Οικουμενιστική ερμηνεία του Σχίσματος του 1054 και μία σύντομη απάντηση.

 

Από το Σχίσμα του 1054 μέχρι σήμερα. Σύντομη ιστορική αναδρομή (Γ2)

Πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Αθανασίου.

Στην ηλεκτρονική διεύθυνση https://fosfanariou.gr/index.php/2025/10/09/arthro-kathigiti-grigori-larentzaki-gia-sxisma/

δημοσιεύεται κείμενο του καθηγητή  Γρηγορίου  Λαρεντζάκη  με τίτλο « Ἐγινε το 1054 το “Μέγα Σχίσμα” των Εκκλησιών Ανατολής και Δύσεως;».(Ο Γ.Λαρεντζάκης  είναι Ομότιμος καθηγητής της Ορθοδόξου Θεολογίας του Πανεπιστημίου του Γκρατς της Αυστρίας και Άρχων Μέγας Πρωτονοτάριος  του Οικουμενικού Πατριαρχείου)

Η μελέτη του κειμένου αυτού αποτελεί μια ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΤΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥ ΣΧΙΣΜΑΤΟΣ ΤΟΥ 1054.Στο άρθρο αυτό ο κ.Λαρεντζάκης :

• Ισχυρίζεται ότι το έτος 1054 δεν έγινε «θρυλούμενο Μέγα Σχίσμα» μεταξύ Ανατολής και Δύσης.
• Θεωρεί ότι η πράξη του Καρδινάλιου Ουμβέρτος — δηλαδή ο αναθεματισμός κατά του Πατριάρχη Μιχαήλ Κηρουλάριος — ήταν «άδικη και άκυρη», χωρίς νομικό κανονικό έρεισμα.
• Υποστηρίζει ότι οι «αναθεματισμοί» τότε αφορούσαν πρόσωπα και όχι «ολόκληρες Εκκλησίες», δηλαδή δεν αφορούσαν την Ανατολική ή τη Δυτική Εκκλησία συλλήβδην.
• Κατά τούτο, εξάγει το συμπέρασμα ότι δεν υπήρξε «οριστικό σχίσμα» το 1054 — αλλά σταδιακή απομάκρυνση / αποξένωση, που αναπτύχθηκε βαθμηδόν με το πέρασμα των αιώνων.

Συνοπτική απάντηση.

Στο κείμενο αυτό του κ.Λαρεντζάκη δίνουμε την εξής συνοπτική απάντηση.

1.Το γεγονός ότι «αναθεματίστηκαν πρόσωπα» δεν σημαίνει αυτόματα ότι δεν είναι έγκυρο το σχίσμα: όταν κάποια αιρετική ή αποσχιστική ομάδα (ή αρχή) αποκόπτεται εκκλησιαστικά, η αποκοπή αφορά και την κοινωνία — δεν χρειάζεται πάντοτε μια πλήρη σύνοδο με «όλους» για να θεωρηθεί σχίσμα. Επίσης μια προσεκτικότερη μελέτη των κειμένων Ουμβέρτου και της Συνόδου του 1054 ΑΝΑΘΕΜΑΤΙΣΤΗΚΑΝ και όσοι έχουν διαφορετικές πεποιθήσεις στα θέματα πίστεως.

2.Η προσθήκη του Filioque χωρίς Οικουμενική Σύνοδο, η διαφορετική εκκλησιολογία – πρωτείο, η διαφορά στην αντίληψη του Αγίου Πνεύματος, η αλλαγή λειτουργίας και πνευματικής παράδοσης — αποτελούν σοβαρά δογματικά προβλήματα, τα οποία υπήρχαν ήδη πριν το 1054. Ήδη ο Άγιος Μάρκος Ευγενικός αναφέρει ότι η Δύση «έκλινε προς τα ίδια» και αποσχίσθηκε από την Παράδοση της Εκκλησίας με το Filioque και την πνευματική αλλοίωση, η οποία προηγείται του 1054.

Ο Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς τονίζει ότι η Εκκλησία δεν αποκόπτει πρόσωπα αυθαίρετα, αλλά «αυτοί αποκόπτονται της αληθείας». Το σχίσμα δεν είναι απλώς διοικητική πράξη, αλλά εκκλησιολογική πραγματικότητα.

3.Η ιστορική και εκκλησιαστική εμπειρία δείχνει ότι η «αλλαγή» της Δύσης δεν αφορά απλώς πρόσωπα, αλλά οργανωτική και θεολογική ρήξη — κάτι που δεν μπορεί να θεωρηθεί απλώς «παρεξήγηση» ή «κακή πολιτική».

Η Εκκλησία δεν βασίζεται μόνο στο αν υπήρξε ή όχι «τυπικό» σχίσμα το 1054, αλλά — κατά Πατέρες — στο εάν υπάρχει πίστη, σωστή ιεροπροσήλωση και κοινή κοινωνία στο Μυστήριο. Όταν το Filioque, η ιεραρχία, η λειτουργική τάξη και η διδασκαλία αλλάζουν, τότε η «κοινωνία» διαταράσσεται.

Ο Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς, για παράδειγμα, διδάσκει ότι η ενότητα δεν είναι νομική φόρμουλα, αλλά «κοινωνία εν Πνεύματι» — και όταν αυτή εγκαταλείπεται, δεν αρκεί η νομική ή ιστορική ερμηνεία.

4. Το ζήτημα δεν είναι ιστορική παρερμηνεία αλλά δογματική αλλοίωση

Ακόμη κι αν υποθέσουμε ότι η πράξη του 1054 ήταν νομικά άκυρη ή άδικη, το πρόβλημα δεν εξαντλείται εκεί.
Η ρήξη με τη Δύση είχε ήδη συντελεσθεί δογματικά, πολύ πριν εκδηλωθεί τυπικά.

Ο Άγιος Μάρκος ο Ευγενικός το διατυπώνει αδιαμφισβήτητα:

«Ουδέν ούτως ημάς διέστειλε των Λατίνων, ως το των δογμάτων ξένον.»

(Δηλ. όχι τα ήθη, όχι η πολιτική, αλλά τα δόγματα διαίρεσαν.)

Το Filioque, η αλλοίωση της Τριαδολογίας, η παπική εκκλησιολογία και η πνευματική θεώρηση της χάριτος δεν αποτελούν «δευτερεύοντα ζητήματα», αλλά θίγουν την καρδιά της Ορθόδοξης θεολογίας.

---

5. Η προσθήκη στο Σύμβολο της Πίστεως είναι εκτροπή από την ίδια τη βάση της Εκκλησίας

Οι Πατέρες της Β΄ Οικουμενικής Συνόδου κατέστησαν το Σύμβολο ανέγγιχτο.
Ο Μέγας Βασίλειος τονίζει:«Ουκ έξεστιν ημίν ή προστιθέναι ή αφαιρείν της παραδόσεως.»

Η Εκκλησία της Ρώμης, προσθέτοντας το Filioque, προέβη σε πράξη που οι Πατέρες θεωρούν ακοινωνησία από μόνη της.

Η  Ορθόδοξη Εκκλησία δεν αμφισβήτησε ποτέ ότι:

• Η προσθήκη του Filioque αποτελεί καινοτομία καταδικασθείσα από την Η' Οικουμενική Σύνοδο (879–880) υπό τον Άγιο Φώτιο.
• Οι μεταγενέστερες δυτικές μεταρρυθμίσεις (καθαρτήριον πυρ, παπικό πρωτείο δικαιοδοσίας, άζυμα) συνιστούν απομάκρυνση από την Αγιοπατερική Παράδοση.
• Η Σύνοδος του 1484 αντιμετώπισε την Λατινική Δύση ως ευρισκόμενη εκτός κανονικής εκκλησιαστικής κοινωνίας.

Καμία Σύνοδος της Ορθόδοξης Εκκλησίας δεν δήλωσε ότι «δεν υπάρχει σχίσμα».

Δεν υπάρχει Οικονομία στα δόγματα. Η αλλοίωση της Πίστεως είναι καθαυτή σχίσμα.

 

---

6. Η απουσία ευχαριστιακής κοινωνίας δεν είναι τυπική αλλά εκκλησιολογική διακοπή

Από τον 9ο κιόλας αιώνα, η Δύση είχε απομακρυνθεί από την Ανατολή στην πράξη της Θείας Λατρείας, στα άζυμα, στην υποχρεωτική αγαμία, στη μυστηριολογική κατανόηση της χάριτος.

Όπου λοιπόν υπάρχει διαφορετική εκκλησιολογία, διαφορετική κατανόηση του επισκόπου ως «αυθεντίας καθολικής», εκεί υφίσταται πραγματική αποκοπή από την αρχαία καθολική Εκκλησία.

---

7. Το 1054 είναι το ορατό σημείο μιας εσωτερικής, ουσιαστικής ρήξεως.

Η Ορθόδοξη Εκκλησία ποτέ δεν υποστήριξε ότι «όλα άρχισαν» το 1054.
Το έτος αυτό είναι η συμβολική σφραγίδα μιας ήδη διαμορφωμένης θεολογικής αποστασίας.

Η ιστορική λεπτολογία περί εγκυρότητας των αναθεματισμών δεν αίρει το γεγονός ότι:

• υπήρχε διαφορετική πίστη,
• διαφορετική παράδοση,
• διαφορετική εκκλησιολογία,
• διαφορετική πνευματική ζωή.

Και η Εκκλησία γνωρίζει ότι η ενότητα δεν χάνεται με πολιτικές ενέργειες, αλλά με την απώλεια της κοινής πίστεως.

---

8. Η θεραπεία του Σχίσματος δεν μπορεί να γίνει με αναθεώρηση της ιστορίας, αλλά με επιστροφή στην αλήθεια.

Η Εκκλησία δεν μπορεί να αποδεχθεί ιστορικές θεωρίες που τείνουν να «ελαφρύνουν» το βάρος του σχίσματος, ούτε από Ανατολή ούτε από Δύση.
Η ενότητα θα επέλθει μόνο με την επιστροφή στην πίστη της αδιαιρέτου Εκκλησίας.

Ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος μάς υπενθυμίζει: «Το αληθές ειρήνης τε και ενώσεως εστίν αρχή.» Δεν μπορεί να υπάρξει ενότητα χωρίς αλήθεια.

9. Η θέση ότι «δεν υπήρξε σχίσμα» είναι:

• μη σύμφωνη με την ιστορική αυτοσυνειδησία της Εκκλησίας,
• μη σύμφωνη με τους Πατέρες,
• μη σύμφωνη με τα συνοδικά έγγραφα,

 

Για την ΑΡΣΗ ΤΩΝ ΑΝΑΘΕΜΑΤΩΝ ΤΟ 1965 θα επανέλθουμε με μελλοντικό  άρθρο.