Ομολογία

Ηθικά

και επιστημονικά

προβλήματα

από τη δωρεά

οργάνων

του ιατρού Κυπριανού Χριστοδουλίδη

Αφού σας ευχαριστήσω για το ενδιαφέρον που δείχνετε για τις μεταμοσχεύσεις, ιδού τι είχα γράψει το 1987 και η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ το είχε δημοσιεύσει (σ.σ. ευχαριστώ τον κ. Αντ. Καρκαγιάννη που είχε την καλοσύνη να επεξαργαστεί το δικό μου πρωτόλειο). Τίτλος ήταν: "Ηθικά και επιστημονικά προβλήματα που προκύπτουν από δωρεά σώματος" και υπότιτλος: "Το σώμα που δωρίζεται είναι πραγματικά νεκρό;". Δημοσιεύθηκε στις 10/01/1987 .

Η "Καθημερινή έχει δημοσιεύσει αρκετά άρθρα τα οποία υιοθετούσαν και προπαγάνδιζαν την δωρεά σώματος προκειμένου να χρησιμοποιηθεί κάποιο όργανο (νεφρό,καρδιά,μάτι) για μεταμόσχευση. Τόσο στη χώρα μας, ωστόσο, όσο και στο εξωτερικό έχουν γίνει πολλές συζητήσεις γύρω από το θέμα αυτό.

(1. Σημείωση δική μου. Την εποχή που αποφάσισα να γράψω το άρθρο αυτό, επειδή υπήρξα συστηματικός αναγνώστης εφημερίδων αλλά και του ιατρικού τύπου, ποτέ δεν είχα ακούσει ή διαβάσει, να γίνονται συζητήσεις επί της προβληματικής των μεταμοσχεύσεων).

Οι συζητήσεις, όπως ήταν φυσικό, δεν περιορίστηκαν στις επιστημονικές πλευρές του ζητήματος, αλλά επεκτάθηκαν και σε βασικά θέματα ηθικής. Το κεντρικό ερώτημα είναι αν έχουμε το ηθικό δικαίωμα να δωρίσουμε το σώμα μας, εφ΄ όσον αυτό, τη στιγμή που αποσπάται το ζητούμενο όργανο, δεν μπορεί να θεωρηθεί ως "ολοκληρωτικά νεκρό". Το ηθικό και ταυτόχρονα επιστημονικό αυτό θέμα διαπραγματεύεται με το άρθρο του ο γιατρός κ. Κυπριανός Χριστοδουλίδης.

Τον τελευταίο καιρό αρχίζει να παίρνει διαστάσεις ηρωϊκές ένα τραγικό φαινόμενο της εφήμερης και παροδικής (μας) περιπέτειας. Είναι ηρωϊκό γιατί προβάλλεται ως κοινωνικό ή ανθρώπινο χρέος και θυσία, μα ταυτόχρονα και τραγικό, γιατί φανερώνει την ακούσια άγνοιά μας. Όπως κάθε φορά, τα μέσα της μαζικής ενημέρωσης αποδεικνύονται μοχλός διακίνησης ιδεών, όμως τώρα, που δεν εξυπηρετείται κάποια πολιτική σκοπιμότης, ο πειστικότερος διαφημιστής για τη δωρεά του σώματος είναι το παιδί ή - στη χειρότερη περίπτωση - κάποιος παρακαθήμενος της άλλοτε συντηρητικής Εκκλησίας της Ελλάδος (3). Οι προκαταλήψεις αντιπάλων με δεδομένη πολιτική τοποθέτηση αμβλύνονται χρησιμοποιώντας το ουδετεροποιημένο και πολιτικά ανέντακτο παιδί. Φαντασθήτε τώρα να σας συμπαραστέκεται και ο κλήρος της Ελλάδος!
Στα μάτια του μέσου ανθρώπου "δωρεά σώματος" φανερώνει κάποια δικαίωση ζωής ή εξιλέωση ενδεχομένως. Έτσι το όφελος γίνεται διπλό, δηλαδή πρίν και μετά το θάνατο.

Αν επρόκειτο για ενημέρωση σωστή, ο λόγος αυτής εδώ της γραφής δεν θα είχε νόημα. Η επίφαση όμως της δήθεν ανθρωπιστικής ή χριστιανικής πράξης που συσκοτίζει την αλήθεια, επιβάλλει να διαπιστώσουμε κάποιες άλλες επιστημονικές συντεταγμένες.
Στη γλώσσα της ιατρικής μιλάμε για δωρεά πτώματος και για δωρεά σώματος. Η διαφορά ανάμεσα σ΄ αυτά βρίσκεται στην επιστημονική παρατήρηση ότι μεταμοσχευμένα όργανα που προέρχονται από "δωρητές σωμάτων" προσλαμβάνονται οργανικά, δηλαδή αφομοιώνονται από τον δέκτη. Αντίθετα, εκείνα που λαμβάνονται από "δωρεές πτωμάτων" αποβάλλονται ταχύτατα. Δεν συμβιβάζονται με τον οργανισμό του ζωντανού δέκτη. Έτσι πχ ένας νεφρός που έχει ληφθεί από δωρητή σώματος μπορεί να λειτουργήσει για μακρό χρονικό διάστημα, ενώ εκείνος που έχει ληφθεί από δωρητή πτώματος πολύ λίγες πιθανότητες έχει να λειτουργήσει.

(2. Σημείωση δική μου. Η αρχική παραπλάνηση του κοινού με τις "πτωματικές μεταμοσχεύσεις" εχει πλέον εγκαταλειφθεί, αφού η εσκεμμένη στρέβλωση των διαφημιστών αποκαλύφθηκε. Τώρα μιλούν μόνο για "δωρεά σώματος" και απλά για μεταμόσχευση.)

Για να προσδιορίσουμε τώρα τί σώμα δωρίζεται σ΄ αυτές τις δυο περιπτώσεις πρέπει να πούμε και τα παρακάτω. Είναι γνωστό ότι η εξέλιξη της ιατρικής τεχνολογίας έχει φτάσει σε πολύ υψηλό επίπεδο. Αυτό είχε ως συνέπεια να βρεθούμε κάποτε στην παράδοξη θέση να πρέπει να συντηρούμε ανθρώπους "φυτά". (Αυτός ο όρος χρησιμοποιείται εδώ όχι με τηνέννοια που οι περισσότεροι έχουμε σχηματίσει, δηλαδή του κατάκοιτου που τα καταλαβαίνει όλα αλλά δεν μπορεί να περπατήσει ή κινηθεί. Ο άνθρωπος "φυτό" με την ιατρική έννοια σημαίνει άνθρωπος με νεκρό εγκέφαλο και μόνο). Έτσι δημιουργήθηκε η ανάγκη ορισμού του κλινικού θανάτου, όπου, εκτός από τον φυσικό θάνατο που νεκρώνονται όλες οι απαραίτητες λειτουργίες για τη διτήρηση της ζωής, έχουμε και τον κλινικό θάνατο. Στον οποίο σταματά μόνο μία, αλλά βασικότατη λειτουργία ζωής - του εγκεφάλου -, και αυτός είναι ο κλινικός (ή εγκεφαλικός) θάνατος.
Απαραίτητη προϋπόθεση της δωρεάς σώματος είναι ο μελλοντικός δωρητής να αποδέχεται συνειδητά τον - ορισμό και τον πιθανό - κλινικό θάνατο από τώρα. Ή με άλλα λόγια, τον προσδιορισμό του μελλοντικού θανάτου του από την Επιστήμη.

Το δωριζόμενο συνεπώς σώμα είναι ένα ζωντανό ανθρώπινο σώμα δίχως εγκέφαλο. Αυτό το δίχως εγκέφαλο ανθρώπινο σώμα μπορεί να διατηρηθεί, όχι όμως και για πάρα πολύ μακρό χρονικό διάστημα, μηχανικά ή εφόσον το θύμα έχει συγκατατεθεί κατά το παρελθόν, να δωρηθεί, να θυσιαστεί, παραχωρώντας κάποιο ζωντανό του κομμάτι (καρδιά, μάτι, νεφρό κλπ). Όπως είναι φυσικό μετά την αφαίρεση που γίνεται χειρουργικά, ο δωρητής σώματος γίνεται δωρητής πτώματος. Αλλά δεν χρειάζεται.

Θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε ότι ο κλινικός θάνατος είναι ένας επικείμενος θάνατος και ο αναγνώστης θα πρέπει να συγκρατήσει αυτή την παρατήρηση. Δεν είναι όμως ο απροσδιόριστος και "κάποτε" αναπόφευκτος θάνατος, αλλά ο εγγύς και βέβαιος λίγο πρίν παύσουν και τα τελευταία συμπτώματα ζωής. Είναι λοιπόν ο κλινικός θάνατος η τελευταία "μορφή" ζωής μέσα και λίγο πρίν, από το οριστικό σβήσιμο της ανθρώπινης ύπαρξης. Αυτή η μορφή ζωής μπορεί να μοιάζει σαν μια θεωρητική άποψη, όμως πρακτικά βεβαιώνεται αφού κάθε έμβιος οργανισμός, για να υπάρχει εν ζωή, πρέπει να παρέχει και τα εχέγγυα της βιωσιμότητάς του. Οι αποδείξεις δεν είναι ασφαλώς άλλες από την επιστημονική/εργαστηριακή επιβεβαίωσή τους. Και αψευδής μαρτυρία της βιωσιμότητας είναι η αποδοχή του νεκρού σώματος από ένα ζωντανό οργανισμό.

Το χάσμα που υπάρχει ανάμεσα στις θετικές και θεωρητικές επιστήμες δεν αποτελεί σχήμα λόγου. Είναι πραγματικό γεγονός. Απόδειξη ο νεκρός εγκέφαλος στο ζωντανό σώμα και για να συμπληρώσουμε την εικόνα του (λογικού) παραλόγου, ο νεκρός εγκέφαλος που υπάρχει μαζί με μια ζωντανή καρδιά. Η διαταραγμένη αυτή σχέση, γνωστή άλλωστε και από άλλες επιστημονικές παρατηρήσεις, αποτελεί πρόσκληση, έστω και στην ακραία και τραγική της εκδήλωση, για αναθεώρηση των ακαδημαϊκών μας απόψεων. Αυτό το χάσμα, που εγγίζει τα όρια του επιστητού αποκαλύπτοντας το αδιέξοδο της γνώσης, μας αναγκάζει να δεχτούμε κάποιες άλλες δυνατότητες, που μας παρέχονται ως ανερμήνευτες θεωρητικές επαληθεύσεις. Προς το παρόν, η εκλαϊκευμένη επιστημονική πληροφόρηση, θα καλύπτει με τον μανδύα της ηρωϊκής πράξης την αδυναμία της. Μπροστά στο δίλημμα της ανώφελης συντήρησης του ανθρώπου "φυτού", θα παραθέτει το λογικό επιχείρημα κάποιων ασαφών υποσχέσεων για βελτίωση στην ποιότητα ζωής. Και είνα αλήθεια τραγικό πώς υπερθεματίζουμε κατά των αμβλώσεων ή της ευθανασίας, μένοντας ανυποψίαστοι και ηθικά αναπολόγητοι μπροστά σε ωραιοποιημένο όλεθρο.

"Μα καλά, και ποιό είναι είναι το νόημα της διατήρησης ενός ζωντανού πτώματος"; Θα αντιτάξει ο ειδικός. Αυτό το νόημα δυστυχώς δεν καταγράφεται με ηλεκτρόδια, όμως το επαληθεύει η επιστημονική διαπίστωση της συμβατότητας, της αφομοίωσης δηλαδή των οργάνων του "νεκρού" σώματος από άλλο ένα ζωντανό σώμα, έναν άλλο ζώντα οργανισμό. Άλλωστε, ποιό νόημα ή ποιά γνώση ζωής μπορεί να καταγραφεί και μάλιστα, όταν εγγίζει τις έσχατες δυνατότητές της: Αυτές που μέσα από το θάνατο γνωρίζουν τη ζωή; Μπορεί αυτή η έσχατη δυνατότητα να είναι η ζωή μαζί με ένα νεκρό εγκέφαλο μέσα στο θάνατο.

Ας μη σπεύσουν οι ειδικοί να μου καταλογίσουν ηθελημένο αγνωστικισμό ή αντιορθολογισμό. Μένοντας συνεπής στην αποτελεσματικότητα των τεχνολογικών επιτευγμάτων για δυνατότητες δημιουργικών σκέψεων δεν τις απωθώ στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας, σε κάποιο άλλοθι αναπόδεικτης θεωρίας. Και ακόμη συνεπέστερος, βρίσκω περισσότερο ρεαλιστική την άποψη που εφαρμόζει στην πράξη τα αποτελέσματα των πειραμάτων. Αν είναι έτσι, τότε θα πρέπει να συμφωνήσουμε πως ρεαλιστικότερη απόδειξη ζωής του νεκρωμένου εγκεφάλου δεν είναι άλλη από τη ζωντανή καρδιά.

Έτσι, ας αποφασίσουν οι ειδικοί αν θα πρέπει να συντηρούν το "νεκρό" σώμα σαν πειραματικό μόσχευμα ή σαν αυτούσια ζωή. Ας επιλέξουν οι μελλοντικοί σωτήρες ανάμεσα στην θεωρητική δυνατότητα ζωής μέσα από το θάνατο ή στην επιστημονική βεβαιότητα του τελεσίδικου θανάτου, του δεύτερου δηλαδή θανάτου μετά το θάνατο. Και τέλος, ας αποφασίσουν κι εκείνοι που εμφορούμενοι από ενθουσιασμό και αισιοδοξία, προσυπογράφουν τη δωρεά του σώματός τους - εξαγορά της ψυχής τους, οραματιζόμενοι ευγενή ιδεώδη.

(3) Σημείωση δικη μου. Όταν έγραψα το άρθρο αυτό, είχε προηγηθεί η τηλεοπτική παρουσίαση μιας δυστυχισμένης μητέρας, που έδωσε τη συγκατάθεση να χορηγηθούν τα όργανα του δεκαπεντάχρονου παιδιού της. Είχε τραυματισθεί με σφαιρίδιο αεροβόλου όπλου στο κεφάλι και ο τραυματισμός το κατέστησε εγκεφαλικά "νεκρό". Από τότε οι μεταμοσχεύσεις πήραν το δρόμο τους εδώ σε μας και η εκκλησία έσπευσε να ευλογήσει αυτές τις θεραπευτικές μεθόδους. Η μητέρα βραβεύθηκε από την Ακαδημία Αθηνών για την ηρωική της απόφαση και ήδη προΐσταται στις δραστηριότητες για την πληρέστερη κοινωνική εμπέδωση της δωτρεάς οργάνων.