Ομολογία

Ο Αγιος Μάρκος ο Ευγενικός

στο έργο

του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη

του Οικονόμου, Χρήστου Σειταρίδη

Η σπουδή και η μελέτη των Παπαδιαμαντικών κειμένων αποδεικνύει σαφέστατα ότι ο Σκιαθίτης λογοτέχνης αγαπούσε ενσυνείδητα την Εκκλησία. Η διακονία από την παιδική ηλικία δίπλα στον ιερέα πατέρα του διαμόρφωσε τον εσωτερικό του κόσμο, ώστε σ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του να προσφέρει στην Εκκλησία απ’ όποιο μετερίζι του εζητείτο. Είναι, επομένως, απολύτως φυσιολογικό να παρατηρούμε στα κείμενά του συχνές αναφορές στη ζωή των αγίων, σε πανηγύρια της αγαπημένης του Σκιάθου καθώς και ποιητικές συνθέσεις αφιερωμένες στους αγίους.

Η εξόχως σημαντική προσωπικότητα του Αγ. Μάρκου του Ευγενικού αποτελούσε για τον Παπαδιαμάντη ένα κορυφαίο παράδειγμα Αγίου, ο οποίος κάτω από δύσκολες για την Ανατολική Εκκλησία περιστάσεις ανέλαβε στη σύνοδο της Φερράρας – Φλωρεντίας το 1438-9 την ευθύνη της αντίστασης στις επεκτατικές φιλοδοξίες της Δυτικής Εκκλησίας. Ήταν ο μοναδικός από τους μετέχοντες της συνόδου εκπροσώπους της Ανατολικής Εκκλησίας, ο οποίος δεν υπέγραψε το ενωτικό κείμενο μεταξύ των δυο Εκκλησιών. Αυτά συνέβαιναν παρά το γεγονός ότι εκπρόσωποι της Ορθόδοξης Εκκλησίας μοναχοί, κληρικοί και λαϊκοί είχαν υπογράψει το ενωτικό κείμενο. Μεταξύ αυτών ο Επίσκοπος Νικαίας και μετέπειτα Καρδινάλιος της Δύσης Βησσαρίων!

Ήταν τέτοια η ακτινοβολία του Αγ. Μάρκου, ώστε ο τότε πάπας Νικόλαος να αναφωνήσει «Νίχιλ Φέτσιμους» ότι δηλαδή «ουδέν εποιήσαμεν». Παραθέτει μάλιστα ο Παπαδιαμάντης τα λόγια του Κολλυβά Αγίου Αθανασίου του Παρίου για τον Άγιο Μάρκο τον Ευγενικό: “Ο διδάσκαλος Αθανάσιος ο Πάριος, εκκλησιαστικός συγγραφεύς ακμάσας εν αρχή της ενεστώσης εκατονταετηρίδος, λέγει περί του Μάρκου τούτου του Ευγενικού ότι είναι ουχί μόνον ίσος προς τους Βασιλείους και Χρυσοστόμους, αλλά πολλώ ανώτερος αυτών. Διότι εκείνοι μεν εν μέσω πολλών ομοφρόνων εκήρυττον τα ορθόδοξα δόγματα. Ούτος δε μόνος προς πολλούς ηδυνήθη ν’ αντιστή εις τας υπερφιάλους αξιώσεις της Παποσύνης, εγκαταλειφθείς δε, κατά τον ψαλμωδόν, παρά γονέων και αδελφών, δεν απέβαλε το θάρρος, αλλά κατέρριψε την “δυτικήν οφρύν” κατά τον πολύν Φώτιον. Όσοι επιθυμούσι πλείονας πληροφορίας περί τούτου παραπέμπονται εις το σύγγραμα του ειρημένου Αθανασίου του Παρίου το επιγραφόμενον “ο Αντίπαπας” ”.

Ο Παπαδιαμάντης αναφέρει επίσης τη συνήθεια πολλών ορθοδόξων Αγιογράφων να παριστάνουν τον Αγ. Μάρκο πάνω σ’ ένα αρχιερατικό θρόνο, να βαστά το ιερό Ευαγγέλιο και την αρχιερατική ράβδο και στα πόδια σε στάση μετανοίας τον Πάπα Νικόλαο, από τον οποίο φεύγει η τιάρα από το κεφάλι και καταλήγει στα πόδια του Αγ. Μάρκου.

Εξετάζοντας τη σύνοδο της Φερράρας ιστορικά, μιλά επικριτικά για τον Βησσαρίωνα. Ο Παπαδιαμάντης θεωρεί ότι και ο Βησσαρίων θα έπρεπε να επιστρέψει στην Ανατολή μετά τη σύνοδο, όπως όλοι οι υπόλοιποι, παρά το γεγονός ότι είχε ήδη υπογράψει, κάτι που θα εθεωρείτο ως μη γενόμενο. Πίστευε (ο Παπαδιαμάντης) ότι οι δυτικοί δεν ήταν δυνατόν να πεισθούν από τα τεκμήρια των ανατολικών και τους χαρακτηρίζει πιο δύσπιστους και από τον μαθητή του Κυρίου Θωμά. “Μάρτυς τούτου αυτός ο Καρδινάλιος Βησσαρίων, όστις επί ήμισυ αιώνα ηγωνίζετο ματαίως να εμπνεύσει εμπιστοσύνην εις τους συναδέλφους αυτού. Τούτο αποδεικνύει ότι πρέπει να μένη τίς εν τη τάξει εν η ευρέθη απ’ αρχής, όσον ταπεινή και πενιχρή και αν φαίνεται αυτή, αιρετωτέρα δε είναι αείποτε η έντιμος ευτέλεια της αδόξου και κομώσης πολυτελείας και τρυφής”.

Το γεγονός ότι ο Βησσαρίων προσήλθε στη σύνοδο ως ένας εκ των εκπροσώπων των ορθοδόξων και κατέληξε στο τέλος να γίνει Καρδινάλιος της Παπικής Εκκλησίας, αποδεικνύει, κατά τον Παπαδιαμάντη, ότι δεν διακρινόταν για την ακέραιη χριστιανική του πίστη. Τόσο μάλιστα οξύμωρο του φαίνεται ώστε να τον κατατάσσει κάτω και από τον Γεώργιο Πλήθωνα τον γεμιστό. Αντίθετα η σθεναρή στάση του Αγ. Μάρκου διατήρησε και ίσως ενίσχυσε το ορθόδοξο φρόνημα του πιστού λαού και έγινε με ανακούφιση δεκτή.

Ιερά Μητρόπολη Κίτρους, Κατερίνης και Πλαταμώνος