᾽αυτό αποδεχεται κατα συνεπεια τον αριστοτελισμό και τον Θωμισμό και ισχυρίζεται ότι ο Θεός "παρουσιάζεται στὰ κτιστὰ πνεύματα ποὺ Τον βλέπουν ὡς Καθαρὸ Δεδομένο. Ὡς Ὂν ἀπολύτως πραγματοποιημένο, ἄρα ὡς πραγματικότητα ἀπόλυτη ἢ τέλεια ἔκφραση τῆς Οὐσίας τὸ θεῖο Εἶναι ἀποκλείει τὴν παρουσία μέσα Του δυνατοτήτων μὴ πραγματοποιημένων καί, ἑπομένως, μπορεῖ νὰ ὁρισθεῖ ὡς Καθαρὰ Ἐνέργεια. Δηλαδή κατά τον π. Σωφρόνιο  για τα κτιστά πνεύματα ο Θεός εμφανίζεται και ως καθαρό δεδομένο και ἐξ ὁλοκλήρου ἀκατάληπτος, ἀνονόμαστος, ἀκοινώνητος καὶ ἀμέτοχος γιὰ τὸ κτίσμα. Και το ένα και το αντίθετό του. Άντε κανείς να βγάλει άκρη.

Χρησιμοποιείτε λοιπόν και σεις και εκείνος τον Θωμισμό για να προσπελάσετε την Άκτιστον Ενέργεια του Θεού και προσπαθείτε με αυτήν την αντιπατερική μεθοδο να δώσετε απαντήσεις; Αξιότιμε κύριε Περσυνάκη αν η Ακτιστη Ενέργεια του Θεού γνωρίζεται με θωμιστική και αριστοτελική μέθοδο τότε έχει απόλυτο δίκιο ο Ακινάτης ο οποίος ισχυρίζεται ότι δια των στοχασμών κυρίως γνωρίζουμε τον Θεό και λιγώτερο δια της μετοχής.

Όταν μιλάμε στην Ορθόδοξη παράδοση για διάκριση μεταξύ ουσίας και ενεργείας στον Θεό, εννοούμε την φυσική ενέργεια της ουσίας Του, η οποία πηγάζει μεν αλλα και διακρίνεται από την ουσία του Θεού. Αλλά η φυσική αυτη ενέργεια της ουσίας του Θεού δεν είναι κάτι το απολύτως διαφορετικό και ξεχωριστό από την ουσία του Θεού. Δεν είναι άλλη πραγματικότητα η ουσία Του και άλλη η ενέργεια της ουσίας Του. Όμως ορισμένοι ορθόδοξοι θεολόγοι μιλάνε για την ενέργεια του Θεού σαν να είναι κάτι  ουσιωδώς διαφορετικό από την ουσία του Θεού. Λένε δηλαδή ότι άλλη είναι η ουσία του Θεού και άλλη είναι η ενέργεια της ουσίας.

Πράγματι αυτήν την εντύπωση μπορεί να αποκομίσει κάποιος, όταν διαβάζει τους Πατέρες, ότι δηλαδή άλλο πράγμα είναι η ουσία και άλλο η ενέργεια του Θεού. Όμως εκφράζονται έτσι οι Πατέρες μόνο για να τονίσουν την διάκριση μεταξύ ουσίας και ενεργείας στον Θεό. Εκείνο όμως που αυτοί οι θεολόγοι δεν παρατηρούν είναι ότι οι Πατέρες λένε ότι η ενέργεια του Θεού είναι φυσική ενέργεια της ουσίας ή Φυσεως του Θεού, δηλαδή ότι είναι ουσιώδης ενέργεια. Γι’ αυτήν την φυσική ενέργεια της ουσίας μιλάνε οι Πατέρες.

Το άλλο που τονίζουν οι Πατέρες είναι ότι αυτή η φυσική ενέργεια της ουσίας του Θεού, όπως και η ουσία του Θεού, είναι απολύτως απλή. Αυτή όμως η μία απλή ενέργεια μερίζεται αμερίστως εν μεριστοίς. Τι σημαίνει αυτό; Εξ απόψεως της λογικης των αντιθέσεων του Αριστοτέλους αυτό είναι μία ανοησία. Διότι τι σημαίνει λογικά, οτι μερίζεται αμερίστως εν μεριστοίς; Δηλαδή τι σημαίνει ότι αυτή η ενέργεια κομματιάζεται χωρίς να κομματιάζεται; Πώς δηλαδή κάτι μπορεί να γίνεται πολλά και ταυτόχρονα να παραμένει ένα; Όμως όντως αυτή η απλή ενέργεια μερίζεται αμερίστως εν μεριστοίς! Το λένε οι Πατέρες αυτό το πράγμα. Το λέγει ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος. Αλλά η ίδια έκφραση υπάρχει και στον άγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό, καθώς και στον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά. Όλοι τους λένε ότι αυτή η απλή ενέργεια πολλαπλασιάζεται. Πώς; Απολλαπλασιάστως. Πού; Εν τοις πολλοίς.

Τι σημαίνει όμως αυτό; Σημαίνει ότι, όταν ο προφήτης έλθει σε θέωση, βλέπει ότι η ενέργεια του Θεού υπάρχει μέσα σε όλα τα κτίσματα. Μία είναι η ενέργεια του Θεού, αλλά με πολλά αποτελέσματα. Και η μία αυτή ενέργεια, παραμενει σε κάθε τι μία ενέργεια. Και μέσα σε κάθε μία από αυτές τις ενέργειες όλος ο Θεός είναι παρών!

Ο Θεός, όταν δημιουργεί τον κόσμον, δημιουργεί τον κόσμον όχι κατ’ ουσίαν, αλλά κατ’ ενέργειαν και κατά βούλησιν. Οπότε υπάρχει ένωση της ακτίστου ενεργείας του Θεού με τα κτίσματα.