Ο Απόστολος Παύλος και η Νικόπολη. Σε ποια Νικόπολη πήγε;

 

Έρευνα: πρωτοπρεσβυτέρου  Δημητρίου  Αθανασίου (χημικού-βιοχημικού)

 

«Όταν πέμψω Αρτεμάν προς σε η Τυχικόν, σπούδασον ελθείν προς με εις Νικόπολιν· εκεί γάρ κέκρικα παραχειμάσαι».( Τίτ. 3, 12)-Eρμηνευτική ιστορική προσέγγιση)

 

Το παραπάνω απόσπασμα από την επιστολή του Αποστόλου Παύλου προς τον Τίτο διαβάζεται την Κυριακή του Οκτωβρίου, που είναι αφιερωμένη στους Πατέρες της Ζ Οικουμενικής Συνόδου και φέτος (2025) είναι η ΚΥΡΙΑΚΗ 12 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ.

Στις ερμηνείες που δίνονται στο παραπάνω χωρίο ,μεταξύ των άλλων γράφονται και τα εξής:

«Η Νικόπολις είναι πόλις της Ηπείρου, όπως λέγει ο Μαρκιανός· υπάρχει και άλλη Νικόπολις της Βιθυνίας(η οποία τώρα λέγεται Μουντανία), υπάρχει και άλλη Νικόπολις της μικράς Αρμενίας. Λέγει ο Θεοδώρητος ότι έγραψε την Επιστολή αυτή ο Παύλος τον καιρό εκείνο, που ήταν στη Μακεδονία. Οπότε και αληθέστερο είναι ότι η Νικόπολις, για την οποία γράφει εδώ ο Παύλος, είναι πόλις της Θράκης. Ο Στράβων γράφει ότι η Νικόπολις της Ηπείρου Αμβρακία ονομαζόταν· την ονομάσε έτσι ο Σεβαστός, αφού καταναυμάχησε και νίκησε τον Αντώνιο και την Κλεοπάτρα, τη βασίλισσα των Αιγυπτίων(Βιβλίο Ζ΄).

Όμως ιστορικά υπάρχουν ΕΠΤΑ περιοχές  στην Ρωμαϊκή Οικουμένη με το όνομα ΝΙΚΟΠΟΛΙΣ. Αυτές είναι οι εξής;

α. Μία είναι η Νικόπολις η περί Νέστον, (=το σημερινό Άνω Νευροκόπι της Βουλγαρίας)·

β. Αλλη είναι η Νικόπολις η προς Ίστρω, ή εν Θράκη, ή της Μυσίας, δηλ. της σημερινής ανατολικής Βουλγαρίας. Όμως οι δύο αυτές Νικοπόλεις αποκλείονται, αφού ιστορικά είναι βέβαιο, ότι και οι δύο ιδρύθηκαν, ή μετονομάσθηκαν σε Νικοπόλεις, επί του αυτοκράτορος Τραϊανού (98-117 μ.Χ.), σε ανάμνηση νικών του κατά των Δακών.

γ. Μια άλλη Νικόπολη είναι η Νικόπολις η εν Παλαιστίνη (η βιβλική πόλη Εμμαούς). Αλλά τίθεται και αυτή εκτός συζήτησης, αφού το όνομα αυτό (Νικόπολη) της δόθηκε  στις αρχές του 3ου αιώνα.

δ. Άλλη είναι η Νικόπολις της Συρίας (στα σύνορα με την Κιλικία), που ιδρύθηκε  από τον Μέγα Αλέξανδρο σε ανάμνηση της νίκης του στην Ισσό (333 π.Χ.).

ε. Πέμπτη είναι η Νικόπολις της Αρμενίας (κοντά στην Κερασούντα), που ιδρύθηκε  από τον Ρωμαίο στρατηγό Πομπήϊο σε ανάμνηση της νίκης του κατά του βασιλιά της Αρμενίας Μιθριδάτη ΣΤ’ (63 π.Χ.).

στ. Έκτη είναι η Νικόπολις η εν Αιγύπτω· δηλαδή ένα προάστειο της Μεγάλης Αλεξάνδρειας· του δόθηκε  το όνομα αυτό σε ανάμνηση της εκεί νίκης του Οκταβίου Αυγούστου εναντίον του Αντωνίου και της Κλεοπάτρας (30 π.Χ.).

Αλλά και οι τρεις αυτές (δ’-στ’) Νικοπόλεις πρέπει να τεθούν έξω από κάθε σχετική αναζήτηση· για τους εξής λόγους:

• Πρώτα, γιατί είναι λογικά απαράδεκτο να κινείται ο απόστολος μας μεταξύ Κορίνθου και Μακεδονίας και να κάνει λόγο για μετάβασή του με την έναρξη του χειμώνα στην Αρμενία, ή Συρία ή Αίγυπτο.

• Έπειτα, γιατί είναι ακόμη πιο απίθανο και απαράδεκτο, να αναφέρεται σε κάποια από τις μικρές και ασήμαντες και τόσο μακρινές αυτές πόλεις, χωρίς κάποιο πρόσθετο προσδιορισμό, που θα έδινε στον παραλήπτη της επιστολής Τίτο, να καταλάβει, για ποιά επρόκειτο.

• Και τέλος, γιατί είναι πολύ «δύσκολο» να απευθύνει κανείς επιστολή από τόπο, που για τους εκεί διαβιούντες μία είναι η γνωστή και κοντινή Νικόπολη, και να υπονοεί κάποια άλλη, και μάλιστα χωρίς μια κάποια ειδική επισήμανση.

ζ. Απομένει λοιπόν μόνο η Νικόπολη της Ηπείρου, ή (όπως αποκαλείται στις λατινικές πηγές) η Ακτία Νικόπολη. Η Νικόπολη αυτή ιδρύθηκε το 31 π.Χ. από τον Οκτάβιο Αύγουστο σε ανάμνηση της νίκης του στο Άκτιο κατά του Αντωνίου και της Κλεοπάτρας.

Πρόκειται όμως γι’ αυτήν; Αναφέρεται οπωσδήποτε ο συγγραφέας της προς Τίτον επιστολής πανεύφημος απόστολος Παύλος σ’ αυτήν, και όχι σε κάποια άλλη;

Ο μακαριστός Μητροπολίτης Νικοπόλεως και Πρεβέζης κυρός Μελέτιος (Καλαμαράς) γράφει σχετικά:

«Ας ιδούμε, ποιες μαρτυρίες μας συνωθούν και μας αναγκάζουν να δεχθούμε, ότι η πόλη, για την οποία μας μιλάει το Τίτ. 3,12, δεν μπορεί να είναι άλλη από την Ακτία Νικόπολη, δηλαδή από την Νικόπολη της Ηπείρου.

α. Η Νικόπολη της Ηπείρου είχε πρόσφατα ανακηρυχθεί από τον καίσαρα αύγουστο Νέρωνα (54- 68 μ.Χ.) πρωτεύουσα μιας μεγάλης Διοίκησης, που άρχιζε από τα βόρεια παράλια του Κορινθιακού κόλπου, περιλάμβανε Αιτωλία, Ακαρνανία, Ήπειρο, Δαλματία και, προς ανατολάς, εκτεινόταν μέχρι την Λυχνιδό, τα σημερινά Σκόπια. Ήταν ένα μεγάλο διοικητικό κέντρο· όπως η Έφεσος· όπως η Θεσσαλονίκη· όπως η Καισάρεια της Παλαιστίνης. Ήταν λιμάνι-κόμβος ανάμεσα σε Ιταλία και Βαλκανική. Και ταυτόχρονα ήταν κέντρο πολιτισμού. Σε σύγκριση με την Νικόπολη της Ηπείρου όλες οι άλλες Νικοπόλεις ήσαν ασήμαντα πολιχνίδια. Ήταν λοιπόν φυσικό, να μη θέλει ο μεγάλος απόστολος να την αφήσει εκτός του ενδιαφέροντός του.

Παράλληλα η Νικόπολη ήταν και το καλύτερο χειμαδιό της Δυτικής Ελλάδος· και συνεπώς δικαίως επελέγη σαν τόπος παραχειμάσεως (Τίτ. 3,12).

β. Για όλους αυτούς τους λόγους ο Lorenz Oberlinner στο περισπούδαστο έργο του Kommentar zu Titusbrief αξιολογώντας θετικά μαρτυρίες των:

• F. J. Schierse·

• Α.Τ. Hanson· και

• Μ. Dibelius – Η. Conzelmann,

δέχεται, ότι οι μαρτυρίες αυτές πρέπει να γίνουν δεκτές σαν επιβεβαίωση της σχετικής παράδοσης. Με αυτές αποδεικνύεται, λέγει, ότι η παράδοση αυτή είναι επαρκώς τεκμηριωμένη σαν γνήσια ιστορική παράδοση (a piece of genuine historical tradition).

γ. Οι επιστολές A’ προς Τιμόθεον και προς Τίτον εγράφησαν σχεδόν ταυτόχρονα. Τόσο, ώστε πολλοί ερμηνευτές δυσκολεύονται να ειπούν, ποια από τις δύο προηγείται χρονικά. Για την έρευνά μας σημασία έχει μόνο, ότι και οι δύο εγράφησαν την άνοιξη ή το καλοκαίρι του 65 μ.Χ. από την Μακεδονία. Η εκδοχή, ότι η προς Τίτον επιστολή εγράφη από την Νικόπολη, δεν ευσταθεί. Γιατί τότε δεν θα έλεγε ο Παύλος «εκεί γάρ κέκρικα παραχειμάσω». Το «εκεί» αναφέρεται σε τόπο άλλον από εκείνον, στον οποίο ευρίσκεται ο ομιλών.

δ. Υπάρχει σαφής παράδοση, ότι ο Παύλος επήγε στην Νικόπολη.

 

4. Πήγε τελικά ο Παύλος στη Νικόπολη;

Όμως γεννάται το ερώτημα: Έλαβε τελικά χώραν η συνάντηση Τίτου και Αποστόλου στην Νικόπολη; Επήγε τελικά ο Παύλος στην Νικόπολη; Και «έσπευσε» εκεί προς συνάντησή του ο Τίτος πριν τον χειμώνα του 65 μ.Χ.;

Ποια η απάντηση;

Στην Β΄ προς Τιμόθεον επιστολή του, που εγράφη γύρω στους έξι μήνες μετά την προς Τίτον, δηλ. στα μέσα του 66 μ.Χ., ο απόστολος Παύλος μας πληροφορεί, ότι: ο Τίτος τότε ευρίσκετο και «έδρα» στη Δαλματία. Αυτό όμως μαρτυρεί, ότι η συνάντηση στην Νικόπολη επραγματοποιήθη. Και ότι «όντως ο Τίτος ολίγον βραδύτερον ευρίσκετο πλησίον του Παύλου και ότι εν συνεχεία απεστάλη υπ’ αυτού εις Δαλματίαν» (Γ. Γαλίτης).

 Επιβεβαίωση μιας λαϊκής παράδοσης: Ο Απ. Παύλος πέρασε από τη Νικόπολη

Μετά από αυτά, με βάση τα στοιχεία που έχομε υπ’ όψη μας, συμπεραίνομε ότι:

α. Μετά την απελευθέρωσή του (64 μ.Χ.) ο Παύλος επήγε στην Ισπανία. Από την Ισπανία επήγε στην Κρήτη. Από την Κρήτη επήγε στην Έφεσο. Από την γειτονική πόλη Λαοδίκεια της Φρυγίας έγραψε την προς Τιμόθεον Α΄ επιστολή (65 μ.Χ.). Από εκεί μετά σύντομη διέλευση από την Μίλητο, επήγε στην Κόρινθο. Και από την Κόρινθο στην Μακεδονία. Και από την Μακεδονία έγραψε την προς Τίτον επιστολή του (65 μ.Χ). Και συνεπώς μόνο από Μακεδονία, είναι και ιστορικά δεκτό να λέμε ότι, επήγε στην Νικόπολη.

β. Σε ανάλογα συμπεράσματα κατέληξαν και άλλοι μεγάλοι ερμηνευτές – ερευνητές των Γραφών, σε μελέτες τους γύρω από τις Ποιμαντικές Επιστολές:

• Οι Η. Conzelmann- Μ. Dibelius μας το ξεκαθαρίζουν. Μία είναι η Νικόπολις, για την οποία μιλάει το Τίτ. 3,12: η Νικόπολη της Ηπείρου. Και το τονίζουν: είναι η μόνη πιθανή εκδοχή· η μόνη που στέκει.

• Ο J. Ν. D. Kelly θεωρεί την εκδοχή αυτή ως μόνην probable (=μόνη δυνατή, μόνη άξια αποδοχής).

• Ο P. Dornier την βλέπει όχι απλά πιθανή, αλλά σαν σίγουρη (sure).

Η διέλευση του Αγιου αποστόλου Παύλου από την Νικόπολη, λέει ο Λ. Τ. Hanson, είναι όχι απλά μία ιστορική παράδοση, αλλά μία ελεγμένη και αξιόπιστη παράδοση (wohl glaublich).

γ. Έτσι ελέγχεται αβάσιμη η άποψη του Warnecke, ότι ο Παύλος κατά την μεταφορά του από την Καισάρεια της Παλαιστίνης στην Ρώμη (φθινόπωρο-χειμώνας 59-60 μ.Χ.) προσάραξε και στη Νικόπολη. Και δεν απομένει σε μας, παρά να προσυπογράψωμε την επισήμανση του L. Oberlinner, ότι «μόνο μία μετά το κεφ. 28 των Πράξεων αποστολική δραστηριότητα του Παύλου εξηγεί τις Ποιμαντικές Επιστολές». Την εκδοχή αυτή υποστηρίζει και ο Ε. Ε. Ellis.

δ. Μετά την επίσκεψή του στην Νικόπολη ευρίσκεται πάλι στην Ρώμη δέσμιος. Από την Ρώμη γράφει την Β΄ προς Τιμόθεον επιστολή του (66 μ.Χ.), που είναι γεμάτη πληροφορίες για την μεταξύ των δύο επισκέψεών του στην Ρώμη περίοδο δράσης του (64-66 μ.Χ.).

* * *

Συμπέρασμα

Όλα αυτά (που είπαμε πιο πάνω) μαρτυρούν, ότι ο απόστολος Παύλος επήγε στην Νικόπολη και πέρασε εκεί τον χειμώνα 65-66 μ.Χ.

Παρ’ όλα αυτά μερικοί επιμένουν στο ερώτημα: Άραγε υλοποιήθηκε το πρόγραμμα; Η μήπως και «ενέκοψεν αυτόν ο σατανάς», όπως είχε συμβή άλλοτε, τότε που εσκόπευε να πάει στην Θεσσαλονίκη (Α’ Θεσσαλ. 2:18);

Την όποια έλλειψη των όποιων ο καθένας μπορεί να επιθυμεί μαρτυριών συμπληρώνει η τοπική παράδοση, που έμεινε στην συνείδηση του λαού της Ηπείρου 2000 χρόνια απαραχάρακτη. Και, αντίθετα στις κατά καιρούς απόψεις των επιστημόνων ερμηνευτών, τονίζει ότι το πρώτο κήρυγμα του αποστόλου Παύλου στον δρόμο του για την Νικόπολη έγινε στο «Λιθάρι» (15 χιλιόμετρα ανατολικά της Νικόπολης) σε τόπο που δεν είναι δυνατή ούτε και ακούσια προσάραξη πλοίου· σε τόπο, που ήταν και είναι αγροτικός· γη ακαλλιέργητη· και, σε μεγάλη απόσταση ελώδης.

Το Λιθάρι δεν είναι ένα κάποιο μέρος με μία εκκλησία προς τιμήν του απ. Παύλου και με ένα κάποιο λαϊκό προσκύνημα! Αυτά είναι δυνατό να συμβούν παντού. Για το Λιθάρι είναι απόλυτα σαφής η τοπική λαϊκή παράδοση, ότι εκεί, ερχόμενος από την Μακεδονία και πριν φθάσει στην Νικόπολη, έγινε το πρώτο κήρυγμα του αποστόλου για τον Χριστό· και εκεί εδημιουργήθηκε η «απαρχή» της Ηπείρου. Κάποιοι από τους εκεί ακροατές του (πόσοι να ήσαν άραγε όλοι-όλοι; τρείς; πέντε;) επίστευσαν στον Κύριο της Δόξης.

 

Τελικό συμπέρασμα:

Απ’ όλα όσα είπαμε, για μια ακόμη φορά τεκμηριώνεται, ότι οι παλαιές λαϊκές παραδόσεις έχουν πολύ ισχυρό πυρήνα ιστορικής αλήθειας. Για ανάλογη περίπτωση ο G. G. Findlay παρατηρεί: here tradition should be at its strongest.

Τα τάχα πορίσματα μερικών περί διά θαλάσσης κατά την πορεία προς Ρώμη, σε συνδυασμό με την προσάραξη στην Μελίτη, διέλευση, ή και μή, του αποστόλου Παύλου και από την Νικόπολη, είναι συσχετισμοί αστήρικτοι.

Έτσι, σαν η μόνη σωστή και η μόνη δυνατή περίπτωση μας απομένει, ότι ο απόστολος επήγε στην Νικόπολη από την Θεσσαλονίκη διά ξηράς, ακολουθώντας ένα από τους δρόμους που οδηγούν και σήμερα από την Θεσσαλονίκη στα Ιωάννινα και από εκεί στην Νικόπολη.

Σημειώνομε εδώ ως εκ περισσού, ότι – κατά εκδοχή υποστηρίζει και ο πολύς W. Μ. Ramsay- ο Παύλος συνελήφθη στην Νικόπολη, εκεί εκήρυττε την απαγορευμένη θρησκεία του Ιησού και εστάλη στην Ρώμη, όπου και έλαβε το 67 μ.Χ. τον στέφανο του μαρτυρίου.