ΤΑ ΕΓΚΩΜΙΑ ΚΑΙ Ο ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΛΑΤΡΕΙΑ

πρωτοπρεσβυτερου Δημητρίου Αθανασίου (χημικού)

 

Από τα τέλη περασμένου (20ου αι), τα Εγκώμια της Παναγίας και ο Επιτάφιος  άρχισαν  δειλά-δειλά να εισέρχονται  στη  λατρεία,   και να «εξαπλώνονται»,   συν  τω χρόνω, σ’  Ενορίες  της Ελλαδικής Εκκλησίας, ακόμα και σ’  Ελληνορθόδοξες Ενορίες  της Διασποράς, ακόμα και σε Μοναστήρια, (εκτός από τα Αγιορείτικα Μοναστήρια).Το αυτό έθιμο κατακτά έδαφος στην εποχή των καινοτομιών και της φολκλορικής «ορθοδοξίας»! Στην Εκκλησία, λοιπόν, στην οποία ο Οικουμενισμός επιτρέπει ανεξέλεκτα στον καθένα να αυτοσχεδιάζει, ο Επιτάφιος και τα Εγκώμια της Θεοτόκου είναι μια ακολουθία που αρέσει, γιατί προσφέρει …θέαμα. Μια μεταλλαγμένη Μαριολατρεία κάνει προσπάθεια να προστεθεί στα ήδη «διεμβολήσαντα» τον ορθόδοξο χώρο!

 Με αφορμή αυτή την κατάσταση, που εμπεριέχει αρκετή δόση αυθαιρεσίας και άρα συνιστά σημαντική λειτουργική αταξία, επισημαίνουμε τα εξής:

 Κανονικά τα Εγκώμια – είναι γνωστό στους ιερείς – δεν περιλαμβάνονται στο επίσημο τυπικό της εορτής.

Στο Τυπικό της Μεγάλης Εκκλησίας (Τ.Μ.Ε) σημειώνονται τα εξής;

 «…Συνηθίζεται ενιαχού…, προς πλείονα τάχα δόξαν και τιμήν της Θεοτόκου, ίνα ψάλλωνται τα λεγόμενα εγκώμια της Παναγίας, κατά μίμησιν των του Κυρίου ημών, των ψαλλομένων εν τω όρθρω του Μ. Σαββάτου. Η Μεγάλη  Εκκλησία κατακρίνουσα παν ο,τι καινοφανές και κακόζηλον, έστω και γινόμενον προς τιμήν της Θεοτόκου, αποδοκιμάζει ταύτα επισήμως και απαγορεύει μάλιστα αυστηρώς» (Τ.Μ.Ε. σ. 306, υποσ. 4).

 «Το ισχύον Τυπικόν (Τ.Μ.Ε. σ. 306, υποσ. 4) αναφερόμενον εις τα λεγόμενα εγκώμια της Παναγίας, τα θεωρεί καινοφανή και κακόζηλα και δεν επιτρέπει την χρήσίν των» (Δίπτυχα 2008, υποσ. 186.).

 Η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος εκδίδει το 1865 την παρακάτω εγκύκλιο με την οποία καταφέρεται εναντίον της Ακολουθίας του Επιταφίου της Θεοτόκου,την οποία θεωρεί ¨ξένον έθιμον¨και απαγορεύει την διάδοσή της.

Ακόμα και στο Τυπικό του Γ.Βιολάκη, υπάρχει υποσημείωση, με την οποία εφιστάται η προσοχή στα καινοφανή και συνιστάται η αποφυγή τελέσεως μιας τέτοιας Ακολουθίας.

«Ευθύς μετά την καταβασίαν της θ΄ συνηθίζεται ενιαχού, όπου ΠΑΝΗΓΥΡΙΖΕΤΑΙ η εορτή αύτη μεγαλοπρεπώς,προς πλείονα ΤΑΧΑ δόξαν και τιμήν της Θεοτόκου,ίνα ψάλλωνται τα λεγόμεναεγκώμια της Παναγίας,κατά μίμησιν του Κυρίου ημών,των ψαλλομένων εν τω όρθρω του Μ.Σαββάτου.Η Μ.Εκκλησία κατακρίνουσα παν ό,τι καινοφανές και ΚΑΚΟΖΗΛΟΝ,έστω και γινόμενον προς τιμήν της Θεοτόκου,ΑΠΟΔΟΚΙΜΑΖΕΙ ταύτα επισήμως και ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΙ ΜΑΛΙΣΤΑ ΑΥΣΤΗΡΩΣ.»

 Επίσης στο Τυπικό του Γ. Ρήγα δεν υπάρχει καμία πληροφορία για την Ακολουθία του Επιταφίου της Παναγίας.

 2.Τα εγκώμια της Παναγίας  ψάλλονταν αρχικά, όπως φαίνεται, στα Ιεροσόλυμα, στον τάφο της Παναγίας, κάτι που ισχύει μέχρι σήμερα. Κάποια στιγμή «πέρασαν» στη νησιωτική Ελλάδα ,στα Δωδεκάνησα πρώτα και στην Πάτμο, μάλλον, αρχικά. Τα τελευταία χρόνια έγιναν μόδα και στην κυρίως Ελλάδα, διότι στην ακολουθία αυτή αρέσκεται «το ευσεβές πλήρωμα», το οποίο την θέλει και θεαματική! Πρέπει, όμως, να μας προβληματίσει σοβαρά το γεγονός ότι τόσο στο Άγιον Όρος, τον κατεξοχήν θεομητορικό τόπο, όσο και στο Οικουμενικό Πατριαρχείο (μη ξεχνάμε ότι η Πόλη είναι η πόλη της Θεοτόκου) δεν ψάλλονται τα Εγκώμια της Παναγίας.

 Δεν έχουμε μια ολοκληρωμένη μελέτη  για να ξέρουμε πότε ακριβώς καθιερώθηκαν τα Εγκώμια, στα Ιεροσόλυμα αρχικά. Αν όμως σκεφθούμε ότι και η εισαγωγή στα Τυπικά των Εγκωμίων της Μ. Παρασκευής πρέπει να έγινε στα μέσα του 15ου αιώνα  τότε  τα Εγκώμια της Παναγίας πρέπει να γράφτηκαν αργότερα.Ο Παλαιών Πατρών  Διονύσιος  συνέγραψε σχετική ακολουθία το 1541 μ.Χ..Στην σχετική τυπική του διάταξη τονίζει ότι η  Ακολουθία των Εγκωμίων της Παναγίας, ψάλλεται ως και του Χριστού (όρθρος Μ. Σαββάτου) μετά την θ’ ωδή προ του εξαποστειλαρίου ανήμερα της εορτής της Κοιμήσεως.Άρα τα Εγκώμια δεν πρέπει να ψάλλονται όποτε θέλει ο καθένας, όπως συμβαίνει σήμερα, σε πολλές περιοχές της Ελλάδας.

 Στα Εγκώμια δεν υπήρχε η παράδοση του «Σώματος» της Παναγίας και η λιτάνευσή του. Ο Παλαιών Πατρών Διονύσιος το 1541 το γράφει καθαρά: «…προευτρεπισθέντος αναλογίου, τίθεται η αγία εικών της Κοιμήσεως της Θεοτόκου».Άρα το «σώμα» αποτελεί καινοτομία και παραφθορά.

 Συνοπτικά σημειώνουμε τα εξής.

1) Η απαγόρευση του Οικ. Πατριαρχείου και της Εκκλησίας της Ελλάδος είναι σαφής.

2) Η συγκεκριμένη τελετή σαφώς έχει τοπική -Ιεροσολυμίτικη- προέλευση, γίνεται στον τάφο της Παναγίας και ας μείνει εκεί. Εκεί όντως έχει νόημα και αξία. Παραπέρα χάνει…

Ο επιτάφιος της Παναγίας και η περιφορά του αποτελούν λατρευτική υπέρβαση,αφού ένας μόνο επιτάφιος γνωρίζεται, ο του Κυρίου.Όμως εγκώμια έχουν γραφεί και ψάλλονται και σε άλλες περιπτώσεις ,όπως του Σταυρού κ.λ.π.Να κάνουμε και εκεί επιτάφιο; Καλό θα είναι να μένουμε στις αρχαίες και γνήσιες παραδόσεις έστω και εάν αυτό αποτελεί η μάλλον στερεί ευκαιρία θεάματος.Άλωστε η Μ.τ.Χ.Ε. είναι στο θέμα σαφής.

3) Το ιεροσολυμίτικο τυπικό όντως επικράτησε παντού. Σε ορισμένα όμως χρειάζεται διακριτική αυτοσυγκράτηση. Να ξεχωρίζουμε τα τοπικά. 4) Μια πιο συγκρατημένη τελετή στα πλαίσια της Λιτής του Εσπερινού της Παναγίας (όπως προτείνει ο Καθηγητής κ. Αριστ. Πανώτης σε έκδοσή του), χωρίς κουβούκλια και περιφορές -που θυμίζουν ακριβώς Μ. Παρασκευή- θα ήταν ίσως ανεκτή.

ΠΗΓΕΣ.

 Α.Τ.Μ.Ε

 Β.ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ.ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ

 Γ.ΙΣΤΟΛΟΓΙΑ. ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΟΔΟΣ-ΨΑΛΤΟΛΟΓΙΟΝ(www.analogion.com)

 Δ.ΔΙΠΤΥΧΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

 Ε.ΤΥΠΙΚΟ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΡΗΓΑ

 ΣΤ.ΤΥΠΙΚΟ Γ.ΒΙΟΛΑΚΗ.ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΑΛΙΒΕΡΟΥ ΣΕΛ.306-307