Ομολογία

 ΟΙ ΜΑΓΟΙ ΚΑΙ Ο ΑΣΤΕΡΑΣ ΤΟΥΣ

ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΠΑΤΕΡΕΣ

ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ.

Κων/νου Σιαμάκη, φιλολόγου - Δρος θεολογίας.

Οἱ μάγοι ποὺ ἦρθαν ἀπὸ ἀνατολῶν νὰ προσκυνήσουν τὸ Χριστὸ καὶ ὁ ἀστὴρ ποὺ τοὺς ὡδήγησε μέχρι αὐτὸν ἱστοροῦνται ἀπὸ τὸν εὐαγγελιστὴ Ματθαῖο (2,1-16). ὄχι μόνο σήμερα ἀλλὰ καὶ στὴν ἀρχαιότητα οἱ ἑρμηνευταὶ τῶν Εὐαγγελίων καὶ ὅλοι οἱ Χριστιανοὶ εἶχαν καὶ ἔχουν ἔντονο ἐνδιαφέρον νὰ διευκρινίσουν τὶ ἦταν αὐτοὶ οἱ μάγοι, ἀπὸ ποῦ ἀκριβῶς ἦρθαν, πόσοι ἦταν, πῶς λέγονταν, μὲ τί μέσα ἦρθαν ἀπὸ τὴ χώρα τους στὴ Βηθλεέμ, ἀπὸ τί κίνητρο κινήθηκαν σ’ ἕνα τόσο δύσκολο ταξίδι, πότε ἀκριβῶς ἦρθαν, πότε εἶδαν τὸν ἀστέρα καὶ πότε ἔφτασαν στὴν οἰκίαν ὅπου εἶδον τὸ παιδίον καὶ τὸ προσεκύνησαν, ποιός ἦταν ὁ ἀστὴρ αὐτὸς ὁ τόσο ἐντυπωσιακὸς τοὐλάχιστο γι’ αὐτούς, καὶ τί νόημα εἶχαν τὰ τρία δῶρα τους χρυσὸς καὶ λίβανος καὶ σμύρνα. τὶς νηφαλιώτερες ἀπαντήσεις σ’ ὅλα αὐτὰ τὰ ἐρωτήματα δίνουν μέσα στὰ κείμενά τους οἱ πατέρες τῆς ἐκκλησίας∙ εἶναι ἐπαρκεῖς καὶ ἱκανοποιητικές. εἰδικὰ δὲ μόνο γιὰ τὸ τί ἦταν οἱ μάγοι ἔχουμε καὶ τὴν πολὺ ἀρχαιότερη ἐνημέρωσι ἀπὸ τοὺς πρὸ Χριστοῦ ἀρχαίους Ἕλληνες ποιητὰς καὶ συγγραφεῖς.

Τὸ ὄνομα μάγοι δὲν εἶναι ἑλληνικὸ ἀλλὰ περσικό. μάγους ἀναφέρουν πρὸ Χριστοῦ οἱ Δανιήλ, Σοφοκλῆς, Εὐριπίδης, Ἡρόδοτος, Διόδωρος Σικελιώτης, Στράβων καὶ ἄλλοι. (Δανιὴλ 1,20∙ 2,2∙ 2,10∙ 2,27∙ 4,4∙ 5,7∙ 5,11∙ 5,17. Σοφοκλῆς, Οἰδ. τ., 387. Εὐριπίδης, Ὀρ., 1497. Ἡρόδοτος 1,101,1∙ 1,107,1∙ 1,120,1∙ 1,128,2∙ 1,132,3∙ 3,61,1. Διόδωρος Σικ., 2,29-30. Στράβων 16,2,39). κατὰ τὸν Ἡρόδοτο ἦταν κατ’ ἀρχὴν μία φυλὴ τοῦ ἔθνους τῶν Μήδων, λεγόμενοι ἔτσι Μάγοι (ὅπως λέμε Μακεδόνες, Θεσσαλοί, Κρῆτες), κι ἔπειτα μιὰ ἱερατικὴ κάστα, τὸ ἱερατεῖο τῶν ἀρχαίων Περσῶν. τὴν ἴδια ἐξέλιξι εἶχαν καὶ τὰ ἐθνικὰ ἢ φυλετικὰ ὀνόματα Λευΐται, Χαλδαῖοι, Φρῦγες, ποὺ κάποτε ἔγιναν ἱερατικά. στὰ χρόνια τοῦ Χριστοῦ ἦταν τὸ ἱερατεῖο τῶν Περσῶν καὶ τῶν Βαβυλωνίων (Ἰρὰν -Ἰράκ). ἐπειδὴ ἡ θρησκεία τους ἦταν κυρίως λατρεία τῶν ἄστρων, ἀσχολοῦνταν πολὺ μὲ τὴν ἀστρολογία, τῆς ὁποίας εἶναι καὶ οἱ πρῶτοι ἐπινοηταί. αὐτὰ ὅλα τά γνωρίζουν καὶ τὰ προϋποθέτουν ὁμόφωνα καὶ οἱ πατέρες τῆς ἐκκλησίας.

Γιὰ τὰ ὑπόλοιπα ἐρωτήματα θ’ ἀναφέρω τὶς ἀπαντήσεις ποὺ ἔδωσαν κατὰ χρονικὴ σειρὰ οἱ Ἰουστῖνος, Ὠριγένης, Βασίλειος Καισαρείας, Γρηγόριος Νύσσης, Ἐπιφάνιος Κύπρου, Ἰωάννης Χρυσόστομος, Πρόκλος Κωνσταντινουπόλεως, Θεόδωρος Μοψουεστίας, Κύριλλος Ἀλεξανδρείας, Ἰσίδωρος Πηλουσιώτης, Θεόδοτος Ἀγκύρας, Ῥωμανὸς μελῳδός, Μάξιμος ὁμολογητής, ποιητὴς τοῦ ἀκαθίστου ὕμνου, Φώτιος, Θεοφύλακτος Ἀχρίδος, Εὐθύμιος Ζυγαβηνός, Θεοφάνης Κεραμεύς, Μιχαὴλ Γλυκᾶς, Ψευδεπιφάνιος, Ἰωάννης Καντακουζηνός, τὰ χριστουγεννιάτικα Κάλαντα, καὶ ἀπὸ τοὺς Λατίνους ἐπιλεκτικὰ οἱ Λέων Α΄ Ῥώμης, Βέδας ὁ Ἄγγλος, Ῥαβανὸς Μαῦρος, Βαλαφρῖδος Στραβός, Ῥούπερτος τῆς μονῆς Τουϊτίου, κι ἕνα ἀνώνυμο χειρόγραφο τοῦ Η΄ αἰῶνος. (Ἰουστῖνος, Διάλ., 78,1∙ 102,2∙ 103,3∙ 106,3. Ὠριγένης, Κέλσ. 1,58∙ Εἰς Ματθ., ἀποσπ. 23∙ 24∙ 28. Βασίλειος Καισ., Ὁμ. εἰς γένν. Χριστοῦ, 5-6 PG 31,1469∙ 1472. Γρηγόριος Νύσσ., Λόγ. εἰς γένν. Χριστοῦ PG 46,1144. Ἐπιφάνιος, Πανάρ. 30,29∙ 51,9∙ πίστις∙ PG 41,456∙ 904-5∙ 42,785-8. Ἰωάννης Χρυσόστομος, Εἰς Ματθ., ὁμ.6-9 PG 57,61-92∙ Πρόκλος, Ἐγκώμ. εἰς Στέφ., 1 PG 65,809. Θεόδωρος Μοψ., Εἰς Ματθ. 2,16 PG 66,705. Κύριλλος Ἀλ., Εἰς Ἠσ. 49,8-12∙ Εἰς Ματθ. 2,9∙ Ἀπολ. δώδ. κεφ., 1∙ PG 70,1061∙ 72,368∙ 76,317. Ἰσίδωρος Πηλ., Ἐπιστ. 1,378 PG 78,396. Θεόδοτος Ἀγκ., Ὁμ. εἰς γένν. Χριστοῦ, 5∙10∙ PG 77,135∙ 1564-65. Ῥωμανὸς μελ., Εἰς τὴν γένν. τοῦ Χριστοῦ Κανών Α΄, στρ. 8∙ 9∙ 13∙ 19∙ Κανών Γ΄, στρ. 1∙ ἔκδ. Maas-Trypanis, σελ. 4∙ 5∙ 7∙ 17. Μάξιμος ὁμ., Κεφ. διάφ., 10 PG 90, 1181. Ἀκάθιστος ὕμνος, στρ. 5 (Εἶδον παῖδες Χαλδαίων). Φώτιος, Εἰς Ματθ. 2,1-2 PG 101,1192. Θεοφύλακτος Ἀχρ., Εἰς Ματθ., 2,1-16 PG 123,161-9. Εὐθύμιος Ζυγ., Εἰς Ματθ. 2,1-16∙ Δογμ. πανοπλ., 23∙ 24∙ PG 129,136-153∙ 130,1177∙ 1217. Θεοφάνης Κερ., Ὁμ. 52 εἰς τὰ ἅγια νήπια, 2-3 PG 132,920∙ 925. Μιχαὴλ Γλυκᾶς, Χρον., 3 PG 158,396-7. Ψευδοεπιφάνιος, Ἐγκώμ. εἰς Θεοτόκ., PG 43,501. Ἰωάννης Καντακουζ., Ἀπολ. εἰς μωαμεθ,. 1 PG 154,429. Κάλαντα (Ἐκ τῆς Περσίας ἔρχονται τρεῖς μάγοι μὲ τὰ δῶρα). Leo I Romae, Sermo 31,1 PL 54,235. Beda, In Matth. 2,3-4 PL 92,13. Rabanus Maurus, In Matth., 1 PL 107,757∙ 759. Wal. Strabus, In Matth., 2,1∙ 2,11 PL 114,73∙ 75. Rupertus Tuitiensis, Trinit. 42,7∙ In Matth., 2∙ PL 167,1540∙ 168,1338. Codex Parisinus s. VIII).

Γιὰ τοὺς μάγους ὁ Ματθαῖος λέει μόνον ὅτι ἦρθαν ἀπὸ ἀνατολῶν∙ ἀπὸ μιὰ χώρα δηλαδὴ ποὺ βρίσκεται ἀνατολικὰ σὲ σχέσι μὲ τὸν Ἰσραήλ∙ πιθανῶς ὁ πληθυντικὸς καὶ ἡ ἔλλειψι ἄρθρου δηλώνουν ὅτι πρόκειται γιὰ χώρα μακρινὴ καὶ ὄχι γειτονικὴ καὶ ὅμορη. οἱ Ὠριγένης, Ἰωάννης Χρυσόστομος, Κύριλλος Ἀλεξανδρείας, Ῥωμανὸς μελῳδός, Θεοφύλακτος, Εὐθύμιος Ζυγαβηνός, Θεοφάνης Κεραμεύς, Μιχαὴλ Γλυκᾶς, Ἰωάννης Καντακουζηνός, καὶ τὰ δημώδη χριστουγεννιάτικα Κάλαντα λὲν ὅτι ἡ χώρα τῶν μάγων εἶναι ἡ Περσία. οἱ Θεόδοτος Ἀγκύρας, Ῥωμανὸς μελῳδὸς πάλι, ποιητὴς τοῦ Ἀκαθίστου ὕμνου, καὶ Φώτιος λὲν ὅτι εἶναι ἡ Βαβυλωνία ἢ Χαλδαία (Ἰράκ). εἰδικὰ ὁ ποιητὴς τῆς αὐλῆς τοῦ Ἰουστινιανοῦ Ῥωμανὸς ταυτίζει τὶς δύο χῶρες καὶ λέει∙ Μαθεῖν θέλεις πόθεν ἠλύθαμεν ὧδε; ἐκ γῆς Χαλδαίων … ἐκ Βαβυλῶνος…, ἐκ τοῦ πυρὸς τοῦ Περσικοῦ∙ ἐνῷ σὲ πολλὰ ἄλλα χωρία του ἀναφέρει μόνο Περσίδα καὶ Πέρσας. αὐτὴ ἡ ταύτισι ὀφείλεται ἴσως στὸ ὅτι κατὰ τὰ χρόνια του οἱ δύο χῶρες ἦταν ἕνα κράτος. καὶ ὁ εἰδωλολάτρης Κέλσος (στὸν Ὠριγένη), πρὶν ἀπ’ ὅλους σχεδὸν τοὺς Χριστιανούς, λέει τοὺς μάγους αὐτοὺς Χαλδαίους, ἀλλὰ μᾶλλον ἐννοεῖ τὸ ὄνομα αὐτὸ ὡς ἐπαγγελματικὸ (ἱερατικὸ) καὶ ὄχι ἐθνικό. οἱ Ἰουστῖνος, Ἐπιφάνιος Κύπρου, καὶ κάποιοι ἀνώνυμοι (τινὲς) στὸ Θεοφύλακτο καὶ στὸν Εὐθύμιο Ζυγαβηνὸ λὲν ὅτι ἡ χώρα τῶν μάγων εἶναι ἡ Ἀραβία∙ καὶ τοὺς ἀποκαλοῦν Ἄραβες. οἱ πρῶτοι καὶ οἱ δεύτεροι στηρίζονται στὸ ὅτι μάγοι λέγονταν οἱ ἱερεῖς καὶ ἀστρολόγοι μάντεις μόνο στὴν Περσία καὶ στὴ Βαβυλωνία∙ οἱ τρίτοι στηρίζονται στὸ χωρίο τῶν Ψαλμῶν (71,10) Βασιλεῖς Ἀράβων καὶ Σαβὰ δῶρα προσάξουσι, τὸ ὁποῖο θεωροῦν προφητεία γιὰ τὰ δῶρα τῶν μάγων στὸ Χριστό. δὲν νομίζω ὅτι ἔχουν δίκαιο. ὅταν μερικοὶ ἀπ’ αὐτοὺς λὲν καὶ ὅτι οἱ μάγοι αὐτοὶ ἦταν ἀπόγονοι τοῦ εἰδωλολάτρου μάντεως Βαλαάμ, ποὺ προφήτευσε γιὰ τὸ Χριστὸ ὅτι Ἀνατελεῖ ἄστρον ἐξ Ἰακώβ (Ἀρ. 24,17), ἐννοοῦν ὡς Ἀραβία τῶν μάγων τὴ σημερινὴ Ἰορδανία ποὺ βρίσκεται στ’ ἀνατολικὰ σύνορα τοῦ Ἰσραήλ. τὸ ἴδιο ἐννοεῖ κι ὁ Ἐπιφάνιος Κύπρου, ὅταν δέχεται μιὰ παράδοσι κατὰ τὴν ὁποία οἱ μάγοι ἦταν ἀπόγονοι τοῦ Ἀβραὰμ ἀπὸ τὴ Χεττούρα.

Γιὰ τὸ πόσοι ἦταν οἱ μάγοι, ἐφ’ ὅσον ὁ εὐαγγελιστὴς δὲν δίνει ἀριθμό, δὲν δίνουν καὶ οἱ ἑρμηνευταὶ πατέρες. τοὺς φαντάζονται ὅμως πάρα πολλούς, βασιζόμενοι κυρίως στὸ ὅτι μὲ τὴν ἐμφάνισί τους μέσα στὰ Ἰεροσόλυμα ἀναστατώθηκε κατὰ τὸν εὐαγγελιστὴ ὅλη ἡ πόλι, μεγαλούπολι μάλιστα. ὁ δὲ Ῥωμανὸς ὁ μελῳδὸς μὲ τὸ στίχο του ἡ δὲ (παρθένος) ἀνοίγει τὴν θύραν καὶ δέχεται τῶν μάγων τὸ σύστημα δείχνει ὅτι τοὺς φαντάζεται σὰν ὁλόκληρο λόχο ἢ τάγμα. κι ἐγὼ προσθέτω ὅτι τόσο ἐπίσημοι ἄνθρωποι, πλούσιοι καὶ ὑψηλόβαθμοι, θὰ ἦταν ἀδύνατο νὰ κάνουν ἕνα τόσο μεγάλο ἐπίπονο περιπετειῶδες καὶ μάλιστα κι ἐπικίνδυνο ἀπὸ λῃστὰς ταξίδι χωρὶς ὑπηρετικὸ προσωπικὸ καὶ κάποια στοιχειώδη τοὐλάχιστο προσωπικὴ φρουρά∙ γιὰ νὰ μὴν πῶ ὅτι εἶχαν μαζί τους καὶ μερικὲς γυναῖκες των, ὅπως ὁ Ξέρξης ὅταν ἐξεστράτευσε στὴν Ἑλλάδα. ὁ Νεεμίας εἶχε κάνει τὸ ἴδιο ἀκριβῶς ταξίδι, ἀπὸ τὴν Περσία στὴν Ἰερουσαλήμ, μέσα στὴν ἴδια πάντοτε ἐπικράτεια, τὴν Περσική, καὶ χωρὶς νὰ μεταφέρῃ πολύτιμα πράγματα, καὶ συνοδευόμενος γιὰ λόγους ἀσφαλείας ἀπὸ ἀξιόλογη στρατιωτικὴ δύναμι πεζικοῦ καὶ ἱππικοῦ (Νε. 2,9)∙ οἱ μάγοι ταξίδευαν σὲ περισσότερες ἀπὸ μία ἐπικράτειες, δύο ἢ τρεῖς, ἐχθρικὲς μεταξύ των, καὶ μετέφεραν μαζί τους καὶ πολύτιμα πράγματα. οἱ δὲ ἀποσκευές των καὶ τὰ φορτία μὲ τὰ δῶρα τους καὶ οἱ ζωοτροφές των ἀπαιτοῦσαν νὰ ταξιδεύουν μὲ πολλὲς κι εὐρύχωρες καὶ ἄνετες ἅμαξες. δὲν ἦταν δυνατὸν τόση ἀπόστασι νὰ τὴν κάνουν ὁ καθένας πάνω σὲ μιὰ καμήλα, διότι δὲν ἦταν φτωχοὶ Βεδουΐνοι ἀλλὰ μεγιστᾶνες. σχημάτιζαν ὁπωσδήποτε καραβάνι καὶ φάλαγγα ὀχημάτων. ἔτσι ἐξηγεῖται ἄλλωστε καὶ τὸ πῶς ἀναστάτωσαν ὁλόκληρη μεγαλούπολι.

Γιὰ τὰ ὀνόματά τους φυσικὰ οὔτε ὁ εὐαγγελιστὴς λέει τίποτε οὔτε οἱ πατέρες ἢ ἐμεῖς εἶναι δυνατὸν νὰ γνωρίζουμε τίποτε.

Ἀναφερόμενος στὸ κίνητρό τους ὁ Ἰωάννης Χρυσόστομος, παρατηρεῖ ὅτι κατὰ κόσμον ὑπῆρχαν πολλὰ ἀντικίνητρα καὶ μόνο τέτοια, ὥστε νὰ μὴν μποροῦμε νὰ τοὺς βροῦμε ἕνα ἐγκόσμιο κίνητρο. ὁ βασιλεύς, ποὺ θὰ προσκυνοῦσαν, θὰ βασίλευε, ὅταν αὐτοὶ δὲν θὰ ζοῦσαν πλέον∙ δὲν βρῆκαν ἕνα βασιλέα πατέρα του, γιὰ νὰ τὸν κολακεύσουν∙ οἱ ἴδιοι ἀνῆκαν σὲ μιὰ ἐπικράτεια πολὺ μακρινὴ καὶ ἔτσι δὲν ὑπῆρχε περίπτωσι, προσκυνώντας τὸ μελλοντικὸ βασιλέα νὰ ἐπενδύσουν ἔστω καὶ μακροπρόθεσμα σ’ ἕνα μελλοντικὸ συμφέρον τους∙ μιλώντας στὸν ἤδη βασιλεύοντα Ἡρῴδη γιὰ κάποιον βασιλέα ἄλλον καὶ πολὺ ἀνώτερό του (μὲ διακεκριμένο ἀστέρα στὸν οὐρανό), κινδύνευαν πολὺ ἀπὸ τὴ δυσμένειά του μέσα σὲ ξένη χώρα, στὴν ἐπικράτεια τοῦ ἐξωργισμένου∙ ἔκαναν ἕνα ταξίδι ἐπίπονο καὶ κυρίως ἐπικίνδυνο. ἔτσι ὁ Χρυσόστομος βγάζει τὸ συμπέρασμα, ὅτι ἦταν μόνο θεοκίνητοι, ὅτι, ἀφ’ ὅτου εἶδαν τὸν ἀστέρα, ἐνεργοῦσαν πλέον ὡς προφῆτες κάτω ἀπὸ τὴν ἔμπνευσι, χωρὶς νὰ ὑπολογίζουν σὲ τίποτε, παρὰ μόνο στὸ πῶς θὰ ἐκφράσουν αὐτὸ ποὺ τοὺς ἀνατέθηκε, καὶ χωρὶς νὰ λογαριάσουν τίποτε, προκειμένου νὰ τὸ ἐκφράσουν. κίνητρό τους μοναδικὸ ἦταν ἡ παρὰ τοῦ θεοῦ γενομένη τῇ διανοίᾳ αὐτῶν ἔλλαμψις. συμφωνοῦν μὲ τὸ Χρυσόστομο καὶ ὅσοι ἄλλοι θίγουν αὐτὸ τὸ ζήτημα τοῦ κινήτρου, ἤτοι Ῥωμανὸς μελῳδός, Φώτιος, Θεοφύλακτος, κι’ Εὐθύμιος Ζυγαβηνός.

Ὅσο γιὰ τὸ κίνητρο τοῦ θεοῦ, γιὰ τὸ σκοπὸ δηλαδὴ ποὺ ἐξυπηρετοῦσε ὁ θεὸς μ’ αὐτὴ τὴν κίνησι τῶν μάγων, οἱ πατέρες ὁμόφωνα λὲν ὅτι κατὰ τὶς πονηρὲς ἐκεῖνες ἡμέρες τῆς πνευματικῆς παρακμῆς ὁ θεὸς, θέλοντας νὰ ἐνημερώσῃ τὸ λαὸ τοῦ Ἰσραὴλ γιὰ τὸ μεγάλο γεγονός, γιὰ τὸ ὁποῖο ἐπὶ αἰῶνες εἶχε κινήσει τόσους προφῆτες, δὲν μποροῦσε νὰ ἐπικοινωνήσῃ μαζί του μέσῳ τῶν τότε ἀρχιερέων καὶ φαρισαίων καὶ γενικὰ τῆς φερομένης ὡς πνευματικῶς ἡγέτιδος τάξεως, καὶ γι’ αὐτὸ χρησιμοποίησε τοὺς μάγους, ποὺ θ’ ἀναστάτωναν μὲ τὴν κίνησί τους τὰ Ἰεροσόλυμα, καὶ τὴ σφαγὴ τῶν νηπίων μάλιστα, ποὺ θὰ ἔμενε ἀλησμόνητη, γιὰ νὰ τοὺς δώσῃ εἴδησι∙ καὶ συνάμα στὰ πρόσωπα τῶν μάγων ἔπιανε τὴν πρώτη ἐπαφὴ μὲ τὰ ἐκτὸς Ἰσραὴλ ἔθνη, τὰ ὁποῖα σκόπευε νὰ κάνῃ μετόχους τῆς ὅλης ἐπιχειρήσεως τῆς θείας οἰκονομίας ποὺ ἔμπαινε σ’ἐνέργεια ἀκριβῶς ἐκείνη τὴν ὥρα τῆς ἱστορίας.

Γιὰ τὸν ἀστέρα τῶν μάγων ὑπάρχουν δύο ζητήματα∙ ποιός ἀστέρας καὶ τί ἀστέρας ἦταν, τὸ ἕνα, καὶ πότε φάνηκε στοὺς μάγους, τὸ ἄλλο. πρὶν ἀπὸ τὸ Χρυσόστομο οἱ Ὠριγένης καὶ Βασίλειος Καισαρείας λὲν ὅτι ὁ ἀστέρας δὲν ἦταν φυσικός, διότι ὁ τρόπος του ἄλλοτε νὰ φαίνεται κι ἄλλοτε νὰ μὴ φαίνεται, καὶ ἡ κίνησί του, ἄλλοτε νὰ προχωρῇ κι ἄλλοτε νὰ στέκεται, καὶ νὰ δείχνῃ πάνω στὴ γῆ λεπτομέρειες, δὲν δείχνουν φυσικὸ ἀστέρα∙ καὶ ὅτι στὴν πραγματικότητα δύναμίς τις ἦν ἡ τοὺς μάγους ὁδηγοῦσα ἐν εἴδει ἀστέρος. ὁ δὲ Ἰωάννης Χρυσόστομος ἐξιχνίασε καὶ ἀνέπτυξε ὅλα τὰ τεκμήρια ποὺ δείχνουν ὅτι δὲν ἦταν δυνατὸν νὰ ἦταν φυσικὸς ἀστέρας. 1) ἡ εἰκοσιτετράωρη τροχιά του δὲν ἦταν ὅπως ὅλων τῶν ἀστέρων ἀπὸ τὴν ἀνατολὴ πρὸς τὴ δύσι, ἀλλ’ ἀπὸ τὸ βορρᾶ πρὸς τὸ νότο (ἀκριβέστερα ἀπὸ τὰ βορειοανατολικὰ πρὸς τὰ νοτιοδυτικά). 2) ἐμφανιζόταν καὶ τὴν ἡμέρα, ὁδηγώντας τοὺς μάγους, καὶ μποροῦσε νὰ τοὺς ἐντυπωσιάζῃ ἀκόμη καὶ μὲ τὸ φῶς τοῦ ἥλιου∙ διότι ἀσφαλῶς κι ἐκεῖνοι κινοῦνταν κυρίως μέρα, καὶ μέρα μπῆκαν στὴν οἰκίαν ὅπου βρῆκαν τὸν Ἰησοῦ. 3) ἄλλοτε φαινόταν κι ἄλλοτε ἐξαφανιζόταν, ὅπως ὅταν μπῆκαν στὰ Ἰεροσόλυμα∙ μόλις δὲ βγῆκαν καὶ κατευθύνθηκαν πρὸς τὴ Βηθλεέμ, ἐμφανίστηκε πάλι. (ἐγὼ δὲ προσθέτω ὅτι καὶ φαινόταν μόνο σ’ αὐτούς∙ διότι οἱ ἄλλοι δὲν ἐντυπωσιάστηκαν ἀπὸ κανέναν ἀστέρα, πρὶν δοῦν τοὺς μάγους κι ἀκούσουν γι’ αὐτὸν ἀπ’ αὐτούς, ἀλλὰ καὶ μετὰ ἀπ’αὐτὸ πάλι δὲν τὸν ἔβλεπαν, ἀφοῦ ὁ Ἡρῴδης ἀπ’ αὐτοὺς ζητάει νὰμάθῃ ποῦ θὰ τοὺς ὁδηγήσῃ ἐν τέλει ὁ ἀστέρας). αὐτό, λέει ὁ Χρυσόστομος, οὐκ ἔστι κίνησις ἄστρου ἀλλὰ δυνάμεώς τινος λογικωτάτης. 4) μαζὶ μὲ τοὺς μάγους προχωροῦσε καὶ μαζὶ τους σταματοῦσε σὰν τὴ φωτεινὴ νεφέλη ποὺ ὡδηγοῦσε τὸν Ἰσραὴλ στὴν ἔρημο τοῦ Σινά. 5) ἔδειχνε λεπτομερῆ τόπο, καὶ συγκεκριμένη κωμόπολι, τὴ Βηθλεέμ, καὶ συγκεκριμένη οἰκίαν, καὶ συγκεκριμένο παιδίον, πράγματα ποὺ δὲν μπορεῖ νὰ δείξῃ ἕνας ἀστέρας κινούμενος ψηλὰ στὸν οὐρανό. (θὰ πρόσθετα κι ἐγὼ ὅτι ὁ ἀστέρας αὐτὸς συμπεριφερόταν σὰν πυγολαμπίδα κινούμενη πάνω στὴ γῆ ἢ σὰ φλὰς ποὺ δείχνει κάτι, κι ὄχι ὡς ἀστέρας ποὺ τροχιοδρομεῖ στὸ διάστημα). γιὰ τοὺς πέντε λοιπὸν παραπάνω λόγους ὁ Χρυσόστομος συμπεραίνει ὅτι ὁ ἀστέρας τῶν μάγων ἦταν οὐ φύσει ἀλλ’ ὄψει μόνον ἀστήρ, καὶ ἄρα ἦταν δύναμίς τις ἀόρατος καὶ λογικωτάτη μετασχηματισθεῖσα εἰς τὴν ὄψιν ταύτην (δηλαδὴ τοῦ ἀστέρος). τὴ γνώμη τοῦ Χρυσοστόμου δέχονται καὶ τὰ ἐπιχειρήματά του ἐπαναλαμβάνουν καὶ ὅλοι οἱ ἄλλοι πατέρες ἑρμηνευταί, χωρίς καμμία διαφωνία, ὁ δὲ Πρόκλος Κωνσταντινουπόλεως καὶ μερικοὶ μεταγενέστεροί του ἀποκαλοῦν τὸν ἀστέρα ἡμεροδρόμον. μάταια λοιπὸν ἢ ἀπὸ ματαιοδοξία ψάχνουν οἱ σημερινοὶ ἀστρονόμοι ν’ ἀνακαλύψουν καὶ ν’ ἀποδείξουν ποιός λαμπρὸς καὶ ἐν ἐκρήξει σοῦπερ νόβα ἀστέρας τοῦ σύμπαντος ἦταν ὁ ἀστέρας τῶν μάγων, ἢ ποιός κομήτης ἀστραφτερός, ἢ ποιῶν πλανητῶν σύνοδος καὶ προβολὴ πάνω στὸ ἴδιο σημεῖο. ἦταν μόνο θεῖο ὅραμα ὁρατὸ μόνο στοὺς μάγους καὶ κατέβαινε νὰ δείξῃ μέχρι καὶ μιὰ οἰκία.

Γιὰ τὸ πότε εἶδαν οἱ μάγοι τὸν ἀστέρα καὶ πότε ἔφτασαν στὴ Βηθλεὲμ καὶ εἶδαν τὸ Χριστό, οἱ πατέρες στὶς ἀπαντήσεις των ἀφορμῶνται μὲν ὅλοι ἀπὸ τὴν πληροφορία τοῦ εὐαγγελιστοῦ, ὅτι πρῶτα ὁ Ἡρῴδης λάθρα καλέσας τοὺς μάγους ἠκρίβωσε παρ’ αὐτῶν τὸν χρόνον τοῦ φαινομένου ἀστέρος κι ἔπειτα ἔσφαξε τὰ νήπια ἀπὸ διετοῦς καὶ κατωτέρω, κατὰ τὸν χρόνον ὅν ἠκρίβωσε παρὰ τῶν μάγων, ἀλλὰ διαφωνοῦν στὴν ἑρμηνεία. οἱ μὲν Ἰωάννης Χρυσόστομος, Πρόκλος Κωνσταντινουπόλεως, Ἰσίδωρος Πηλουσιώτης, Θεόδοτος Ἀγκύρας, Ῥωμανὸς μελῳδός, Θεοφύλακτος, Εὐθύμιος Ζυγαβηνός, Μιχαὴλ Γλυκᾶς, καὶ Ψευδεπιφάνιος ὑποστηρίζουν ὅτι ὁ ἀστέρας φάνηκε δύο χρόνια πρὶν γεννηθῇ ὁ Χριστὸς, ὁπότε οἱ μάγοι ἔφτασαν στὴ Βηθλεὲμ τὴ βραδιὰ τῆς γεννήσεώς του καὶ τὸν βρῆκαν στὴ φάτνη καὶ στὰ νεογνικὰ σπάργανα ὅπως καὶ οἱ κατὰ Λουκᾶν ποιμένες τῆς Βηθλεέμ. ὁ Μιχαὴλ Γλυκᾶς λέει ὅτι τὴν ἴδια ἄποψι εἶχαν καὶ οἱ Μ. Ἀθανάσιος καὶ Ἰωάννης Δαμασκηνός.

Ἀντιθέτως καὶ πιὸ μπροστὰ ὁ Ὠριγένης καὶ κυρίως ὁ Ἐπιφάνιος Κύπρου, ποὺ ἀναπτύσσει καὶ τὴν πιὸ συστηματικὴ σχετικὴ ἐπιχειρηματολογία, ὑποστηρίζουν ὅτι ὁ μὲν ἀστέρας φάνηκε μόλις γεννήθηκε ὁ Χριστός, οἱ δὲ μάγοι ἔφτασαν στὴ Βηθλεὲμ μετὰ δύο χρόνια, ὅταν ὁ Βηθλεεμίτης Ἰωσὴφ μὲ τὴν παρθένο Μαρία καὶ τὸν Ἰησοῦ εἶχε ξανάρθει ἀπὸ τὴ Ναζαρὲτ στὴ Βηθλεὲμ γιὰ κάποιον ἄλλο λόγο πλέον, κι ἐκεῖ, καθὼς αὐτοὶ φιλοξενοῦνταν σὲ κάποια οἰκίαν, οἱ μάγοι βρῆκαν τὸ Χριστὸ ὄχι πλέον βρέφος στὴ φάτνη καὶ στὰ σπάργανα, ἀλλὰ παιδίον καὶ σὲ οἰκίαν. ἄλλωστε δὲν ἐξηγεῖται ἀλλιῶς πῶς ὁ Χριστὸς μετὰ τὴ γέννησί του ἐξακολουθοῦσε νὰ εἶναι κοντὰ στὴν Ἰερουσαλὴμ καὶ 8 καὶ 40 μέρες γιὰ τὴν περιτομή του καὶ γιὰ τὴν ἀφιέρωσί του στὸ ναὸ ὡς ἄρρενος πρωτοτόκου, ὅπου τὸν εἶδαν κι ὁ πρεσβύτης Συμεὼν καὶ ἡ πρεσβῦτις Ἄννα τοῦ Φανουὴλ (Λκ. 2,21-38). τὴν ἴδια ἄποψι φαίνεται νὰ ἔχῃ κι ὁ Θεοφάνης Κεραμεύς, διότι λέει ὅτι ὁ Χριστὸς ἐπέστρεψε ἀπὸ τὴν Αἴγυπτο τεσσάρων ἐτῶν∙ αὐτὴ εἶναι ἡ ἄποψι τοῦ Ὠριγένους, κατὰ τὴν ὁποία ὁ Χριστὸς ἔφυγε στὴν Αἴγυπτο τὴν ἡμέρα τῆς σφαγῆς τῶν νηπίων σὲ ἡλικία δύο ἐτῶν, ἔμεινε ἐκεῖ ἄλλα δύο ἔτη, κι ἐπέστρεψε τεσσάρων ἐτῶν. τὴν ὅλη αὐτὴ ἄποψι γνωρίζουν καὶ οἱ Εὐθύμιος Ζυγαβηνὸς καὶ Μιχαὴλ Γλυκᾶς, χωρὶς νὰ τὴ δέχωνται.

Συμβιβαστικὴ φαίνεται νὰ εἶναι μία τρίτη ἄποψι γνωστὴ στὴ λατινικὴ Δύσι καὶ μνημονευόμενη ἀπὸ τὸ Βαλαφρῖδο Στραβό, ὁ ὁποῖος τὴν ἀπορρίπτει∙ ὅτι οἱ μάγοι βρῆκαν τὸ Χριστὸ σὲ ἡλικία ἑνὸς ἔτους.

Τέλος ὁ ἴδιος ὁ Βαλαφρῖδος Στραβὸς ἔχει τὴν περίεργη ἄποψι, ποὺ εἶναι μᾶλλον κάποια ὄψιμη λατινικὴ παράδοσι, ὅτι οἱ μάγοι βρῆκαν τὸ Χριστὸ 13 μέρες μετὰ τὴ γέννησί του. ἔτσι ὁ ἀρχικὸς εἰσηγητὴς αὐτῆς τῆς ἀπόψεως ἐξοικονόμησε χρόνο γιὰ τὴν ὀχταήμερη περιτομὴ τοῦ Χριστοῦ, ἀλλὰ δὲν σκέφτηκε νὰ ἐξοικονομήσῃ καὶ γιὰ τὴν τεσσαρακονθήμερη ἀφιέρωσί του στὸ ναὸ (ὑπαπαντή).

Νομίζω ὅτι σὲ καμμία περίπωσι ἡ προσκύνησι τῶν μάγων δὲν ἔγινε πρὶν περάσουν 42-50 μέρες ἀπὸ τὴ γέννησι, ὁπότε βέβαια καὶ δὲν τὸν βρῆκαν στὴ φάτνη καὶ στὸ στάβλο, διότι ὁ συνωστισμὸς τῶν παρεπιδημούντων γιὰ τὴν ἀπογραφὴ ἑτεροδημοτῶν τῆς μικρῆς τότε Βηθλεὲμ δὲν μπορεῖ νὰ διήρκεσε παραπάνω ἀπὸ 5 μέρες, καὶ ὁ Χριστὸς δὲν ὑπῆρχε λόγος νὰ παραμένῃ ἀκόμη στὸ στάβλο. οὔτε μπορῶ ν’ ἀπορρίψω τὴν ἐπιχειρηματολογία τοῦ Ἐπιφανίου κατὰ τὴν ὁποία παιδίον στὴν ἀρχαία ἑλληνικὴ καὶ στὴ γλῶσσα τῶν Εὐαγγελίων σημαίνει παιδὶ μεγαλείτερο τοῦ ἑνὸς ἔτους (πράγματι αὐτὸ ἀκριβῶς σημαίνει), καὶ ἡ φράσι τοῦ εὐαγγελιστοῦ ἀπὸ διετοῦς καὶ κατωτέρω κατὰ τὸν χρόνον ὃν ἠκρίβωσε παρὰ τῶν μάγων συνηγορεῖ σ’ αὐτό.

Ἐκεῖνο ποὺ ἔχω νὰ προσθέσω ὁ ἴδιος εἶναι μιὰ ἀπάντησι στὸ εὔλογο ἐρώτημα ἀπὸ ποῦ γνωρίζει ὁ εὐαγγελιστὴς τὰ οἰκογενειακὰ μυστικὰ τῆς βασιλικῆς οἰκογενείας τοῦ Ἡρῴδου, ὅτι ὁ βασιλεὺς αὐτὸς λάθρα καλέσας τοὺς μάγους, ἠκρίβωσε παρ’ αὐτῶν τὸν χρόνον τοῦ φαινομένου ἀστέρος, καθὼς καὶ τὸν ὑπολογισμό του στὴν ἐπιλογὴ τῶν νηπίων ποὺ ἔσφαξε. διότι οἱ εὐαγγελισταὶ ὡς ἱστορικοὶ δὲν ἔχουν ποτὲ τὴν παραμικρὴ πληροφορία ἀπὸ προφητεῖες καὶ ὁράματα καὶ γενικῶς ἀπὸ ὑπερφυσικὴ γνῶσι∙ κανόνας των ἀπαράβατος εἶναι ὅτι ἱστοροῦν μόνον ὅσα μποροῦν νὰ γνωρίζουν φυσικῶς καὶ ἀνθρωπίνως σὰν οἱ πιὸ αὐστηροὶ καὶ σύγχρονοι δημοσιογράφοι. βρῆκα λοιπὸν ὅτι ὁ Λουκᾶς στὶς Πράξεις (13,1) ἀναφέρει ὅτι ἀνάμεσα στὰ μεγάλα ἀποστολικὰ στελέχη τῆς χριστιανικῆς ἐκκλησίας τῆς Ἀντιοχείας ἦταν καὶ κάποιος Μαναὴν Ἡρῴδου τοῦ τετράρχου σύντροφος, δηλαδὴ τοῦ Ἡρῴδου Β΄, γιοῦ τοῦ Ἡρῴδου τοῦ Α΄ τοῦ σφαγέως τῶν νηπίων. σύντροφος κάποιου στὴν ἀρχαία ἑλληνικὴ καὶ στὴ γλῶσσα τῶν Εὐαγγελίων λέγεται μόνο ἐκεῖνος ποὺ θήλασε μαζί του τὴν ἴδια γυναῖκα. πρόκειται γιὰ τὴν τότε συνήθεια νὰ θηλάζουν τὰ παιδιὰ τῶν βασιλέων καὶ τῶν πλουσίων ὄχι οἱ μητέρες των ἀλλὰ κάποιες δοῦλες ἢ φτωχὲς γυναῖκες ποὺ εἶχαν γεννήσει περίπου μαζὶ μὲ τὶς μεγάλες κυρίες, δηλαδὴ τροφοὶ ἢ παραμάνες. τὰ δυὸ παιδιά, τὸ φυσικὸ τῆς τροφοῦ καὶ τὸ ἀρχοντόπουλο, λέγονταν σύντροφοι, μεγάλωναν μαζὶ -ἡ τροφὸς συνδεόταν μὲ τὸ ἀρχοντόπουλο ἰσοβίως-, καὶ ἦταν πολὺ ἀγαπημένα, ἀκριβῶς ἐπειδὴ δὲν ἦταν φυσικὰ ἀδέρφια καὶ συγκληρονόμοι καὶ διεκδικηταὶ τοῦ ἴδιου θρόνου. οἱ διάδοχοι καὶ βασιλεῖς κατὰ κανόνα ἐχθρεύονταν τοὺς ἀδερφούς των ὡς ἐπικινδύνους σφετεριστὰς τοῦ θρόνου των, ἐνῷ τοὺς φτωχοὺς καὶ μὴ γαλαζοαίματους συντρόφους των τοὺς εἶχαν πρώτους ἐμπίστους∙ καὶ συνήθως αὐτοὺς εἶχαν πρωθυπουργοὺς καὶ ἀρχιστρατήγους. αὐτὸς λοιπὸν ὁ ἔπειτα Χριστιανὸς Μαναὴν μεγάλωσε μέσα στ’ ἀνάκτορα τοῦ Ἡρῴδου Α΄ μαζὶ μὲ τὸ συνομήλικό του Ἡρῴδη Β΄ -καὶ οἱ δυό τους ἦταν ἀρκετὰ μεγαλείτεροι ἀπὸ τὸ Χριστό-, ὅταν ὁ Ἡρῴδης Α΄ἠκρίβωσε λάθρα παρὰ τῶν μάγων τὸν χρόνον τοῦ φαινομένου ἀστέρος καὶ ἀποφάσισε τὴ σφαγὴ τῶν νηπίων. κι ὅταν ἔγινε Χριστιανός, σαφῶς πρὶν ἀπὸ τὸν ἀπόστολο Παῦλο, μποροῦσε νὰ πληροφορήσῃ τοὺς εὐαγγελιστὰς γιὰ τὰ μυστικὰ τῆς ἄλλης πλευρᾶς. διότι οἱ εὐαγγελισταὶ γνωρίζουν κι ἄλλα πολλὰ μυστικὰ τῆς βασιλικῆς οἰκογενείας τῶν Ἡρῳδῶν (Πρξ 12,20∙ κλπ.).

Ἄλλες θηριωδίες τοῦ Ἡρῴδου Α΄ σὰν τὴ σφαγὴ τῶν νηπίων, γνωστὲς ἀπὸ μὴ χριστιανικὲς πηγές, μαρτυροῦνται πολλές. θ’ ἀναφέρω τέσσερες χαρακτηριστικές, ποὺ παίρνω ἀπὸ τὸν θαυμαστὴ τοῦ Ἡρῴδου αὐτοῦ καὶ σύγχρονο τῶν εὐαγγελιστῶν Ἰουδαῖο ἑλληνόγλωσσο ἱστορικὸ Ἰώσηπο. 1) ὁ Ἡρῴδης σκότωσε τὴν πρώτη καὶ πιὸ ἀγαπημένη του γυναῖκα Μαριάμμη (Ἰώσηπος, Ἀρχ. 15,236-7∙ Πόλ. 1,443-4). 2) σκότωσε τὸν πρῶτο γιό του καὶ διάδοχό του Ἀλέξανδρο ἀπὸ ἐρωτικὴ ἀντιζηλία, ἐπειδὴ ὁ Ἀλέξανδρος ἀνέπτυξε σεξουαλικὲς σχέσεις μὲ δυὸ κιναιδικὰ ἀγόρια ποὺ χρησιμοποιοῦσε σεξουαλικῶς ὁ πατέρας του (Ἀρχ. 17,44∙ Πόλ. 1,488-490). 3) τέσσερες μέρες πρὶν πεθάνῃ ὁ Ἡρῴδης ἔσφαξε ὡς σφετεριστὴ τοῦ θρόνου του τὸν ἑπόμενο γιὸ του καὶ διάδοχό του Ἀντίπατρο, ποὺ τὸν εἶχε ἀπὸ καιρὸ φυλακισμένο, ἐπειδὴ ὁ Ἀντίπατρος τὴν ἡμέρα ἐκείνη εἶχε μάθει τὴν ἀπόπειρα τοῦ ψυχορραγοῦντος πατέρα του ν’ αὐτοκτονήσῃ καὶ θέλησε νὰ πείσῃ τοὺς δεσμοφύλακές του νὰ τὸν ἀφήσουν ἐλεύθερο, μιὰ ποὺ ἔτσι κι ἀλλιῶς τὴν ἑπόμενη μέρα θὰ ἦταν βασιλεὺς αὐτός. 4) λίγο πρὶν πεθάνῃ ὁ Ἡρῴδης, καθὼς σιγοπέθαινε μέσα σὲ ἀφόρητους πόνους, μισητὸς ἀπ’ ὅλους, ξέροντας καὶ ὁμολογώντας ὅτι τὴν ἡμέρα τοῦ θανάτου του δὲν θὰ κλάψῃ κανείς, ἀλλὰ θὰ χαίρονται ὅλοι, συγκέντρωσε μέσα σ’ ἕνα στάδιο ὅλη τὴν κυβέρνησί του καὶ τοὺς τοπικοὺς ἄρχοντες ὅλων τῶν πόλεων καὶ κωμοπόλεων τῆς ἐπικρατείας του, χιλιάδες ἀξιωματούχους, καὶ διέταξε τοὺς δημίους του καὶ τοὺς σκότωσαν ὅλους, καὶ εἶπε∙ Ἔτσι γιὰ νὰ κλαίῃ ὅλος ὁ κόσμος τὴν ἡμέρα τοῦ θανάτου μου καὶ νὰ μὴ γελάῃ κανείς (Ἀρχ. 17,175-9∙ Πόλ. 1,659-660). τέτοιος ἦταν ὁ σφαγέας τῶν νηπίων, γιὰ τὸν ὁποῖο ὁ Ἰώσηπος γράφει ὅτι «ἦταν μεγάλος ἄντρας τῆς ἱστορίας καὶ μεγάλος ἡγέτης».

Γιὰ τὸ νόημα ποὺ εἶχαν τὰ τρία δῶρα τῶν μάγων, χρυσὸς καὶ λίβανος καὶ σμύρνα, λέγονται πολλὰ καὶ καββαλιστικά. τὸ πραγματικὸ νόημά τους, αὐτὸ ποὺ ἐννοοῦσαν οἱ μάγοι, ἦταν ἡ ἔκφρασι τῆς ὑποταγῆς των καὶ τῆς ὑποτελείας των στὸ νεογέννητο βασιλέα∙ τὰ ἔνιωθαν τὰ δῶρα τους ὡς φόρο τιμῆς καὶ σεβασμοῦ. στὸ κείμενο ἐννοεῖται ὅτι ὁ κάθε μάγος προσέφερε καὶ ἀπὸ τὰ τρία∙ μερικὰ πήλινα ἢ ξύλινα ἀγγεῖα γεμάτα λίβανο καὶ σμύρνα, πανάκριβα καιόμενα ἀρώματα, καὶ μιὰ ποσότητα χρυσοῦ σὲ νομίσματα. ἦταν πολὺ χρήσιμα καὶ ἄκρως ἀπαραίτητα στὸ φτωχὸ Ἰωσὴφ γιὰ τὸν καιρὸ τῆς προσφυγιᾶς στὴν Αἴγυπτο.

Γι’ αὐτὰ ποὺ θρυλοῦνται σήμερα θ’ ἀρχίσω ἀπὸ τὶς τρεῖς καμῆλες. ἦταν καμῆλες, γιατὶ ἀπ’ ὅλα τὰ μεταφορικὰ ζῷα τῆς Μέσης Ἀνατολῆς οἱ καμῆλες εἶναι γιὰ τοὺς δυτικοὺς Εὐρωπαίους τ’ἀσυνήθιστα καὶ συνεπῶς τὰ ἐξωτικά∙ καὶ τρεῖς, γιατὶ τρεῖς θρυλήθηκαν οἱ μάγοι στὴ λατινικὴ Δύσι. πρῶτος εἶπε τοὺς μάγους τρεῖς ὁ Λέων Α΄ Ῥώμης (440-461) ὁ πρῶτος πάπας Ῥώμης μὲ ἐγκόσμια ἐξουσία καὶ μὲ ἀξίωσι ἀλαθήτου καὶ παγκοσμίου μονάρχου. Tribus igitur magis in regione Orientis stella novae claritatis apparuit ἀποφάνθηκε (PL 54,235b)∙ σὲ τρεῖς μάγους στὴν ἀνατολὴ ἐμφανίστηκε ὁ ἀστέρας τῆς πρωτοφανοῦς λάμψεως. τὸν Η΄ αἰῶνα ὁ Βέδας διατυπώνει τὴν παλιὰ αὐτὴ θεωρία πληρέστερα∙ ὅτι οἱ τρεῖς μάγοι δηλώνουν τὶς τρεῖς ἠπείρους τοῦ κόσμου, Ἀσία Ἀφρικὴ καὶ Εὐρώπη, δηλαδὴ ὅλο τὸ ἀνθρώπινο γένος, τὸ ὁποῖο κατάγεται ἀπὸ τὸ σπορεῖο τῶν τριῶν γιῶν τοῦ Νῶε (Σὴμ - Ἀσία, Χὰμ - Ἀφρική, Ἰάφεθ –Εύρώπη). πρόκειται γιὰ ἕνα μόνο κομμάτι τοῦ πάζλ τῆς γενικῆς παπικῆς θεωρίας ὅτι οἱ τρεῖς ἤπειροι, ποὺ ἀπαρτίζουν ὅλο τὸν κόσμο, ἐκπροσωπούμενες ἀπὸ τοὺς τρεῖς μάγους, προσκυνοῦν τὸ Χριστὸ καὶ κατὰ συνεκδοχὴν τὸν ἐπὶ γῆς ἀντικαταστάτη ἐκείνου, τὸν πάπα τῆς Ῥώμης. τὸν ἴδιο αἰῶνα σ’ ἕνα ἀνώνυμο λατινικὸ χειρόγραφο τῆς παρισινῆς βιβλιοθήκης ἐμφανίζονται γιὰ πρώτη φορὰ καὶ τὰ ὀνόματα τῶν τριῶν παπικῶν μάγων∙ Βιθισαρεά, Μελχιώρ, Γαθασπά∙ ἔτσι μὲ γαλλικὸ τονισμὸ στὴ λήγουσα. σιγὰ - σιγὰ στὴν παπικὴ Εὐρώπη, καθὼς κτίζεται κι ὁ μητροπολιτικὸς ναὸς τῆς Κολωνίας ἐπ’ ὀνόματι τῶν τριῶν μάγων (ΙΒ΄ αἰώνας), τὰ τρία ὀνόματα ἐκγερμανίζονται καὶ γίνονται Κάσπαρ (ἀγγλοσαξωνικὸ -εὐρωπαϊκό), Μελχίωρ (χαμιτικὸ -ἀφρικανικὸ), καὶ Βαλτάσαρ (σημιτικὸ - ἀσιατικό). τὴ θεωρία τοῦ Λέοντος καὶ τοῦ Βέδα τὴν ἐπαναλαμβάνουν προσαυξημένη κι ὁ Βαλαφρῖδος Στραβὸς (Θ΄αἰώνας) κι ὁ ἡγούμενος τοῦ Τουϊτίου Ῥούπερτος (ΙΒ΄αἰώνας). ὁ Ῥαβανὸς Μαῦρος ὅμως στὶς ἀρχὲς τοῦ Θ΄ αἰῶνος τὴν ἀποφεύγει. τὰ δικά μας Χριστουγεννιάτικα Κάλαντα μιλοῦν γιὰ τρεῖς μάγους μὲ τὰ δῶρα, ἐπειδὴ εἶναι συντεθειμένα ἢ τροποποιημένα μετὰ τὴ φραγκοκρατία καὶ κάτω ἀπὸ τὴν ἐπίδρασί της. τὰ πρὶν ἀπὸ τὴ φραγκοκρατία βυζαντινὰ κάλαντα, ἡ ἀλφαβητικὴ ἀκροστιχίδα Ἄναρχος θεὸς ἀναφαίνεται, δὲν λὲν τίποτε τέτοιο. ὅταν θ’ ἀνακαλυφθῇ ἡ Ἀμερική, γιὰ νὰ παραμείνῃ ἀχτύπητο τὸ παπικὸ ἀλάθητο, θὰ ἐπινοηθῇ ἀπὸ τοὺς παπικοὺς μυθιστοριογράφους τῆς Δυτικῆς Εὐρώπης καὶ τέταρτος μάγος, ὁ βέρος Πέρσης αὐτὴ τὴ φορὰ Ἀρτάπανος ἢ Artabanus, ἢ Artaban, αὐθεντικὸ περσικὸ ὄνομα σὰν τὰ Ἀρταξέρξης, Ἀρταφέρνης, Ἀρτάκης, κλπ.. αὐτὸς θὰ περάσῃ σὲ πολὺ συγκινητικὰ γιὰ νήπια καὶ γριὲς σενάρια∙ θὰ χάσῃ τὸ δρόμο του πρὸς τὰ Ἰεροσόλυμα καὶ θὰ συναντήσῃ τὸ Χριστὸ πολὺ ὄψιμα, πάνω στὸ σταυρό, ὅπως πολὺ ὄψιμα ἀνακαλύφθηκε καὶ ἡ Ἀμερική, ὅταν ὁ Λούθηρος σταύρωνε τὸν πάπα τῆς Ῥώμης, διαμοιραζόμενος τὰ ἱμάτιά του μαζὶ μὲ τὸν Καλβῖνο, τὸ Σβίγγλιο καὶ τὸν Ἑρρῖκο Η΄ τῆς Ἀγγλίας. γιὰ τὴν Αὐστραλία ἀκόμη δὲν βρέθηκε πέμπτος μάγος. γιὰ τὴν παγωμένη Ἀνταρκτικὴ ἂν βρεθῇ ἕκτος, σίγουρα θὰ φοράῃ βαρειὰ γούνα σὰν τὸ θεὸ Χρόνο τῆς σκανδιναβικῆς μυθολογίας, ὁ ὁποῖος πολιτογραφήθηκε καὶ στὴ δική μας λαογραφικὴ μυθολογία σὰν παχουλὸς καὶ ἀσπρομάλλης Ἁι Βασίλης –μαϊμού, καὶ θὰ ἱππεύῃ σὲ πιγκουΐνο.

Οἱ πατέρες τῆς ἑλληνόγλωσσης ἐκκλησίας, αὐθεντικοὶ ἐπιστήμονες ἐρευνηταὶ κι ἑρμηνευταί, δὲν βρῆκαν τὸ χρόνο νὰ συμμετάσχουν στὴ λατινικὴ μυθοπλασία. δὲν εἶχαν καὶ τὸ κίνητρο.

-Δημοσιεύτηκε στὸ περιοδικὸ λογοτεχνῶν Ἑλλάδος «Νέα Ἑστία», τόμος 143, τεῦχ. 1692 (1-1-1998), σελ. 9-15, ἐπιλεγμένο ὡς δεῖγμα ἐπιστημονικῆς γραφῆς μὲ σύνδρομα κριτήρια τὴ γλωσσικὴ καὶ λογοτεχνικὴ ἀξία.

-«Μελέτες» τ. 13, Ἰούνιος 2013, σελ. 274-281