Αναστάσεως …ΧΗΜΕΙΑ

 

Έρευνα :πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου (χημικού)

Τα αρώματα της ταφής του Χριστού

Την Αποκαθήλωση ακολούθησε η διαδικασία της Ταφής, η οποία έγινε, όπως γράφεται στο Ευαγγέλιο, από τον Ιωσήφ και τον Νικόδημο και όσους παρευρίσκονταν, καθώς ήταν έθος στους Ιουδαίους. Στο «ταλμούδ», βρίσκεται καταγραμμένη όλη η διαδικασία της ταφής, η οποία για να αποτρέψει προφανώς το ενδεχόμενο της νεκροφάνειας, συμπεριελάμβανε και το να κρατάει κάποιος ένα φτερό μπροστά στα ρουθούνια του πεθαμένου επί δεκαπέντε λεπτά, ώστε να βεβαιωθούν οι παριστάμενοι ότι δεν κινεί η αναπνοή το φτερό.

Αφού ετοίμασαν το σώμα του Κυρίου, έβαλαν γύρω του τη σινδόνη η τα οθόνια και τον κάλυψαν, καθώς ήταν το έθιμο στους Ιουδαίους. Πάνω σ’ αυτά τα υφάσματα, έριξαν 100 λίτρα μείγματος σμύρνας και αλόης, δύο αρωματικών ουσιών, που καθώς ανακατεύονται, παίρνουν μία κολλώδη, παχύρευστη μορφή, με την οποία διαπότισαν κατά έναν τρόπο αεροστεγή -και μάλιστα σε ποσότητα 100 λίτρων- από όλες τις πλευρές, το πτώμα που περιβαλλόταν από τα υφάσματα.

Εάν υποτεθεί ότι ένα υγιέστατο άτομο είχε περιτυλιχτεί με τη σινδόνη και τα οθόνια και είχε περιβραχεί με την κολλώδη και αδιαπέραστη αυτή ουσία που θα έπεφτε τόσο άφθονα απάνω του, το άτομο αυτό θα πέθαινε ασφαλώς από ασφυξία. Ώστε κι αν ξεχάσουμε όλες τις πολυάριθμες αιτίες, που κάθε μία από αυτές αρκεί για να προκαλέσει το θάνατο, έχουμε εδώ, κατά την ταφική διαδικασία και μέσα στον ανοικτό ακόμη τάφο, μία πρόσθετη και πολύ σοβαρή αιτία θανάτου: αυτή της ασφυξίας από την σμύρνα και την αλόη.

Θα προσθέσουμε πληροφοριακά, ότι τον δέκατο ένατο αιώνα, ο πρώτος που παρουσίασε επιχειρήματα για νεκροφάνεια ήταν ο Venturino. Οι ορθολογιστές δέχθηκαν ότι η σμύρνη και η αλόη αναζωογόνησαν τον καταπονημένο, αλλά όχι νεκρό Ιησού Χριστό. Αυτόν, ο οποίος κατατραυματισμένος, έξαιμος, αφυδατωμένος, ακίνητος, βρισκόταν σε λιποθυμική, σε κωματώδη κατάσταση, αν δεν ήταν νεκρός, πράγμα, όπως εξηγήσαμε, αδιανόητο. Εάν η σμύρνη και η αλόη είχαν τέτοιο αποτέλεσμα  οι γιατροί, αντί να χρησιμοποιούμε χίλιες δύο μεθόδους, προσπάθειες και σειρά εξετάσεων προκειμένου να σώσουμε τους βαριά τραυματισμένους, δεν θα είχαμε παρά να τους δώσουμε να μυρίσουν σμύρνη και αλόη και αμέσως να αναζωογονούνταν. Αντίθετα, τα αποτελέσματα της χρήσης της σμύρνης και της αλόης αποτελούν, όπως μόλις είδαμε, ένα τελικό επιχείρημα για όλους εκείνους που αμφιβάλλουν.

Η Χημική ιστορία ενός κεριού

Τα αρχαιότερα δείγματα κεριών έχουν βρεθεί στην Κίνα περί το 200 π.Χ. Υπάρχουν ενδείξεις πως τα κεριά χρησιμοποιούνταν περί το 3000 π.Χ. στην Κρήτη και στην Αίγυπτο. Πιθανότατα, η ανακάλυψη των κεριών έλαβε χώρα όταν οι πρωτόγονοι άνθρωποι  μαγειρεύοντας το κρέας παρατήρησαν πως το λίπος που έπεφτε μέσα στη φωτιά προκαλούσε την αναζωπύρωσή της. Τα πρωτόγονα κεριά ίσως να ήταν ξερά κλαδιά σφηνωμένα μέσα σε ζωϊκό λίπος. Σε διάφορους πολιτισμούς χρησιμοποιήθηκαν διάφορες πηγές ζωϊκού λίπους για τα κεριά όπως της μέλισσας, της φάλαινας, κραμβέλαιο κ.α., ενώ σήμερα χρησιμοποιείται κυρίως το παραφινέλαιο.

Η χημική ιστορία ενός κεριού

Με τα χημικά και φυσικά φαινόμενα που σχετίζονται με το κερί ασχολήθηκε ο Faraday σε μία σειρά έξι διαλέξεων (1848) για παιδιά στο Βασιλικό ινστιτούτο, οι οποίες εκδόθηκαν σε βιβλίο το 1861. Για τη Χημική ιστορία ενός κεριού, ο Faraday είχε τη γνώμη ότι <<Δεν υπάρχει ούτε ένας από τους νόμους που κυβερνούν το σύμπαν που να μην υπεισέρχεται και να μη θίγεται σε αυτά τα φαινόμενα>>. Το συγκεκριμένο⁴ βιβλίο αποτελεί ένα από τα διασημότερα της Χημικής επιστήμης. Με ένα απλό και πειστικό πείραμα, ο Faraday αποδεικνύει ότι η καύση του κεριού συντελείται στην αέρια φάση: αφού σβήσει προσεκτικά τη φλόγα, ώστε να μη διαταράξει τον αέρα γύρω της, αμέσως -πριν προλάβει να κρυώσει ο ατμός- πλησιάζει, σε απόσταση περίπου 5 εκατοστών από το φιτίλι, ένα αναμμένο ξυλαράκι. Τότε πιάνει φωτιά όλο το διάστημα του αέρα ως το φιτίλι και το κερί αρχίζει να καίγεται πάλι. Η μορφή της φλόγας εξαρτάται από το ρεύμα του αέρα και το μέγεθος του κεριού, είναι επιμήκης και φωτεινότερη στην κορυφή της. Υπάρχει όμως και ένα αόρατο τμήμα, πέρα από τους ατμούς του καυσίμου, στο ανερχόμενο ρεύμα του αέρα, που γίνεται αντιληπτό από τη σκιά του, το πιο σκούρο τμήμα της οποίας φαίνεται περισσότερο…⁵

Ποιά είναι όμως τα βασικά σημεία, τα οποία περιγράφουν τα φαινόμενα που διαδραματίζονται στην φλόγα ενός κεριού;₆

• Όταν βάζουμε φωτιά στο φιτίλι, λιώνει και το καύσιμο (κερί) κοντά σε αυτό. Με τριχοειδή φαινόμενα το υγρό κερί διεισδύει στο φιτίλι.
• Η θερμότητα της φωτιάς μετατρέπει τα μόρια του καύσιμου κεριού από την υγρή στην αέρια φάση. Τα ευμεγέθη μόρια του κεριού διασπώνται σε απλά άτομα άνθρακα και υδρογόνου, τα οποία ερχόμενα σε επαφή με το οξυγόνο του αέρα μετατρέπονται σε CO_{2 ,} H₂O, θερμότητα και φως.
• Το κερί είναι μία ιδιαιτέρως αποδοτική μηχανή καύσεως. ΄Ενα μέρος της θερμότητας από το προηγούμενο στάδιο ΄΄αντανακλάται΄΄ πίσω στο κερί όπου επιπλέον ποσότητα μετατρέπεται σε υγρό κερί κοκ.

ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΖΩΝΕΣ ΤΗΣ ΦΛΟΓΑΣ ΕΝΟΣ ΚΕΡΙΟΥ. ΦΑΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΦΛΟΓΑΣ ΚΑΙ ΧΗΜΕΙΟΦΩΤΑΥΓΕΙΑ.

Ένα από τα βασικά μέρη του κεριού είναι το φιτίλι, το οποίο συνήθως συνίσταται από πλεκτό βαμβάκι. Το φυτίλι αποτελεί τον κομιστή του καυσίμου στη φωτιά. Το φυτίλι δεν πρέπει να καίγεται πολύ γρήγορα γιατί τότε η φωτιά σβήνει από το λιωμένο κερί, αλλά δεν πρέπει να καίγεται και πολύ αργά γιατί τότε αποκαλύπτεται όλο και μεγαλύτερο κομμάτι του και το κερί καθίσταται επικίνδυνο. 

Επομένως, είναι πολύ σημαντικό να είναι άκαμπτο και να διατηρεί την γωνία των 90^ο με την επιφάνεια του κεριού. Για να εξασφαλιστεί αυτό κατεργάζεται με διάφορα άλατα όπως του μολύβδου.⁵

ΤΟ 1990 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΕΣ ΤΗΣ NASA ΕΚΑΝΑΝ ΠΕΙΡΑΜΑΤΑ ΜΕ ΤΗ ΦΛΟΓΑ ΕΝΟΣ ΚΕΡΙΟΥ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΜΙΚΡΟΒΑΡΥΤΗΤΑΣ (ΔΕΞΙΑ).

Μία σημαντική προσθήκη που έχει γίνει στις γνώσεις μας τα τελευταία χρόνια για το κερί και η  οποία θα εντυπωσίαζε ακόμη και το Faraday είναι η σύσταση των σωματιδίων του κεριού στο κέντρο της φλόγας. Με μία νέα τεχνική επιστήμονες κατάφεραν να εκμαιεύσουν σωματίδια άνθρακα από του κέντρο της φλόγας και παρατήρησαν ότι εκεί τα σωματίδια λαμβάνουν όλες τις γνωστές μορφές του άνθρακα, όπως φουλλερικές αλλά και πιο πολύτιμες μορφές όπως αυτές εκατομμυρίων  νανοδιαμαντιών!

Πέρα όμως από την επιστημονική γνώση, αλλά και την θρησκευτική κατάνυξη την οποία υποβοηθούν τα κεριά, πρέπει να είμαστε αρκετά προσεκτικοί κατά τη χρήση τους καθώς πέρα από το ενδεχόμενο πυρκαγιάς είναι γνωστό ότι επιβαρύνουν τους εσωτερικούς χώρους. Σε εκκλησίες μετά τη λειτουργία, έχει μετρηθεί επίπεδο σωματιδίων PM10 είκοσι φορές υψηλότερο από το συνιστώμενο όριο των πόλεων, ενώ και η καύση ενός μόνο κεριού σε κλειστό εσωτερικό χώρο αυξάνει τα επίπεδα ρύπανσης δέκα φορές. Στα παραπάνω μπορούμε να προσθέσουμε και την εκπομπή σωματιδίων μολύβδου, τα οποία όπως αναφέραμε βρίσκονται στο φυτίλι.

ΤΑ ΠΑΣΧΑΛΙΝΑ ΑΥΓΑ

Ένα από τα πιο παραδοσιακά έθιμα της Μεγάλης Εβδομάδος είναι το βάψιμο των αυγών και το τσούγκρισμά τους μετά την Ανάσταση. Το αυγό συμβολίζει σε διάφορες παραδόσεις την έναρξη της ζωής, ενώ όσον αφορά το Χριστιανισμό εικάζεται πως το τσούγκρισμα συμβολίζει τον άδειο τάφο του Ιησού και το κόκκινο χρώμα το αίμα του Ιησού.

Οι τυπικές οδηγίες για το βάψιμο των αυγών περιλαμβάνουν την κατεργασία της βαφής μαζί με νερό και ξίδι. Για το παραδοσιακό βάψιμο των αυγών χρησιμοποιούνται σήμερα συνθετικές βαφές. Αυτές συνήθως συνίστανται από άλατα οργανικών μορίων (κυρίως φαινολικών ενώσεων). Το περίβλημα του αυγού αποτελείται κατά 95% από CaCO₃ (σε κρυσταλλική μορφή ασβεστίτη) σε συνδυασμό με μία αραιή πρωτεϊνική μήτρα.   

Οι συνθετικές βαφές κατά την διάλυση τους στο νερό ΄΄αποκαλύπτουν΄΄ στις δομές τους κάποιες αρνητικά φορτισμένες ομάδες. Από την άλλη μεριά, η πρωτεϊνική μήτρα χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη άμινο-ομάδων (NH₂), οι οποίες παρουσία των υδρογονοκατιόντων (Η⁺) παρουσιάζουν την θετική τους ΄΄υπόσταση΄΄ (ΝΗ₃⁺). O ρόλος του ξιδιού συνοψίζεται στην αύξηση της οξύτητας (μείωση του pH) και επομένως στην αύξηση της συγκέντρωσης των υδρογονοκατιόντων στο διάλυμα. Η συνύπαρξη των αρνητικά φορτισμένων ομάδων των βαφών με τις θετικά φορτισμένες ομάδες της πρωτεϊνικής μήτρας του αυγού, δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την δημιουργία (ηλεκτροστατικών) δεσμών μεταξύ των θετικών και των αρνητικών ομάδων.  Όσο πιο πολλοί δεσμοί του παραπάνω είδους δημιουργούνται τόσο καλύτερα ΄΄πιάνει΄΄ και η βαφή πάνω στο αυγό. Ενδεικτικό των παραπάνω είναι το γεγονός πως η προσπάθεια βαφής σκέτου ανθρακικού ασβεστίου (κομματάκια μαρμάρου) με συνθετική βαφή αποτυχαίνει, καθώς το μάρμαρο δε φέρει την πρωτεϊνική μήτρα που συμμετέχει στη δέσμευση της βαφής (στην περίπτωση του αυγού).

ΟΙ ΄΄ΓΕΦΥΡΕΣ ΑΛΑΤΟΣ΄΄ΠΡΟΣΔΕΝΟΥΝ ΤΗΝ ΒΑΦΗ ΠΑΝΩ ΣΤΟ ΚΕΛΥΦΟΣ ΤΟΥ ΑΥΓΟΥ

Πέρα από τις συνθετικές βαφές μπορούν να χρησιμοποιηθούν και φυσικές όπως ανθοκυανίνες από κόκκινο λάχανο, βετανίνη από παντζάρια κ.α. Οι παραπάνω τροφές μπορούν να υποστούν επεξεργασία με ζεστό νερό ώστε να διαλυθούν οι χρωστικές τους. Το νερό με τις χρωστικές μεταγγίζεται εκεί που βρίσκονται τα αυγά, τα οποία δεσμεύουν τη βαφή όπως ήδη περιγράφηκε.

H ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΟΞΥΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΒΑΦΗ ΤΟΥ ΑΥΓΟΥ. ΟΣΟ ΜΕΙΩΝΕΤΑΙ ΤΟ pH (ΑΥΞΑΝΕΤΑΙ Η ΟΞΥΤΗΤΑ) ΤΟΣΟ ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΕΙΝΑΙ Η ΠΡΟΣΔΕΣΗ ΤΗΣ ΒΑΦΗΣ ΜΕ ΤΟ ΚΕΛΥΦΟΣ ΤΟΥ ΑΥΓΟΥ.

«Εκρηκτικά» έθιμα

Τα πυροτεχνήματα περιέχουν χλωρικό κάλιο που όταν θερμαίνεται γίνεται ιδιαίτερα οξειδωτικό. Όταν του προσθέσουμε γλυκόζη, αντιδρά βίαια παράγοντας θερμότητα και φως που μας κάνει να αισθανόμαστε υπέροχα. Όσο για τα εντυπωσιακά χρώματα των πυροτεχνημάτων, τα βεγγαλικά που κυκλοφορούν στο εμπόριο περιέχουν μεταξύ άλλων άλατα μετάλλων, τα οποία τους δίνουν κατά την ανάφλεξη μια χρωματική ποικιλία.

Τα αερόστατα της Λαμπρής

Στο Λεωνίδιο της Αρκαδίας συναντάται το έθιμο των αερόστατων της Λαμπρής. Τη νύχτα της Ανάστασης, δεκάδες πιστοί κατευθύνονται σε ένα ξέφωτο, όπου αφήνουν ελεύθερες τις κατασκευές τους, που μοιάζουν με μικρά αερόστατα. Τα αερόστατα αυτά έχουν ενσωματωμένη μία ειδική θήκη, όπου υπάρχει ένα μικρό κερί. Οι παρευρισκόμενοι ανάβουν τα κεριά και αφήνουν τα αερόστατα ελεύθερα. Αυτά λόγω της άνωσης του αέρα, αλλά και της ζέστης που δημιουργεί η φλόγα του κεριού, αρχίζουν να ανυψώνονται στον ουρανό. Το θέαμα που παρουσιάζεται είναι εντυπωσιακό, καθώς εκατοντάδες φωτάκια βρίσκονται στον αέρα και ταξιδεύουν. Ένα διαφορετικό αερόστατο της Λαμπρής φτιάχνεται χρησιμοποιώντας φακελάκια τσαγιού. Αδειάζετε τα φακελάκια από το τσάι και τα καίτε. Ο θερμός αέρας κινείται προς τα πάνω παρασέρνοντας μαζί του το φακελάκι που έχει καεί, θυμίζοντας τα αερόστατα της Λαμπρής.

 

Το αρνί στη σούβλα: ένας επιστημονικός «χορός» αντιδράσεων

Μόλις ξεκινήσει το ψήσιμο, τρεις βασικές χημικές διεργασίες ξεκινούν να «χορεύουν» συγχρονισμένα: οι αντιδράσεις Maillard, η οξείδωση των λιπαρών και η αποδόμηση των πρωτεϊνών.

Οι περίφημες αντιδράσεις Maillard, που ενεργοποιούνται από τη θερμότητα, είναι αυτές που χαρίζουν στην πέτσα εκείνη την τραγανή, καραμελωμένη υφή και την πλούσια, γεμάτη γεύση. Πρόκειται για αντιδράσεις των αμινοξέων με τα σάκχαρα, οι οποίες δημιουργούν αρωματικά μόρια – όπως οι πυραζίνες και οι αλδεΰδες – που με τη σειρά τους, ευθύνονται για το λαχταριστό χρώμα και άρωμα του ψημένου κρέατος.

Την ίδια στιγμή, η οξείδωση των λιπαρών οξέων – ειδικά των διακλαδισμένων – δημιουργεί πτητικές ενώσεις που προσθέτουν το χαρακτηριστικό άρωμα του αρνιού. Ανάλογα μάλιστα με το είδος του καυσίμου (ξύλο, κάρβουνο), ενισχύονται οι καπνιστές και φουρανικές νότες, που η μύτη και ο εγκέφαλος μας αγαπούν ιδιαιτέρως.

Όσο για την πρωτεϊνική αποδόμηση, εκείνη δουλεύει σιωπηλά, σπάζοντας τις πρωτεΐνες του κρέατος και χαρίζοντας του τρυφερότητα και ζουμερή αίσθηση στο στόμα. Ο συνδυασμός αυτών των τριών διεργασιών είναι που καθιστά το σουβλιστό αρνί τόσο ξεχωριστό.

 

Η χημεία του αυγολέμονου στη μαγειρίτσα

Το αυγολέμονο αποτελεί τη χαρακτηριστική «υπογραφή» της μαγειρίτσας. Πρόκειται για ένα γευστικό αλλά απαιτητικό γαλάκτωμα, που παντρεύει το αυγό με το λεμόνι για να προσφέρει βελούδινη υφή και όξινη ισορροπία — απαραίτητα στοιχεία όταν καταναλώνονται εντόσθια. Η επιτυχία του στηρίζεται στη σωστή ενσωμάτωσή του στον ζωμό, σε ελεγχόμενη θερμοκρασία, ώστε να αποφευχθεί η μετουσίωση των πρωτεϊνών του αυγού. Αυτό επιτυγχάνεται προσθέτοντας σταδιακά ζωμό στο μείγμα, ώστε να ανέβει η θερμοκρασία του χωρίς απότομες αλλαγές. 

Η προσθήκη μικρής ποσότητας κορν φλάουρ λειτουργεί ενισχυτικά, σταθεροποιώντας το γαλάκτωμα — ειδικά όταν η μαγειρίτσα πρόκειται να ζεσταθεί ξανά.

 

Οι αρωματικές νότες της φρεσκάδας

Τα φρέσκα μυρωδικά αποτελούν βασικά στοιχεία στη διαμόρφωση της τελικής γεύσης. Άνηθος, δυόσμος και μαϊντανός απελευθερώνουν αιθέρια έλαια όταν κόβονται και μαγειρεύονται, ενισχύοντας το άρωμα και την πολυπλοκότητα της σούπας. Τα φρέσκα κρεμμυδάκια, με τη φυσική τους γλυκύτητα, ισορροπούν την οξύτητα του λεμονιού και προσθέτουν umami στο τελικό αποτέλεσμα. Η κοπή των μυρωδικών πρέπει να είναι προσεκτική — αρκετά μικρή ώστε να ταιριάζουν σε μια κουταλιά, αλλά χωρίς να λιώνουν στο μαγείρεμα.