Πατερική προσέγγιση της εορτής του Ευαγγελισμού

 

Πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου-(χημικού)

(Απόσπασμα από ανέκδοτη εργασία)

 

Ξεκινώντας  ήδη  από  τα  κείμενα  των  Αποστολικών  Πατέρων,  το  γεγονός  του  Ευαγγελισμού ταυτίζεται με την Ενανθρώπηση του Θεού Λόγου και ταυτόχρονα  με  την  εκπλήρωση  της  σωτηριώδους  οικονομίας·  «Ο  γαρ  Θεός  ημών  Ιησούς  ο  Χριστός εκυοφορήθη υπό Μαρίας κατ’ οικονομίαν Θεού εκ σπέρματος μεν Δαυίδ, Πνεύματος δε Αγίου» (  Ιγνατίου  Αντιοχείας, Προς  τους  Εφεσίους, SC 10, XVIII, 1,  σσ. 72‐73).

«Αυτός  γαρ  ενανθρώπησεν  ίνα  ημείς  θεοποιηθώμεν»,  κηρύττει  ο  Μέγας  Αθανάσιος, θέτοντας στο κέντρο του σωτηριώδους έργου την Ενανθρώπηση. Το  γενικό  πλαίσιο  της  πατερικής  θεολογίας  σχετιζόμενο  με  τον  Ευαγγελισμό  μας  παρουσιάζει  αυτό  το  γεγονός  άρρηκτα  συνδεδεμένο  με  την  «απʹ  αιώνος  οικονομία του Θεού» (Μ. Αθανασίου, Περί ενανθρωπήσεως του Λόγου, 54, PG 25, 192 B).

Το  γεγονός  του  Ευαγγελισμού  ταυτίζεται,  λοιπόν, με  μία  αρχή  που  χαρακτηρίζεται  από τρείς  πραγματικότητες·  την  πραγματοποίηση της θείας οικονομίας, την ανάπλαση της  φθαρτής  ανθρωπίνης  φύσης, την ανανέωση ολόκληρης της κτίσης (Ανδρέου Κρήτης, Λόγος Ε′, Εις τον Ευαγγελισμόν της υπεραγίας Δεσποίνης ημών Θεοτόκου, PG 97, 884 A).

  Αυτή η εορτή γίνεται η «φανέρωση του απʹ αιώνος μυστηρίου». Αυτό το μυστήριο  δεν  είναι  τίποτε  άλλο  παρά  η  φιλανθρωπία  του  Θεού  η  οποία,  σώζοντας  τον  άνθρωπο,  δεν  αφήνει  το  γεγονός  του  θανάτου  να  μείνει  μία  αιώνια  πραγματικότητα.  Η  τελική  και  η  μεγαλύτερη  ολοκλήρωση  αυτής  της  θείας  αγάπης  πραγματοποιείται  με  τον  ερχομό  στον  κόσμο  του  Υιού  του  Θεού.  Η  Ενανθρώπηση  του  Λόγου  εκδηλώνεται  σε  δύο  διαστάσεις·  στην  άρρητη  συγκατάβασή  Του  κατά  την  οποία  λαμβάνει  ανθρώπινη  φύση  και  στη  δυνατότητα του ανθρώπου να γίνει Θεός κατά χάριν.   Πέρα  από  την  ιστορική  πραγματικότητα,  το  μεγαλείο  της  σύλληψης  του  Χριστού  έγκειται  στο  ότι  αρχίζει  πραγματικά  η  μεταβολή  του  φθαρτού  σε  άφθαρτο.

Ο  Βασίλειος  Σελευκείας  υποστηρίζει  ότι  αυτό  το  μυστήριο  με  το  οποίο  ο  Θεός  έγινε  κοινωνός  της  ανθρώπινης  φύσης  δεν  παύει  να  μένει  αιώνια  ένα  μυστήριο,  λόγω  της  αμφίσημής  του  μοναδικότητας·  αφʹ  ενός  ότι  ένας  αόρατος  Θεός λαμβάνει ανθρώπινη μορφή και αφʹ ετέρου ότι η δική μας φύση αποκτά τη  θεία κατάσταση.  

Ο  Ευαγγελισμός  ταυτίζεται  με  τη  στιγμή  της  παγκοσμίου  χαράς  αφού  ο  Χριστός  υποφέρει  «κένωσιν  και  πενίαν» ώστε  να  αποκτήσουμε  τη  θέωση.( Εις  τον  Ευαγγελισμόν  της  Παναγίας  Θεοτόκου, λόγος  λθ′, PG 85, 445 C).

Ποια γλώσσα ομιλούν οι Άγγελοι;


…..Σύμφωνα με την διδασκαλία των αγίων Πατέρων μας, οι άγγελοι αφ’ ενός μεν δεν έχουν σώματα, αφ’ ετέρου δε δεν είναι άϋλα όντα, αλλά είναι αιθέρια όντα, όπως λέγει ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός.

Έχουν νουν, έχουν ύπαρξη, είναι πρόσωπα, αλλά δεν έχουν σώματα, όπως είναι ο άνθρωπος. Είναι νόες, όπως λένε τα κείμενα της Εκκλησίας μας και η λειτουργική γλώσσα.

Οπότε, το ερώτημα είναι: Εφόσον οι άγγελοι, και ο Αρχάγγελος Γαβριήλ που εμφανίσθηκε στην Παναγία μας, είναι ασώματα όντα, τότε πως εμφανίσθηκε με σώμα και πως ομιλούσε στην Παναγία;

Αυτό είναι ένα μυστήριο το οποίο δεν μπορεί κανείς να το εξηγήσει λογικά, αλλά βλέπουμε μια εξήγηση στην διδασκαλία των αγίων Πατέρων.

Άλλωστε η ίδια η Παναγία μας, όπως λένε τα ιερά τροπάρια τα οποία ψάλαμε απόψε, φαίνεται να λέγει στον Αρχάγγελο: «Φαίνη μοι ως άνθρωπος και πως φθέγγη ρήματα υπέρ άνθρωπον;».

Πως εσύ, ενώ μου φαίνεσαι ως άνθρωπος –δεν είσαι άνθρωπος– ομιλείς και λες ρήματα τα οποία είναι πάνω από την γλώσσα των ανθρώπων; Άρα κάτι συμβαίνει ιδιαίτερο με τους αγγέλους και κάτι διαφορετικό έγινε εκείνη την ώρα που εμφανίσθηκε ο Αρχάγγελος Γαβριήλ στην Παναγία μας.

Η  αρχαιότερη διδασκαλία των αγίων Πατέρων πάνω στο θέμα αυτό αναφέρει ο  άγιος  Διάδοχος  Φωτικής, έναν μεγάλο Πατέρα της Εκκλησίας μας, ο οποίος έζησε στην Φωτική, δίπλα στην Παραμυθιά της Θεσπρωτίας, τον 5ο αιώνα, ο οποίος έχει μια ωραία ανάλυση αυτού του γεγονότος, όπως του αποκαλύφθηκε από τον άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο.

Απαντάει στο ερώτημα αν οι άγγελοι έχουν σχήμα. Και λέγει ότι δεν έχουν σχήμα οι άγγελοι, όπως το ξέρουμε εμείς, περιγραπτό σχήμα, αλλά η ευπρέπεια του νοός και των νοημάτων, η εσωτερική χάρη την οποίαν έχουν, η Χάρη του Παναγίου Πνεύματος, αυτή λάμπει και ακτινοβολεί, δημιουργεί κάλλος.

Όπως για παράδειγμα τα σύννεφα δεν έχουν ένα ιδιαίτερο σχήμα, θα λέγαμε, η μάλλον δεν έχουν ιδιαίτερη μορφή, αλλά όταν φωτίζονται από τον ήλιο, τότε λάμπουν και ακτινοβολούν, έτσι και οι άγγελοι βρίσκονται συνεχώς δίπλα, κοντά στον Θεό και συμμετέχουν στην άκτιστη θεία Λειτουργία, όπως έλεγα προηγουμένως, λαμβάνουν φως από το φως του Θεού και από το φως της άκτιστης αυτής θείας Λειτουργίας στον Παράδεισο.

Το επόμενο ερώτημα το οποίο θέτει ο άγιος Διάδοχος ο Φωτικής είναι ότι, εφόσον δεν έχουν σχήμα τότε πως εμφανίζονται με σχήματα είτε διαφόρων πτηνών να έχουν πτερά είτε εδώ στην εμφάνιση του αρχαγγέλου στην Παναγία με ένα ανθρώπινο σώμα.

Και δίδει την απάντηση ότι η φύση των αγγέλων είναι πάρα πολύ αραιά και καθώς πυκνώνεται, με την δύναμη της θελήσεως την οποίαν έχουν να εφαρμόσουν το θέλημα του Θεού και να έρθουν στην γη και να καθοδηγήσουν τους ανθρώπους, έρχονται από τα μη φαινόμενα στα φαινόμενα με μια ιδιαίτερη μορφή και ένα ιδιαίτερο σχήμα που θέλουν, για να μην τρομάξουν και να μεταφέρουν το θέλημα του Θεού σε μια καθαρή ψυχή.

Το ίδιο με άλλη μορφή το κάνουν και οι δαίμονες, αφού οι άγγελοι έχουν φως διότι έρχονται από τον Θεό και οι δαίμονες, που δεν έχουν σχέση με τον Θεό, έχουν σκοτάδι.

Επομένως, το παράδειγμα που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε είναι ότι όπως τα σύννεφα είναι αραιά και έχουν αραιά φύση και καθώς πυκνώνουν, μερικές φορές τα βλέπουμε να σχηματίζουν διάφορες μορφές, έτσι αναλογικά γίνεται με τους αγγέλους και με τον Αρχάγγελο Γαβριήλ.

Το άλλο ερώτημα είναι ότι, εφόσον οι άγγελοι δεν έχουν σχήμα, εφόσον δεν έχουν σώματα και κατ’ επέκτασιν δεν έχουν σωματικά όργανα και δεν έχουν φωνή, τότε πως ο Αρχάγγελος Γαβριήλ ομίλησε με την Παναγία και πως ομιλούν οι άγγελοι με άλλους αγίους, όταν εμφανίζονται σε αυτούς και μεταφέρουν το θέλημα του Θεού;

Και στο σημείο αυτό ο άγιος Διάδοχος ο Φωτικής λέγει ότι η φύση των αγγέλων είναι απλή και φιλόηχη, και έχουν ήχο από την αεικινησία τους. Οι άγγελοι κινούνται διαρκώς, έχουν μια ακατάπαυστη κίνηση και αυτό το αερώδες της φύσεως των αγγέλων ως φιλόμουσον τους παρακινεί σε ύμνο και βοή.

Ένα τροπάριο, το οποίο ψάλλεται αυτήν την ημέρα στα στιχηρά του Εσπερινού, λέγει: «γλώσσαν, ην ουκ έγνω, ήκουσεν η Θεοτόκος».

Δηλαδή η Θεοτόκος την ώρα εκείνη άκουσε μια γλώσσα την οποίαν δεν εγνώριζε, δεν ήταν γλώσσα ανθρώπινη, ήταν αγγελική, που σημαίνει αυτή η συνάντηση του Αρχαγγέλου Γαβριήλ με την Παναγία έγινε μέσα σε ένα μυστήριο, στο μυστήριο θεώσεως της Θεοτόκου, αφού είχε φθάσει στην θέωση, σε μια κατάσταση η οποία δεν μπορεί να ερμηνευθή με την ανθρώπινη λογική.


(πηγή Ναυπάκτου Ιερόθεος-Απόσπασμα από απομαγνητοφωνημένο κήρυγμα 

-------------------------------------- 

Οι  Πατέρες  αναφέρονται στη σύλληψη του Χριστού στην κοιλία της  Παρθένου ως ένα γεγονός  που γίνεται ταυτόχρονα  με την ακοή  της  αγγελίας του  Γαβριήλ. (Γρηγορίου του Θαυματουργού, Εις τον Ευαγγελισμόν..., Λόγος β´, PG 10, 1164 B).

Επάνω  σ’  αυτό  το  σημείο,  οι  ίδιοι  κάνουν  λόγο  επίσης  για  τον  παραλληλισμό  Εύα‐Μαρία,  όπου  η  καλή  ακοή  της  Παρθένου  γίνεται  αντίδοτο  στην απάτη της Εύας· «όπου γαρ ο όφις διά της παρακοής τον ιόν ενέχεεν, εκεί ο  Λόγος διά της ακοής εισελθών τον ναόν εζωοπλάστησεν»(  Πρόκλου Κων/πόλεως, Εγκώμιον εις την παναγίαν Θεοτόκον Μαρίαν, PG 65, 681 C).

Η ορθόδοξη θεολογία υποστηρίζει ότι η σύλληψη, η σάρκωση του Υιού του  Θεού ήταν μία ενέργεια του Τριαδικού Θεού,  δηλαδή  δεν ήταν μόνο η ενέργεια  του Αγίου Πνεύματος, αλλά  και του Πατέρα  και του Υιού Του·  «Οίδεν  ο Πατήρ  την του μονογενούς Υιού ενανθρώπησιν· όπου γαρ το Πνεύμα το Άγιον, εκεί και  ο Υιός και όπου ο Υιός εκεί και ο Πατήρ».(  Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Εις τον Ευαγγελισμόν..., PG 62, 767).

Όσον αφορά την εμβρυική διαμόρφωση του Κυρίου και τον τρόπο αύξησης  του  σώματος  του  Χριστού  και  γενικά  της  ανθρώπινης  Του  φύσης,  μερικοί  Πατέρες έχουν μία διαφορετική αντίληψη από τους άλλους. Ο Μέγας Βασίλειος, π.  χ.  υποστηρίζει  ότι  το  σώμα  του  Χριστού  δεν  ακολουθούσε  την  κοινή  πορεία  μίας συνηθισμένης εμβρυικής κατάστασης που αυξάνεται και διαμορφώνεται σε  διαφορετικά  στάδια  κατά  καιρόν,  αλλά  απʹ  την  αρχή  ήταν  πλήρως  διαμορφωμένο·  «Το  γαρ  εν  αυτή  γεννηθέν,  εκ  Πνεύματος  εστιν  Αγίου» [...] Εντεύθεν,  δήλον, ως  ου  κατά την  κοινήν φύσιν της σαρκός η σύστασις εγένετο  τω  Κυρίω  ευθύς  γαρ  τέλειον,  τη  σαρκί  το  κυοφορούμενον,  ου  ταίς  κατά  μικρόν  διαπλάσεσι μορφωθέν, ως  δηλοί τα  ρήματα. Ου γαρ είρηται «το  κυηθέν», αλλά  «το γεννηθέν».( Εις την αγίαν του Χριστού Γέννησιν, PG 31, 1465 B).

Μία  άλλη  αντίληψη,  όμως,  είναι  ότι  ο  Λόγος  γίνεται  άνθρωπος ακολουθώντας  τις  αυξήσεις  της  δικής  μας  φύσης,  όπως  ερμηνεύει  ο  άγιος  Ιωάννης ο Χρυσόστομος· «…και γίνεται άνθρωπος. Και πως γίνεται; Εις μήτραν  κυοφορείται, αύξεται κατά μικρόν και άρχεται την οδόν της ηλικίας της εμής».(  Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Εις  τον Ευαγγέλισμόν...., PG 62, 767)

Ο Θεοφύλακτος Βουλγαρίας υποστηρίζει την ίδια προϋπόθεση, λέγοντας ότι «το γεννώμενον»  στη  μήτρα  της  Θεοτόκου  ως  «το  κατά  μέρος  αυξάμενον  και  ουχ  ευθύς τέλειον υπάρξαν». (Ερμηνεία εις τον Λουκάν..., PG 123, 705 Β.

Επίσης ο Ευαγγελισμός ταυτίζεται  με τη στιγμή της σύλληψης και της  υποστατικής  ένωσης  της  ανθρώπινης  με  τη  θεία  φύση  του  Λόγου.  

H  υποστατική  ένωση  συπληρώνεται  τη  στιγμή  της  σύλληψης,  το  οποίο  αποτελεί  το  θεμελιώδες  δόγμα  των  Οικουμενικών Συνόδων,  ειδικά  της  Εφέσου (431) και της Χαλκηδόνας (451).

Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς  γράφει ότι όπως είναι φυσικό, ήθελε η Υπεραγία Θεοτόκος να μάθει  περισσότερα για το πως, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν πίστευε στη  δύναμη του Θεού: «Τούτο δε φησίν η Παρθένος ουκ απιστούσα, μαθείν δε το  πράγμα κατά το δυνατόν ως έχει ζητούσα». Στην εύλογη ερώτηση της  Παρθένου έρχεται η απάντηση του αρχαγγέλου Γαβριήλ, η οποία  σύμφωνα με την ερμηνεία του αγίου Γρηγορίου είναι η εξής: «Πνεύμα δε  πάλιν άγιον επελεύσεται επί σε, δι΄ αγιασμού προσθήκης υψηλοτέρας,  ετοιμάζον και προκαταρτίζον την εν σοι θεουργίαν· “και δύναμις υψίστου  επισκιάσει σοι”, συνεπιρρωννύουσά τε άμα και διά της εν σοι επισκιάσεως  και συναφείας εαυτή μορφούσα την ανθρωπότητα, ως είναι το γεννώμενον  άγιον, υιόν θεού και δύναμιν υψίστου μεμορφωμένην κατ΄ άνθρωπον»( Λόγος εις τον Ευαγγελισμόν,  Ὁμιλία ΙΔ΄, στά Συγγράμματα, τ. ΣΤ΄, ἐπιμέλεια Βασιλείου Ψευτογκᾶ, ἐκδ. Κυρομάνος, Θεσσαλονίκη 2015,).

Δηλαδή, το Άγιον Πνεύμα θα έλθει, θα σκηνώσει στην Θεοτόκο (ως  πρόσωπο) και θα ετοιμάσει τη θεουργία εντός της, ταυτοχρόνως θα την  επισκιάσει η δύναμις του Υψίστου (ενέργεια του Αγίου Πνεύματος) να  μορφωθεί κατά την ανθρωπότητα ο Υιός και Λόγος του Θεού. Αυτό,  σύμφωνα με τη μαρτυρία του αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού, έγινε «ου  σπερματικώς αλλά δημιουργικώς διά του Αγίου Πνεύματος» (Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ, Ἔκδοσις ἀκριβής τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως, 3, 2 PG 94, 985B..

Το Άγιο  Πνεύμα θα καθαγιάσει την Υπεραγία Θεοτόκο, η δημιουργική δύναμη του  Αγίου Πνεύματος θα μορφώσει κατά την ανθρωπότητα τον Υιό και Λόγο  του Θεού.

Το μυστήριο της συλλήψεως είναι ακατανόητο ακόμη και για τους  αρχαγγέλους. Γι’ αυτό και όταν η Θεοτόκος ζήτησε να μάθει το πως, τότε  «μηδαμώς έχων ο αρχάγγελος ερμηνεύσαι τον τρόπον, επί τον Θεόν και  ούτος κατέφυγε» ( Λόγος εἰς τόν Εὐαγγελισμόν, ΙΔ΄, σ. 165).

Κατά συνέπεια, δεν μπορεί να εξετασθεί από την  ανθρώπινη λογική, παρά μόνο με το φωτισμό του Αγίου Πνεύματος·  «πάλιν μυστήριον μένει, πιστευόμενον αλλ’ ου πολυπραγμονούμενον, και  προσκυνούμενόν τε και πιστευόμενον διά μόνον του Πνεύματος»( Λόγος εἰς τόν Εὐαγγελισμόν, ΙΔ΄, σ. 164).

…………………………………………………………………………………………………….