Ομολογία

«Οι Μαζαρινάδες»

Ας το έχουν υπόψη οι κυβερνώντες. Οσο στραγγίζουν τον λαό με τη φορολογία τόσο θα αντιδρά με τη σατιρολογία

Από τον Σαράντο Ι. Καργάκο, ιστορικό, συγγραφέα

Εχει αποδειχθεί ἱστορικά ὅτι ὅσο φτωχή εἶναι ἡ διακυβέρνηση ἑνός τόπου τόσο πλούσια καί αἰχμηρή εἶναι ἡ σάτιρα πού ὑπό ποικίλες μορφές ἀνθοβολεῖ σ’ αὐτόν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ἡ Ἀθήνα στά τραγικά χρόνια τοῦ Πελοποννησιακοῦ πολέμου, ὅπου ἀναδείχθηκε μιά τετράδα μεγάλων κωμικῶν μέ κορυφαῖο τόν Ἀριστοφάνη.

Ἡ κακή διακυβέρνηση τῆς χώρας μας κατά τά τελευταῖα χρόνια ἔφερε σάν ἀντίδοτο τῆς πικρίας μιά πλούσια ἄνθηση τῆς σατιρογραφίας καί τῆς γελοιογραφίας, ἡ ὁποία ἄνθηση διευρύνθηκε χάρη στήν ἀξιοποίηση τῶν νέων ἠλεκτρονικῶν μέσων. Κατά ἕναν πρόχειρο ὑπολογισμό ἡ σατιρογραφία πού ἐμφανίστηκε στή χώρα μας κατά τήν τελευταία τριετία ξεπέρασε πιθανῶς σέ ποσότητα –ὄχι ὅμως καί σέ ποιότητα– τίς περίφημες «Μαζαρινάδες». Ὅταν τό εἶπα αὐτό σέ κύκλο νεαρῶν, ὅλοι μέ ἐρώτησαν τί ἐννοῶ, τί εἶναι οἱ Μαζαρινάδες.

 Δυστυχῶς, ἡ κατολίσθηση τῆς παιδείας μας δέν ἀφορᾶ μόνο στήν ἑλληνική ἀλλά καί στήν εὐρωπαϊκή ἱστορία. Τά παιδιά ἀγνοοῦσαν ἀκόμη καί τόν καρδινάλιο Μαζαρέν ἤ Μαζαρίνο (1602-1661), πού ἐμεῖς οἱ παλαιότεροι εἴχαμε μάθει ἀπό τό περίφημο μυθιστόρημα τοῦ Ἀλέξανδρου Δουμά «Μετά 20 ἔτη», ὅπου καί πάλι πρωταγωνιστές ἦσαν οἱ Τρεῖς Σωματοφύλακες.

Ὁ ἰταλικῆς καταγωγῆς καρδινάλιος Μαζαρέν, μέ τήν εὔνοια τοῦ περιώνυμου Ρισελιέ, ἀνέλαβε τή διακυβέρνηση τῆς Γαλλίας ἀπό τό 1642/3 μέχρι τό 1653. Ἡ ἐπαχθής φορολογία τόν κατέστησε ἀντιδημοτικό καί τοῦτο δημιούργησε μιά ἐπαναστατική ψυχολογία σέ εὐρύτερα στρώματα τοῦ πληθυσμοῦ. Τήν κατάσταση αὐτή θέλησαν νά ἐκμεταλλευθοῦν οἱ εὐγενεῖς. Ὅταν ὁ Μαζαρέν συνέλαβε ὁρισμένα ἐπιφανῆ πρόσωπα (π.χ. τόν πρίγκιπα Κοντέ), τά ὁποῖα ἀντιδροῦσαν στίς ἀπολυταρχικές του ἐνέργειες, οἱ εὐγενεῖς ὑποκίνησαν τό λαό σέ ἐξέργεση πού ὀνομάστηκε χλευαστικά «Σφενδόνη» (Fronde). Τότε ἔκαναν τήν ἐμφάνισή τους ἀναρίθμητα φυλλάδια, πού ἦσαν λίβελλοι κατά τοῦ Μαζαρέν, γραμμένοι σέ ἔμμετρο καί πεζό λόγο. Αὐτά τά φυλλάδια καί τά μονόφυλλα ὀνομάσθηκαν «Μαζαρινάδες», πού ὁ ὄγκος τους εἶναι τεράστιος.

Στή βιβλιοθήκη τοῦ Ναυστάθμου οἱ Μαζαρινάδες φθάνουν στούς 30 τόμους! Ἡ βιβλιοθήκη τοῦ Μορώ ἀριθμεῖ πάνω ἀπό 4.000 φύλλα μέ σατιρικό περιεχόμενο. Οἱ Μαζαρινάδες ἦταν κατά ἕνα μεγάλο μέρος λαϊκά δημιουργήματα, ἀλλά στόν ἐμπλουτισμό τους συνέβαλαν καί γνωστοί συγγραφεῖς, ὅπως ὁ διάσημος γιά τήν εὐτραπελία του Πώλ Σκαρρόν (1610-1660), σύζυγος τῆς κ. Ντέ Μαιντετόν, μετέπειτα μυστικῆς συζύγου τοῦ Λουδοβίκου ΙΕ΄, ὁ ἐπίσης σπουδαῖος Σαρραζέν, ὁ Λορρέ καί ἄλλοι. Οἱ κυριώτερες «Μαζαρινάδες» πού γράφτηκαν σέ πεζό λόγο εἶναι δραματικές φάρσες καί ἔφθασαν σ’ ἐμᾶς μέ τούς ἑξῆς τίτλους: «Τό λαϊκό τραγούδι τῶν ὁδοφραγμάτων» καί «Ἡ ἐπιστολή τοῦ Φασουλῆ πρός τόν Ἰούλιο Μαζαρέν». Πολλές ὅμως «Μαζαρινάδες» εἶναι προσωπικές σάτιρες κατά συνεργατῶν τοῦ καρδιναλίου. Ὁ καρδινάλιος τοῦ Ρέτζ, ἕνας ἀπό τούς πρωταγωνιστές τῆς «Σφενδόνης», ἔχει διασώσει πολλά εὐτράπελα περιστατικά τῆς περιόδου.

Ἄς τό ἔχουν λοιπόν ὑπόψη οἱ ἑκάστοτε κυβερνῶντες. Ὅσο στραγγίζουν τόν λαό μέ τή φορολογία τόσο αὐτός θά ἀντιδρᾶ μέ τή σατιρολογία καί τή σατιρογραφία. Θά δίνουν ἔμπνευση γιά κωμικές δημιουργίες, γιά πλῆθος ἀνέκδοτα πού σήμερα χάρη στό διαδίκτυο φθάνουν ἐν μιᾶ νυκτί ἀπό τό ἕνα ἄκρο τῆς χώρας στό ἄλλο. Ἀλλά καί πέρα ἀπό τά ὅρια τῆς χώρας μας. 

Γιά παράδειγμα ἡ λέξη «κωλοτούμπα», ἄθλημα στό ὁποῖο ἔχει ἐπίδοση ὁ κ. Τσίπρας, ἔγινε λέξη διεθνής ἀλλά μέ σατιρική ὑφή. Δυστυχῶς, ὅπως καί στήν περίπτωση τῶν «Μαζαρινάδων», πολλά σατιρικά γραφήματα τοῦ παρόντος ἔχουν ἕνα χοντροειδῆ καί βαρύτατα ἐμπαικτικό χαρακτῆρα, κάτι πού ἐμποδίζει τή μακροβιότητά τους. Εἶναι καλό οἱ σατιρογράφοι τοῦ παρόντος νά διδαχθοῦν ἀπό τή γεμάτη σπινθηροβόλο πνεῦμα σάτιρα τοῦ Ροΐδη καί τοῦ Σουρῆ, πού καί σήμερα ἀκόμη διατηροῦν τή σημαντικότητά τους. Σατιρίζουν ἀλλά χωρίς νά βρίζουν· περιπαίζουν ἀλλά χωρίς ὁ λόγος τους νά ξεπέφτει σέ χυδαιότητα. Ὡστόσο –καί εἶναι ἱστορική διαπίστωση αὐτό– ἡ πολιτική χοντροκοπιά ἀναγκαστικά παράγει τή σατιρική χοντροκοπιά. Καί ἔχουμε, ἀτυχῶς, κατά τά τελευταῖα χρόνια ἐκπέσει στό ἐπίπεδο τῆς πολιτικῆς χυδαιότητας.