Σύμβολα και συμβολισμοί του έργου της Θείας Οικονομίας στην Θεία Λειτουργία.(Γ)

 

Έρευνα πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου(χημικού).

ΜΕΡΟΣ Γ

Χερουβικός και Μεγάλη Είσοδος.

Ο  Χερουβικός ύμνος  δηλώνει τη συγχοροστασία των επισκόπων με τις επουράνιες δυνάμεις και τα αγγελικά τάγματα.

Η μεταφορά των τιμίων δώρων συμβολίζει «τὴν ἀπὸ Βηθανίας πρὸς Ἱερουσαλὴμ τοῦ Κυρίου εἰσέλευσιν», τον Θεό που οδήγησε τους μάγους στο Σωτήρα και την στον κόσμο «διαγωγήν τοῦ Χριστοῦ ἕως τῆς ταφῆς αὐτοῦ».

Η Μεγάλη Είσοδος συμβολίζει επίσης την τέλεια φανέρωση του Σωτήρος, την είσοδό Του στην Ιερουσαλήμ επάνω σε ζώο, «σταυροῦ τε τὴν ὕψωσιν καὶ τάφον τοῦ Κυρίου», αλλά και τη Δευτέρα Παρουσία .

Άλλοι ερμηνευτές αυτή την πορεία (Μεγάλη Είσοδο) τη συνδέουν με τη μεταφορά του νεκρού σώματος του Κυρίου από το Γολγοθά στον τόπο της ταφής. Σ᾽ αυτήν την περίπτωση ο τόπος της προσκομιδής εικονίζει το Γολγοθά και όλα όσα προελέχθησαν στη συνάφεια της εξετάσεως της προσκομιδής. Οι ιερείς - λειτουργοί, εν προκειμένω, εικονίζουν τον Ιωσήφ τον από Αριμαθαίας και το Νικόδημο, οι οποίοι έλαβαν το σώμα του Ιησού και το οδήγησαν στον ετοιμασμένο τάφο. Η μνημόνευση κατά τη Μεγάλη Είσοδο μπορεί να συνδεθεί με την παράκληση του ευγνώμονος ληστή «Μνήσθητί μου Κύριε, όταν έλθης εν τη βασιλεία Σου» .

Η αγία Τράπεζα, εν προκειμένω, συμβολίζει τον τόπο όπου λαξεύτηκε ο τάφος του Κυρίου και το ιερό αντιμήνσιο τον ίδιο τον τάφο και φυσικά η εναπόθεση των δώρων πάνω στο απλωμένο ιερό αντιμήνσιο συμβολίζει, όπως προείπαμε, την τοποθέτηση του σώματος του Κυρίου στο κενό μνημείο, γι᾽αυτό εξάλλου και ο λειτουργός λέει κατά τη στιγμή αυτή το τροπάριο: «Ο ευσχήμων Ιωσήφ από του ξύλου καθελών το άχραντόν Σου σώμα...», και συγχρονίζει την εναπόθεση των δώρων με τα λόγια «κηδεύσας απέθετο».

«Για τον συμβολισμό της μεγάλης εισόδου, ο Ιωάννης Ναθαναήλ ( Έλληνας λόγιος του 16ου αιώνα)  εξηγεί ότι η μεγάλη είσοδος σημαίνει την πορεία του Χριστού από την Βηθανία στην Ιερουσαλήμ, μετά που ανέστησε τον Λάζαρο, καθισμένος επάνω στο γαϊδουράκι, όπου ο λαός τον υποδέχεται με βάγια και κλαδιά και η οποία είναι η τελευταία εμφάνιση του Χριστού, αφού μετά ακολουθεί το πάθος. Παράλληλα καταθέτει και την άποψη άλλων διδασκάλων, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι η μεγάλη είσοδος δηλώνει το κατέβασμα του σώματος του Χριστού από τον Σταυρό, το οποίο κατέβασαν ο Ιωσήφ και ο Νικόδημος και το μετέφεραν στο μνημείο όπου το ενταφίασαν, γι’ αυτό η αγία τράπεζα αποτυπώνει τον τάφο του Χριστού. Οι  Θεόφιλος Καμπανίας και Νεόφυτος Μεταξάς, για την μεγάλη είσοδο επισημαίνουν ότι τελείται εις ανάμνηση του ενταφιασμού του Κυρίου. Έτσι σύμφωνα με αυτούς , η πρόθεση εκείνη την ώρα δηλώνει τον Γολγοθά όπου βρίσκεται ο Χριστός Εσταυρωμένος. Και επειδή τον Χριστό δεν Τον έθαψαν στον ίδιο τόπο που Τον είχαν σταυρώσει, αλλά Τον μετέφεραν σε κήπο όπου βρισκόταν ο τάφος, γι’ αυτό φεύγει ο λειτουργός από την πρόθεση, ως να μεταφέρει τον Χριστό από τον Γολγοθά στον τάφο, δηλαδή από την πρόθεση και μέσω του κυρίως ναού τον εναποθέτει στην αγία τράπεζα.

Η ερμηνεία του αέρα και των καλυμμάτων στο σημείο αυτό της Θείας Λειτουργίας βρίσκεται σε συνάρτηση με την ερμηνεία της μεγάλης εισόδου ως μεταφοράς του Χριστού στον τάφο. Για τον λόγο αυτό, ο αέρας ερμηνεύεται ως το σεντόνι με το οποίο τύλιξαν το σώμα του Χριστού και τα καλύμματα δηλώνουν το σουδάριο με το οποίο ενετύλιξαν το κεφάλι και τα υπόλοιπα σπάργανα και σάβανα τα οποία χρησιμοποιήθηκαν για τον ενταφιασμό. Το θυμίαμα δηλώνει τα αρώματα με τα οποία άλειψαν το σώμα του Χριστού. ««Ο Αέρας δηλοί την σινδόνα, και τα λοιπά δύο καλύμματα το  σουδάριον οπού ετύλισσε την κεφαλήν του Χριστού και τα λοιπά του τάφου σπάργανα, ή σάβανα˙ το δε θυμιατήριον βαστάζεται διά την σμύρνην και  αλόην, όπου ηγόρασαν οι ενταφιασταί του και άλειψαν το σώμα αυτού...  συντροφιασμένος με λαμπάδες και έμπροσθεν και όπισθεν οπού σημαίνουσι  και τους προηγησαμένους προφήτας και τους ακολουθήσαντες  Αποστόλους»»(Καλλίνικος Δελικάνης, Πατριαρχικών Εγγράφων Τόμος Τρίτος, σ. 48-49) .(π.Ν.Μ. σελ.279).

Κατά την ώρα της Μεγάλης Εισόδου και του Χερουβικού γίνεται θυμίαση. Το θυμίαμα στην εισόδευση δηλώνει τα αρώματα, την σμύρνα και την αλόη, τα οποία αγόρασαν οι ενταφιαστές για τον ενταφιασμό του Χριστού.

ΣΧΟΛΙΑ: Ο Αρχιμ .Μελέτιος Συρίγος γράφει τα εξής:

«Ο διάκονος και ο ιερεύς, όταν εισοδεύουν τα άγια, δηλώνουν τον Ιωσήφ και το Νικόδημο. Ο αέρας στην μεγάλη είσοδο δηλώνει την σινδόνα και τα δύο καλύμματα το σουδάριο και τα σπάργανα . Το αντιμήνσιο δηλώνει τον τάφο του Χριστού και η αγία τράπεζα δηλώνει τον κήπο όπου βρισκόταν ο τάφος . Ο Μελέτιος επαναλαμβάνει ότι ο αέρας δηλώνει την σινδόνα και το κάλυμμα το σουδάριο. Το σείσιμο του αέρα την ώρα του Συμβόλου της Πίστεως και το άνοιγμα των επάνω θυρών δηλοποιεί το άνοιγμα του τάφου και τον σεισμό κατά την ανάσταση

-Το αντιμήνσιο απεικονίζει την ταφή του Χριστού. Επομένως από την στιγμή που ξεδιπλώνεται για να χρησιμοποιηθεί στην συνέχεια μας δηλώνει το τέλος της Σταύρωσης και την αρχή των γεγονότων που ακολούθησαν. Επομένως η σύγχρονη παρουσία στην Αγία Τράπεζα του Εσταυρωμένου Χριστού και του Χριστού στον τάφο δείχνει ΜΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΑΝΤΙΦΑΤΙΚΟΤΗΤΑ.

Ευχή Αναφοράς και Καθαγιασμός.

Μετά την είσοδο, τα θεία δώρα καλύπτονται στην Αγία Τράπεζα, εικονίζοντας τη θεότητα του Ιησού, που δεν έγινε φανερή σε όλους, αλλά μόνο σε όσους Εκείνος αποκαλύπτονταν. Η απόθεση των Δώρων στην Αγία Τράπεζα εικονίζει επίσης την ταφή του Κυρίου (ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΑΝΔΙΔΩΝ. PG 140, 441C).

Με την επιστροφή των λειτουργών ιερέων και διακόνων και την απόθεση των τιμίων δώρων επί της Αγίας Τραπέζης, έληξε το πάθος και η σταύρωση του Ιησού Χριστού και γίνεται τώρα, συμβολικά, ο ενταφιασμός του σώματος του Χριστού από τον Ιωσήφ και το Νικόδημο. Η τράπεζα γίνεται τόπος του ζωηφόρου μνήματος. Η απόθεση συμβολίζει την ταφή, την ανάσταση και ανάληψη (ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΑΝΔΙΔΩΝ, όπ. π., PG 140, 441C).

Οι διάκονοι που απλώνουν το ειλητό εικονίζουν τον Ιωσήφ και το Νικόδημο που ετοιμάζονταν να ενταφιάσουν τον Χριστό. (ΣΩΦΡΟΝΙΟΥ ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΩΝ, PG 87 Γ΄, 4000B) .

ΣΧΟΛΙΟ. «Με τη Μεγάλη Είσοδο, όποια κι αν είναι η ιστορική της εξέλιξη και διαδρομή, η Εκκλησία ήδη παρουσιάζεται και βρίσκεται εκεί όπου εκλήθη και ετάχθη: στο ουράνιο Θυσιαστήριο, στην ουράνια Τράπεζα της Βασιλείας. Εκεί πλέον μεταφέρονται τα Δώρα» (το ψωμί και το κρασί, που θα γίνουν Σώμα και Αίμα Χριστού), «ολόκληρη η κτίση ως Εκκλησία μεταφέρεται στο Θυσιαστήριο και βρίσκεται μπροστά στο Βασιλέα της δόξας για την προσφορά της Θυσίας» (Εμμ. Κανιολάκη Η εσχατολογική τράπεζα του Κυρίου).

Ο Βασιλιάς της Δόξης είναι Ο ΑΝΑΣΤΗΜΕΝΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΛΗΦΘΕΙΣ ΘΕΑΝΘΡΩΠΟΣ ΧΡΙΣΤΟΣ και όχι ο ΕΣΤΑΥΡΩΜΕΝΟΣ.

----------------------------------------------------------

Ακολουθεί η απαγγελία του Συμβόλου της Πίστεως. Κατά  την απαγγελία του «Πιστεύω»  σηκώνει τον αέρα ο ιερέας και τον σείει πάνω από τα άγια, συμβολίζοντας το σεισμό που έγινε κατά την ανάσταση του Κυρίου.

Το δίπλωμα του αέρα μετά το άνοιγμα των θυρών συμβολίζει την αποκύληση του λίθου του μνήματος του Χριστού από τον άγγελο.( ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΑΝΔΙΔΩΝ, όπ. π., PG 140, 445D).

 Ο ασπασμός που ακολουθεί δηλώνει την ανάγκη να αγαπάμε αλλήλους και ότι «πάντες ἐν τῷ μέλλοντι φίλοι, καὶ οὐδείς εκεῖσε ἐχθρος» · προτυπώνει επίσης την ομόνοια, την ομοφροσύνη και τη λογική ταυτότητα όλων κατά τη Δευτέρα Παρουσία .

Με την  ευχή της αναφοράς που ακολουθεί  ανυψώνονται όλα τα  προσκομισθέντα δώρα και οι προσφέροντες πιστοί στο ουράνιο θυσιαστήριο. «Η προς τα πρωτότυπα των τελουμένων συμβόλων έποψις δηλονότι… όπως εν ειρήνη… ταύτα προσφέροντες η αναφέροντες  καταξιωθώμεν ιδείν αυτού την θείαν ανάστασιν και της εντεύθεν χαράς  εμπλησθώμεν». ( ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΑΝΔΙΔΩΝ, οπ. π., PG 140, 414D).

«Η κατάληξη της ευχής αυτής της αγίας αναφοράς είναι η εκφώνηση: “Τόν ἐπινίκιον ὕμνον ᾄδοντα , βοῶντα, κεκραγότα καὶ  λέγοντα”. Είναι ο ύμνος με την νικητήρια ιαχή του ουρανού και της γης, η  οποία συνοψίζεται με την πολύπλευρη και παγκόσμια έκφρασή της. Με  την αντίστοιχη συνωνυμία των λέξεων εννοείται συμβολικά η παγκόσμια  υμνολογία όλων των δημιουργημάτων του Θεού, για τη μεγάλη δόξα Του  και τη νίκη Του κατά του θανάτου, τη νίκη Του κατά του διαβόλου με την  αναμενόμενη δεύτερη και θριαμβευτική Του έλευση, όταν θα προηγείται  και το σημείο της νίκης Του, ο σταυρός. Η κτίση ολόκληρη συμμετέχει στη  δοξολογία. Το “ᾄδοντα” σημαίνει τον αετό, βασιλιά των πτηνών, το  “βοῶντα” σημαίνει το μόσχο (τον βόα), βασιλιά των κατοικιδίων ζώων, το   “κεκραγότα” είναι ο λέων, βασιλιάς των αγρίων θηρίων και το “λέγοντα”  είναι ο ομιλών άνθρωπος, ο βασιλιάς της όλης δημιουργίας του κόσμου» ( ΓΕΡΜΑΝΟΥ Α΄ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ, όπ. π., PG 98, 429D).

Οι άνθρωποι και οι άγγελοι εξισώνονται, κατά τον άγιο Μάξιμο, στο κοινό λειτουργικό άσμα.

Η ανάδειξη των δώρων που συνοδεύει τα λόγια «Τα σα εκ των σων σοι προσφέροντες κατά πάντα και διά πάντα» είναι μίμηση του Κυρίου. Στη συνέχεια, καθ᾽ ην στιγμήν ο λαός ψάλλει «Σε υμνούμεν, Σε ευλογούμεν...», γίνεται η επίκληση του αγίου Πνεύματος και ο καθαγιασμός των τιμίων δώρων, η μεταβολή τους σε Σώμα και Αίμα Χριστού. Αυτή η στιγμή είναι η πιο σημαντική της θείας λειτουργίας. Πλέον ενώπιόν μας δεν έχουμε εικόνα, σύμβολα της ανθρώπινης φύσης του Χριστού, όπως μέχρι τώρα, αλλά το ίδιο το Σώμα και το Αίμα Του. Τα καθαγιασμένα δώρα είναι, πλέον, το αληθινό Σώμα και Αίμα του Κυρίου, με το οποίο γεννήθηκε εκ Πνεύματος αγίου και Μαρίας της Παρθένου, έζησε πάνω στη γη, έπαθε και τάφηκε  αναστήθηκε  και αναλήφθηκε  «εν δόξη. Τώρα, πλέον, δεν έχουμε μυστική, συμβολική παρουσία του Χριστού, αλλά πραγματική, αληθινή. Τα ευχαριστιακά δώρα με τον καθαγιασμό τους αναδεικνύονται ως ευχαριστιακή θυσία ταυτόσημη με την αιματηρή θυσία του Γολγοθά.

Το «Πάτερ ἡμῶν», ως προευχαριστιακή προσευχή, συμβολίζει τη  μελλοντική ομοφροσύνη και την ένωσή μας με το Θεό, δια του Χριστού εν  Αγίῳ Πνεύματι.( ΣΥΜΕΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, Ερμηνεία, PG 155, 740C).

Κοινωνία και Μετάληψη.

Η ύψωση του δισκαρίου κατά το «Τα Άγια τοις αγίοις», κατά τον άγιο Γερμανό Κωνσταντινουπόλεως, συμβολίζει «την επί του σταυρού ύψωσιν, και τον εν αυτώ θάνατον, και αυτήν την ανάστασιν». Παρόμοια είναι η ερμηνεία της πράξεως από τον άγιο Ιωάννη το Δαμασκηνό: «Υψούται εν ταίς χερσί του ιερέως ως επί σταυρού», ενώ ο Θεόδωρος Ανδίδων δίδει συμπληρωματικά και την εικόνα της μετάληψης στο μυστικό δείπνο. Ο Μιχαήλ Ψελλός, ερμηνεύοντας το «τοις αγίοις τα άγια» εικονίζει την Ανάληψη του Κυρίου, ενώ κατά τον άγιο Συμεών Θεσσαλονίκης είναι δηλωτικό της ταπείνωσης, καθώς μόνος άγιος είναι ο Κύριος

Στην εκφώνηση του ιερέα «Τα άγια τοις αγίοις» οι πιστοί απαντούν «εις Άγιος, εις Κύριος Ιησούς Χριστός», δηλώνοντας την ένωση όλων των Χριστιανών κατά τη Δευτέρα Παρουσία και την ομολογία από όλους της σάρκωσης του Λόγου.

Όταν ο λειτουργός λέει: «μελίζεται καὶ διαμερίζεται ὁ Ἀμνός τοῦ Θεοῦ…», διαιρεί το άγιο Σώμα του Χριστού σε τέσσερα τεμάχια και τα τοποθετεί σταυροειδώς πάνω στο άγιο Δισκάριο.

Ο άγιος Ευτύχιος Κωνσταντινουπόλεως γράφει, ότι «η κλάσις του άρτου, του τιμίου την σφαγήν δηλοί» . Κατά το «Εις εστιν ο Χριστός» γίνεται η ένωση του αγίου Σώματος με το άγιο Αίμα του Χριστού. Η πράξη αυτή συμβολίζει ότι «εις εστιν ο Χριστός, ει και εν ποτηρίω και άρτω καθοράται· και ο Αυτός στηριγμός τε διά του άρτου, και ευφροσύνη διά του ποτηρίου».

«Με την ένωση κηρύττεται η ενότητα της φύσεως του Χριστού. Η ενότητα της θυσίας Του και της χάριτός Του, που προσφέρεται στους πιστούς διά της κοινωνίας του αγίου Σώματος και του αγίου Αίματος» . Αφού γίνει η ένωση άρτου και οίνου, προστίθεται το ζέον που συμβολίζει τη θερμότητα της ζωής του σώματος και του αίματος του Κυρίου. Το ζέον συμβολίζει την κάθοδο του αγίου Πνεύματος στην Εκκλησία. Η θερμότητα του νερού «δηλοί την ζέσιν του αγίου Πνεύματος» , ενώ η λευκότητα συμβολίζει «την ακίβδηλον πίστιν». Ο λειτουργός, κάνοντας την ένωση του αγίου Σώματος και του αγίου Αίματος, είπε: «Πλήρωμα Πνεύματος Αγίου». Ρίχνοντας τώρα το ζέον στο άγιο Ποτήριο λέει: «Ζέσις Πνεύματος Αγίου». Τα πάντα υπογραμμίζουν την επιδημία του Παρακλήτου, την «του αγίου Πνεύματος εις την Εκκλησίαν επιδημίαν» , το «Κυριακόν σώμα», που παρόλο που χωρίσθηκε από τη θεία ψυχή παρέμενε ζωοποιό, χωρίς να διαιρεθεί η θεότητά του και χωρίς να χωρισθεί από τις θείες ενέργειες του Αγίου Πνεύματος.( ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΚΑΒΑΣΙΛΑ, Ερμηνεία εις την θείαν λειτουργίαν, κεφ. ΛΖ΄, PG 150, 452B.- 7 ΣΥΜΕΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, Ερμηνεία, PG 155, 741D).

Η ευχή της Υψώσεως και Μεταλήψεως που ακολουθεί μετά την ευχή της Κεφαλοκλισίας αναφέρεται στο Δεύτερο Πρόσωπο της Αγίας Τριάδος, στον Αναστημένο Χριστό, στον Οποίο επίσης μιλάμε ευθυτενώς, καθώς ίσταται και Αυτός μαζί με τον Πατέρα ολοζώντανος –και όχι Εσταυρωμένος νεκρός– πίσω από την Αγία Τράπεζα, και του λέμε: «Πρόσχες Κύριε Ιησού Χριστέ ο Θεός ημών, […], και ώδε ημίν αοράτως συνών…», που θα πει: «Πρόσεξέ μας, Κύριε Ιησού Χριστέ, ο Θεός μας, από το άγιο κατοικητήριό σου κι από τον ένδοξο θρόνο της βασιλείας σου, κι έλα να μας αγιάσης· εσύ που κάθεσαι μαζί με τον Πατέρα στους ουρανούς και αοράτως είσαι εδώ μαζί μας· και κάνε μας άξιους για να μας μεταδώσης με το παντοδύναμο χέρι σου το άχραντο σώμα σου και το τίμιο αίμα σου, και με τα χέρια τα δικά μας σ' όλο το λαό».

«Είσαι εδώ, Κύριε, μαζί μας συνυπάρχοντας αόρατα»…

Αφού κοινωνήσει ο λαός, οι ψάλτες ψάλλουν ένα θριαμβευτικό ύμνο: «Ίδωμεν το Φως το αληθινόν, ελάβομεν πνεύμα επουράνιον, εύρομεν πίστιν αληθή, αδιαίρετον Τριάδα προσκυνούντες, αύτη γαρ ημάς έσωσεν!» Η στιγμή που ο λαός μεταλαβαίνει αντιστοιχεί στην ανάσταση του Χριστού, αλλά και στο γεγονός της Πεντηκοστής, όταν οι απόστολοι έλαβαν το φωτισμό του Αγίου Πνεύματος. Η λειτουργία τελειώνει με την οπισθάμβωνο ευχή («Ο ευλογών τους ευλογούντας σε, Κύριε…») και, αν έχει μνημόσυνο, τελούμε το μνημόσυνο, αλλιώς ο παπάς κάνει απόλυση και περνάμε όλοι να πάρουμε το αντίδωρο.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ