Ιστορικά στοιχεία για τον καθορισμό της εορτής του Πάσχα (+ Ιωάννη Καρδάση)

 

Εισαγωγικά

Το θέμα του εορτασμού του Πάσχα είναι αυτό που μονοπωλεί και θα μονοπωλήσει για πολύ καιρό ακόμα λόγω της απόφασης του Οικουμενικού Πατριαρχείου για κοινό εορτασμό του Πάσχα το 2025 με τους Παπικούς. Δεν γνωρίζουμε το μοντέλο που θα επιβληθεί για τον κοινό εορτασμό. Το θέμα είναι αρκετά σοβαρό και εκκλησιαστικά πρέπει να εξεταστεί και να αποφασιστεί από Πανορθόδοξη Σύνοδο.

 Αξιοσημείωτο είναι ότι το θέμα έχει εξεταστεί από Επιστημονικές θεολογικές επιτροπές όμως  δεν έχει ανακοινωθεί επίσημα τίποτα μέχρι τώρα αν και  οι αποφάσεις έχουν παρθεί. Για το θέμα των αποφάσεων θα επανέλθουμε σε άλλο άρθρο.

Σήμερα δημοσιεύουμε απόσπασμα από την σχετική εργασία του μακαριστού πλέον Ιωάννη Καρδάση, που περιέχει  ορισμένα ιστορικά στοιχεία που θα πρέπει να τα έχουμε υπόψη, για να έχουμε σφαιρική ενημέρωση για το θέμα.

-------------------------------------------------------------

1/ Η απόφαση της Α Οικουμενικής Συνόδου για το Πάσχα, δεν αναφέρεται σε Όρο πίστεως, ούτε σε Κανόνα από τους 20 που εξέδωσε η Σύνοδος: «Παυσαμένη τε της περί τα δογματικά συζητήσως, έδοξε τη Συνόδω και την Πασχάλιον εορτήν…..» (Σωζομενού, Εκκλ. Ιστορία Α΄). (Ο Σωζομενός είναι εκκλησιαστικός ιστορικός, 400-450, συνέγραψε εκκλησιαστική ιστορία, ειδικά της περιόδου από την Α΄ Σύνοδο και μετά, η αξιοπιστία του είναι αναμφισβήτητη, το δε έργο του, Εκκλησιαστική Ιστορία, από εννέα βιβλία ευρίσκεται στην Ελληνική Πατρολογία).

Επισημαίνεται, ότι στην απόφαση αυτή αναφέρεται, ότι η εορτή εορτάζεται μετά την εαρινή ισημερία. Ουδαμού αναφέρεται η λέξη: Δύστρου κα΄ (21 Μαρτίου) στην απόφαση των Πατέρων. Όλες οι καταγραφές αναφέρουν, ότι στην εποχή της Α΄ Συνόδου η εαρινή ισημερία ήταν 21 Μαρτίου, αλλά χωρίς να υπάρχει τέτοιος όρος στην απόφαση. Και φαίνεται λογικό το ότι οι Πατέρες δεν έθεσαν συγκεκριμένη ημερομηνία για την ισημερία. Αν έθεταν, θα έθεταν την ημερομηνία της εαρινής ισημερίας του μεγάλου γεγονότος της Αναστάσεως το 33, δηλ. την 24η Μαρτίου. Αντίθετα διόρθωσαν την ανωτέρω ημερομηνία κατά 3 ημέρες, επιπλέον δε, δεν απαγόρευσαν μελλοντική διόρθωση. Οι μεταγενέστεροι Πατέρες φοβούμενοι σύγχυση και σκανδαλισμό περισσότερο των «ασθενών τη πίστει αδελφών» δεν προχώρησαν σε διόρθωση, παρά τις πάμπολλες προσπάθειες ανά τους αιώνες.

2/ Λεπτομερείς πληροφορίες για τη διεξαχθείσα συζήτηση δεν υπάρχουν, το μόνο γνωστό ότι διεξήχθη με ηρεμία και ομοφωνία: «Περί του Πάσχα ομοφωνήσαντες» (Σωκράτους Εκκλ. Ιστορία Ε΄). (Ο Σωκράτης ο Σχολαστικός είναι εκκλησιαστικός ιστορικός, 380-450, έγραψε αξιόλογη Εκκλησιαστική Ιστορία σε 7 βιβλία, από το 305-439. Το έργο του είναι πολύτιμη πηγή πληροφοριών για την Ιστορία της Εκκλησίας του 4-5ου αιώνα, ευρίσκεται δε στην Ελληνική Πατρολογία). Πληροφορίες για την απόφαση έχουμε από την εγκύκλια επιστολή της Συνόδου, που κοινοποιήθηκε στην Εκκλησία της Αλεξάνδρειας και σε όλες τις λοιπές Εκκλησίες με ειδικούς Συνοδικούς Έξαρχους, αλλά και από την επιστολή του βασιλέως Κωνσταντίνου προς τους Επισκόπους και τους λαούς (Σωκράτους. Εκκλ. Ιστ. Ε΄). Επίσης και ο Κύπρου Επιφάνιος το αναφέρει στο βιβλίο του: Περί αιρέσεων, 7.

3/ Ο Αλεξανδρείας Κύριλλος στον Πασχάλιο Πρόλογό του, προσθέτει: «Η Οικουμενική Σύνοδος ομοφώνως εψηφίσατο ότι η Εκκλησία της Αλεξανδρείας ένθα ήσαν έμπειροι περί τας γνώσεις ταύτης θα ήγγελε τη Ρωμαίων Εκκλησία ετησίως την ημέραν του Πάσχα, ήτις θα ανεκοινούτο τούτο» (Σωκράτους, Εκκλ. Ιστ. Ε΄). Επίσης, ο Μεδιολάνων Αμβρόσιος μας πληροφορεί, ότι η εν Νικαία Σύνοδος επί τη βάσει γνωμοδοτήσεως πολλών μαθηματικών απεδέξατο τον Αλεξανδρινόν κύκλον των 19 ετών Μέτωνος, του Ηλίου (Αμβροσίου, Επιστολή προς τους Επισκόπους Εμιλίας).

4/ Η Α΄ Οικουμενική Σύνοδος άρχισε στις 19 Ιουνίου 325 και έληξε στις 25 Αυγούστου: «Εν υπατεία Παυλίνου και Ιουλιανού των λαμπροτάτων, έτους από Αλεξάνδρου χλς΄, εν μηνί Δεσίω ιθ΄ τη προ ιγ΄ καλανδών Ιουλίων εν Νικαία τη Μητροπόλει Βιθυνίας» (Μήλια Σπ. Πρακτικά Οικουμενικών Συνόδων, Β΄ πράξη της Δ΄ Οικουμενικής Συνόδου) έληξε δε «Εν μηνί Λώω, προ ζ΄ καλανδών Γορπιαίω».

Άραγε, με ποια απόφαση, ποιάς Οικουμενικής ή άλλης Τοπικής Συνόδου, τα ονόματα των μηνών του μακεδονικού ημερολογίου άλλαξαν με εκείνα του λατινικού ημερολογίου, τα έτη από Αλεξάνδρου, σε κτίσεως κόσμου και από το 1628 επί Πατριάρχου Κύριλλου Λούκαρι σε έτη από Χριστού γεννήσεως, ενώ η Δύση το χρησιμοποιούσε ήδη από το 525;

5/ Ο Επίσκοπος Αλεξανδρείας κατ’ επιταγήν της Συνόδου, ανακοίνωνε την απόφαση περί εορτασμού του Πάσχα από άμβωνος την ημέρα των Θεοφανείων. Στη Ρωμαϊκή Αφρική, η Τοπική Σύνοδος, που συνερχόταν κάθε χρόνο τον Αύγουστο, ανακοίνωνε την ημέρα εορτασμού (ΝΑ΄ κανόνας Συνόδου Καρθαγένης).

6/ Ενώ η Α΄ Οικουμενική Σύνοδος ανέθετε στον Επίσκοπο Αλεξανδρείας να αναγγέλλει την ημερομηνία της εορτής του Πάσχα στις Εκκλησίες της Ανατολής και την Εκκλησία της Ρώμης για τις Εκκλησίες της Δύσης,  η Τοπική Σύνοδος της Σαρδικής του 347 ανέτρεψε  την  απόφαση αυτή.  Έτσι, η απόφαση της Συνόδου αυτής δεν ευρίσκεται στους 21 κανόνες που εξέδωσε, αλλά σε μια από τις πέντε αποφάσεις της:

α/ αποκηρύχθηκαν οι παρανόμως τοποθετηθέντες Επίσκοποι Αλεξανδρείας, Αγκύρας και Γάζας,

β/ καταδικάστηκαν οι προβιβασμοί αρειανών Επισκόπων,

 γ/αποκαταστάθηκαν οι διωχθέντες από αρειανούς,

δ/ καθαιρέθηκαν οι εκβιαστές αρειανοί και

ε/ ενέκρινε περί του Πάσχα: «όπως επί 50 έτη οι Επίσκοποι Ρώμης και Αλεξανδρείας αγγέλωσιν απανταχού ως έθος την ημέραν της εορτής του Πάσχα» (εόρτιος επιστολή Αλεξανδρείας Αθανασίου. Προοίμιον) ο μεν Ρώμης εις τας Εκκλησίας της Δύσεως, ο δε Αλεξανδρείας εις τας της Ανατολής. Με την απόφαση αυτή ανατρέπεται η προηγούμενη της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου και εξ αυτού, αλλά και εκ του λόγου του διαφορετικού υπολογισμού της εαρινής ισημερίας στις 18 Μαρτίου, αντί της 21ης.

Ερωτάται: Μπορεί μια τοπική Σύνοδος να ανατρέπει την απόφαση μιας Οικουμενικής Συνόδου;

7/ Στη Ρώμη, ο Επίσκοπος Ωστίας και μετέπειτα Ρώμης Ιππόλυτος, μαθηματικός, είχε καθορίσει πολύ πριν από την Α΄ Σύνοδο Πασχάλιο κανόνα, με ισημερία στις 18 Μαρτίου. Η Ρώμη ουδέποτε αναγνώρισε τον αλεξανδρινό κανόνα, μέχρις ότου της επεβλήθη τελικά από τον Καρλομάγνο. Η ανυπακοή αυτή διήρκεσε επί 5 αιώνες με ένα ελάχιστο διάλυμα 17 ετών, καθότι ο πάπας Λέων Α΄ το 444 ήλθε σε συνεννόηση με τον Αλεξανδρείας Κύριλλο και αποδέχτηκε τον αλεξανδρινό κανόνα, αλλά αυτό μέχρι το 461, οπότε ο νέος πάπας Ιλάριος και οι μετά αυτόν πάπες επανήλθαν στον κανόνα του Ιππόλυτου. Έκτοτε υπήρξαν προσπάθειες από τον Σεβίλλης Ισίδωρο, τον Διονύσιο το Μικρό, ηγούμενο μονής της Ρώμης, τον άγγλο μοναχό Βέδα το Σεβαστό (675-735) και τελικά τον Καρλομάγνο (742-814), ο οποίος και επέβαλε τον Αλεξανδρινό κανόνα στη Δύση και έτσι επιτεύχθηκε ενότητα στην Εκκλησία στο θέμα αυτό μέχρι το 1582 (Δελικάνη Κ. Η πρώτη εν Νικαία Οικουμενική Σύνοδος).

Ένα κύριο ερώτημα παραμένει: Στις Οικουμενικές Συνόδους Α΄, Β΄, Γ΄, Ε΄, ΣΤ΄, Ζ΄

 (δηλ. σε όλες πλην της Δ΄), οι Πατέρες Ανατολής και Δύσης παρακάθονταν και συναποφάσιζαν, ενώ εόρταζαν τη μεγάλη εορτή του Πάσχα σε διαφορετικές ημερομηνίες.  

Άραγε, το Άγιο Πνεύμα επευλογούσε αυτή τη διαφοροποίηση; Πως οι Πατέρες δεν αλληλοκατηγορήθηκαν λόγω αυτής της διαφοροποίησης και γιατί συμβαίνει σήμερα αυτό μεταξύ παλαιο- και νεο- ημερολογητών και εκ του ζητήματος τούτου;

8/ Αναφέρθηκε, ότι οι Πατέρες της Α΄ Συνόδου διόρθωσαν την ισημερία κατά 3 ημέρες, χωρίς να διατυπώσουν όρο μη μελλοντικής διόρθωσης. Τότε έγινε χωρίς κραδασμούς (άραγε ήταν λίγοι οι «ασθενείς τη πίστει» ή η διόρθωση αφορούσε λίγες ημέρες;). Οι επόμενοι Πατέρες δεν διόρθωσαν την απόφαση, όχι γιατί δεν έπρεπε να διορθωθεί, αλλά γιατί φοβόντουσαν την αναταραχή των απλοϊκών πιστών («των ασθενών τη πίστει») και δεν πρόκειται να διορθωθεί ποτέ, όσο δυστυχώς αποτελούν την συντριπτική πλειοψηφία οι «χρείαν έχοντες γάλακτος», πράγμα που ο Απόστολος θεωρεί «βραδύτητα στην κατανόηση» και «κατάντημα» (Εβρ. 5. 12).

9/ Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η εορτή του Πάσχα είναι η μοναδική εορτή της Εκκλησίας, που εορτάζεται με απόφαση Οικουμενικής Συνόδου και για τον προσδιορισμό της χρησιμοποιούνται κινήσεις ουρανίων σωμάτων (Ηλίου και Σελήνης)! Χρησιμοποιούνται δε δυο σημεία:

α/ Η εαρινή ισημερία, δηλ. το σημείο τομής της εκλειπτικής του Ηλίου με τον ουράνιο ισημερινό και

β/ Η πρώτη εαρινή Πανσέληνος. Το πότε επισυμβαίνουν τα δυο αυτά γεγονότα (ισημερία και πανσέληνος) το καθορίζει η Αστρονομία και όχι η Εκκλησία, η οποία απλώς το αποδέχεται.

10/ Οι Πατέρες της Α΄  δεν προέβησαν σε καμία αλλαγή ημερολογίου. 

Απλώς αποδέχτηκαν την απόφαση των αλεξανδρινών αστρονόμων, για τον ακριβή καθορισμό της ισημερίας και της πανσελήνου. Δεν άλλαξαν ημερολόγιο και αυτό φαίνεται από τα πρακτικά, όπου χρησιμοποιούν τους Μακεδονικούς μήνες και όχι τους Ρωμαϊκούς και χρονολογούν από την ημέρα θανάτου του Μ. Αλεξάνδρου και όχι από την ημερομηνία γέννησης του Χριστού. Αν αυτό γινόταν σήμερα, ασφαλώς θα εθεωρούντο αιρετικοί!

11/ Επαναλαμβάνουμε, ότι αρμοδιότητα στο Ημερολόγιο έχει η Αστρονομία και όχι η Εκκλησία. Το πότε επισυμβαίνει ισημερία και πότε πανσέληνος, μας το καθορίζει η Αστρονομία και όχι η Εκκλησία. Η Εκκλησία και όχι η Αστρονομία έχει αρμοδιότητα στο Εορτολόγιο. Το ότι η μνήμη του αγίου Δημητρίου εορτάζεται στις 26 Οκτωβρίου και όχι στις 8 Νοεμβρίου, το καθορίζει η Εκκλησία και όχι η Αστρονομία. Να μην μπλέκουμε λοιπόν τις αρμοδιότητες.

12/ Ο  άγιος Νικόδημος αναφέρει, ότι στην εποχή του η ισημερία συνέπιπτε με τις 11 Μαρτίου και όχι με τις 21 Μαρτίου του 325. Σήμερα  η πραγματική ισημερία γίνεται 13 ημέρες νωρίτερα, κάτι που δεν παραδέχονται οι αδελφοί του παλαιού, οι οποίοι επιμένουν να συγκρούονται τόσο με την Επιστήμη, αλλά και με το ημερολόγιο του ίδιου του Θεού, που μας φανερώνει, πότε έχουμε εαρινή ισημερία και εμείς απλώς το ανακαλύπτουμε. Την ισημερία δεν την κανονίζει ο άνθρωπος, αλλά την κανονίζει ο ίδιος ο Θεός, στον οποίον, δυστυχώς, θέλουμε να επέμβουμε.

13/. Η εμμονή των αγαπητών αδελφών του παλαιού, να μη δέχονται διόρθωση της ισημερίας και της πανσελήνου, κάτι που δέχτηκαν οι Πατέρες της Α΄, ορισμένες φορές καταντάει εμμονική. Βέβαια, το ισημερινό σημείο τομής δεν γίνεται ορατό δια γυμνού οφθαλμού, πλην όμως η πανσέληνος γίνεται ορατή δια γυμνού οφθαλμού. Όταν λοιπόν επισυμβαίνει Πασνέληνος, δεν την δέχονται, καθότι σύμφωνα με τις αμετακίνητες θέσεις τους, αυτή επισυμβαίνει 5 ημέρες αργότερα, δηλ. θεωρούν ως πανσέληνο, το τελευταίο τέταρτο!