Ένας γάμος και 317 κηδείες: όταν οι Ναζί έκαψαν το Κομμένο της Άρτας (16 Αυγούστου 1943)

 

επιμέλεια κειμένου: πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Αθανασίου

----------------------------------------------------------------------

Επί εννιά ώρες οι Ναζί σκότωναν, βίαζαν κι’ έκαιγαν! Ήταν μια μέρα σαν σήμερα, 16 Αυγούστου του 1943, ξημέρωμα. Μετά τη γιορτή της Παναγίας, το χωριό Κομμένο στην Άρτα ακόμα κοιμόταν. Τα όργανα από τον γάμο που είχε γίνει μια μέρα πριν, μόλις είχαν σωπάσει και το καλοκαίρι άπλωνε τη ράθυμη ηρεμία του… Το Κομμένο, πλάι στον Άραχθο, εκείνο το πρωινό θα περνούσε στις πιο αιματοβαμμένες σελίδες της παγκόσμιας Ιστορίας.

Στις 05.30 το πρωί, αξημέρωτα ακόμα, ένα βαριά οπλισμένο γερμανικό ναζιστικό τάγμα μπήκε στο χωριό και έπιασε θέσεις μάχης. Τι είχε συμβεί; Τέσσερις μέρες πριν, είχε περάσει από το χωριό ένα αυτοκίνητο στο οποίο επέβαιναν γερμανοί στρατιώτες. Κατά τη διέλευση τους αντιλήφθηκαν ότι βρίσκονταν μέσα στο χωριό ένοπλοι αντάρτες. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, στις 12 Αυγούστου μικρή ομάδα ανταρτών μπήκε στο Κομμένο για να μαζέψει τρόφιμα, όταν αναγνωριστική ομάδα Γερμανών μοτοσικλετιστών είδε τους αντάρτες. Οι Ναζί είχαν την αφορμή.

Μόλις έφτασε η στρατιωτική δύναμη περικύκλωσε το χωριό και απέκλεισε τις φυσικές εξόδους ώστε να μην μπορέσει κανείς να διαφύγει. Αμέσως οι Γερμανοί άρχισαν να πυροβολούν προς όλες τις κατευθύνσεις. Ταυτόχρονα άρχισε η σφαγή των κατοίκων και η καταστροφή των σπιτιών. Μέχρι το μεσημέρι περίπου 300 σπίτια του χωριού είχαν καεί και 317 κάτοικοι του Κομμένου, αλλά και γύρω χωριών που είχα βρεθεί στην περιοχή για τον γάμο, βρήκαν μαρτυρικό θάνατο· ανάμεσα τους ήταν παιδιά, έγκυοι γυναίκες, νέοι και γέροι.

Ανάμεσά στους νεκρούς ήταν 97 παιδιά και 119 γυναίκες, ενώ έπεσαν νεκροί και οι περίπου 30 καλεσμένοι που είχαν έρθει από γειτονικά χωριά για τον γάμο της Αλεξάνδρας και του Θεοχάρη. Την ώρα που εισέβαλαν στο χωριό οι Γερμανοί, η νύφη και ο γαμπρός περνούσαν την πρώτη νύχτα του γάμου τους, που έμελλε να είναι και η τελευταία. Από την οικογένεια της νύφης επέζησαν μόνο δυο αδέλφια. Η νύφη, ο γαμπρός εκτελέστηκαν. Στο τέλος της σφαγής οι στρατιώτες έφαγαν και ήπιαν και πέταξαν τις άδειες κονσέρβες τους, δίπλα σε 7 πτώματα στην πλατεία του χωριού.

Διαβάζουμε στην σελίδα "Αη Κομμένο" τα παρακάτω:

«Με την ανατολή του ήλιου, αφού πρώτα πήραν το πρωινό τους και κύκλωσαν το χωριό, οι μονάδες εφόδου έλαβαν με δύο φωτοβολίδες το σύνθημα και άρχισαν να βάλλουν με όπλα, με πολυβόλα, χειροβομβίδες και όλμους. Δεν άφηναν τίποτε όρθιο. Έκαιγαν ό,τι έβρισκαν μπροστά τους και σκότωναν με μιαν απερίγραπτη αγριότητα άντρες, γέροντες, γυναίκες και παιδιά. Ακόμη και μωρά. Ολόκληρες οικογένειες κάηκαν ζωντανές μέσα στα σπίτια τους, πριν ακόμη ξυπνήσουν και καταλάβουν τι γίνεται γύρω τους. Άλλοι έτρεχαν στους δρόμους να σωθούν και έπεφταν από τις σφαίρες που θέριζαν το χωριό. Ανθρώπινα σώματα κόπηκαν στα δυο ή διαλύθηκαν και δε βρέθηκαν ποτέ. Φαίνεται πως η διαταγή ήταν σαφής: να μη μείνει τίποτε ζωντανό σ’ ένα χωριό που αποτελούσε φωλιά των ανταρτών.

Έξι ώρες κράτησε η σφαγή. Δρόμοι, αυλές, καμένα σπίτια, κήποι, χαντάκια, η πλατεία, ολόκληρο το χωριό γέμισε πτώματα, που μερικά έμεναν άθαφτα για αρκετές μέρες, αφού δεν απέμεινε κανείς ζωντανός απ’ τους συγγενείς για να τους θάψει. Πρόχειρα και στον τόπο ακριβώς της σφαγής άνοιξαν λάκκους κι έριξαν τους νεκρούς μέσα, για να μην τους φάνε τα σκυλιά και τα όρνια και να μην πέσουν αρρώστιες αγιάτρευτες στο χωριό. Όσοι σώθηκαν έπρεπε ν’ αντέξουν και ν’ αφήσουν γι’ αργότερα τα δάκρυα και τον πόνο.

Στο σπίτι του Θόδωρου Μάλλιου γινόταν ο γάμος τη κόρης του Αλεξάνδρας με το Θεοχάρη Καρίνο από τον Παχυκάλαμο, χωριό κοντά στο Κομμένο. Χάθηκαν όλοι. Τους έκαψαν και τους σκότωσαν. Τριάντα με τριάντα πέντε άτομα. Από τα 12 μέλη της οικογένειας του οικοδεσπότη Θόδωρου Μάλλιου σώθηκαν εκείνο το πρωινό μόνο δύο, ο Αλέξανδρος και η Μαρία, που είχαν φύγει μόλις πριν λίγα λεπτά για να φροντίσουν στο χωράφι τα ζώα. Οι ναζί δεν σεβάστηκαν και δεν λογάριασαν τίποτε και κανέναν. Σκότωσαν και τη νύφη την Αλεξάνδρα και το γαμπρό τον Θεοχάρη.

Όσοι πρόλαβαν και πετάχτηκαν έξω απ’ τα σπίτια τους, έτρεχαν να σωθούν στα χωράφια ή να κρυφτούν χωμένοι στα βαθιά χαντάκια. Μόνη σωτηρία απέμεινε για πολλούς το ποτάμι. Πλήθος κόσμου έτρεχε κατά εκεί. Άλλοι ρίχνονταν στα νερά του για να περάσουν απέναντι και να σωθούν. Άλλοι κρέμονταν απ’ τις βάρκες και τρέμοντας πάλευαν να γλιτώσουν απ’ τον εφιάλτη. Κι εκεί πνίγηκαν σχεδόν όλοι όσοι μπήκαν στη βάρκα του Σπύρου Βλαχοπάνου, σχεδόν είκοσι άτομα. Κι ο θρήνος κι οι κραυγές του πνιγμού έσμιγαν με τη βουή της φωτιάς και των όπλων που αφάνιζαν το Κομμένο».

Κάποιες ενέργειες των Ναζί στο Κομμένο δεν μπορεί να τις χωρέσει ανθρώπινος νους. Η διαστροφή ορισμένων ξεπέρασε και την πιο αρρωστημένη φαντασία…
Η Θεοδώρα, σύζυγος του Βασίλειου Σκουραβέλη, παρά τις αγωνιώδεις εκκλήσεις της, πρώτα βιάστηκε από ένα Γερμανό στρατιώτη και έπειτα εκτελέστηκε, από τον ίδιο, με μια σφαίρα στο κεφάλι.
Ο δεύτερος ιερέας του χωριού Ζώης Παππάς βρέθηκε σκοτωμένος με μαχαίρι και βγαλμένα τα μάτια…

Τα ηλικίας 7 μηνών βρέφη των Ευστάθιου και Χρήστου Κολιοκώτση βρέθηκαν νεκρά με φρικτά εγκαύματα στο πρόσωπο γύρω από το στόμα τους. Πιθανότερη εκδοχή; Οι Γερμανοί τους έβαλαν στο στόμα βαμβάκι ποτισμένο με βενζίνη, που μετά το άναψαν.
Η Παναγιώτα Τσιμπούκη, 21 ετών τότε και έγκυος, βρέθηκε νεκρή με την κοιλιά ξεσκισμένη κάτω από τον πλάτανο στην πλατεία του χωριού. Οι "σαδιστές δολοφόνοι", όπως γράφει ο Χ.Φ. Μάγερ, "είχαν τοποθετήσει το έμβρυο στην αγκαλιά της".

Ο Άλμπερτ Σένγκερ που βρισκόταν σ' ένα σημείο μαζί με 5 ακόμα στρατιώτες ήταν ανάμεσα σ' αυτούς που πυροβόλησαν 5 άνδρες και 5 γυναίκες που προσπαθούσαν απεγνωσμένα να ξεφύγουν. Όπως παραδέχτηκε ο ίδιος: "Είδα αργότερα τα πτώματα των εκτελεσθέντων να κείτονται στο χώμα. Ήταν όλοι νεκροί, δεν χωράει καμία αμφιβολία". Ο ίδιος στην κατάθεση του (KY, 508 AR 1462/68, σελ. 164) αναφέρει μεταξύ άλλων: "Κάτι που με έκανε σχεδόν να αηδιάσω ήταν ότι ορισμένοι από τους στρατιώτες του 12ου λόχου έπρατταν αισχρότητες εις βάρος των πτωμάτων.

.... Νομίζω ότι είδα και πτώματα με βγαλμένα μάτια…".
Το φρικιαστικό τέλος της 21χρονης εγκύου, επιβεβαιώνει και ο επιζών της σφαγής Δημήτριος Αποστόλου: "Ναι, πράγματι, τη γυναίκα με το νεκρό έμβρυο στην αγκαλιά την είδα. Βρισκόταν εδώ κάτω απ' τον πλάτανο

"Είδα με τα μάτια μου στρατιώτες οι οποίοι γελούσαν κι έκαναν αστεία εις βάρος των πτωμάτων" " και προσθέτει: "Μετά το τέλος της επιχείρησης οργανώθηκε στο στρατόπεδο ένα φαγοπότι από τα τρόφιμα και το κρασί που είχαν αρπαχτεί από το χωριό. Ήπιαν όλο το κρασί και ορισμένοι είχαν μεθύσει. Όμως -και αυτό θα ήθελα να το τονίσω- η πλειοψηφία δεν είχε την παραμικρή διάθεση να διασκεδάσει".

Τι απέγιναν οι βασικοί υπεύθυνοι της σφαγής;

Ο συνταγματάρχης Ζάλμινγκερ που με τη ψεύτικη αναφορά του έγινε αφορμή για τη σφαγή του Κομμένου, σκοτώθηκε μια μέρα πριν φύγει από την Ελλάδα, στην περιοχή του Λούρου όταν το αυτοκίνητο στο οποίο επέβαινε έπεσε σε κορμό που είχαν στήσει στον δρόμο οι αντάρτες του ΕΔΕΣ.

"Το κεφάλι του… δεν είχε αποκοπεί εντελώς, αλλά κρεμόταν ακόμη στο σώμα από ένα μόνο κομμάτι κρέας στο πίσω μέρος του λαιμού".

(Ένορκη κατάθεση του Άντον Στανγκλ στις 26/1/1972)
Ο υπολοχαγός Λούντβιχ Βίλιμπαλντ Ρέζερ σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια αεροπορικού βομβαρδισμού στο Φράιμπουργκ στις 27 Νοεμβρίου 1944.

Ο ταγματάρχης Κλέμπε, από το 1946 ως το 1950, σπούδασε στο Μόναχο κτηνιατρική και έγινε διδάκτορας. Μετά το 1950, συμμετείχε στην ανασύσταση του γερμανικού στρατού, οργανώνοντας το 114ο τάγμα ορεινών καταδρομών στο Μίτενβαλντ. Το 1969, πήγε στην Αργεντινή, καθώς συνταξιοδοτήθηκε, ενώ το 1973-1974, πήγε στην Κίνα και την Ταϊβάν για να εκπαιδεύσει Κινέζους στρατιώτες στην τακτική των ορεινών καταδρομών. Πέθανε το 1992 σε ηλικία 79 ετών.

Η "δίκη" για τη σφαγή του Κομμένου

Στις 3 Δεκεμβρίου 1945, κατέθεσε σχετικά με την υπόθεση Κομμένο ο Ευστάθιος Νησιώτης καταγγέλλοντας ως υπεύθυνο τον στρατηγό φον Στέτνερ, διοικητή της μεραρχίας Εντελβάις, στην οποία ανήκε ο λόχος 12/98. Στις 12 Δεκεμβρίου 1945 και στις 9 Μαρτίου 1946, κατέθεσε ο καθηγητής Στέφανος Παππάς για τη σφαγή.

Το 1965 (θαυμάστε ταχύτητα…) το ελληνικό ΥΠΕΞ παρέδωσε τις καταθέσεις των Παππά-Νησιώτη στην πρεσβεία της, τότε, Δυτικής Γερμανίας στην Αθήνα. Το 1968, ξεκίνησε μια "δίκη-παρωδία" υπό τη διεύθυνση του πρωτοδικείου Ι του Μονάχου.

Από τους μάρτυρες που κατέθεσαν, προέκυψε ότι "ο χαρακτηρισμός σφαγή δεν είναι επ' ουδενί λόγω υπερβολή".
Ο μοναδικός επιζώ από τους τρεις βασικούς υπεύθυνους της σφαγής, ο Κλέμπε, κατέθεσε το 1968.
Το πόρισμα της εισαγγελικής έρευνας: "Οι έρευνες έκαναν φανερό ότι ο κατηγορούμενος δρ Κλέμπε μπήκε στο χωριό μόνο μετά την ολοκλήρωση της επιχείρησης". Μάλιστα, ο εισαγγελέας επαίνεσε (!) τον Κλέμπε, γιατί επέπληξε έντονα τον διοικητή του λόχου (τον νεκρό Βίλι Ρέζερ), μετά από όσα είδε! Έτσι… "με βάση τα στοιχεία αυτά θα πρέπει να διακοπούν οι έρευνες κατά του κατηγορούμενου δρ Κλέμπε ελλείψει αποδείξεων".
Ο Άλμπερτ Τσάντερ, ο δεινός πυροβολητής που θέρισε τουλάχιστο 19 άτομα στο Κομμένο, ανάμεσά τους και τους νεόνυμφους Θεοχάρη και Αλεξάνδρα, θεωρήθηκε "ότι εξαναγκάστηκε με τη βία να πράξει κατά τον τρόπο αυτό".
Επίλογος

Θα κλείσουμε το άρθρο αυτό, με όσα γράφει ο καθηγητής Αθανάσιος Γκότοβος στο βιβλίο του "Τσαμουριά":

"Χαρακτηριστικές για τον συνδυασμό φίλτρου, λιτότητας και ψεύδους είναι οι επίσημες αναφορές των γερμανικών υπηρεσιών της εποχής για δύο από τα χειρότερα εγκλήματα πολέμου στην κατεχόμενη Ελλάδα, τη σφαγή στο Κομμένο και τη σφαγή στο Δίστομο. Και για τις δύο περιπτώσεις οι περιγραφές δεν ξεπερνούν τις δέκα γραμμές, εμφανίζουν τη σφαγή ως μάχη που έγινε μετά από επίθεση ένοπλων ανταρτών εναντίων των γερμανικών στρατευμάτων και παρουσιάζουν τους νεκρούς ως πεσόντες στη μάχη αντάρτες μαχητές".

Τα περισσότερα στοιχεία του άρθρου και οι σπάνιες φωτογραφίες προέρχονται από το δυσεύρετο βιβλίο του Χ.Φ. Μάγερ, "Η Φρίκη του Κομμένου", εκδόσεις ΚΑΛΕΝΤΗΣ 1998, μετάφραση Γιάννης Μυλωνόπουλος.