Ομολογία

H Θεοτόκος στο δεύτερο κοντάκιο 

των Χριστουγέννων του Αγίου 

Ρωμανού του μελωδού

πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου (χημικού)

----------------------------------------------------------

Το δεύτερο κοντάκιο της Γεννήσεως  είναι μικρότερο από το πρώτο ,αφού περιλαμβάνει προοίμιο και  18 οίκους, έχει εφύμνιο  τον χαρακτηρισμό «η Κεχαριτωμένη» και  ακροστιχίδα την πρόταση: « Του ταπεινού Ρωμανού».

Σύμφωνα με την αρχαία τυπική διάταξη προοριζόταν για την «επαύριον της Γεννήσεως»(26 Δεκ)  κατά την οποία τιμάται κυρίως η Θεοτόκος. (Σύναξις της Θεοτόκου).

Σήμερα στην λειτουργική πράξη διαβάζεται μόνο το προοίμιο :

« Ο προ εωσφόρου εκ πατρός αμήτωρ γεννηθείς…».

Ενώ ο θεματικός άξονας του πρώτου Κοντακίου είναι ο Ουρανός και η Γή, στο  δεύτερο  κοντάκιο  είναι το ανθρώπινο γένος, που εκπροσωπείται από τους προπάτορας Αδάμ και Εύα,  και ο Άδης σαν σύμβολο των δεσμών του «πεπτωκότος ανθρώπου». Με τον πρώτο ύμνο ο Ρωμανός κατεβάζει τον ουρανό στη γη, φέρνοντας τον Θεό κοντά στον άνθρωπο.  Mε τον δεύτερο ύμνο  το μήνυμα της ανεκλάλητης χαράς φτάνει μέχρι τον Άδη, σαν άγγελμα ελευθερίας «των απ΄αιώνος κεκοιμημένων ψυχών». Βασικό ρόλο στην μεταφορά αυτού του μηνύματος έχει η Θεοτόκος, σαν Μητέρα του Θεού –Λόγου. Αυτή φέρνει το χαρμόσυνο μήνυμα στην Εύα και στον Αδάμ.

Στην πορεία της ποιητικής διηγήσεως ο Ρωμανός με λυρικώτατο τρόπο τονίζει και εξαίρει το μεσιτευτικό  έργο της Θεομήτορος .

Ο ύμνος αρχίζει και μια τρυφερή σκηνή. Η Παναγία, που παρομοιάζεται σαν Άμπελος βαστάζει στην αγκαλιά της τον “αγεώργητο βότρυν “τον Χριστό .

«Τον αγεώργητον βότρυν βλαστήσασα η άμπελος ως επι κλάδων αγκάλαις εβάσταζε » .

Και ψιθυρίζοντας στο νεογέννητο βρέφος τα λόγια της αιώνιας Μητέρας, της  αειπάρθενης Μητέρας του Θεού, της Κεχαριτωμένης,  ομολογεί το ακατάληπτο της παρθενικής γέννησης (« την σφραγίδα της παρθενίας μου ορών ακατάληπτον») και διακηρύσσει την Σάρκωση του Θεού –Λόγου («κηρύττω σε άτρεπτον Λόγον σάρκα γενόμενον»).

ΟΙΚΟΣ Α

«Συ καρπός μου, συ ζωή μου ,

αφ΄ού έγνων ότι και ο ήμην ειμί. Σύ  μου Θεός ¨

την σφραγίδα της παρθενίας μου ορών ακατάληπτον

κηρύτω σε άτρεπτον Λόγον σάρκα γενόμενον.

Ουκ οίδα σποράν, οίδα σε λύτην της φθοράς.

Αγνή γαρ ειμί σου προελθόντος εξ εμού¨

ως γαρ εύρες, έλιπες μήτραν, φυλάξας σώαν αυτήν.

Δια τούτο συγχορεύει πάσα κτίσις βοώσα μοι.

Η Κεχαριτωμένη.

 

Αναγνωρίζει την μεγάλη τιμή να γίνει Δοχείο της Χάριτος, Μητέρα Θεού και Βασίλισσα του κόσμου και συγχρόνως το πρόσωπο εκείνο που ανύψωσε το ανθρώπινο γένος.

ΟΙΚΟΣ –Β-στιχ.1-6

«Ουκ αθετώ σου την Χάριν, ης έσχον πείραν, Δέσποτα.

Ουκ αμαυρώτην αξίαν, ης έτυχον τεκούσα Σε.

Του γάρ κόσμου βασιλεύω ¨.

Επειδή κράτος το σον εβάστασα γαστρί, πάντων κρατώ.

Μετεποίησας την πτωχείαν μου τη συγκαταβάσει σου.

Σεαυτόν εταπείνωσας και το γένος μου ύψωσας».

Χαίρεται και στο ξεχείλισμα της χαράς της καλεί τα επίγεια και τα ουράνια να διώξουν την λύπη  και να χαρούν μαζί της  βλέποντας την Χαρά που κρατά στα χέρια της.

ΟΙΚΟΣ –Β-στιχ.7-11

«Ευφράνθητε μοι νυν άμα, γή και ουρανός.

Τον γαρ Ποιητήν υμών βαστάζει εν χερσί.

Γηγενείς, απόθεσθε τα λυπηρά θεώμενοι την Χαράν ,

ήν εβλάστησα εκ κόλπων αμιάντων και ήκουσα

η Κεχαριτωμένη.»

Τα τρυφερά λόγια της Θεοτόκου ακούστηκαν μέχρι τον Άδη. Τα άκουσε πρώτα η Εύα μέσα στον λήθαργό της, σαν ελπιδοφόρο κελαηδισμα εαρινής χελιδόνος. Εκείνη, που ήταν η πρόξενος της πτώσης, ακούει πρώτη το μήνυμα της σωτηρίας και γεμάτη χαρά και απορία λέει στον Αδάμ να αφήσει τον «ισοθάνατον ύπνο» και να προσπαθήσει να κατανοήσει τα θαυμαστά γεγονότα που συμβαίνουν. Ήδη άκουσε την φωνή της  Παρθένου, που βλάστησε από την ρίζα του Ιεσσαί, για την οποία μίλησε και  ο προφήτης Αμώς, «την τίκτουσαν της κατάρας την λύτρωσιν» .

ΟΙΚΟΣ –Γ-στιχ.5-11

«Τις εν τοις ωσί μου νυν ήχησεν εκείνο ο ήλπιζον,

παρθένον την τίκτουσαν της κατάρας την λύτρωσιν;

Ης μόνη φωνή έλυσέ με των δυσχερών ,

και ταύτης γονή έδησε τον τρώσαντά με.

Ταύτην, ήν προέγραψεν, ο Αμώς, η ράβδος του Ιεσσαί ,

η βλαστήσασα μοι κλάδον, ου φαγούσα, ου θνήξομαι

η Κεχαριτωμένη.

 

ΟΙΚΟΣ –Δ-.στιχ.1-4.

Της χελιδόνος ακούσας κατ΄’ορθρον κελαδούσης μοι

τον ισοθάνατον ύπνον, αφείς ανάστηθι.

Ακουσόν μου της συζύγου .

Εγώ η πάλαι πτώμα προξενήσας βροτοίς νυν ανιστώ..

Ο Αδάμ τινάζει από τα βλέφαρά του τον βαρύ ύπνο και τεντώνει  το αυτί του για να ακούσει το τραγούδι της χαράς. Αλλά όταν αντιλαμβάνεται ότι πρόκειται για τραγούδι γυναίκας , θυμάται το πρώτο πάθημά του και φοβάται μήπως προετοιμάζεται με δόλιο τρόπο μια δεύτερη απάτη.

ΟΙΚΟΣ –Ε-στιχ.5-11

«Λιγυρού ακούω κελαδήματος, τερπνού μινυρίσματος¨

αλλά του μελίσματος νύν ο φθόγγος ου  τέρπει με.

Γυνή γαρ εστι ης και φοβούμαι την φωνή¨

εν πείρα ειμί¨όθεν το θήλυ δειλιώ¨

ο μεν ήχος θέγλει με ως λιγυρός, το όργανον δε δονεί, μη ως πάλαι με πλανήση επιφέρουσα όνειδος τη Κεχαριτωμένη »

Έτσι αρχίζει ένας διάλογος ανάμεσα στον Αδάμ και στην Εύα. Ο πρώτος συνεχίζει να δυσπιστεί, η δεύτερη με την γυναικεία διαίσθηση, αντιλαμβάνεται ότι κοντά είναι η σωτηρία, που πνέει ως γλυκιά αύρα και δροσίζει τον αφόρητο καύσωνα της τιμωρίας.

(« το γάρ έαρ σε έφθασε¨ Ιησούς Χριστός πνέει ως αύρα γλυκερά»).

Και όταν ο Αδάμ πείθεται πηγαίνει και βρίσκει την Θεομήτορα. Πέφτει γεμάτος δάκρυα στα πόδια της και σαν εκπρόσωπος σύμπαντος του ανθρωπίνου γένους, ικετεύει:

ΟΙΚΟΣ –Η-στιχ.1-6

«Ιδού ειμί προ ποδών σου, Παρθένε Μήτερ άμωμε,

και δι΄εμού πάν το γένος τοις ίχνεσί σου πρόσκειται.

Μη παρίδης τους τεκόντας ,

επειδή τόκος ο σος ανεγέννησε νυν τους εν φθορά¨

τον εν Αδη παλαιωθέντα με Αδάμ τον πρωτόπλαστον

οικτείρησον, θύγατερ, τον πατέρα σου στένοντα….

Τα ίδια παρακαλεί και η Εύα που έχει και πρόσθετους λόγους καθώς ακούει συνεχώς τις κατηγορίες του Αδάμ γιατί αυτή είναι η αιτία της αρχαίας κατάρας του Θεού.

Η  Θεοτόκος, βλέποντας τον Αδάμ και την Εύα, με δυσκολία συγκρατεί τα δάκρυά της. Ακούει τις παρακλήσεις των προγόνων της, τους παρηγορεί και τους διαβεβαιώνει ότι θα μεσιτεύσει στον οικτίρμονα Υιό και Θεό της ,ο οποίος φροντίζει τους ανθρώπους σαν στοργικός πατέρας.

ΟΙΚΟΣ –Ι-.στιχ.7-11

«Παύσασθε των θρήνων υμών,

και πρέσβυς υμίν γίνομαι προς τον εξ εμού,

υμείς  δε απώσασθε την συμφοράν τεκούσης μου την χαράν.

Ως γαρ πάντα τα της λύπης εκπορθήσουσα ήκω νυν

η Κεχαριτωμένη.»

…ΟΙΚΟΣ –ΙΑ-στιχ.1,5-11

Υιόν οικτίρμονα έχω και λίαν ελεήμονα….

Ως πατήρ οικτείρει υιούς αυτού, οικτείρει ο γόνος μου

τους φοβουμένους αυτόν ως Δαυίδ προεφήτευσε.

Τα δάκρυα ούν στείλαντες εκδέξασθέ με

Μεσίτιν υμών γενέσθαι προς τον εξ΄εμού¨

Χαράς γαρ παραίτιος ο γεννηθείς ο προ αιώνων Θεός .

Ησυχάσατε αλύπως¨προς αυτόν γάρ εισέρχομαι

Η Κεχαριτωμένη.

 

Στην συνέχεια η Θεομήτωρ πλησιάζει την Φάτνη και παρακαλεί τον Υιό της να σκεπάσει με την Χάρη Του τον Αδάμ και την Εύα, που εξ αιτίας του διαβόλου-φιδιού την έχασαν και γυμνώθηκαν από κάθε τιμή.

Ο Χριστός εισακούει την μητρική παράκληση .

ΟΙΚΟΣ –ΙΓ-

«Ω Μήτερ, και δια σε και δια σου σώζω αυτούς.

Ει μη σώζειν τούτους ηθέλησα, ουκ αν εν σοί ώκησα¨

Ουκ αν εκ σου έλαμψα, ουκ  αν μήτηρ μου ήκουσας.

Την φάτνην εγώ δια το γένος σου οικώ.

Mαζών δε των σων βουλόμενος νυν γαλουχώ¨

Εν αγκάλαις φέρεις με χάριν αυτών¨ όν ουχ ορά Χερουβείμ ,

Ιδού βλέπεις και βαστάζεις και ως υιόν κολακεύεις με,

Η Κεχαριτωμένη.

 

Ο εν φάτνη ανακείμενος Θεός αποκαλύπτει πλέον  ο ίδιος το μυστήριο της Θείας Οικονομίας. Η ακατάληπτος Θεία Ενανθρώπιση έγινε «γι΄αυτούς που φόρεσαν παλιά δερμάτινους χιτώνες, μίσησαν παράδεισο και αγάπησαν την φθορά, αφού έγιναν παραβάτες της ζωηφόρου εντολής. Κατέβηκα στη γη για να λάβουν αυτοί ζωή αθάνατη. Κι αν μάθεις ακόμα Σεμνή Μητέρα πως για χάρη τους σταυρώνομαι «μετά πάντων των στοιχείων δονηθήση και θρηνήσεις η Κεχαριτωμένη». Μαζί με όλα τα στοιχεία της φύσεως θα ταραχθέις και θα κλάψεις.

ΟΙΚΟΣ –ΙΔ-

Μητέρα σε εκτησάμην ο πλαστουργός της κτίσεως,

και ώσπερ βρέφος αυξάνω ο εκ τελείου τέλειος¨

τοις σπαργάνοις ενειλούμαι(=στα σπάργανα τυλίγομαι)

δια τους πάλαι χιτώνας δερματίνους φορέσαντας,

το δε σπήλαιον μοι εράσμιον δια τους μισήσαντας

τρυφήν και παράδεισον και φθοράν αγαπήσαντας

και παραβάντας την ζωηφόρον εντολήν.

Κατέβην εις γήν ,ίνα σχώσιν άφθαρτον ζωήν.

Αν δε και σταυρούσθαι με μάθης, σεμνή,

νεκρούσθαι δε αυτούς ,

Μετά πάντων των στοιχείων δονηθήση και θρηνήσεις

η Κεχαριτωμένη.

Η συνέχεια της ομιλίας του Χριστού είναι δραματική, γιατί αποκαλύπτει το μεγάλο μυστικό της Σταυρικής Θυσίας, που σαν ρομφαία θα πληγώσει την καρδιά της μάννας. Ο ίδιος διστάζει να της αποκαλύψει τόσο νωρίς τον σκοπό της Ενανθρώπισής Του, αλλά στην επιμονή της Μητέρας ούτε ο Θεός μένει ασυγκίνητος.

(ΟΙΚΟΣ ΙΕ-στιχ.7-11).

ΘΕΟΤΟΚΟΣ

:«….Ο μέλλεις τελείν τι εστί τούτο θέλω νυν μαθείν.

Μη κρύψης εμοί την απ΄αιώνος σου βουλήν.

Όλον(=τέλειον) σε εγέννησα ¨φράσον τον νουν ο έχεις περί ημάς

(=φανέρωσε το σχέδιο που έχεις για μας),

ίνα μάθω και εκ τούτου οίας έτυχον χάριτος

η Κεχαριτωμένη»

ΟΙΚΟΣ –ΙΣΤ-

ΧΡΙΣΤΟΣ:

«Νικώμαι δια τον πόθον (=από την αγάπη λυγίζω), όν έχω προς τον άνθρωπον

….εγώ δούλη και μήτερ μου ου λυπώ σε(=δεν θέλω να σε λυπήσω) .

….Τον εν ταις χερσί σου φερόμενον, τας χείρας ηλούμενον

(=να μου τρυπούν τα χέρια)

μετά μικρόν όψει με, ότι στέργω(=αγαπώ) το γένος σου.

Ον συ γαλουχείς, άλλοι ποτίσουσι χολήν.

Ον καταφιλείς, μέλλει πληρούσθαι εμπτυσμών.

Όν ζωήν εκάλεσας, έχεις ιδείν κρεμάμενον εν Σταυρώ,

και δακρύσεις ως θανόντα, αλλ΄ασπάση με αναστάντα,

η Κεχαριτωμένη.

Η δε Μαριάμ όταν άκουσε αυτά βαριαστέναξε και είπε.

-----------------------------------------------------------------------

ΟΙΚΟΣ –ΙΖ-στιχ.6-11

Θεοτόκος

« Ω βότρυς μου, μη εκθλίψωσέ σε άνομοι¨

εβλάστησά σε ¨μη όψομαι του εμού τέκνου την σφαγήν».

Και εκείνος της απάντησε με τα λόγια

Χριστός

«Παύσαι, μήτερ, κλαίουσα ο αγνοείς. Εάν γάρ μη τελεσθή

απολούνται ούτοι πάντες, υπέρ ων ικετεύεις με,

η Κεχαριτωμένη.

ΟΙΚΟΣ –ΙΗ- στιχ.1-6

Ύπνον δε νόμισον είναι τον θάνατόν μου, μήτερ μου.

Τρεις γαρ ημέρας τελέσας εν μνήματι θελήματι,

μετά ταύτα σοί ορώμαι

αναβιώσας επ΄ανακαινίσει της γης και των εκ γης.

Ταύτα, μήτερ, πάλιν ανάγγειλον,εν τούτοις πλουτίσθητι¨

Εκ τούτων βασίλευσον,δια τούτο ευφράνθητι.»

Ο ύμνος τελειώνει με την επίσκεψη της Θεοτόκου στον Αδάμ και τη Εύα, για να τους αναγγείλει το μήνυμα της μεγάλης χαράς. Έτσι ο υμνογράφος απομακρύνεται από το θέμα της Γέννησης και τελειώνει με την αιτία της Θείας Ενανθρωπήσεως, που είναι η δια του Σταυρού και της Αναστάσεως σωτηρία. Γεγονότα που είναι άμεσα συνδεδεμένα με την Θεομήτορα και τον Υιό της.

ΟΙΚΟΣ- ΙΗ-.στιχ.7-11.

Εξήλθεν ευθύς η Μαριάμ προς τον Αδάμ¨

ευαγγελισμόν φέρουσα, τη Εύα φησί.

«Τέως ησυχάσατε, όσον μικρόν¨ηκούσατε γαρ αυτού ,

άπερ είπεν υπομείναι δι΄ημάς τους βοώντας μοι ,

η Κεχαριτωμένη».