Ομολογία

«Πού εγεννήθη ο Χριστός»

του ανεπανάληπτου Αυγουστίνου

«Δεύτε ίδωμεν πιστοί πού εγεννήθη ο Χριστός». Χριστούγεννα! Εορτή αγία! Εορτή, η πρώτη εορτή, η αρχή των εορτών, η ρίζα όλων των εορτών, η μητρόπολις των εορτών, όπως προσφυώς ονόμασε την σημερινήν εορτήν ο ιερός Χρυσόστομος. Η ιερά ακολουθία που ηκούσαμεν, είναι μία από τας πλέον κατανυκτικάς ακολουθίας της Ορθοδόξου ημών Εκκλησίας.

Το απολυτίκιον, το κοντάκιον, οι ύμνοι, προ παντός δε οι ιεροί κανόνες που ψάλλονται, είναι ποιητικά αριστουργήματα που δέν τά ’χει κανένα δόγμα και καμμία θρησκεία εις τον κόσμον, και αρκεί μόνον οι ύμνοι αυτοί, ν΄ αποδείξουν ότι πράγματι η θρησκεία μας είναι θεία, εξ αποκαλύψεως. Ιδίως δε οι κανόνες, είναι θεολογία και φιλοσοφία υψίστη. Τα νοήματά τους είναι πολύ μεγάλα. Και όχι μόνον τα νοήματά τους είναι δύσκολα και υψηλά, αλλά και η γλώσσα με την οποίαν εκφέρονται, ιδίως δε οι κανόνες, η γλώσσα των είναι ομηρική και πινδαρική, και ως εκ τούτου και λόγω νοημάτων και λόγω υψηλής εκφράσεως και αρχαίας γλώσσης, είναι ακατάληπτα από τον πολύν λαόν. Θεολογία και φιλοσοφία υψίστη, η διάνοιά μας, μικρά ακάτια, είναι ανίκανα να διαπλεύσουν τον απέραντον αυτόν ωκεανόν του πνεύματος.

Δι’ αυτό, θα κατέλθωμεν από τα ύψη αυτά των υψηλών νοημάτων που περιέκλειαν οι ιεροί κανόνες, και ας μεταχειρισθούμεν φράσιν του καιρού μας, ας προσγειωθούμεν προς τα χαμηλά, προς επίπεδα πραχτικά, και ας εξετάσωμεν αγαπητοί μου τας συνθήκας υπό τας οποίας εγεννήθη ο Χριστός.

«Δεύτε ίδωμεν πιστοί πού εγεννήθη ο Χριστός». Αι συνθήκαι υπό τας οποίας εγεννήθη ο Χριστός ως άνθρωπος, είναι πολύ ταπειναί! Τί ευτελέστερον σπηλαίου; Τί πτωχότερον φάτνης; Και όμως! Αι συνθήκαι υπό τας οποίας εγεννήθη ο Χριστός θα ηδύναντο να ήσανε άλλαι συνθήκαι! Ως Θεός Παντοδύναμος όπου είναι ο Χριστός, θα ηδύνατο να γεννηθή υπό άλλας συνθήκας. Ρίπτω μερικάς σκέψεις προς υμάς: Θα ηδύνατο να γεννηθή ως άνθρωπος, όχι ως βρέφος, ως άνθρωπος σε ηλικίαν νέαν. Μή σας φανή παράξενο! Θα ηδύνατο να γεννηθή χωρίς γυναίκα! -Μπά; Είναι δυνατόν; Να γεννηθή άνθρωπος χωρίς γυναίκα; -Κι όμως, εγεννήθη άνθρωπος χωρίς γυναίκα.

Ο πρώτος άνθρωπος, ο Αδάμ, ως διηγείται το αθάνατο βιβλίον της Βίβλου, και ως διηγούνται όλαι αι θρησκείαι του κόσμου, εάν κάνωμε μίαν έρευνα εις τα αρχαιότερα κείμενα του κόσμου, θα ίδωμεν ότι ο άνθρωπος, ο πρώτος άνθρωπος δεν εγεννήθη εκ γυναικός, εγεννήθη, αριστούργημα, καλλιτέχνημα, θείον καλλιτέχνημα, ενεφανίσθη εις την γήν επάνω εις την αλκήν της νεότητός του, λάμπων από ωραιότητα και θείον κάλλος. Και όπως ένα άγαλμα όταν αποκαλύπτεται παρουσιάζει όλη την αίγλην του, ούτως και ο Αδάμ εν τω Παραδείσω παρουσίασε την αίγλην του ολόκληρον. Όπως λοιπόν ο πρώτος άνθρωπος εγεννήθη χωρίς γυναικός, κατά παρόμοιον τρόπον θα ηδύνατο και ο Ιησούς Χριστός ως άνθρωπος να γεννηθή χωρίς γυναίκα. Τα πάντα δύναται ο Θεός. Αλλά τότε, γιατί εγεννήθη υπό γυναικός; Το λέει ο σημερινός Απόστολος:

Εγεννήθη υπό γυναικός δια να τιμήση την γυναίκα, διότι η γυναίκα στον αρχαίο κόσμο, προτού ακουστή το κήρυγμα το βροντόφωνον του Ευαγγελίου, η γυναίκα δεν ήταν ύπαρξις ισότιμος με τον άνδρα. Η γυναίκα εθεωρείτο ένα είδος κατώτερον, η γυναίκα εις τους αρχαίους κόσμους εθεωρείτο ένα αισχρόν αγγείον της νυκτός, ένα αγγείον ηδονών, η γυναίκα αποπέμπετο από τον οίκον της με οιανδήποτε αιτίαν, η γυναίκα ήταν περιφρονημένη. Αλλά εν τω Χριστώ, αλλά δια της γεννήσεως του Χριστού υπό γυναικός, εν τω προσώπω της Υπεραγίας Θεοτόκου, ετιμήθη η γυναίκα, και ο Χριστιανισμός πήρε την γυναίκα που ήταν ένα κουρέλι -και δι’αυτό ακριβώς τον λόγον, εξ ενστίγκτου αι γυναίκες αγαπούν περισσότερο τον Χριστόν-, η γυναίκα λέω που ήταν ένα κουρέλι του αρχαίου κόσμου, την πήρε ο Χριστός και την έκανε αδελφήν, την έκανε σύζυγον, την έκανε μητέρα, και την ύψωσε μέχρι τα άστρα του ουρανού και έγινε η Βασίλισσα των Ουρανών.

Εγεννήθη λοιπόν ο Χριστός υπό γυναικός δια να τιμήση την γυναίκα. Εγεννήθη ο Χριστός εκ Παρθένου, άλλο θαύμα αυτό! Και εγεννήθη εκ Παρθένου, διότι η παρθενία ήτο κάτι άγνωστον εις τον αρχαίον κόσμον, η δε πορνεία και η μοιχεία και τα πάθη τα αισχρά ωργίαζον εις τον προχριστιανικόν κόσμον, εκείνες δε που είχαν αξίαν εις τον κόσμο των αρχαίων και ιδίως εις τον κόσμο των Αθηναίων ήσαν αι περιβόηται εταίραι, που εδέσποζον εις την κοινωνικήν ζωήν του κόσμου.

Εγεννήθη επαναλαμβάνω εκ γυναικός δια να τιμήση την γυναίκα, εγεννήθη εκ παρθένου διά να τιμήση την παρθενίαν, εγεννήθη ο Χριστός ως βρέφος, και εγεννήθη ως βρέφος ο Χριστός και όχι εις άλλην τινα ηλικίαν, δια να τιμήση το βρέφος, διότι τα βρέφη, οι μικροί αυτοί άγγελοι επί της γης, τα βρέφη εις τον αρχαίον κόσμον ήτανε υπάρξεις περιφρονητέαι, εθεωρούντο ένα είδος ιδιοκτησίας του πατρός, και βλέπουμεν εις την αρχαίαν Σπάρτην τα βρέφη τα οποία δεν ήρεσαν εις τον πατέρα, τα ήρπαζε ο πατέρας και τα εξεσφενδόνιζε εις τον περιβόητον Καιάδα, εις δε την Ρώμην ακόμα χειρότερον, τα βρέφη τα οποία δέν ήσαν αρεστά εις τον πατέρα τα ήρπαζε ο πατέρας και τα πετούσε σαν γατάκια και τα σκυλάκια εις τους δρόμους και εις την ύπαιθρον και σκυλιά πεινασμένα, και λύκοι κατήρχοντο εκ των Απεννίνων ορέων και κατέτρωγαν αυτά.

Εγεννήθη επαναλαμβάνω εκ γυναικός δια να τιμήση την γυναίκα, εγεννήθη εκ παρθένου διά να τιμήση την παρθένον, εγεννήθη ως βρέφος δια να τιμήση το βρέφος. «Δεύτε ίδωμεν πιστοί πού εγεννήθη ο Χριστός»! Ολίγες ακόμα σκέψεις και τελειώνω την μικράν μα και σύντομον ταύτην ομιλίαν, αγαπητοί μου. Εγεννήθη ακόμα πού; Ως Θεός θα ηδύνατο να εκλέξη οιονδήποτε τόπον εκλογής. Θα ηδύνατο να γεννηθή εις μίαν μεγάλην πόλιν, σπουδαίαι δε πόλεις του αρχαίου κόσμου, ακμάζουσαι δια τον πολιτισμόν των, ήσαν αφ’ενός μεν αι Αθήναι, αφ’ετέρου η Ρώμη, εκ τρίτου η Αλεξάνδρεια, και η Αντιόχεια πέρα εις την Ασίαν.

Δεν εγεννήθη εις καμμίαν αυτήν πόλιν, όλα έχουν σημασία στο Ευαγγέλιον, πού εγεννήθη; Όχι εις τα μεγάλα αστικά κέντρα, τα οποία ως επί το πλείστον είναι έκφρασις Βαβυλώνος και διαφθοράς μεγάλης, και συμπύκνωσις δαιμονική, αλλά εγεννήθη ο Χριστός σε μίαν μικράν άσημον πόλιν, σαν την Φλώρινα πάνω-κάτω, μάλλον ένα χωριό, όπως ήτο η Βηθλεέμ, δέκα χιλιόμετρα έξω των Ιεροσολύμων, εκεί εγεννήθη ο Χριστός και τον περισσότερον χρόνον της ζωής του έζησε σε πιο μικρό χωριό, περιφρονημένο χωριό, το πιο περιφρονημένο χωριό της Ιουδαίας, τη Ναζαρέτ, και γι’αυτό ο Χριστός δεν ονομάζεται Βηθλεεμίτης αλλά ονομάζεται Ναζωραίος και μ’αυτό τον τίτλον παρέδωσε την ψυχήν επί του σταυρού.

Εγεννήθη σε χωριό! Τί μας διδάσκει αυτό; Μας διδάσκει ότι οι χωρικοί, ναι οι χωρικοί, οι βοσκοί, ναι οι βοσκοί, οι άνθρωποι της υπαίθρου έχουν και αυτοί τα ελαττώματά τους αλλά επειδή ζυμώνουν το χώμα της γης με τον ιδρώτα τους δια να τρώνε όλοι οι οκνηροί άνθρωποι του κόσμου, διότι μία εργασία υπάρχει εις τον κόσμον, όλα είναι ψέμματα και ο κόσμος …και εντός ολίγου δραματικά γεγονότα θα αποδείξουν ότι ρίζα είναι ο γεωργός, όλοι εκείνοι οι γεωργοί που σκάβουν τη γη και ζυμώνουν το χώμα με τον ιδρώτα τους είναι το ιερώτερο των επαγγελμάτων, είναι οι χωρικοί αυτοί που τρώγουν το ψωμί τους με τον ιδρώτα του προσώπου τους, είναι πολύ τιμιώτεροι από ΄κείνους οι οποίοι κάθονται μέσα στα αστικά κέντρα και δεν προσφέρουν τίποτα το θετικόν εις τον πολιτισμόν της ανθρωπότητος.

Και ο Χριστός, εγεννήθη σε χωριό, να τιμήση το χωριό, και είναι τούτο ένας έμμεσος έλεγχος της αστυφιλίας η οποία ως γάγγραινα και πληγή κατακλύζει την ανθρωπότητα ολόκληρον και είναι γεγονός, εάν ανοίξομε τους δέλτους της ιστορίας ότι οι μεγαλύτεροι άνδρες οι οποίοι διεκρίθησαν εις τα γράμματα και εις τας επιστήμας και εις οιονδήποτε κλάδον εγεννήθησαν σε μικρά χωριά. Μυστήριον πράγμα! Εις Βηθλεέμ λοιπόν εγεννήθη, όχι εις την Αθήνα, όχι εις την Ρώμην, όχι εις τα κέντρα τα μεγάλα τα αστικά, δια να τιμήση τα χωριά που ΄ναι η δεξαμενή ό,τι ωραίου και υψηλού υπάρχει εις τον κόσμον. Κι είμαι βέβαιος ότι πολλοί που είμεθα εδώ εις την εκκλησίαν, δεν ενθυμούμεθα την Αθήνα όπου εσπουδάσαμεν, ούτε Θεσσαλονίκην ούτε μεγάλα… θυμούμεθα αυτές τις άγιες ημέρες τα μικρά μας χωριά, τα ταπεινά μας χωριά, τις καλύβες μας, τους δρόμους μας, όπου εκεί περιπατήσαμεν μικρά παιδιά και ηκούσαμεν τα κάλαντα τας ωραίας ταύτας ημέρας! Ώ χωριά, ώ χωριά που αποθνήσκετε!

Ο Χριστός σας ευλογεί. Εάν δεν σας ευλογεί ο κόσμος, σας ευλογεί ο Χριστός. Και πάλι προς την Βηθλεέμ, και πάλι προς την Ναζαρέτ και πάλιν προς την ύπαιθρον πρέπει να επιστρέψωμε. Βλέπετε αγαπητοί μου ότι το Ευαγγέλιον είναι υψηλή θεολογία και φιλοσοφία; και λένε μερικοί: πάμε στην εκκλησιά, τί ν’ακούσωμε; -Άνθρωπε, δέν υπάρχει, ναι δέν υπάρχει, δέν υπάρχει, κάτω από τα άστρα του ουρανού άλλο βιβλίον από το βιβλίον που λέγεται Ευαγγέλιον! Και φιλοσοφία, και ψυχολογία, και κοινωνιολογία, και Σωτηρία του παντός! Και μία τελευταία σκέψι: Εγεννήθη ο Χριστός, «δεύτε ίδωμεν πιστοί πού εγεννήθη ο Χριστός».

Ο Χριστός ως Θεός θα ηδύνατο να εκλέξη ένα έξοχον τοπίον, και έχει αυτή η σφαίρα της γης έξοχα τοπία, τα οποία δεν έχει ούτε η Σελήνη ούτε ο Άρης ούτε άλλο άστρο. Πίστις μου ακράδαντος είναι ότι η μικρά αυτή σφαίρα είναι το διαμάντι της Δημιουργίας. Ό,τι ωραίον, ό,τι υψηλόν, ό,τι λαμπρόν, έχει, κλείει αυτή η σφαίρα της γης. Θα ηδύνατο λοιπόν να γεννηθή ο Χριστός μέσα εις ένα κήπον θαυμάσιον, σ’ένα δάσος πυκνόν όπου ψάλλουν τ’αηδόνια, θα ηδύνατο να γεννηθή επάνω εις τους καταρράκτας, θα ηδύνατο να γεννηθή κατά την φαντασίαν των αρχαίων Ελλήνων επάνω εις τον Όλυμπον, εις την κορυφήν του Ολύμπου, όπου εγεννή(θουν) και έζων οι αρχαίοι θεοί μας… Όχι! Ούτε εις την κορυφήν του Ολύμπου εγεννήθη, ούτε εις τας όχθας του Νιαγάρα ποταμού, ούτε εις τας Άλπεις, ούτε εις ένα από τα έξοχα τοπία που έχει ο κόσμος που είναι αι επαύλεις των μεγάλων και υψηλών, αλλά εγεννήθη πού;

Το σκεφθήκατε αδελφοί μου πού εγεννήθηκε; Εξέλεξε ο Θεός σπήλαιον, ένα σπήλαιον, ναι σπήλαιον! Δια να μας διδάξη τί; Μίαν αρετήν η οποία λείπει∙ και επειδή λείπει, θα γίνη ο τάφος της ανθρωπότητος. Να μας διδάξη την λιτότητα, την απλότητα της ζωής! Ώ, καλύβες του πτωχού λαού μας! Αξίζετε περισσότερον από τους ουρανοξύστας της Νέας Υόρκης! Κι’ ο Χριστός εγεννήθη χαμηλά, μέσ’στα σπήλαια! Δεν γνωρίζομεν την ζωήν, μόνον όποιος ΄γεννήθη σε καλύβα, όποιος έκλαυσε, όποιος πόνεσε, όποιος εμόχθησε, όποιος έζησε κάτω από σκληράς συνθήκας της ζωής αυτός γνωρίζει το μυστικόν της ζωής.

Η σημερινή νεολαία η οποία έχει όλα τα κομφόρ της ζωής, μέσα σε μίαν διεφθαρμένην κοινωνίαν, καταναλωτικήν κοινωνίαν, αυτή η κοινωνία είναι μακράν. Το σπήλαιον είναι σύνθημα, μιας λιτότητος και μιας απλότητος στην ζωήν, την οποίαν εις μάτην κηρύττουν οι κυβερνήται μας αλλά ο λαός μας και όλοι μας εν γένει έχουμε φύγει μακράν, διότι ζούμε σε μιαν κοινωνίαν με σύνθημα «φάγωμεν, πίωμεν, αύριον γαρ αποθνήσκομεν».

Και μίαν ακόμα άλλη σκέψι αδελφοί, και τελειώνω. «Δεύτε ίδωμεν πιστοί πού εγεννήθη ο Χριστός»! Τα επαναλαμβάνω:

-εγεννήθη εκ γυναικός δια να τιμήση την γυναίκα,

-εγεννήθη εκ Παρθένου δια να τιμήση την παρθενίαν,

-εγεννήθη ως βρέφος δια να τιμήση το βρέφος,

-εγεννήθη εις χωριό δια να τιμήση τα χωριά,

-εγεννήθη εις σπήλαιον δια να τιμήση την λιτότητα και απλότητα της ζωής,

-εγεννήθη ακόμα ο Χριστός πού; Σε στάβλο! Σε στάβλο; Μάλιστα!

Το σπήλαιον εκείνο το οποίον ήτο έξωθεν της Βηθλεέμ και υπάρχει μέχρι σήμερον και είναι προς τιμήν της πατρίδος μας ότι Έλληνες μοναχοί, ήρωες, κρατούν το σπήλαιον αυτό προς δόξαν του Ελληνισμού, το σπήλαιον εκείνο το οποίον, σήμερον, η αγία Ελένη επί του οποίου έκτισε μεγαλοπρεπέστατον ναόν βασιλικής, λαμπρόν ναόν αιώνων, και όπως πληροφορούμαι, φέτος άνω των τριάντα χιλιάδων εκ πάσης γης συνέρρευσαν δια να προσκυνήσουν στο σπήλαιον εκείνο, το σπήλαιον εκείνο ήτον χάνι, ήταν μαντρί, ήταν στάβλος, κι΄ εκεί μεσ’στον στάβλο, πρόβατα, και γίδια, και ζώα, και όνοι και βόδια ήτανε. Σύντροφοι τα ζώα. Έχει σημασία αυτό. Σημασία. Τί σημασία; Ο στάβλος, ναι ο στάβλος, σύμβολον καταστάσεως του αρχαίου κόσμου! Ένας στάβλος κατήντησε ο άνθρωπος. Δεν εγεννήθη εν μέσω ανθρώπων ο Χριστός. Εγεννήθη εν μέσω ζώων τα οποία συνεβόλιζον την ζωώδη, την κτηνώδη ζωήν την οποίαν έζησε τότε ο κόσμος. Διότι ο άνθρωπος επλάσθη να βλέπη τα υψηλά, αλλά ο άνθρωπος κατέπεσε και ο άνθρωπος κατήντησε ένα κτήνος, δίποδον κτήνος.

Ο ιερός Χρυσόστομος, ομιλών επάνω στην σημερινή εορτή σε μίαν θαυμασίαν αποστροφήν, λέγει: Πώς να σε ονομάσω άνθρωπο, πώς να σε ονομάσω άνθρωπο, όταν, λέγει ο ιερός Χρυσόστομος, κλωτσάς σαν το γαϊδούρι, όταν αρπάζεις σαν τον λύκο, όταν είσαι πονηρός σαν την αλεπού, όταν είσαι λαίμαργος όπως η αρκούδα, όταν επιτίθεσαι όπως η τίγρις, όταν έχεις κακίαν μέσ΄ στην ψυχή σου όπως η καμήλα, όταν χύνεις φαρμάκι σαν το φίδι, πώς να σε ονομάσω άνθρωπον; Ζούγκλα η καρδία του ανθρώπου, ζούγκλα η κοινωνία των, στάβλος, σήμα κατατεθέν και μεσ’ στο στἀβλο να γεννηθή ο Χριστός δια να πάρη τον άνθρωπον, να τον υψώση μέχρι τα άστρα του ουρανού!

Ώ Χριστέ, ώ Χριστέ, ώ Χριστέ, ώ Χριστέ! Πέστε μου οιοδήποτε άλλο όνομα, από τα ονόματα τα οποία σήμερον κυβερνούν και εξουσιάζουν τον κόσμον και τα οποία είναι πυγολαμπίδες μπροστά στον φωτεινόν Ήλιον. Δεν είμεθα παιδιά του Μάο, δεν είμεθα παιδιά του Λένιν, δεν είμεθα παιδιά του Μάρξ, δεν είμεθα παιδιά του Φρόυδ, δεν είμεθα παιδιά όλων αυτών οι οποίοι καυχώνται, είμεθα παιδιά του Ιησού Χριστού του Ναζωραίου. Ώ Χριστέ, ώ Χριστέ! Όσοι πιστοί, δεύτε ίδωμεν πιστοί πού εγεννήθη ο Χριστός! Η λάμψις η ουρανία! Από τότε πόσα χρόνια περάσανε; Μετρήστε. Δεκαεννέα αιώνες περάσανε, μάλιστα, δεκαεννέα αιώνες. Θα με ρωτήσετε: -Πώς είναι ο κόσμος σήμερον; -Πώς είναι ο κόσμος; Εμένα ρωτάτε; Εάν σας απαντήσω με την γλώσσαν των εμπόρων, με την γλώσσαν των βιομηχάνων, με την γλώσσαν των επιστημόνων, με την γλώσσαν της ανθρωπίνης πίστεως, γνώσεως, θα σας απαντήσω ότι ο κόσμος στην σημερινή εποχή εξ επόψεως υλικού πολιτισμού έφτασε το ζενίθ. Κορυφή, ύψος, μέχρι τα άστρα έφτασε ο άνθρωπος, μέχρι την Σελήνη και των άστρων.

Αλλ’ εάν, εάν, το τονίζω, ο άνθρωπος δεν είναι γνώσις, εάν ο άνθρωπος δέν είναι απλώς επιστήμη, εάν ο άνθρωπος δέν είναι χρήμα, ο άνθρωπος δεν είναι λίρα και δολλάρια και μάρκα και ρούβλια, εάν ο άνθρωπος δεν είναι απλώς νους αλλά ο άνθρωπος είναι καρδία και προ παντός καρδία, -κι΄εμείς οι Έλληνες είμεθα προ παντός καρδία-, εάν ο άνθρωπος είναι καρδία, είναι αρετή, τότε, ο πολιτισμός αυτός των καμινά(δων)… που υψώνονται οι βιομηχανίαι αι μεγάλαι και εκάλυψαν τον ουρανόν της γης, ο πολιτισμός αυτός ο τεχνικός, είναι ψεύτικος πολιτισμός, ο πολιτισμός αυτός μηδενίζεται εξ επόψεως ηθικής, και εξ επόψεως ηθικής αγαπητοί μου είμεθα εις το ναδίρ. Επιστημονικώς μεν στο ζενίθ, ηθικώς όμως και πνευματικώς εις το ναδίρ. Αλλά, αυτό είναι πολύ μεγάλο θέμα και δεν μπορώ να το εξηγήσω περισσότερον, λέγω μόνο τόσον, ότι ο πολιτισμός καταρρέει ηθικώς και θρησκευτικώς.

Να απελπισθώμεν; Όχι! όχι, όχι, όχι, όχι.

Δεύτε ίδωμεν πιστοί πού εγεννήθη ο Χριστός! Υπάρχουν, ναι, υπάρχουν εις πείσμα των δαιμόνων, ναι, υπάρχουν, εις πείσμα των δαιμόνων, εδώ στη γωνιά αυτή που κατοικούμε, στη μαρτυρική γωνιά της Ελλάδος, υπάρχουν και άνδρες και γυναίκες και παιδιά, και επιστήμονες, και αξιωματικοί και δασκαλοι και καθηγηταί και αγρόται και βοσκοί και γυναίκες και μικρά παιδιά υπομάζια και ασπρομάλλοι γέροντες, υπάρχουν, που πιστεύουν Ιησούν Χριστόν τον Ναζωραίον τον γεννηθέντα εν σπηλαίω, όν παίδες Ελλήνων υμνείτε και υπερυψούτε εις πάντας τους αιώνας, αμήν.