Ομολογία

 ΤΟ ΣΥΝΑΞΑΡΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΝΝΑΔΙΟΥ ΤΟΥ ΣΧΟΛΑΡΙΟΥ

Άρθρο της Ελένης Παπασταματάκη

25 Αυγούστου «Μνήμη του εν αγίοις πατρός ημών Γενναδίω Σχολαρίω, τον μείζωνα εν πατριάρχαις γνωρισθέντα και στερρώς υπέρ της πατρώας δόξης αγωνισθέντα»

Ο Πατριάρχης Γεννάδιος ήταν ο μείζων των Οικουμενικών Πατριαρχών μετά την Άλωση, η σημαντικότερη μορφή στα ελληνικά γράμματα, ισάξιος του Μεγάλου Φωτίου, που βρέθηκε να έχει καίρια θέση και να διαδραματίζει ύψιστο ρόλο σε δύο εποχές.

Στην μία εποχή πριν την Άλωση, ήταν ο πνευματικός οδηγός των Ορθοδόξων, κατά την άλλη εποχή, μετά την πτώση της Βασιλεύουσας, είναι αυτή η προσωπικότητα που στηρίζει και κατευθύνει το γένος των Ελλήνων. Χαρακτηριστικό περιστατικό του βίου του είναι ότι συμμετείχε στη Σύνοδο Φερράρας -Φλωρεντίας ως λαϊκός, αλλά και ότι στάθηκε δίπλα στον πνευματικό του πατέρα Άγιο Μάρκο τον Ευγενικό.

«Στην ομάδα του Αγίου Μάρκου του Ευγενικού ανήκει ο Γεννάδιος Σχολάριος, όχι ως ένας απλός οπαδός ή σημαντικό μέλος. Είναι η ενσάρκωση του ίδιου του Ευγενικού, η απαράλλακτη εικόνα του, γι’ αυτό και τον επέλεξε επισήμως λίγο πριν αποθάνει ως συνεχιστή των αγώνων του. Πίστευε μάλιστα και δικαιώθηκε, ότι ο Γεννάδιος θα διεξήγαγε επιτυχέστερα τον αγώνα, λόγω των πολλών και αναμφισβήτητων προσόντων του, της μεγάλης πολιτικής και διοικητικής εμπειρίας, και της δυνατότητας να επηρεάζει τον αυτοκράτορα ως ανώτατος αξιωματούχος και σύμβουλος.» γράφει ο Πρωτοπρεσβύτερος Θεόδωρος Ζήσης στο άρθρο του «Η Άλωση της Πόλης κατά τον Γεννάδιο Σχολάριο».

Η εμμονή του στην Ορθόδοξη πίστη και η αμετακίνητη στάση του στο θέμα της ενώσεως Ορθόδοξων και Λατίνων, καθώς και η αντίθεση του στα καταστροφικά σχέδια των ισχυρών της εποχής ήταν αυτά που οδήγησαν διαφόρους αρχαιοελληνολάτρες κυρίως να σπιλώσουν το όνομά του και να τον δυσφημήσουν. Ο Ομότιμος καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ πρωτοπρεσβύτερος Θεόδωρος Ζήσης συνετέλεσε ώστε να αποκατασταθεί η μεγάλη αυτή μορφή της Ορθοδόξου Εκκλησίας με το σπουδαίο έργο του που φέρει τον τίτλο «Γεννάδιος Β΄ Σχολάριος – Βίος -Συγγράμματα- Διδασκαλία».

Ο Γεώργιος Κουρτέσης (το όνομα που είχε ως λαϊκός ο άγιος Γεννάδιος Σχολάριος) γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1400 από εύπορους γονείς οι οποίοι ως θεοσέβαστοι επιμελήθηκαν την ελληνική και χριστιανική παιδεία του. Ο ίδιος ο Γεώργιος διακρίνει στα συγγράμματα του από όλους τους δασκάλους του, τον Μανουήλ Ευγενικό, τον μετέπειτα επίσκοπο Εφέσου Άγιο Μάρκο τον Ευγενικό.

Έμεινε ορφανός από νεαρή ηλικία και σύντομα τον προσέλαβαν στα ανάκτορα όπου κατέκτησε πολύπλευρη παιδεία και ο αυτοκράτορας Ιωάννης Η΄ Παλαιολόγος τον έκανε επίσημο θεολόγο του, σύμβουλο και ανώτατο δικαστή.Το επώνυμο Σχολάριος δήλωνε την υπηρεσία κάποιου προγόνου στις τάξεις των σχολαρίων στο παλάτι.

Ακολούθησαν πολύ δύσκολα χρόνια για τη Βασιλεύουσα. Υπό την πίεση των Οθωμανών Τούρκων ο αυτοκράτορας αναζητά συμμάχους. Βρίσκεται σε δεινή θέση και το μόνο που τον απασχολεί είναι με κάθε τίμημα να διατηρήσει τα σύνορα της αυτοκρατορίας ασφαλή. Έτσι περιφρονώντας τη θέληση του κλήρου και αγνοώντας πως στην Κωνσταντινούπολη ο λαός ακόμα τελούσε μνημόσυνα υπέρ των αδίκως σφαγιασθέντων από τους παπικούς στρατιώτες, άρχισε να ετοιμάζει το επιτελείο που θα τον συνόδευε κατά τη μετάβασή του στην Ιταλία, προκειμένου να παραβρεθεί σε σύνοδο υπό την κυριαρχία των Λατίνων.

Αντίθετος με την Σύνοδο αυτή και την μιαρή ένωση που εναγωνίως ζητούσαν οι Λατίνοι ήταν ο Επίσκοπος Εφέσου ως προεξάρχων μιας ομάδας θεολόγων αλλά και του λαού. Αντίθετα την φιλενωτική στάση προωθούσαν οι μητροπολίτες Νικαίας Βησσαρίων και Κιέβου Ισίδωρος.

Την αντίθεση του στην κατ’ οικονομία κατάθεση απόψεων την Ορθοδόξου Εκκλησίας στη Σύνοδο εξέφρασε και ο σύμβουλος του αυτοκράτορα Γεώργιος Κουρτέσης, υποστηρίζοντας ότι τα θέματα που τους χωρίζουν με τους Λατίνους όπως η εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος και το θέμα των αζύμων, έπρεπε μόνο υπό το πνεύμα των Οικουμενικών Συνόδων και της Πατερικής διδασκαλίας να συζητηθούν. Όμως κατά τη διάρκεια της Συνόδου όταν αποκαλύφθηκε το μίσος και ο δόλος των Λατίνων έναντι των Ορθοδόξων, ο Γεώργιος εγκατέλειψε την Σύνοδο μαζί με τον ανθενωτικό αδερφό του αυτοκράτορα, Δημήτριο Παλαιολόγο και τον φιλόσοφο του Μυστρά Γώργιο Πλήθων- Γεμιστό, για να μην εξαναγκαστεί να υπογράψει.

Στάθηκε δίπλα στον πνευματικό του πατέρα Μάρκο Ευγενικό, ο οποίος πριν κοιμηθεί τον όρισε, ενώ ήταν ακόμα λαϊκός, διάδοχό του στον ανθενωτικό αγώνα.

Υπήρξεν ευτυχώς κατ’ αυτήν την κρίσιμη περίοδο τριάδα σπουδαίων προσώπων, που συνδέονται κατά σειρά μεταξύ τους με σχέση μαθητού και δασκάλου· ο Ιωσήφ Βρυέννιος, ο Μάρκος Ευγενικός και ο Γεννάδιος Σχολάριος. Και οι τρεις συνεχίζουν την έναντι της Δύσεως στάση του Μεγάλου Φωτίου και του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά. [1]

Το 1444 χρονιά θανάτου του Αγίου Μάρκου του Ευγενικού, ο Γεώργιος γίνεται ο πρόμαχος της Ορθοδοξίας και το στήριγμα των ανθενωτικών, πράγμα που δυσαρέστησε τον Ιωάννη Η΄ Παλαιολόγο.

Το 1447 επί Πατριάρχη Γρηγόριου του Γ΄, διεξήχθη δημόσιος θεολογικός διάλογος Ορθοδόξων και Λατίνων στην Κωνσταντινούπολη. Υπερασπιστής των Ορθοδόξων δογμάτων ήταν ο Γεώργιος Σχολάριος που κατήγαγε εξαιρετική νίκη επί των κακοδόξων παπικών. Ακολούθησε η αμφισβήτηση του ενωτικού όρου που πραγματοποιήθηκε κάτω από πανικό και φόβο και άρα καμία ισχύ δεν θα μπορούσε να έχει για τον λαό και τον κλήρο της Βασιλεύουσας.

Στο θρόνο ανέβηκε ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος που ακολούθησε φιλενωτική στάση στην πορεία. Και αυτός όπως ο προκάτοχός του βασιλιάς, μπροστά στον κίνδυνο των Οθωμανών και υπό την πίεση του πάπα προκειμένου να βοηθήσει, δέχτηκε να αναγνωριστούν οι αποφάσεις της Φλωρεντίας.

Ο Γεώργιος Σχολάριος είχε από πολύ ενωρίτερα απομακρυνθεί από το παλάτι με δική του θέληση προκειμένου να γίνει μοναχός. Ο μοναχός πλέον Γεννάδιος προσπαθώντας να προλάβει νέα αποστασία στην πίστη αναπτύσσει μεγάλη δραστηριότητα και απευθύνεται με επιστολές στον βασιλέα, στον μέγα δούκα Λουκά Νοταρά και προς τον λαό, για να τους εξηγήσει ότι η Πόλη μπορεί να σωθεί χωρίς την προδοσία της πίστης. Όχι μόνο δεν αποθαρρύνει τον λαό αλλά γράφει προς τον Λουκά Νοταρά, ότι πρέπει οι ηγέτες να ξυπνήσουν το λαό που φαίνεται ότι κοιμάται. Ότι δεν καταλαβαίνουν τον κίνδυνο τον οποίο μπορούν να αποφύγουν με θυσίες υλικές ή και της ζωής τους ακόμα. Όμως αυτοί προτιμούν να αποφύγουν τις θυσίες και να πιστέψουν στο παραμύθι της παπικής βοήθειας.

Όταν στις 12 Δεκεμβρίου του 1452 τελέστηκε ενωτική θεία Λειτουργία στην Αγιά Σοφιά με την συμμετοχή καρδιναλίων, ο Γεννάδιος αντέδρασε έντονα για την προδοσία της πίστης και έκτοτε έκοψε κάθε κοινωνία με τους ενωτικούς, ζώντας απομονωμένος στο μοναστήρι του. Δεκατρία έτη μετά την υπογραφή του ενωτικού όρου της Φλωρεντίας εφαρμοζόταν στη πράξη η ένωση σε λατρευτική εκδήλωση των Ορθοδόξων.

Τελικά το 1453 η Πόλη έπεσε στα χέρια των Οθωμανών. Η τουρκική βία και ο λατινικός δόλος έθραυσαν την ασπίδα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Όμως μη λησμονούμε ότι από την πτώση της Βασιλεύουσας προηγήθηκε η πτώση η πνευματική με το μιαρό συλλείτουργο και την προδοσία της φίλης Ορθοδοξίας.

Όταν ο Σουλτάνος έδωσε στους χριστιανούς το δικαίωμα να του προτείνουν ποιον θέλουν για Πατριάρχη τους, αυτοί υπέδειξαν τον μοναχό Γεννάδιο. Ο Γεννάδιος χειροτονήθηκε πρώτα διάκονος, στην συνέχεια πρεσβύτερος, κατόπιν επίσκοπος και τέλος εξελέγη Πατριάρχης. Ως Οικουμενικός Πατριάρχης, ο Σχολάριος υπέγραφε ως «Γεννάδιος μοναχός και Πατριάρχης των του Χριστού πενήτων». Αναλαμβάνει έτσι ως Πατριάρχης το έργο διάσωσης της Ορθόδοξης Εκκλησίας και δι’ αυτής του Έθνους των Ελλήνων. Ό Άγιος Γεννάδιος είναι ο πρώτος πατριάρχης μετά την Άλωση που έβαλε τις βάσεις στις πιο τραγικές συνθήκες της εποχής για τη διάσωση του γένους και της Ορθοδοξίας και το στήριξε αυτό το έργο με την βιωτή και τα συγγράμματα του.

Την άνοιξη του 1456 ο άγιος Γεννάδιος παραιτήθηκε από τον Οικουμενικό θρόνο και μόνασε στη Μονή του Τιμίου Προδρόμου Σερρών όπου εκεί υπάρχει και ο τάφος του.

Από τον Γεννάδιο Σχολάριο ξεκινάει μια σειρά πατριαρχών που στάθηκαν στο ύψος της αποστολής τους και διέσωσαν την Ορθοδοξία από τις αιρέσεις της Ευρώπης. Η αγιοπατερική στάση του Αγίου Γενναδίου και του Αγίου Μάρκου κράτησε μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα, όταν το Πατριαρχείο με τις εγκυκλίους του 1902 και 1920, εγκατέλειψε την Ορθόδοξη στάση του και εισήγαγε την αίρεση του Οικουμενισμού.

• 1. Άρθρο του π. Θεοδώρου Ζήση με τίτλο “Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΓΕΝΝΑΔΙΟ ΣΧΟΛΑΡΙΟ“
• 2. Ημερολόγιο Ορθόδοξου Χριστιανικού Συλλόγου Άγιος Ιωσήφ ο Ησυχαστής
• 3. Άρθρο με τίτλο Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Άγιος Γεννάδιος ο Σχολάριος https://www.eproodos.gr