Πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου (χημικού-βιοχημικού)
Το πρώτο μεγάλο Σχίσμα ανάμεσα στην Ανατολική Ορθόδοξη και την Δυτική Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, έλαβε χώρα στα μέσα περίπου του 9ου αιώνα μ.Χ., όταν με αφορμή την περίπτωση της ανάρρησης του Φωτίου στον Πατριαρχικό θρόνο Κωνσταντινουπόλεως, ασκήθηκε έντονη αρνητική κριτική ως προς την όλη διαδικασία από τον τότε Πάπα Ρώμης Νικόλαο Α΄. Μέσα από εκείνη τη ρήξη αναδύθηκαν με έντονο τρόπο το ζήτημα των διεκδικήσεων των Ρωμαιοκαθολικών, ως προς το Παπικό πρωτείο, αλλά και το θεολογικό - δογματικό ζήτημα περί Filioque (η προσθήκη του Filioque, δηλαδή η διδασκαλία περί της εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος και εκ του Υιού).
Το θέμα το Filioque, αποτελεί μέχρι σήμερα μία μόνιμη θεολογική διαφορά. Η πορεία προς την ένωση που επαγγέλλεται απαιτεί επίλυση από τον Θεολογικό Διάλογο Ορθοδόξων και Ρωμαιοκαθολικών.
Τι είναι το Filioque.
Το ζήτημα Φιλιόκβε ήταν και είναι μια διαμάχη εντός της εκκλησίας σε σχέση με το Άγιο Πνεύμα. Η ερώτηση είναι: «Από ποιον εκπορεύεται το Άγιο Πνεύμα, τον Θεό Πατέρα ή τον Θεό Πατέρα και τον Υιό;» Η λέξη Φιλιόκβε στα Λατινικά σημαίνει «και ο Υιός». Ονομάζεται ζήτημα Φιλιόκβε γιατί η φράση «και ο Υιός» προστέθηκε στο Σύμβολο της Πίστης, δείχνοντας ότι το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται από τον Θεό Πατέρα και «τον Υιό».
Η διδασκαλία της Εκκλησίας κατά τους πρώτους αιώνες, ήταν ότι αυτή γίνεται εκ μόνου του Πατρός. Ο ρόλος του Υιού περιορίζεται απλά και μόνο στην έκφανση (εκδήλωση, φανέρωση, αποκάλυψη) της αποστολής του Αγίου Πνεύματος στον κόσμο.
Το δόγμα της εκπόρευσης του Αγίου Πνεύματος άρχισε σταδιακά να τροποποιείται και ουσιαστικά να διασαλεύεται στη Δύση. Η θέση της Δύσης ήταν, ότι ο Πατήρ και ο Υιός αποτελούν μία Αρχή, έναν Κύριο και έναν Θεό και ως εκ τούτου και στην εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος και εκ του Υιού/Filioque, δεν εισάγονται δύο Αρχές και δύο Θεοί. Έτσι Πατήρ και Υιός συμμετέχουν από κοινού στην εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος.
Το Filioque εμφανίζεται για πρώτη φορά κατά τον 6ο αι. στην Ισπανία. Στην β΄ Σύνοδο του Τολέδο (589 μ. Χ.), έγινε αντικανονικά η προσθήκη του στο Σύμβολο Νικαίας – Κωνσταντινουπόλεως. Το 809, ο Ηγεμόνας των Φράγκων Κάρολος ο Μέγας (Καρλομάγνος), το επέβαλε επισήμως στο κράτος του με τη Σύνοδο του Άαχεν.
Παρά τις αντιδράσεις των Παπών Αδριανού Α΄ και Λέοντος Γ΄, το Filioque διαδόθηκε και επικράτησε στη Γερμανία και στην Ιταλία και σταδιακά σε όλη τη Δύση.
Μπροστά σε αυτή τη σοβαρή δογματική παρέκκλιση, αξιομνημόνευτη υπήρξε η σθεναρή αντίδραση του Μεγάλου Φωτίου, επί πατριαρχίας του οποίου έγινε το πρώτο Σχίσμα (876 μ. Χ.). Ο Φώτιος γνώριζε, ότι η προσθήκη του Filioque στο Σύμβολο της Πίστεως, αποτελούσε το προκάλυμμα των πολιτικών και διοικητικών επιδιώξεων της Δύσης και μιλούσε βεβαίως για το Πρωτείο του Πάπα. Εκθέτοντας τις απόψεις του υποστήριζε, ότι το Filioque ανατρέπει το δόγμα περί της Αγίας Τριάδος και των μεταξύ των Τριών Προσώπων σχέσεων και όντας σύμφωνος με τις θέσεις των Πατέρων και κυρίως των Καππαδοκών, διέκρινε τα υποστατικά ιδιώματα των Τριών Προσώπων.
Ειδικότερα, ως μόνη Αρχή και Αίτιο προβάλλει πάντοτε τον Πατέρα. Η αιτία της εκπόρεσης ανήκει μόνον στον Πατέρα και γι’ αυτό χαρακτηρίζεται ακοινώνητο υποστατικό ιδίωμα. «Αμέσως δ’ ομοίω και το Πνεύμα εκπορεύεται», που σημαίνει χωρίς τη μεσολάβηση του Υιού εκπορεύεται το Άγιο Πνεύμα. Διαφορετικά εισάγεται και δεύτερο Αίτιο και ο Πατήρ καθίσταται ατελές αίτιο, πράγμα ξένο προς την Ορθόδοξη διδασκαλία. (Περί του Αγίου Πνεύματος Μυσταγωγίας· PG 102.341B).
Η αίρεση του Filioque με απλά λόγια.
Για να την εννοήσουμε όμως καλύτερα την πλάνη αυτή, πρέπει να ξεκαθαρίσουμε πρώτα τη δική μας πίστη στο Άγιο Πνεύμα.
Εμείς οι Ορθόδοξοι πιστεύουμε για το Άγιο Πνεύμα ότι, όπως εκπορεύεται προαιώνια μόνο από τον Πατέρα (Ιω. 15, 26), έτσι αποστέλλεται και φανερώνεται «εν χρόνω» στον κόσμο από τον Υιό (πάλι Ιω. 15,26).
Για τον Ιησού Χριστό πιστεύουμε δύο γεννήσεις. Η μία είναι από τον Θεό Πατέρα προαιώνια (προ πάντων των αιώνων). Η δεύτερη όμως έγινε «εν χρόνω» από την Παναγία Μητέρα Του, στις ημέρες του Βασιλιά Ηρώδη.
Έτσι λοιπόν και για το Άγιο Πνεύμα πιστεύουμε, ότι εκπορεύεται προαιώνια από τον Θεό Πατέρα, αλλά στον κόσμο στέλνεται «εν χρόνω» από τον Υιό.
Το λάθος των Ρωμαιοκαθολικών είναι, ότι αυτή την αποστολή του Αγίου Πνεύματος στον κόσμο από τον Υιό, που γίνεται εν χρόνω, τη νομίζουν ως αιώνια εκπόρευση από τον Υιό και έτσι μιλάνε για Filioque.
Για να κατανοήσουμε την διαμάχη γύρω από το Φιλιόκβε, πρέπει να γνωρίζουμε τις διαφορετικές εννοιολογήσεις της Αγίας Τριάδος. Η τριαδική θεολογία της Ανατολής, χαρακτηρίζεται από την πεποίθησή της πως ο Πατήρ είναι η μοναδική πηγή της τριαδικής ζωής [η Ουσία του Πατρός] και αυτό ισχύει και για το Άγιο Πνεύμα, μέσω του οποίου ο κόσμος δέχεται την θεία ζωή. Το πνεύμα μπορεί να προοδεύσει μόνον «μέσω του Υιού» [στην Οικονομία].
Η Λατινική παράδοση υπογραμμίζει ότι η ανταλλαγή της ζωής στην Τριάδα ξεκινά από τον Πατέρα προς τον Υιό και η ανταλλαγή αυτή τούς υποχρεώνει να συναντηθούν μέσα στο Άγιο Πνεύμα [κάπου μεταξύ].
Αυτό είναι αίρεση επειδή:
Α. Ενώ, είπαμε, μία είναι η Αρχή της Θεότητας, ο Πατέρας (Μοναρχία θεότητας το λέμε αυτό), πιστεύοντας οι Καθολικοί το Filioque, δέχονται δύο Αρχές στη Θεότητα, τον Πατέρα και τον Υιό, από τους οποίους εκπορεύεται το Άγιο Πνεύμα. (Διαρχία λέγεται αυτό, διθεισμός, δύο Θεοί).
Β. Επειδή όμως δεν είναι δυνατόν να δεχθούν οι Καθολικοί τον διθεισμό, λέγουν ότι ο Πατέρας και ο Υιός, από τους οποίους, κατ’ αυτούς, εκπορεύεται το Πνεύμα, αποτελούν μία Αρχή και επομένως δεν είναι διθειστές. Δηλαδή, τώρα με αυτό που λένε, σύγχυσαν και συγχώνευσαν τα δύο θεία Πρόσωπα που είναι ασύγχυτα. Αυτό πάλι αποτελεί άλλη αίρεση των Ρωμαιοκαθολικών, τον Ημισαβελλιανισμό.
Γ. Πως κατάφεραν οι Καθολικοί να συγχύσουν τα δύο θεία Πρόσωπα, τον Πατέρα και τον Υιό (που είναι διαφορετικά Πρόσωπα), για να πουν ότι αυτά αποτελούν μία Αρχή και επομένως το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται και από τον Υιό; Απλούστατα, τόνισαν την κοινή θεία Ουσία (γιατί είναι αλήθεια, ότι τα Πρόσωπα της Αγίας Τριάδος είναι ομοούσια). Αυτό πάλι αποτελεί φοβερό θεολογικό λάθος, που δημιούργησε τον λανθασμένο θεό των Καθολικών.
Δ. Οι Καθολικοί υποτάσσουν το Άγιο Πνεύμα στον Υιό και γι’ αυτό η Δύση δεν δίνει σημασία στο έργο του Αγίου Πνεύματος, στην Εκκλησία και στην καθημερινή ζωή του κάθε πιστού. Γι’ αυτό η Εκκλησία γι’ αυτούς είναι ένας κοσμικός θεσμός και κυβερνάται σαν ανθρώπινος οργανισμός. Γι’ αυτό και τονίζεται η Παπική εξουσία και αυθεντία.
Άλλος τρόπος σχηματικής παράστασης του filiopue είναι η παρακάτω
Το Παπικό Σύμβολο της Πίστεως
Οικουμενιστικές ερμηνείες του filioque με σκοπό την ένωση.
Στο περιοδικό S.O.P. (τεύχη 294/2005 και 296/2005) παρουσιάζεται η διατριβή του θεολόγου κ. Μιχαήλ Σταύρου, στην οποία ερμηνεύεται το Filioque ως μία άλλη εξίσου ορθόδοξη εκδοχή της περί εκπορεύσεωςτού Αγίου Πνεύματος παρακαταθήκης του Συμβόλου Νικαίας-Κωνσταντινουπόλεως.
Η διατριβή έχει θέμα «Η Τριαδολογική διδασκαλία του Νικηφόρου Βλεμμύδη (1197-1269) –κριτική έκδοσις, μετάφρασις και ερμηνευτικά σχόλια των θεολογικών γραφών». Εγκρίθηκε με βαθμό άριστα στις 8-12-2004 από επιτροπή αποτελουμένη από εκπροσώπους του Πανεπιστημίου της Σορβόννης, του Καθολικού Ινστιτούτου των Παρισίων, του Ορθοδόξου θεολογικού Ινστιτούτου Παρισίων «Άγιος Σέργιος» και του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Η επιτροπή «υπογράμμισε την σπουδαιότητα αυτής της ογκώδους μελέτης εξ 700 σελίδων που προσφέρει για πρώτη φορά μία πλήρη ανασκόπηση της θεολογικής σκέψεως ενός βυζαντινού μοναχού και σοφού του 13ου αιώνος, που με τις θεολογικές του συγγραφές ερεύνησε την υπέρβασι του προβλήματος του Filioque, που ήδη από την εποχή αυτή έθετε σε αντιπαράθεσι την Ορθόδοξη θεώρησι της εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος προς την λατινική ερμηνεία». Ο μακαριστός Αγιορείτης π.Γεώργιος Καψάνης έγραψε χαρακτηριστικά.
«Ο κ. Μιχαήλ Σταύρου με την εργασία του επιστρατεύει την συλλογιστική του Νικηφόρου Βλεμμύδη, επιδιώκοντας να προσφέρει έναν τρόπο εξόδου «από το αδιέξοδο της στείρας αντιπαραθέσεως μεταξύ της χριστιανικής Ανατολής και Δύσεως γύρω από το θέμα του Filioque». Αποσιωπά την μεταγενέστερη του Βλεμμύδη πλουσιότατη πατερική γραμματεία και συνιστά επιστροφή στίς «κοινές ενοράσεις (intuitions communes) της χριστιανικής πνευματολογίας των προ-Νικαιανών Πατέρων, των διεσπαρμένων σε Ανατολή και Δύσι». Προτείνει σαν τρόπο αναζητήσεως της ενότητος τών Χριστιανών την «βαθύτερη διερεύνηση των δογματικών μας πηγών» και την «διαμόρφωσι κοινών πλαισίων με τις μεταγενέστερες θεολογικές έννοιες», δηλαδή την χρησιμοποίηση της πρώιμης πατερικής ορολογίας στην υπηρεσία των συγκρητιστικών τάσεων της εποχής μας, θεωρώντας ως δεδομένο ότι «Filioque» και «εκ μόνου του Πατρός» εκπόρευσις του Αγίου Πνεύματος αποτελούν νόμιμες και συμπληρωματικές εκφράσεις της ιδίας Ορθοδόξου Πνευματολογίας.
Πρέπει όμως να παρατηρήσουμε ότι με την όλη προσέγγιση του θέματος από τον Βλεμμύδη, ο οποίος προσπαθεί να δώσει μία αποδεκτή από Ορθοδόξου πλευράς ερμηνεία του Filioque, δημιουργείται σύγχυση των φυσικών και υποστατικών ιδιωμάτων των θείων Προσώπων της Αγίας Τριάδος, θείας ουσίας και θείων ενεργειών, θεολογίας και οικονομίας. Επιπλέον εκλογικεύεται το Τριαδικό μυστήριο με την ανεπίτρεπτη είσοδο της ανθρωπίνης λογικής στην ενδοτριαδική ζωή. Παρερμηνεύονται τα σχετικά πατερικά κείμενα. Η κατά τον συγγραφέα της διατριβής ανακάλυψη της νέας ερμηνευτικής των σχετικών πατερικών χωρίων από τον Βλεμμύδη, δεν είναι παρά μία άλλη εκδοχή των θέσεων της λατινικής διδασκαλίας και των λατινιζόντων θεολόγων της εποχής του, η οποία δεν συνιστά Ορθόδοξη Πνευματολογία».
Προκειμένου να αμβλυνθεί η ΔΟΓΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΦΟΡΑ του FILIOQUE γίνεται μια προσπάθεια εκτός των εργασιών στις θεολογικές σχολές (όπως η παραπάνω) να παρουσιαστούν σχετικά άρθρα στον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο, όπως τα παρακάτω.
Ερμηνεία του κ.Παναγιώτη Μπούμη -Ομότιμου καθηγητή Πανεπιστημίου Αθηνών
Ο κ.Μπούμης σε σχετική του δημοσίευση τονίζει αρχικά πως «ορθώς αντιτίθενται οι ορθόδοξοι στην προσθήκη αυτή του Filioque (= και εκ του Υιού), όταν μάλιστα πρόκειται για το ελληνικό κείμενο του Συμβόλου. Και τούτο γιατί στο Ιω.15,26 το “εκπορεύεται” σημαίνει “πηγάζει”, ότι δηλαδή το Άγιο Πνεύμα έχει την αρχή του, την αφετηρία του, στον Πατέρα ή αλλιώς ότι “γεννάται” από τον Πατέρα. Όπως ο Υιός γεννάται από τον Πατέρα, έτσι και το Άγιον Πνεύμα εκπορεύεται από τον Πατέρα». Σε άλλο σημείο γράφει πως «εάν δεχόμασταν ότι το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται και από τον Πατέρα και από τον Υιό, θα κινδυνεύαμε να κατηγορηθούμε ότι δεχόμαστε το εξής παράδοξο: Ότι το Άγιο Πνεύμα έχει δύο αρχές ή δύο γεννήτορες! Δύο “Πατέρες”!». Στη συνέχεια όμως γράφει τα εξής, τα οποία κατά τη γνώμη μας, δεν ευσταθούν: «Αυτή όμως η αντίθεση των ελληνορθοδόξων δεν είναι απολύτως δικαιολογημένη, όταν πρόκειται για το λατινικό κείμενο, το οποίο αντί για το “εκπορευόμενον” πηγάζον λέει “quiprocedit”. Δηλαδή χρησιμοποιεί το ρήμα procedere. Και δεν είναι απολύτως δικαιολογημένη, γιατί το ρήμα αυτό, εκτός από την έννοια του πηγάζειν, έχει προεχόντως και την έννοια του προϊέναι, του προέρχεσθαι και με την κατεύθυνση μάλιστα προς εμάς. Το ρήμα δηλαδή procedere είναι γενικότερο του ρήματος εκπορεύεσθαι – πηγάζειν».
Προσπαθεί δηλ.ο κ.καθηγητής να παρουσιάσει το πρόβλημα , ούτε λίγο ούτε πολύ, ως πρόβλημα λεκτικής παρανοήσεως, ως πρόβλημα κακής αποδόσεως στην λατινική μετάφραση του ελληνικού κειμένου με λατινικές λέξεις, που δεν αποδίδουν επακριβώς το ελληνικό κείμενο. Με τον τρόπο όμως αυτό ακολουθώντας την οικουμενιστική θεωρία του Δογματικού Μινιμαλισμού, ελαχιστοποιεί και υποβιβάζει μια κακόδοξη και αιρετική θεωρία, που συντάραξε Ανατολή και Δύση επί χίλια και πλέον έτη, στο επίπεδο μη ορθής αποδόσεως λατινικών όρων και λέξεων. Το ζήτημα όμως της κακοδοξίας αυτής δεν είναι δυνατόν να το αξιολογήσει κανείς ορθά, αν το θεωρήσει απλώς ως πρόβλημα όρων και λέξεων, αλλά μόνον όταν το θεωρήσει στις ιστορικοδογματικές του διαστάσεις, που είναι και οι πραγματικές του διαστάσεις, όπως θα φανεί στη συνέχεια. Ας κάνουμε όμως πρώτα μια σύντομη ιστορική αναδρομή.
Όπως παρατηρεί ο καθηγητής κ. Παν. Τρεμπέλας: «το Filioque εμφανίζεται διά πρώτην φοράν παρά τω Αυγουστίνω». Λέγει ο ιερός Αυγουστίνος στο περί Τριάδος (DeTrinitate) έργο του ρητώς, ότι «δεν δυνάμεθα να είπωμεν, ότι το Άγιον Πνεύμα δεν εκπορεύεται και εκ του Υιού, επειδή ουχί μάτην το αυτό Πνεύμα και του Πατρός και του Υιού Πνεύμα λέγεται», (Necpossumusdicere, quod Spiritus Sanctus et a Filionon procedat…
Στη συνέχεια, ήδη από τις αρχές του 9ου αιώνος, η κακοδοξία αυτή βρήκε ένθερμους υποστηρικτές τους Φράγκους αυτοκράτορες και κυρίως τον Κάρολο τον Μέγα, ο οποίος ασκούσε «πίεσιν επί του πάντοτε αρνουμένου Πάπα, όπως αποδεχθή το Filioque, όπερ ο αυτοκράτωρ κυρίως εχρησιμοποίει ως παιγνιόχαρτον κατά του ανατολικού κράτους, επιδιώκων ιδίους πολιτικούς σκοπούς».
Είναι αστείο να υποθέσουμε ότι οι Λατίνοι Πατέρες, που έλαβαν μέρος στην Β΄ Οικουμενική Σύνοδο (381), και δογμάτισαν μαζί με τους Έλληνες Πατέρες το 9ο άρθρο του Συμβόλου της πίστεως, το αναφερόμενο στο Άγιο Πνεύμα, (φυσικά χωρίς το Filioque), δεν κατενόησαν πλήρως και κατά συνέπεια δεν απέδωσαν επακριβώς στη λατινική μετάφραση τη φράση «το εκ του Πατρός εκπορευόμενον», χρησιμοποιήσαντες κάποιο ρήμα, που επιδέχεται διπλή ερμηνεία, δηλαδή και την ερμηνεία του «προϊέναι» και την ερμηνεία του «εκπορεύεσθαι», έτσι ώστε να δημιουργήσουν σύγχυση και ασάφεια. Αργότερα κατά την επί μεγάλου Φωτίου εν Κωνσταντινουπόλει γενομένη Σύνοδο το 879-880 (η φερομένη και ως Η΄ Οικουμενική Σύνοδος), παρόντων και των Λατίνων Πατέρων, (οι οποίοι υπέγραψαν τα πρακτικά ως εκπρόσωποι του Πάπα Ιωάννη του Η΄), το θέμα της εκπορεύσεως του αγίου Πνεύματος ξεκαθαρίζεται για μια ακόμη φορά, ώστε όχι μόνον να καταδικαστεί η από τους Φράγκους γενομένη κακοδοξία του Filioque, αλλά επί πλέον να αποκλειστεί κάθε ενδεχόμενη παρερμηνεία, ή λεκτική παρανόηση.
Οικουμενιστική ερμηνεία του Filioque (του Γιάννη Φιλιππούση, Ομοτ. Καθ. Φιλοσοφίας – Καναδάς)
------------------------------------------------------
Η ανάλυση των ρημάτων «εκπορεύεται» («εκπορευόμενον») και «procedit (procedentem») και των προθέσεων «εκ, παρά» και «ex, a-ab» είναι ενδιαφέρουσα και αφήνει να διαφανεί η διαφορά την οποία επισημαίνει ο κ. Μπούμης.
Όμως, το πρόβλημα του Filioque, κατά την άποψή μου, βρίσκεται – και μάλιστα πολύ περισσότερο– μέσα στα ίδια τα ρήματα «εκπορεύεσθαι» και «procedere», σαν σύνθετα ρήματα και τα δύο, και με την αντίστοιχη σημασία τους. Οι αντίστοιχες προθέσεις «εκ» και «pro» (εκ-πορεύεται, pro-cedere) δεν σημαίνουν το ίδιο διότι δεν πρόκειται για τις ίδιες αντίστοιχες προθέσεις στις δύο γλώσσες. Η λατινική πρόθεση «pro» σημαίνει «προς» και, επομένως, η πρόθεση «pro» είναι ακριβώς η αντίθετη της ελληνικής «εκ».
Η λατινική πρόθεση «pro» σημαίνει «προς» και ούτε καν «προ» (βλ. το «προϊέναι» στο άρθρο), για το οποίο η λατινική πρόθεση είναι «prae»: «prae-cedere», «πηγαίνω πριν», «προ-ηγούμαι»).
Το όλο θέμα του «Filioque» είναι θέμα μετάφρασης και όχι δόγματος, εφόσον το λατινικό ρήμα «pro-cedere», που σημαίνει «προσ-πορεύεται», «προσ-έρχεται» («πορεύεται προς», και όχι «πορεύεται-εκ ή –από», ούτε καν «προ-πορεύεται»), παραπέμπει, κατ’ευθείαν, στο κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο (15:26, 16:7). (Βλ. και το γαλλικό «procéder», και το αγγλικό «proceed»: «πηγαίνω προς», «πηγαίνω εμπρος», «ενεργώ προς», ή «ενεργώ δια, τι»· το αντίθετο των «précéder» και «precede», προηγούμαι). Το «προσ-πορεύεσθαι» (pro-cedere) τείνει προς το μέλλον, εν αντιθέσει με το «εκ-πορεύεσθαι» το οποίο κοιτάζει το παρελθόν, το πρώτο δείχνει έργο ή ενέργεια («ὃν ἐγὼ πέμψωὑμῖν») και όχι καταγωγή ή πηγή («ὃ παρὰ τοῦ πατρὸς ἐκπορεύεται») όπως το δεύτερο.
Το Αγιο Πνεύμα «ενεργεί», «δρα», (προσ-πορεύεται) δια μέσου του Υιού (Φιλιόκουε).
Με το πρόβλημα του «εκ-πορεύεται» και του «προσ-πορεύεται» (pro-cedere), το ερώτημα το οποίο τίθεται είναι αυτό της προελεύσεως του Αγίου Πνεύματος (Σύμβολο) ή το ερώτημα ελεύσεως Του σε μας (Filioque).
Εάν οι σκέψεις αυτές είναι ορθές και ισχύει η περίπτωση της λανθασμένης μετάφρασης καθώς και της έλλειψης επακριβούς ρήματος στη λατινική ώστε να αποδώσει την έννοια του «εκπορεύεται, εκπορευόμενον», τότε το ερώτημα το οποίο τίθεται είναι εάν δεν θα έπρεπε να υιοθετηθεί, στην μεν Ελληνική, το Σύμβολο της Πίστεως με το «εκ του πατρός εκπορευόμενον», στη δε Λατινική (ή και Αγγλική και Γαλλική) με το «Filioque». Θα είναι, επομένως, σωστό το Σύμβολο στα Λατινικά (και Αγγλικά και Γαλλικά) με το Φιλιόκουε και στα Ελληνικά χωρίς (βλ. Έλληνες Καθολικούς, οι οποίοι ήδη το πράττουν τα τελευταία πενήντα χρόνια, και Ελληνοαμερικανούς Ορθοδόξους οι οποίοι απαγγέλουν το Σύμβολο με το «pro–ceed» χωρίς το «and the Son»).
Προφανώς είναι βεβιασμένη υπέρ το δέον η ερμηνεία πως, για την Καθολική Εκκλησία, το Filioque σημαίνει τη «διπλή εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος», από τον Πατέρα και από τον Υιό. Είναι, όμως, ευδιάκριτο αν όχι σαφές πως το Filioque, με το ρήμα «pro-cedere», δεν σημαίνει, ούτε συνεπάγεται, αυτή τη θέση της «διπλής εκπόρευσης» (πρβλ. Ιω 15:26, 16:7).
Βέβαια, το ότι το πρόβλημα του «Filioque» είναι θέμα μετάφρασης, είναι μάλλον εμφανές, όπως είναι εξίσου εμφανές πως επήλθε από τους μεταφραστές με τη πρώτη μετάφραση του Συμβόλου της Πίστεως Νικαίας-Κωνσταντινούπολης (βλ. και Bulgata). Πιθανόν, ήταν λόγω έλλειψης επακριβούς λατινικού ρήματος ( «ex-cedere, de-cedere» θα ήταν νεολογισμοί). Είναι, επίσης, εμφανές πως το πρόσεξαν οι Φράγκοι Θεολόγοι τον 8ο αι. και, για να κρατήσουν τουλάχιστο τη δογματική αλήθεια, πρόσθεσαν το «Filioque» (Ιω 15:26, 16:7). Όμως, οι πολιτικές ζημώσεις την εποχή εκείνη, όχι μόνο δεν βοήθησαν τη κατάσταση, αλλά επέφεραν και την αναστάτωση η οποία επήλθε, ομολογιακή και σχισματική. Με την αδιάσειστη εδραίωση της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και την ακλόνητη Πατριαρχική θέση της Νέας Ρώμης, η έλευση της «Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας» στη Φραγκική Δύση δεν ήταν καθόλου ευπρόσδεκτη, μαζί με όλα τα συμπαρομαρτούντα, θρησκευτικά και μη. Ήταν επόμενο πως το θρησκευτικό θα είχε εκραγεί.
Θα χρειάζονταν, άραγε, μια «Οικουμενική Σύνοδος» για να γίνει αποδεκτή μια διόρθωση μετάφρασης, μια γλωσσική διευκρίνηση; (Πηγή: Amen.gr).
Επίλογος
Για μία ακόμη φορά ανακύπτει το ζήτημα του Filioque το 1054 στην τότε γενομένη σφοδρή αντιπαράθεση μεταξύ Ορθοδοξίας και Παπισμού, που αποτέλεσε την κυριότερη αιτία του τελευταίου και μεγάλου σχίσματος, που έκτοτε παραμένει μέχρι σήμερα. Όπως παρατηρεί ο μακαριστός αρχ. π. Σ. Μπιλάλης «αντί να αποκηρύξη ο (τότε) Πάπας Λέων ο Θ΄ το ‘βλάσφημον δόγμα’ του Filioque, το εχρησιμοποίησεν ως σημαίαν, δια να καταπολεμήση και αφορίση, διά των απεσταλμένων του ως αιρετικήν την Ανατολικήν Εκκλησίαν, την μη δεχομένη το Filioque…Το 1014 το Filioque προστίθεται εις το Σύμβολον Νικαίας- Κωνσταντινουπόλεως εν τη Ρώμη, τη πιέσει του αυτοκράτορος Γερμανίας Ερίκου, και, μετά τεσσαράκοντα μόλις έτη, τω 1054, οι παραχαράκται του Συμβόλου, του επικυρωθέντος υπό πασών των Οικουμενικών Συνόδων, κατηγορούν ως αιρετικούς τους Ορθοδόξους, διότι απέκοψαν δήθεν εκ του ιερού Σύμβολου το αιρετικόν νεόπλασμα του Filioque».[ Αρχ. Σ. Μπιλάλη, Η αίρεσις του Filioque, Εκδ. «Ορθ. Τύπου» τομ. Α΄, Αθήναι 1972, σελ.82]. Οι παρά πάνω επισημάνσεις μαρτυρούν πλέον ξεκάθαρα, ότι οι Παπικοί, προκειμένου να κρατήσουν πάση θυσία την βλάσφημη αυτή κακοδοξία, δεν δίστασαν να προχωρήσουν ακόμη και στη διαστρέβλωση των ιστορικών γεγονότων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου