Σύμβολα και συμβολισμοί του έργου της Θείας Οικονομίας στην Θεία Λειτουργία.(Α)

 

ΜΕΡΟΣ -Α

Έρευνα πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου(χημικού).

Εισαγωγικά

Στο παρακάτω άρθρο παρουσιάζεται συνοπτικά η ερμηνεία των ορατών σημείων της Θείας Λειτουργίας, ώστε να γίνει κατανοητό πως απεικονίζονται σε αυτά όλο το έργο της Θείας Οικονομίας και ιδιαίτερα η Σταυρική θυσία του Χριστού  και η  Ανάσταση. Σκοπός είναι να κατανοήσουμε πως από τα Σύμβολα και τους Συμβολισμούς η Ορθόδοξη Εκκλησία μας οδηγεί σε πνευματικές  καταστάσεις που δεν έχουν σχέση με ανόητους συναισθηματισμούς και πρόχειρες αναλύσεις.

Η έννοια του συμβολισμού και της τυπολογίας για την ορθόδοξη λατρεία έχει τις ρίζες της στην Καινή Διαθήκη, όπου εκεί υπάρχουν πάρα πολλές ερμηνείες των τύπων και των προφητειών της Παλαιάς Διαθήκης  . Ο Ίδιος ο Χριστός, για τις θεολογικές αλήθειες, μιλούσε άλλοτε με παραβολές στο λαό και τις ερμηνείες αποκάλυπτε μόνο στους Μαθητές, άλλοτε χρησιμοποιούσε τις παραβολές και για τους ίδιους τους Μαθητές.

«Αρχικά να επισημάνουμε ότι αυτός ο συμβολικός χαρακτήρας δεν ήταν έντονος στην λατρεία της πρωτοχριστιανικής Εκκλησίας, για τον λόγο ότι όλα ετελούντο φανερά, ενώπιον μόνο των πιστών. Στους μη βαπτισμένους δεν αποκαλύπτονταν τα μυστήρια και η τέλεσή τους. Η απόκρυψη και η έννοια της μυστικότητας και του κεκρυμένου μυστηρίου οδήγησε στην ανάγκη εντονότερης ερμηνείας των τελουμένων και προπαντός των μυστικώς τελουμένων, εκείνων που δεν είναι ορατά στους πιστούς».( 9 Παναγιώτης Σκαλτσής, Η Περί Αναγνώσεως των Ευχών της Θείας Λειτουργίας, περ. «Θεολογία», τομ. 8, τευχ. 3 (Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2009), σ. 77.

Η Θεία Λειτουργία εμπεριέχει σύμβολα και είναι πολλοί οι συμβολισμοί και τα σύμβολα στη Θεία Λειτουργία. «Διά συμβόλων τελεῖσθαι ἐτάχθημεν»  και «ποικιλίαν δέ καί σύνθεσιν διά συμβόλων»  , αφού όλη η ιερουργία της Θείας Λειτουργίας έχει ως «ἀρχισύμβολο» τον Μυστικό Δείπνο.( Αγ.Διονυσίου Αρεοπογίτη-Περί της Εκκλησιαστικής Ιεραρχίας, PG 3, 389).

Το γεγονός είναι ότι ο Διονύσιος Αρεοπαγίτης θεωρείται ως θεολόγος της ερμηνείας των συμβολισμών και ο αναλυτής των συμβόλων στη Θεία Λειτουργία μαρτυρείται από τον Μάξιμο τον Ομολογητή, ο οποίος αναφέρεται στον Διονύσιο και θεωρεί ότι είχε την οξυδέρκεια να ερμηνεύσει τα λειτουργικά σύμβολα. Την παράδοση περί της εξηγήσεως των συμβόλων στην Θεία Λειτουργία συνεχίζει ο Θεόδωρος Ανδίδων, ο οποίος αναφέρεται στην ερμηνεία των «μυστικωτάτων λόγων καί θειοτάτων συμβόλων»(  Προθεωρία Κεφαλαιώδης, PG 140, 424).

Σα σύμβολα και συμβολιζόμενα δεν είναι άσχετα μεταξύ τους αλλά υπάρχει σύνδεση και συνέχεια. Ο καθηγητής πρωτοπρεσβύτερος Βασίλειος Καλλιακμάνης ερμηνεύει τη σχέση συμβολιζόμενου και συμβόλου με υπέροχο τρόπο: «Τα σύμβολα στη θεία Λατρεία έχουν ἀναγωγικό, παιδαγωγικό και μυσταγωγικό χαρακτήρα. Στην εκκλησιαστική παράδοση άπαντά μια άρρητη ἰσορροπία συμβολισμού καί ρεαλισμού, ιστορίας καί εσχατολογίας, πράξεως και θεωρίας».( Βασίλειος Καλλιακμάνης, Η Συμβολική Γλώσσα της Εκκλησίας, σ. 373.)

Ερμηνείες στους συμβολισμούς στην Θεία Λειτουργία έχουν γράψει. εκτός από τους παραπάνω αναφερθέντες εκκλησιαστικούς συγγραφείς και οι παρακάτω.

1.ΝΙΚΟΛΑΟΣ  ΚΑΒΑΣΙΛΑΣ, Ἑρμηνεία εἰς τὴν θείαν λειτουργίαν, PG 150, 452B. 637 2.ΣΥΜΕΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, Ερμηνεία, PG 155, 741D.

3.ΜΙΧΑΗΛ ΨΕΛΛΟΣ (Εξήγησις σύντομος ἢ Ερμηνεία τῆς θείας λειτουργίας, ΒΖ 51 (1958) 3-9)

4.ΓΕΡΜΑΝΟΣ ΚΩΝ/ΠΟΛΕΩΣ (Ἱστορία ἐκκλησιαστική καί μυστική θεωρία, PG 98, 384-454.

5. ΣΩΦΡΟΝΙΟΣ  ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΩΝ, Λόγος περιέχων τήν ἐκκλησιαστικήν ἅπασαν ἱστορίαν καί λεπτομερῆ ἀφήγησιν πάντων τῶν ἐν τῇ θείᾳ ἱερουργίᾳ τελουμένων, PG 87, 3981-4002

6. ΠΡΟΚΛΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ, Λόγος περί παραδόσεως τῆς θείας λειτουργίας, PG 65, 849-852.

7.Ο ΑΓΙΟΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ Ο ΣΤΟΥΔΙΤΗΣ (Ἑρμηνεία τῆς λειτουργίας τῶν προηγιασμένων, PG 99, 1688-1689.

8. Κωνσταντίνος Καισάριος Δαπόντε, Εξήγησις της Θείας Λειτουργίας- Βιέννη 1795.

9. Νικόλαος Βούλγαρις, Κατήχησις Ιερά ήτοι της Θείας και Ιεράς Λειτουργίας Εξήγησις- Βενετία 1681.   

Αξιόλογο κείμενο για την ερμηνεία των συμβολισμών στην Θεία Λειτουργία είναι και το κείμενο «Η ΕΞΗΓΗΣΗ ΤΗΣ  ΘΕΙΑΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ» του  Μελέτιου  Συρίγου (1586-1664).Το κείμενο χρησιμοποιείται σαν βιβλιογραφική πηγή με βάση την σχετική εργασία (ΑΞΙΟΛΟΓΗ διδακτορική διατριβή)  του π.Νεκταρίου Μαρκάκη (π.Ν.Μ)(ΑΠΘ 2022).

 

 

Συμβολισμοί των τελούμενων κατά την Θεία Λειτουργία

Προσκομιδή.

Η Προσκομιδή τελείται στην κόγχη που βρίσκεται στο αριστερό μέρος του ιερού Βήματος, πλησίον της βορείας πύλης του Ιερού. Η κόγχη αυτή ονομάζεται πρόθεση.

«Στην όλη διεργασία της ιεράς προσκομιδής συμβολίζονται γεγονότα που συνδέονται αφ᾽ ενός με τη Γέννηση του Χριστού και αφ᾽ ετέρου με το Πάθος και το θάνατό Του. Γύρω από αυτούς τους δύο βασικούς άξονες της ζωής του Χριστού, Γέννηση και Πάθος - θάνατος, αλλά και τις άλλες πτυχές του έργου της θείας οικονομίας κινείται και η πράξη - ιερουργία της ιεράς προσκομιδής αλλά και η συμβολική απόδοσή της».(π.Κ.Κ).

Ο Μελέτιος Συρίγος σημειώνει τα εξής:

«Από τον διατεταγμένο τόπο, όπου ο λειτουργός τοποθέτησε το πρόσφορο εντός του ιερού βήματος, το λαμβάνει και το φέρνει στην πρόθεση. Αυτή η μεταφορά σημαδεύει τον δρόμο που διήνυσε η Μαρία με τον Ιωσήφ στο σπηλαίο της Βηθλεέμ για να γεννήσει τον Χριστό. Η πρόθεση αποτυπώνει το σπήλαιο της Βηθλεέμ. Σε αυτό το σημείο βρίσκει αφορμή ο Μελέτιος να αναφέρει την τύπωση του ονόματος του Χριστού επάνω στο πρόσφορο, λέγοντας ότι αυτή η αναγραφή του ονόματος του Χριστού επάνω στο πρόσφορο δηλώνει ότι, αφού το πρόσφορο σημαίνει την Μαρία, η αναγραφή του ονόματος του Χριστού επάνω στο πρόσφορο δηλώνει ότι η Μαρία είναι ήδη έγκυος στον Χριστό. Εκείνο το οποίο παραλείπει να ερμηνεύσει ο Μελέτιος ως γεγονός, το οποίο σημαίνεται στην πρακτική τυπική διάταξη, είναι ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, το οποίο συναντάμε σε άλλους ερμηνευτές. Συνεπώς το πρόσφορο δηλώνει την Μαρία η οποία εισοδεύεται στο ναό και στη συνέχεια εγκυμονεί τον Χριστό και στη συνέχεια μεταβαίνει στο σπήλαιο της Βηθλεέμ για την γέννηση…Η πρόθεση σημαίνει το σπήλαιον της Βηθλεέμ. Γι’ αυτό και η πρόθεση σχηματίζεται με «τό κοῖλον καί ἐσκαμμένον»  . Αυτή η άποψη έχει διατυπωθεί από παλαιότερους ερμηνευτές, όπως τον Γερμανό Κωνσταντινουπόλεως, ο οποίος αναφέρει˙ «Ἀφίεται τὸ θεῖον σῶμα ἐν τῆ προθέσει, ὥσπερ ἐν Βηθλεέμ, ὅπου γεγέννηται ὁ Χριστός»  , από τον Θεόδωρο Ανδίδων , τον Συμεών Θεσσαλονίκης κ.α.

ΣΧΟΛΙΟ.Η πρόθεση έλαβε αυτόν τον συμβολισμό, αφότου τοποθετήθηκε αριστερά της αγίας τραπέζης. Παλαιότερα ήταν ξεχωριστός τόπος όπου τοποθετούσαν οι διάκονοι τα πρόσφορα και η προσκομιδή γινόταν επάνω στην αγία τράπεζα δηλώνοντας το πάθος του Χριστού. Αργότερα που η προσκομιδή μεταφέρθηκε να τελείται και να προετοιμάζονται τα δώρα πριν την έναρξη της Θείας Λειτουργίας έλαβε και τον συμβολισμό της γεννήσεως. Αρχικά όμως η προσκομιδή ετελείτο στη διάρκεια της Θείας Λειτουργία . Στην τέλεση της προσκομιδής στην αρχή της Θείας Λειτουργίας, μαρτυρεί ο Θεόδωρος Στουδίτης, λέγοντας ότι «ἡ τελεία προσκομιδή ἐν τῆ ἀρχῆ γίνεται» . Κατά τον όγδοο αιώνα η προσκομιδή τελείται στην αρχή της Θείας Λειτουργίας και στο σκευοφυλάκιο . Ήδη τον δέκατο έβδομο αιώνα έχει αποκρυσταλλωθεί η πρακτική να τελείται η προσκομιδή πριν την Θεία Λειτουργία. Αυτή η πρακτική προσέδωσε στην προσκομιδή χαρακτηριστικά της γεννήσεως του Χριστού, δίχως όμως να χάσει και τον χαρακτήρα των Παθών, ο οποίος προϋπήρχε όταν ετελείτο την ώρα του χερουβικού ύμνου επάνω στην αγία τράπεζα. Αυτός είναι ο λόγος όπου την εποχή του Μελετίου ήδη υπάρχουν συγχρόνως, όπως και σήμερα, στοιχεία της γεννήσεως και του πάθους του Χριστού στην ακολουθία της προθέσεως.

Την ερμηνεία αυτή την συναντάμε στον Σωφρόνιο Ιεροσολύμων, ο οποίος αναφέρει˙ «ἡ δέ ἁγία πρόθεσις ὁ τοῦ Κρανίου τόπος ἐν ᾧ ἐσταυρώθη» . Παράλληλα η πρόθεση δηλώνει τον θρόνο του Χριστού που θα έλθει ως Κριτής. Αυτός είναι και ο λόγος όπου στο δισκάριο τοποθετούνται μερίδες των ανθρώπων, ζώντων και τεθνεώτων για την αναμονή της ελεύσεως του Κριτού Χριστού κατά την Δευτέρα Παρουσία. Συνεπώς, σύμφωνα με τον Μελέτιο, η πρόθεση γίνεται τύπος τεσσάρων αναμνήσεων˙ Της γεννήσεως, του πάθους, του θρόνου της Χάριτος και του θρόνου της Κρίσεως. Ο Σωφρόνιος Ιεροσολύμων διαβλέπει στην πρόθεση και τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, αφού ο ιερεύς αφήνοντας τον άρτο στην πρόθεση λαμβάνει θέση Αγγέλου, όπως ο Άγγελος κομίζει στην Θεοτόκο το˙ «Χαίρε»  . Σο ίδιο επισημαίνει και ο Θεόδωρος Ανδίδων λέγοντας ότι η προσκομιδή του άρτου αποτυπώνει τον Άγγελο στον Ευαγγελισμό˙ «Αυτός δε ο το Θείον σώμα διατέμνων διάκονος από της ευλογίας, τον άγγελον μιμείται, τον τη Παρθένω το «χαίρε» προσφθεγξάμενον» .(π.Ν.Μ).

Επίσης αξιοπρόσεκτη είναι και η παρακατω ερμηνεία. κατά την ώρα του χερουβικού ύμνου Η ΠΡΟΘΕΣΗ ΣΥΜΒΟΛΙΖΕΙ ΤΟΝ ΓΟΛΓΟΘΑ ΟΠΟΥ ΕΚΕΊ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΕΣΤΑΥΡΩΜΕΝΟΣ

 

Η προσκομιδή και τα περί την Γέννηση  του Χριστού γεγονότα

 Η πρώτη ουσιώδης συμβολική πράξη της ιεράς προσκομιδής είναι η εξαγωγή του Αμνού. Έτσι, οι κλασικοί ερμηνευτές της θείας λειτουργίας βλέπουν να εικονίζεται με την πράξη της εξαγωγής του Αμνού από το πρόσφορο η Γέννηση του Χριστού από την Παρθένο Μαρία εκ της οποίας γεννήθηκε σωματικώς.( Γερμανού Κωνσταντινουπόλεως, Ιστορία Εκκλησιαστική και Μυστική Θεωρία, PG 98).

Ο  Αμνός τοποθετείται πάνω στο ιερό δισκάριο, που συμβολίζει το σταύλο ή το παχνί των αλόγων, όπου γεννήθηκε ο Χριστός, ενώ ο τόπος γενικότερα όπου τελείται η προσκομιδή συμβολίζει το σπήλαιο, γι᾽αυτό και αρχιτεκτονικά έχει σχήμα κόγχης.

Ο αστερίσκος  που τίθεται πάνω στο δισκάριο και υπεράνω του Αμνού παραπέμπει στον αστέρα των Μάγων, ενώ τα καλύμματα του δισκαρίου συμβολίζουν τα σπάργανα με τα οποία ντύθηκε  το θείο βρέφος, και το θυμίαμα που προσφέρεται κατά το πέρας της προσκομιδής εικονίζει το λιβάνι και τη σμύρνα που προσέφεραν οι Μάγοι κατά την προσκύνηση του βρέφους.

Τέλος, η κάλυψη και διακριτική παραμονή των δώρων στην προσκομιδή σημαίνουν την περίοδο της αφανούς παραμονής του Κυρίου στη Ναζαρέτ, πριν τη δημόσια έναρξη του σωτηριώδους έργου Του.

(Νικολάου Καβάσιλα, Εις την θείαν λειτουργίαν- Γερμανού Κωνσταντινουπόλεως, Ιστορία ..., PG 98, 400Β).

Ο Μ.Συρίγος ερμηνεύει ως εξής: «Υπάρχει και άλλος συμβολισμός παράλληλα, όπου τα ίδια τα καλύμματα, αργότερα, θα σημάνουν την σινδόνα με την οποία περιτύλιξαν το σώμα του Φριστού και το εναπέθεσαν στον πανάγιο τάφο. Είναι και αυτό σημείο ότι η προσκομιδή αποτύπωνε παλαιότερα μόνο τον θάνατο του Φριστού και αργότερα, κατά την μετακίνησή της προ της Θείας Λειτουργίας έλαβε παράλληλο χαρακτήρα, τον συμβολισμό της γεννήσεως».

Η προσκομιδή και τα γεγονότα των Παθών του Κυρίου

Μέσα στην προοπτική του συμβολισμού των Παθών και του ζωοποιού θανάτου του Κυρίου, ο τόπος της προσκομιδής συμβολίζει το Γολγοθά ή τον τόπο της Σταυρώσεως.

Η λόγχη που χρησιμεύει για την εξαγωγή του Αμνού συμβολίζει τη λόγχη με την οποία λόγχευσε την πλευρά Του ένας εκ των στρατιωτών .

 Η εξαγωγή του Αμνού, η σταυροειδής χάραξη και η λόγχευσή του εικονίζουν την αιματηρή θυσία του Κυρίου και όλες τις λεπτομέρειες των φρικτών Παθών Του.

Το ποτήριο εικονίζει το ποτήριο του Μυστικού Δείπνου.

Το δισκάριο όπου τοποθετείται ο Αμνός συμβολίζει το νεκροκρέββατο στο οποίο τέθηκε το αποκαθηλωθέν σώμα του Κυρίου από τους Ιωσήφ και Νικόδημο και μεταφέρθηκε για την ταφή, ενώ ο σπόγγος που χρησιμοποιείται για τη συγκέντρωση των μερίδων του δισκαρίου παραπέμπει στο σπόγγο με τον οποίο εμπαικτικά πότισαν ξύδι το Χριστό οι στρατιώτες.

Η Θεοτόκος, η οποία παρέμενε καρτερικά κοντά στον Εσταυρωμένο Υιό της, τώρα βρίσκεται καθήμενη με τη μορφή της τριγωνικής μερίδας στα δεξιά του Αμνού πάνω στο δισκάριο.

Τα καλύμματα του δισκαρίου και του ποτηρίου συμβολίζουν το σουδάριο και τα οθόνια με τα οποία περιεβλήθη το νεκρό σώμα του Κυρίου, ενώ ο αέρας συμβολίζει την πέτρα με την οποία σφραγίστηκε ο τάφος.

Η τριπλή σταυροειδής σφράγιση με τη λόγχη, λέγοντας «εἰς ἀνάμνησιν τοῦ Κυρίου καὶ Θεοῦ καὶ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ», συμβολίζει το σωτήριο πάθος του Κυρίου, καθώς αυτός ο ίδιος είπε· «τοῦτο ποιεῖτε εἰς τὴν ἐμὴν ἀνάμνησιν».

Στη συνέχεια εκβάλλεται με τη λόγχη, που συμβολίζει τη λόγχη του μαρτυρίου την «κεντήσασαν τὴν πλευρὰν τοῦ Κυρίου», ο άγιος άρτος τετράγωνος, συμβολίζοντας ότι ο Κύριος με τη σάρκωσή Του ευλόγησε τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Η τομή του άρτου συμβολίζει την αποχώρηση του Κυρίου από τον κόσμο, την οδό προς τον Πατέρα διά του θανάτου. Λέγονται εδώ τα προφητικά ρήματα «ὡς πρόβατον ἐπὶ σφαγὴν ἤχθη κτλ.», δηλώνοντας ότι το μυστήριο της ενσάρκου οικονομίας ήταν προκηρυττόμενο από τους προφήτες. Ακολούθως, χαράζει ο ιερέας τον άγιο άρτο, που συμβολίζει «τὴν κάθαρσιν τοῦ κόσμου καὶ τὸν ὑπερβάλλοντα πλοῦτον τῆς χρηστότητος τοῦ Θεοῦ», στο πίσω μέρος, συμβολίζοντας τον σταυρό και τη σταύρωση. του Χριστού και τον βάζει στο δισκάριο, επειδή το δισκάριο σημαίνει τον ουράνιο και επίγειο τόπο. Ο άγιος άρτος μπαίνει στη μέση δείχνοντας ότι ο Χριστός εν μέσω της γης θυσιάστηκε διά του σταυρού για τη δική μας σωτηρία. Ο δίσκος συμβολίζει ακόμη την «κλίνην…, ἐν ᾗ τὸ σῶμα τοῦ Κυρίου». Συνεχίζοντας, ο ιερέας βάζει οίνο και νερό στο άγιο ποτήριο εις τύπον του αίματος και ύδατος, τα οποία έρευσαν από την πλευρά του Χρι στού. Ο οίνος συμβολίζει ακόμη τον «μυστικόν οἶνον, ὅν ἔδωκε τοῖς μαθηταῖς ἐν τῷ δείπνῳ».

ΣΧΟΛΙΑ. 1. Η προσκομιδή δηλαδή επιδιώκει να παρουσιάσει συμβολικά μπροστά μας ολόκληρη τη ζωή του Χριστού. Αλλά και ως ιερουργική διαδικασία  προετοιμάζει τα δώρα τα οποία παύουν να είναι το ίδιο, όπως ήταν πριν  την προσφορά τους.

Στην ιερά προσκομιδή έχουμε συμβολική θυσία σε σχέση με την πραγματική θυσία της θείας λειτουργίας. Ο π.Κ.Καραϊσαρίδης(π.Κ.Κ)  σε σχετική του μελέτη σημειώνει:

«Ωστόσο αυτή η συμβολική θυσία δεν είναι άνευ πνευματικής και θεολογικής σημασίας, σε σχέση πάντα με την καθαυτό θυσία. Μία αναλογία της πραγματικότητας αυτής μπορούμε να δανειστούμε από τον τρόπο που δρούσε προτυπωτικά το μυστήριο του Σταυρού στην εποχή της Παλαιάς Διαθήκης (θαυμαστή διάβαση της Ερυθράς θάλασσας, χάλκινος όφις), σε σχέση με την ιστορική θυσία του Γολγοθά. Η πρώτη προεικόνιζε, προδείκνυε την πραγματική θυσία, η οποία αυτή και μόνη έφερε τη λύση των αμαρτημάτων, τη σωτηρία. Βέβαια οι προεικονίσεις αυτές δεν ήταν και άνευ σημασίας, αφού βρήκαν εν Χριστώ σταυρωθέντι την πλήρωσή τους».

2.Ο Μελέτιος Συρίγος στο γεγονός σύνδεσης γεννήσεως και σταυρώσεως – πάθους, βλέπει ήδη στην προφητεία του Ησαΐα που αναφέρει πως ο Υιός του Θεού ήδη από την γέννησή Του είχε  στον ώμο Του τον Σταυρό ˙ «μάλιστα όταν τον γεννά από την παρθένον τον εκβάλλει με την λόγχην λέγουσα, «Ως πρόβατον επί σφαγήν ήχθης, Χριστέ βασιλεύ», και τα λοιπά λόγια του δεσποτικού Πάθους, όσα προείπον οι προφήται ότι μέλλουσι γενέσθαι, και οι Απόστολοι εμαρτύρησαν ότι εγίνησαν» . Έτσι ο Χριστός γεννήθηκε ακριβώς με σκοπό να πεθάνει για την σωτηρία του κόσμου, να δώσει την ψυχή Του λύτρο για τους πολλούς  . Γι’ αυτό και ο ιερεύς τελώντας την πρόθεση και την στιγμή που αποτυπώνει την γέννηση του Χριστού, παράλληλα χρησιμοποιεί την αγία λόγχη και βγάζει από το πρόσφορο τον αμνό με τα προφητικά λόγια του πάθους˙ «Ως πρόβατον επί σφαγήν ήχθη» , γεγονότα τα οποία προείπαν οι Προφήτες και μαρτύρησαν οι Απόστολοι ότι αυτά πραγματοποιήθηκαν. Σο πάθος, σύμφωνα με τον Μελέτιο, συνεχίζεται με την χρήση της λόγχης. Ο άρτος είναι ο αμνός ο οποίος οδηγείται στην σφαγή. Έτσι σφάζεται ο αμνός στην πλευρά που είναι η ψίχα του άρτου˙ «Και ωσάν ο ιερεύς εντυπώση την σφαγήν του Ιησού εις την ψίχαν του άρτου, ωσάν εις τον λαιμόν του αρνίου, (ούτω γαρ σφάττεται ο αμνός με λαιμόν στρεμμένον)» .

3. Ο Νικόλαος Βούλγαρις υποστηρίζει ότι η μερίδα της Θεοτόκου τοποθετείται στη δεξιά πλευρά του αμνού επειδή και στον καιρό του πάθους στεκόταν στα δεξιά του Σταυρού. Σην άποψη αυτή την συνδέει με το γεγονός ότι ο αμνός βρίσκεται στο δισκάριο ως ο Χριστός Εσταυρωμένος και γι’ αυτό η Θεοτόκος τοποθετείται όπως στάθηκε στο Γολγοθά,( Κωνσταντίνος Καισάριος Δαπόντε, Εξήγησις της Θείας Λειτουργίας, σ. 32).

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ