Ο Χριστός κοντά στα άλλα που έπαθε για τον Άνθρωπο, ΕΠΑΘΕ και ΑΠΟΓΡΑΦΗ. Σχολιασμός σε ένα ξεχασμένο ΣΩΤΗΡΙΟΛΟΓΙΚΟ ΓΕΓΟΝΟΣ από την ζωή του Χριστού, με βαθιά θεολογική προέκταση

 

Η Απογραφή του Χριστού: Από τα Κατάστιχα του Καίσαρα στο Βιβλίο της Ζωής
Αφιερωμένο στους σύγχρονους αριθμοφοβικούς.

Εισαγωγικά.

Δημοσιεύουμε στην αρχή ένα καταπληκτικό κείμενο του μακαριστού καθηγητή του Α.Π.Θ. Σεργίου Σάκκου. Στην συνέχεια, με αφορμή το κείμενο αυτό, παραθέτουμε σχετικά υμνογραφικά κείμενα με τον κατάλληλο σχολιασμό, με σύγχρονα μηνύματα.

π.Δ.Α

Το κείμενο του καθηγητή.
“Οι Ρωμαίοι, όταν αποτελούσαν κράτος μόνοι τους, έκαναν απογραφή κάθε πέντε χρόνια. Όταν κατέκτησαν λαούς πολλούς και έγιναν μία αχανής αυτοκρατορία, επειδή ήταν δύσκολο να διοργανώνουν απογραφή κάθε πενταετία, τριπλασίασαν το διάστημα και το έκαναν δεκαπενταετία.

Η απογραφή άρχιζε κάθε φορά με ένα διάταγμα του αυτοκράτορα. Ο ευαγγελιστής Λουκάς το διάταγμα αυτό το λέει στα ελληνικά «δόγμα». Οι πρώτες παγκόσμιες απογραφές άρχισαν επί του δευτέρου Ρωμαίου αυτοκράτορα Οκταβιανού Αυγούστου, ο οποίος μετά από πολλούς εξωτερικούς και εμφυλίους πολέμους επικράτησε ως μονάρχης όλου του γνωστού τότε κόσμου.

Η πρώτη απογραφή στους Εβραίους συνέπεσε με τη γέννηση του Χριστού. Η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία τότε περιλάμβανε πολλά έθνη. Ορισμένα από τα έθνη αυτά είχαν δικούς τους βασιλιάδες. Αλλά όλοι οι βασιλιάδες εκείνοι ήταν δούλοι του αυτοκράτορα της Ρώμης, ο οποίος ήταν βασιλιάς των βασιλιάδων και διόριζε ή απέλυε τους βασιλιάδες σαν ιδιωτικούς υπαλλήλους. Κατά τους χρόνους που γεννήθηκε ο Χριστός, είναι γνωστό σε όλους ότι αυτοκράτορας της Ρώμης ήταν ο Αύγουστος και βασιλιάς υποτελής των Εβραίων ο Ηρώδης.

Όπως κάθε δεκαπενταετία έτσι και τη φορά εκείνη, που η απογραφή εφαρμόσθηκε στον Ισραήλ για πρώτη φορά, ο Αύγουστος εξέδωσε διάταγμα να απογραφεί όλος σχεδόν ο γνωστός τότε κόσμος. «Εγένετο δε», γράφει ο ευαγγελιστής Λουκάς, που είναι ένας καταπληκτικός ιστορικός, «εν ταις ημέραις εκείναις εξήλθε δόγμα παρά Καίσαρος Αυγούστου απογράφεσθαι πάσαν την οικουμένην. Αύτη η απογρα­φή πρώτη εγένετο ηγεμονεύοντος της Συρίας Κυρηνίου». Κυρήνιος λεγόταν ο τότε Ρωμαίος γενικός διοικητής της Συρίας. Το Ρωμαϊκό κράτος χωριζόταν σε μεγάλα γεωγραφικά διαμερίσματα, όπως είναι σήμερα στη χώρα μας η Μακεδονία, η Ήπειρος, η Θεσσαλία κλπ. Η Συρία ήταν ένα τέτοιο διαμέρισμα. Τα διαμερίσματα αυτά χωρίζονταν σε άλλα μικρότερα, όπως περίπου είναι σήμερα οι νομοί. Η Παλαιστίνη ήταν νομός της Συρίας. Ο Ηρώδης ήταν υφιστάμενος του Κυρηνίου. Οι αρχαίοι, όταν ήθελαν να σημειώσουν τη χρονολογία, έγραφαν το όνομα του ηγεμόνα στις μέρες του οποίου συνέβαινε ένα γεγονός.

Γι’ αυτό και ο Λουκάς σημειώνει· «ηγεμονεύοντος της Συρίας Κυρηνίου».
Στο διάταγμα του βασιλιά των βασιλιάδων Αυγούστου υπάκουαν όλοι. Έφευγαν από τις πόλεις, όπου κατοικούσαν, και πήγαιναν στην πόλη από την οποία κατάγονταν, για να απογραφούν όπως κάνουμε και μεις σήμερα, όταν ψηφίζουμε. «Και επορεύοντο πάντες απογράφεσθαι, έκαστος εις την ιδίαν πόλιν. Ανέβη δε και Ιωσήφ από της Γαλιλαίας εκ πόλεως Ναζαρέτ εις την Ιουδαίαν εις πόλιν Δαυίδ, ήτις καλείται Βηθλεέμ, διά το είναι αυτόν εξ οίκου και πατριάς Δαυίδ, απογράψασθαι συν Μαριάμ τη μεμνηστευμένη αυτώ γυναικί ούση εγκύω» (Λκ 2,3-5). Οι διαταγές ήταν αυστηρές, οι Ρωμαίοι αξιωματικοί επίσης αυστηροί. Κάθε καθυστέρηση ή απουσία τιμωρούνταν παραδειγματικά. Δεν γινόταν καμία εξαίρεση. Κόσμος πολύς κατέφθανε απ’ όλες τις περιοχές στα κέντρα απογραφής. Κανείς δεν υπολόγιζε τις ταλαιπωρίες· έβαζε την οικογένεια του σε μία άμαξα ή, αν ήταν φτωχός, έβαζε τα άρρωστα και ανήλικα μέλη σε ένα – δύο άλογα και οι υπόλοιποι πεζοί πήγαιναν στην πατρική πόλη. Οι δρόμοι γεμάτοι από πλήθη. Τα πανδοχεία, τα ξενοδοχεία της εποχής εκείνης, δεν είχαν χώρο ούτε στη σκάλα ούτε στην αυλή. Εννοείται ότι τα αρχαία ξενοδοχεία δεν είχαν κρεβάτια ούτε στρώματα ούτε καν δωμάτια ατομικά. Ανάμεσα στο πλήθος ήταν και ο φτωχός Βηθλεεμίτης Ιωσήφ, που κατοικούσε χρόνια τώρα στη Ναζαρέτ. Πήγαινε να απογραφεί στη πατρίδα του· μαζί του ταλαιπωρούνταν και η απλοϊκή κόρη Μαριάμ, η έγκυος παρθένος, που βρισκόταν στις τελευταίες ήμερες της εγκυμοσύνης. Και αυτοί και ο Χριστός, που ήταν ακόμη στα σπλάγχνα της μητέρας του, πήγαιναν να απογραφούν σαν αντικείμενα της περιουσίας του Αυγούστου!

Μετά από τη ταλαιπωρία του ταξιδιού έφθασαν στη Βηθλεέμ και, όπως όλοι οι ταξιδιώτες, κατέλυσαν σε κάποιο πανδοχείο. Τα πανδοχεία διέθεταν μεγάλους χώρους όπου συνωστίζονταν οι πελάτες και κατακλίνονταν, αν μπορούσαν να κατακλιθούν, ο ένας δίπλα στον άλλο. Κοντά σε κάθε πανδοχείο υπήρχε απαραίτητα ο στάβλος – όπως σήμερα κοντά στο ξενοδοχείο υπάρχει το πάρκιγκ – για να βρίσκουν εκεί τροφή και ανάπαυση τα μεταφορικά μέσα της εποχής, τα υποζύγια. Το βράδυ που έφθασε η αγία οικογένεια στη Βηθλεέμ, ιστορεί ο ευαγγελιστής Λουκάς, συμπληρώθηκαν οι μέρες να γεννήσει η Μαρία και γέννησε τον υιό της τον πρωτότοκο και τον σπαργάνωσε μέσα στο παχνί (του στάβλου), διότι «ουκ ην αυτοίς τόπος εν τω καταλύματι» (Λκ 2,7). Δεν υπήρχε στο πανδοχείο ιδιαίτερος τόπος για το έκτακτο γεγονός της γέννας και φυσικά δεν ήταν δυνατόν να γεννήσει η Παρθένος μπροστά σ’ όλους τους ενοίκους του πανδοχείου. Έτσι το πρώτο κρεβατάκι στο όποιο ακούμπησαν το νεογέννητο Χριστό ήταν η φάτνη, το παχνί όπου ρίχνουν το άχυρο των ζώων, διότι δεν υπήρχε καθαρότερο μέρος. Την άλλη μέρα, ή τις άλλες, πήραν σειρά να απογραφούν. Και ο μεν Ιωσήφ δήλωσε ένα μέλος περισσότερο, ο δε Αύγουστος απέγραψε ένα δούλο περισσότερο.

 Ο ενανθρωπήσας Θεός γεννήθηκε δούλος, την ώρα που αγεληδόν γινόταν η καταμέτρηση των δούλων, και η πρώτη υποχρέωση της ζωής του ήταν να εξαγοράσει τον εαυτό του για ένα χρόνο.
Τί ταπείνωση! Και ενώ αυτός ήταν ο βασιλιάς των βασιλιάδων της οικουμένης, άλλος κρατούσε φαινομενικά τη θέση του βασιλιά των βασιλιάδων, ο Αύγουστος· κι αυτός γεννήθηκε σαν κτήμα και μέρος της περιουσίας εκείνου. Ενώ ο Ιησούς ήταν ο βασιλιάς του Ισραήλ, ως υιός του Δαυίδ, και η γνησιότητα της καταγωγής του από τον Δαυίδ φαινόταν από τα έγγραφα της απογραφής, τα οποία τον υποχρέωσαν να απογραφεί στη πόλη του Δαυίδ Βηθλεέμ, εν τούτοις άλλος καθόταν ως τύραννος στο τράχηλο του Ισραήλ, ο Ιδουμαίος Ηρώδης, που όχι υιός του Δαυίδ δεν ήταν, αλλά ούτε Ισραηλίτης. Όταν γεννήθηκε ο αληθινός βασιλιάς του κόσμου, ο ένας βασιλιάς, ο Αύγουστος, τον απέγραφε ως κτήμα του και ο άλλος βασιλιάς, ο Ηρώδης, τον κυνηγούσε ως θύμα του, ήθελε να τον σφάξει.

Οι ποιητές της Εκκλησίας κάτω από το γεγονός της απογραφής βλέπουν μία άλλη απογραφή, πνευματική.

Μονάρχησε ο Αύγουστος στη γη για να παύσει η πολυαρχία· ενανθρώπησε ο Χριστός, για να παύσει η πολυθεΐα.

Απογράφηκαν οι λαοί με το διάταγμα του Καίσαρα Αυγούστου· επιγραφήκαμε οι πιστοί με το όνομα του Χριστού, πήραμε το όνομά του, για δικό μας, ονομαστήκαμε Χριστιανοί.

Απογράφηκε ο Θεός ως δούλος του Αυγούστου, για να μας ελευθερώσει από τη δουλεία της αμαρτίας.

Απογράφηκε ο Ιησούς στα φορολογικά βιβλία του Αυγούστου, για να πληρώνει χρηματικό φόρο· απογραφήκαμε και μείς στο βιβλίο της ζωής και προσφέρουμε «υπέρ την χρηματικήν φορολογίαν πλουτισμόν ορθοδό­ξου θεολογίας». Ακούμε τα υψηλά αυτά μελωδήματα στη γιορτή των Χριστουγέννων.
Άθλιοι όσοι απογράφονταν ως δούλοι του Καίσαρα Αυγούστου. Μακάριοι όσοι απογραφόμαστε ως δούλοι του παμβασιλέα Χριστού. Τρισάθλιοι όσοι πλήρωναν φόρο σώματος στο μονάρχη Αύγουστο. Τρισευτυχισμένοι όσοι λυτρωθήκαμε ψυχικά και σωματικά με το αίμα του αιωνίου μονάρχη Ιησού και πληρώνουμε σ’ αυτόν φόρο πίστεως. Απολαμβάνουμε την ευλογία αυτή, διότι ο Ιησούς υπέφερε την αθλιότητα εκείνη

Σχολιασμός (πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου)

Υμνογραφικά αποσπάσματα

1. Στιχηρό Χριστουγέννων (Μέγας Εσπερινός)

Ήχος β΄ «Ὁ ἀναρίθμητος ἀριθμεῖται, καὶ ὁ ἀμέτρητος μετρεῖται· ἐν πτωχείᾳ πλουτίζει τοὺς βροτούς, ὁ πλούσιος ἐν ἐλέει.» Πηγή: Μηναίον Δεκεμβρίου, 25 Δεκεμβρίου, Μέγας Εσπερινός

 

Ο Θεός, ο οποίος είναι κατά τη φύση Του «αναρίθμητος» –άπειρος, αχώρητος και πέρα από κάθε ανθρώπινη λογική ή μέτρηση– δέχεται να «αριθμηθεί». Με την Απογραφή του Κυρηνίου, ο Άναρχος και Άπειρος Δημιουργός του σύμπαντος επιτρέπει στον εαυτό Του να γίνει «μονάδα» σε μια κρατική λίστα, υποτασσόμενος στη ρωμαϊκή γραφειοκρατία. Αυτή η πράξη φανερώνει το μεγαλείο της θείας συγκατάβασης, όπου η θεότητα «κενώνεται» οικειοθελώς για να χωρέσει στην ανθρώπινη, πεπερασμένη πραγματικότητα.

Παράλληλα, «ὁ ἀμέτρητος μετρεῖται». Ο Θεός που δεν έχει όρια, λαμβάνει σώμα με συγκεκριμένες διαστάσεις. Μετριέται ως βρέφος, καταλαμβάνει χώρο στη φάτνη, περιορίζεται στον χρόνο και την ιστορία. Η μέτρηση αυτή δεν είναι ένδειξη αδυναμίας, αλλά οικειότητας: ο Θεός γίνεται πλέον «ψηλαφητός», μια απτή, ιστορική παρουσία προσβάσιμη στον άνθρωπο.

Ο σκοπός αυτής της ταπείνωσης εξηγείται στη συνέχεια: «ἐν πτωχείᾳ πλουτίζει τοὺς βροτούς». Ο Χριστός επιλέγει την απόλυτη φτώχεια –τη σπηλιά, τη φάτνη, την ταλαιπωρία της απογραφής– όχι από ανάγκη, αλλά ως μέσο για να προσφέρει στους «βροτούς» (τους θνητούς ανθρώπους) τον άφθαρτο πλούτο της θεότητας και την αιώνια ζωή. Η δική Του στέρηση γίνεται η δική μας περιουσία· ο Πλούσιος πτωχεύει για να πλουτίσουμε εμείς από τη χάρη Του.

Όλη αυτή η κίνηση πηγάζει από το «ἔλεος». «Ὁ πλούσιος ἐν ἐλέει» παραμένει παντοδύναμος Θεός, αλλά ο πλούτος Του εκφράζεται ως άπειρη αγάπη και ευσπλαχνία προς το δημιούργημά Του.

Συνοψίζοντας, οι στίχοι αυτοί αναδεικνύουν το δόγμα ότι ο Θεός δεν σώζει τον άνθρωπο «από μακριά» ή θεωρητικά, αλλά εισέρχεται δυναμικά στη διαδικασία της απογραφής, της μέτρησης και της φτώχειας, για να αγιάσει κάθε πτυχή της ανθρώπινης ύπαρξης. Η εγγραφή Του στη γη είναι η εγγύηση για τη δική μας εγγραφή και πολιτογράφηση στη Βασιλεία των Ουρανών

 

---

2. Ιδιόμελο Χριστουγέννων (Απόστιχα)

Ήχος δ΄ «Ἐν τῇ ἀπογραφῇ τῆς οἰκουμένης, ἐγγράφεται καὶ Χριστός, ἵνα τὴν ἐγγραφήν τῆς ἀρχαίας ἁμαρτίας ἐξαλείψῃ τοῖς βροτοῖς.» Πηγή: Μηναίον Δεκεμβρίου, 25 Δεκεμβρίου, Απόστιχα

Ο υμνογράφος δεν βλέπει στην απογραφή μια απλή γραφειοκρατική υποχρέωση της εποχής, αλλά μια θεία οικονομία που στοχεύει στην αποκατάσταση του ανθρώπινου γένους.

Στο κείμενο αυτό, η «εγγραφή» του Χριστού λειτουργεί ως το αντίδοτο στην «εγγραφή» της αμαρτίας. Ο Χριστός, ο οποίος ως Θεός είναι ο νομοθέτης του σύμπαντος, δέχεται οικειοθελώς να υποταχθεί στον νόμο ενός επίγειου ηγεμόνα και να «εγγραφεί» ως υπήκοος της οικουμένης. Αυτή η πράξη αποτελεί την άκρα ταπείνωση (κένωση) του Θεανθρώπου, ο οποίος εισέρχεται στην ιστορία ως ένας από εμάς, υποκείμενος σε περιορισμούς και καταλογισμούς.

Ο σκοπός αυτής της εγγραφής είναι καθαρά σωτηριολογικός: «ἵνα τὴν ἐγγραφήν τῆς ἀρχαίας ἁμαρτίας ἐξαλείψῃ τοῖς βροτοῖς». Υπάρχει εδώ ένας υπέροχος παραλληλισμός ανάμεσα σε δύο αρχεία. Από τη μία πλευρά, το «χρεόγραφο» της αμαρτίας, η πνευματική καταγραφή της αποστασίας του ανθρώπου από τον Θεό που κληρονομήθηκε από τους πρωτοπλάστους. Από την άλλη, η επίσημη εγγραφή του ονόματος του Ιησού στα κατάστιχα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Με το να εγγραφεί ο Χριστός ως θνητός ανάμεσα στους θνητούς, χρησιμοποιεί τη δική Του εγγραφή ως «σβήστρα» για το χρέος της ανθρωπότητας. Η παρουσία Του στη γήινη απογραφή νομιμοποιεί την ανθρώπινη φύση Του και ταυτόχρονα την αγιάζει. Η θεολογία του ύμνου μας διδάσκει ότι ο Θεός έγινε «πολίτης» αυτού του κόσμου, προκειμένου να καταστήσει εμάς τους «βροτούς» (τους θνητούς) πολίτες της δικής Του αιώνιας Βασιλείας.

Έτσι, η απογραφή μεταμορφώνεται από πράξη υποταγής στον Καίσαρα σε πράξη απελευθέρωσης από τον θάνατο. Ο Χριστός «γράφεται» στη γη για να μπορέσουν τα ονόματα των ανθρώπων να «γραφτούν» ανεξίτηλα στο Βιβλίο της Ζωής, καταργώντας το παλαιό χρεόγραφο της φθοράς και εγκαινιάζοντας μια νέα σχέση ανάμεσα στον Δημιουργό και το δημιούργημα.

 

---

Συμπερασματικά

Η Απογραφή του Κυρηνίου δεν αποτελεί μια απλή ιστορική σύμπτωση, αλλά το προοίμιο των Παθών και της Σωτηρίας. Ο Ευαγγελιστής Λουκάς καταγράφει τον Θεάνθρωπο να υποτάσσεται στο διάταγμα του Καίσαρα Αυγούστου, αναδεικνύοντας την πλήρη είσοδό Του στην ανθρώπινη ιστορία. Ο Χριστός δεν έρχεται ως επισκέπτης, αλλά ως «δούλος», αποδεχόμενος την κρατική αριθμοποίηση και τη γραφειοκρατία.

Ο Χριστός δέχεται να θεωρηθεί «κτήμα» του επίγειου ηγεμόνα, για να ελευθερώσει εμάς από τη δουλεία της φθοράς. Η δική Του ταπείνωση γίνεται η δική μας ύψωση· η δική Του πτωχεία, ο δικός μας πνευματικός πλούτος. Εγγράφεται στα πρόσκαιρα μητρώα της γης, ώστε τα δικά μας ονόματα να εγγραφούν ανεξίτηλα στο Βιβλίο της Ζωής.

Από τη φάτνη της Βηθλεέμ μέχρι τον Γολγοθά, η πορεία είναι ενιαία: είναι ο δρόμος της άκρας Κένωσης. Το ερώτημα που τίθεται διαχρονικά σε κάθε άνθρωπο είναι προσωπικό: Σε ποια απογραφή ανήκουμε; Στα φθαρτά μητρώα του κόσμου ή στην αιώνια απογραφή της Βασιλείας του Θεού; Μακάριοι είναι όσοι, διά του Χριστού, πολιτογραφούνται πλέον ως τέκνα Θεού.