Ο Άγιος Αυγουστίνος ως πρόσωπο αντιλεγόμενο(Γ-ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ)

 

Αγιογραφία του Αγίου Αυγουστίνου στην Cappella Palat;ina στο Παλέρμο Σικελίας

Έρευνα: πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου

MEΡΟΣ Γ -ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ

Μπορεί κάποιος με αιρετικές απόψεις να είναι άγιος;

Μπορεί ένας άνθρωπος με αιρετικές απόψεις σαν τον Ιερό Αυγουστίνο, να θεωρείται άγιος από την Εκκλησία; Όσο παράξενο κι αν φαίνεται, η απάντηση είναι "ναι".

Και ας μη ξεχνάμε, ότι τα θέματα στα οποία είχε αιρετικές απόψεις, είτε ΔΕΝ είχαν ακόμα δογματισθεί. Γιατί δεν είναι δυνατόν ένας άγιος να εμμένει σε μια αίρεση, όταν του ΥΠΟΔΕΙΧΘΕΙ. Και σ' αυτόν ΔΕΝ υποδείχθηκαν τα λάθη του.

Όμως επειδή λόγω των θέσεών του, πολλοί αμφισβητούν την αγιότητά του, για το ότι πράγματι η Εκκλησία τον αποδέχεται ως άγιο,  παραθέτω ένα απόσπασμα από το άρθρο του καθηγητή Θεολογίας, Παντελή Καλαϊτζίδη, «π. Ιωάννης Μέγιεντορφ και π. Ιωάννης Ρωμανίδης: δύο αντικρουόμενες ερμηνείες της παλαμικής θεολογίας» (στην Επιστημονική Επιθεώρηση του Μεταπτυχιακού Προγράμματος «ΣΠΟΥ∆ΕΣ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟ∆ΟΞΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ» ΤΟΜΟΣ ∆΄, σελ. 193-194).

Σε αντίθεση με την ρωμανίδεια «καταδίκη» του Αυγουστίνου, από νεώτερες μελέτες γνωρίζουμε ότι οι μαρτυρίες που έχουμε από τα Πρακτικά των Γ΄, Δ΄, Ε΄ και Στ΄ Οικουμενικών Συνόδων αποδεικνύουν ότι για τη συνείδηση της Εκκλησίας ο ιερός Αυγουστίνος συγκαταλέγεται μεταξύ των κορυφαίων Πατέρων, χαρακτηριζόμενος μάλιστα από την Στ΄ Οικουμενική Σύνοδο ως «εξοχώτατος διδάσκαλος» και «σοφώτατος της αληθείας κήρυξ» (56). Στον δε νεώτερο άγιο της Ορθοδοξίας, τον άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη, οφείλουμε την εισαγωγή στο Συναξάριο της Ανατολικής Εκκλησίας στις αρχές του 19ου αιώνα της μνήμης του ιερού Αυγουστίνου (57), αν και από τον 5ο ήδη αιώνα θεωρείται άγιος της αδιαίρετης Εκκλησίας, το δε όνομά του βρίσκεται από πολύ νωρίς στα Δίπτυχα της θείας Λειτουργίας του αγίου Ιακώβου .
Στη συνάφεια αυτή αξίζει, επίσης, να σημειωθεί ότι ο Παλαμάς όχι μόνο αναφέρεται στον Αυγουστίνο ως έναν «σοφό και αποστολικό άνδρα», αλλά προβαίνει επίσης σε συστηματική, αν και διακριτική, χρήση διευρυμένων ενοτήτων από το αυγουστινιανό έργο De Trinitate (που διάβασε χάρη στην ελληνική μετάφραση του Μάξιμου Πλανούδη), καθώς και από άλλα αποσπάσματα έργων του λατίνου πατρός, τόσο στα 150 Κεφάλαιά του όσο και σε άλλα έργα του. Έχει δε υποστηριχθεί σε πρόσφατες μελέτες ότι ο Παλαμάς επαναλαμβάνει –ορισμένες φορές μάλιστα κατά λέξη– την αυγουστίνεια χρήση των αριστοτελικών κατηγοριών σχετικά με τα ονόματα του Θεού, όπως επίσης και την ψυχολογική τριαδική θεολογία του .
---------------------------------------------------------------------------------

Υπάρχει ένα μικρό τευχίδιο που έχει εκδώσει το 2009 η Μονή του Αγίου Αυγουστίνου Φλωρίνης περί της αγιότητός του. (Η αγιότης του Ιερού Αυγουστίνου) αυτό ίσως βοηθήσει.

Στο εν λόγο τευχίδιο ως μαρτυρίες (τηλεγραφικά) γράφονται τα εξής:

1. Η αναφορά του (μνημόνευσή του) στη Θ. Λειτουργία του αγ. Ιακώβου του αδελφοθέου σύμφωνα με τα χειρόγραφα.

2. Εικόνα του αγίου στο ναό του Λατερανού Ρώμης από τον 6ο αιώνα (το Πατριαρχείο Ρώμης είναι ακόμη Ορθόδοξο)

3. Μαρτυρία του αγ. Κελεστίνου προς τους επισκόπους της Γαλλίας περί της αγιότητας του (P.L.50,530)

4. Στην Ε΄ Οικ. Σύνοδο στην ε΄ συνεδρία ανεγνώσθησαν ενώπιον όλων των αγίων Πατέρων τα συγγράμματα του αγίου. Το κείμενο των πρακτικών έχει διασωθεί σε λατινική μετάφραση και εξέδωσε ο Μητρ. Νικοπόλεως Μελέτιος το 1985

5. Ο Μ. Φώτιος στην Μυριόβιβλο που συνέγραψε μαρτυρεί την αγιότητα του αγίου Αυγούστίνου αναφέροντας το περιστατικό με τον αγ. Κελεστίνο (P.G 103.96)

6. Στην Φιλοκαλία ο πατριάρχης Κάλλιστος τον αναφέρει ως άγιο.

7. Ο αγ. Νικόδημος (που είναι γνωστός ο αγώνας που έδωσε για αιρετικές διδασκαλίες των παπικών) τον συμπεριέλαβε στον Συναξαριστή του. («Επειδή δε, ως λέγει ο Δοσίθεος, τα συγγράμματα του ιερού τούτου Αυγουστίνου ενοθεύθησαν από τους αιρετικούς, διά τούτο και οι Ορθόδοξοι Ανατολικοί δεν δέχονται ταύτα απλώς και ως έτυχεν· αλλ’ όσα συμφωνούσι με την κοινήν δόξαν της Καθολικής Εκκλησίας»).

8. Ο αγ. Νεκτάριος εξέδωσε το Κεκραγάριο του αγ. Αυγουστίνου.

9. Ο Αγ. Ιωάννης ο Μαξίμοβιτς συνέγραψε ακολουθία προς τιμήν του αγίου.

Υπάρχει και πόνημα του π. Σεραφείμ Ρόουζ για την θέση του ΑΓΙΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΥ στην Ορθόδοξο Εκκλησία του Χριστού.

 Ο Μ. Φώτιος στην Μυριόβιβλο που συνέγραψε μαρτυρεί την αγιότητα του αγίου Αυγούστίνου αναφέροντας το περιστατικό με τον αγ. Κελεστίνο (P.G 103.96)

(Οι παραπομπές από TLG)

53.14a.26 Ἔγραψε δὲ ὁ αὐτὸς τοῖς ἐν Γαλλίαις ἐπισκόποις περί τε τῆς τοῦ ἁγίου Αὐγουστίνου πίστεως καὶ κατὰ τῶν ἀλαζονευομένων ἐπὶ τῇ τῆς αἱρέσεως ἐξουσίᾳ.
54.15a.6 Μετὰ μέντοι γε θάνατον τοῦ ἐν ἁγίοις Αὐγουστίνου ἤρξαντό τινες τῶν ἐν τῷ κλήρῳ τὸ μὲν δυσσεβὲς κρατύνειν δόγμα͵ κακῶς δὲ λέγειν Αὐγουστῖνον καὶ δια σύρειν ὡς ἀναίρεσιν τοῦ αὐτεξουσίου εἰσηγησάμενον·

Υπάρχουν επίσης σε κείμενα του Ιουστινιανού αναφορές στον Αυγουστίνο ως άγιο (π.χ. ὁ ἐν ἁγίοις Αὐγουστῖνος ἐπίσκοπος / παρὰ Αὐγουστίνου τοῦ τῆς ὁσίας μνήμης ἐπισκόπου ἐν Ἀφρικῆι γενομένου κ.λπ.), που κατοπτρίζουν τη σύγχρονη του Ιουστινιανού πρόσληψη του αγ. Αυγουστίνου.

Ο Αυγουστίνος αναφερεται ως "μακαριος" 2 φορες στην επιστολη του Ιουστινιανου προς την Εκκλησια Ιεροσολυμων που σωζεται στη Γεωργιανη μεταφραση. Βλ. Michel van Esbroeck. La lettre de l'empereur Justinien sur l'Annonciation et la Noël en 561. AB 86(1968): 351-371, συγκεκριμενα σελ. 360.

Πρβλ. Βίος Μελάνης της Ρωμαίας (5ος αι.): «...οἱ κατὰ τὴν Ἀφρικὴν ἁγιώτατοι καὶ μεγάλοι ἐπίσκοποι, λέγω δὴ ὁ μακάριος Αὐγουστῖνος...»· Θεοδωρήτου Κύρου (447/448), Ερανιστής: «Τοῦ ἁγιωτάτου ἐπισκόπου Αὐγουστίνου» (παράθεση αποσπάσματος).

Τα επίθετα «μακάριος (-ώτατος)», «άγιος (-ώτατος)» κλπ. χρησιμοποιούνταν ευρέως ως προσφωνήσεις εκκλησιαστικών προσώπων. Οι δε αναφορές «o εν αγίοις..», «ο της οσίας μνήμης..» κ.ά. εκφράζουν σεβασμό και εκτίμηση προς κεκοιμημένα πρόσωπα (προπάντων για το συγγραφικό-θεολογικό τους έργο), όχι αναγκαστικά ή κυρίως συνείδηση αγιότητας βίου με τη σύγχρονη έννοια. Ωστόσο, είναι ενδεικτικά της αναγνωρισιμότητας και της αποδοχής του προσώπου και (μέρους, τουλάχιστον) του έργου του.

Επισημαίνεται ότι ο Ρωμανίδης αναγνώρισε την εντιμότητα του Αυγουστίνου. Αναγνώρισε την ταπεινοφροσύνη του Αυγουστίνου να παραδεχτεί ότι η θεολογία στο Περί Τριάδος έργο του ήταν πράγματι αποτέλεσμα στοχασμού και ενδεχομένως περιείχε λάθη.

Πουθενά δεν αναφέρεται ενάντια στα θετικά σχόλια, σχετικά με τον Αυγουστίνο, από Πατέρες όπως ο Μέγας Φώτιος, ο Μάρκος ο Ευγενικός και ο Νικόδημος ο Αγιορείτης, οι οποίοι στήριξαν τα θετικά τους σχόλια στην υπόθεση ότι τα έργα του Αυγουστίνου "ενοθεύθησαν" από τους Φράγκους.

Ο Ρωμανίδης, σε αντίθεση με αυτούς τους Πατέρες, όντως μελέτησε τον Αυγουστίνο και διατύπωσε ότι αυτή η νοθεία πιθανώς να μην συνέβη ποτέ (αν και κανείς δεν μπορεί να πει πραγματικά, καθώς, για παράδειγμα, τα πρακτικά της Δ' Οικουμενικής Συνόδου καταδεικνύουν νοθεία όταν κατατάσσουν τον Αυγουστίνο μεταξύ των αγίων πατέρων της Τρίτης Οικουμενικής Συνόδου, ακόμη κι αν πέθανε δέκα μήνες πριν την Σύνοδο αυτή).

Δεν ήταν σκοπός του Ρωμανίδη να καταδικάσει τον Αυγουστίνο, επειδή κατάλαβε ότι ο Αυγουστίνος υπήρξε θύμα της περίστασης να υιοθετηθεί από τους ένθερμους Φράγκους σχολαστικούς ως μοναδικός τους πατερικός οδηγός και αυτό μονάχα έριξε φως στα πολλά λάθη του.

Σε αυτό το πλαίσιο, ο Ρωμανίδης πιθανόν να συμφωνούσε ότι αν ο Αυγουστίνος φερόταν ενώπιον μιας συνόδου για τα λάθη του, σίγουρα θα μετάνιωνε, όπως έκανε σε μεγαλύτερη ηλικία, για άλλους στοχασμούς του, στο έργο του Retractationes.​