Ομολογία

Σκέψεις 

για τον 15ο κανόνα της ΑΒ Συνόδου.

πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Αθανασίου

Στην εκκλησιαστική ορολογία, με τον όρο Ιεροί κανόνες ή Εκκλησιαστικοί κανόνες ή απλά Κανόνες, αναφερόμαστε σε όλες εκείνες τις διατάξεις, οι οποίες θεσπίσθηκαν ή υιοθετήθηκαν από την Εκκλησία και αφορούν στην ορθή διοργάνωση, διατήρηση, διάδοση και δραστηριότητα της Εκκλησίας συνολικά και στην ορθή και αυθεντική κατά Χριστό ζωή των πιστών-μελών της Εκκλησίας διά μέσου αυτής.

Ως προς την εφαρμογή των Ιερών Κανόνων, "δύο είδη κυβερνήσεως ευρίσκονται εν τη του Χριστού Αγία Εκκλησία και το μεν πρώτον είδος, ονομάζεται Ακρίβεια, το δε άλλο, ονομάζεται Οικονομία, και συγκατάβασις". (Νικοδήμου Αγιορείτου, Πηδάλιον (ακριβής ανατύπωσις της γ' εκδόσεως του 1864), εκδ. Βασ. Ρηγόπουλου, Θεσσαλονίκη 2003, σελ. ιθ΄

Με τον όρο Ακρίβεια, αναφερόμαστε στη συνεπή τήρηση της αυθεντικής εκκλησιαστικής παραδόσεως, με την πιστή αποδοχή, διαφύλαξη και εφαρμογή των δογμάτων της πίστεως και των κανόνων της τάξεως και ζωής. Σκοπός της ακριβείας δεν είναι άλλος παρά η οικοδομή και η σωτηρία των πιστών.

Η αυθεντική εκκλησιαστική παράδοση είναι επίσημα επικυρωμένη από Οικουμενικές Συνόδους και αποτελεί τη βάση της Ορθοδοξίας και Ορθοπραξίας, και η Ακρίβεια αποτελεί το κριτήριο, βάσει του οποίου θα κρίνει κανείς την πίστη, τους λόγους, τις πράξεις και τα βιώματα, είτε τα δικά του, είτε των άλλων, ώστε να βρίσκεται διαρκώς, όσο είναι δυνατό εγγύτερα στο ορθό.

Εκτός όμως από την Ακρίβεια της εφαρμογής των Ιερών Κανόνων, η Εκκλησία αναγνωρίζει και τη λεγόμενη Οικονομία. Όπως αναφέρει ο 88ος κανόνας της Πενθέκτης Οικουμενικής Συνόδου: "διδασκόμαστε ότι το Σάββατο έγινε για τον άνθρωπο, επομένως πρέπει να θεωρείται προτιμότερη απ' όλα η σωτηρία και η ακεραιότητα του ανθρώπου."[ Πρόδρομος Ι. Ακανθόπουλος, Κώδικας Ιερών Κανόνων (Κείμενο - Ερμηνεία - Σχόλια), έκδ. Γ', Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2006, σελ. 159.].

Αυτό σημαίνει, ότι σε περιπτώσεις που η αυστηρή τήρηση ενός κανόνα, σε κάποια δεδομένη περίπτωση, εμποδίζει την επίτευξη του σπουδαίου σκοπού της σωτηρίας, τότε είναι δυνατό, να εξετάσει η Εκκλησία, μήπως η προσωρινή αναστολή του εν λόγω κανόνα συμβάλλει στην επιτυχία του επιδιωκόμενου σκοπού. Εάν αυτό όντως συμβαίνει, τότε η εφαρμογή του μέτρου της εκκλησιαστικής Οικονομίας αποτελεί τον ορθό δρόμο, μέσω του οποίου θα   οδηγηθεί ο άνθρωπος στη Σωτηρία. Ασφαλώς, κάθε πρόσκαιρη ή μή, παρέκκλιση, θα πρέπει να μην οδηγεί εκτός των δογματικών ορίων της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Αν όλα τα παραπάνω συμβαίνουν, τότε πράγματι, τα "δύω είδη κυβερνήσεως" αποτελούν τις δύο όψεις της ίδιας ποιμαντικής διακονίας και εξουσίας της Εκκλησίας, εφόσον και η οικονομία και η ακρίβεια επιτυγχάνουν τελικά τον ύψιστο σκοπό της Σωτηρίας.

Επειδή αρκετοί ορθόδοξοι χριστιανοί προβληματίζονται για την εφαρμογή του 15ου κανόνα της ΑΒ Συνόδου, (δυνητικότητα ή υποχρεωτικότητα) παρουσιάζω ορισμένες σκέψεις πάνω σε αντιρρήσεις που διατυπώθηκαν.

Η τέταρτη παράγραφος του 15ου Καν. ΑΒ Συν. ορίζει: 

«Διότι, όσοι απομακρύνονται από την κοινωνία με τον πρόεδρό τους (Πατριάρχη, Μητροπολίτη, επίσκοπο), εξαιτίας κάποιας αίρεσης, η οποία έχει καταδικαστεί από τις Άγιες Συνόδους ή τους Πατέρες, ενώ δηλαδή ο πρόεδρός τους διακηρύσσει δημόσια και διδάσκει ανοικτά την αίρεση στην εκκλησία, τούτοι όχι μόνο δεν πρέπει να υποβληθούν στην προβλεπόμενη από τους κανόνες ποινή, επειδή αποτειχίζονται από την κοινωνία με τον καλούμενο επίσκοπο πριν τη συνοδική κρίση του, αλλά και πρέπει να αξιωθούν της πρέπουσας στους Ορθοδόξους τιμής. Διότι δεν καταδίκασαν επισκόπους, αλλά ψευδοεπισκόπους και ψευδοδιδασκάλους και δεν κατατεμάχισαν την ενότητα της Εκκλησίας με σχίσμα, αλλά φρόντισαν να αποφύγει η Εκκλησία σχίσματα και διαιρέσεις».

Η διακοπή της εκκλησιαστικής κοινωνίας (ή αποτείχιση) των κληρικών με την προϊσταμένη τους αρχή εκφράζεται κυρίως με τη διακοπή του μνημοσύνου του φορέα αυτής της αρχής. Βεβαίως, η εν λόγω διακοπή της εκκλησιαστικής κοινωνίας συμπεριλαμβάνει και άλλες εκδηλώσεις διακοπής της, που είναι: 

α) η εν Κυρίω υπακοή τους σε αυτήν την αρχή, επειδή ο φορέας της

έπαυσε να ορθοτομεί τον Λόγο της Αληθείας, ή να συμμορφώνεται με την κανονική τάξη της Εκκλησίας. Η διακοπή της εκκλησιαστικής κοινωνίας επιβάλλεται υποχρεωτικά στους κληρικούς, μόνο στις περιπτώσεις δημόσιας και ανοικτής κήρυξης αιρέσεως στην εκκλησία από επίσκοπο ή προκαθήμενο ή σύνοδο, σύμφωνα με τον 15ο Καν., εδ. 4, ΑΒ Συν., καθώς και σύμφωνα με τα,

κατά την Αγία Γραφή και την Ιερά Παράδοση, πρότυπα της εφαρμογής αυτών των Κανόνων από τους Ομολογητές Αγίους της Εκκλησίας. 

Σημειωτέον ότι εσφαλμένα και πλανεμένα  ισχυρίζεται στο βιβλίο του «Τα δύο άκρα» ο μακαριστός π. Επιφάνιος Θεοδωρόπουλος, ότι ο 15ος, παρ. 4, Καν. ΑΒ Συν. είναι δυνητικής εφαρμογής και για το λόγο ότι οι ιεροί κανόνες είναι οι νόμοι της Εκκλησίας και οι νόμοι εν γένει, είτε της Πολιτείας, είτε της Εκκλησίας ουδέποτε είναι δυνητικής εφαρμογής, δεδομένου ότι έτσι αυτοκαταργούνται. Αντιθέτως, η εν λόγω παύση κοινωνίας απαγορεύεται σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση, κατά τους Κανόνες 13ο, 14ο και 15ο,  παράγραφοι 1-2, της ΑΒ Συν., πλην της περιπτώσεως της προφανούς παραβάσεως της κανονικής τάξεως, σύμφωνα με τον 31ο Αποστ. Καν.

Στις διάφορες ερμηνείες του 15^ου Κανόνα της ΑΒ συνόδου είναι και οι  ερμηνείες του Κανονολόγου Σέρβου Επισκόπου Νικοδήμου Μίλας και του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτη.

Ερμηνεία του Κανονολόγου Σέρβου Επισκόπου Νικοδήμου Μίλας (19ος αιώνας):
«Ο κανόνας αυτός είναι συμπλήρωμα του ΙΓ΄και του ΙΔ΄ Κανόνα της παρούσας Συνόδου. Επιτάσσει δε ότι πρέπει να υφίσταται η σχέση εκείνη του μεν πρεσβυτέρου προς τον επίσκοπο, του δε επισκόπου προς τον μητροπολίτη. Πολύ περισσότερο πρέπει να υπάρχει η σχέση αυτή προς τον πατριάρχη, την κανονική υπακοή στον οποίο οφείλουν όλοι: οι επίσκοποι, οι πρεσβύτεροι και οι λοιποί κληρικοί του πατριαρχείου αυτού.
Καθορίζοντας αυτά για την υπακοή προς τον πατριάρχη, ο κανόνας κάνει γενική παρατήρηση και για τους τρεις (ΙΓ΄- ΙΕ΄) Κανόνες, με την οποία λέγει ότι οι προβλεπόμενες διατάξεις ισχύουν μόνον στην περίπτωση κατά την οποία υπεισάγονται σχίσματα εξαιτίας κάποιων αναπόδεικτων παραβάσεων του πατριάρχη, του μητροπολίτη και του επισκόπου.
Αν όμως κάποιος επίσκοπος ή μητροπολίτης ή πατριάρχης αρχίσει να διακηρύσσει δημοσίως στην εκκλησία κάποια αιρετική διδασκαλία, η οποία αντίκειται στην Ορθοδοξία, τότε οι προαναφερθέντες έχουν δικαίωμα και συγχρόνως και υποχρέωση να αποτειχιστούν αμέσως από τον επίσκοπο, μητροπολίτη, και πατριάρχη εκείνο. Γι’ αυτό όχι μόνον δεν πρέπει να υποβληθούν σε κανονική ποινή, αλλά πρέπει ακόμη και να επαινεθούν. Διότι με αυτήν την αποτείχιση δεν κατέκριναν και δεν επαναστάτησαν εναντίον των νόμιμων επισκόπων, αλλά εναντίον των ψευδοεπισκόπων και ψευδοδιδασκάλων. Ούτε και δημιούργησαν έτσι σχίσμα στην Εκκλησία, αλλά αντιθέτως απάλλαξαν την Εκκλησία, ενόσω μπόρεσαν, από το σχίσμα και τη διαίρεση (Οι Κανόνες της Ορθοδόξου Εκκλησίας με ερμηνεία, ΙΙ Novi Sad 189, σ. 290-291. Επίσης, ).

Ερμηνεία του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτη

«… Εάν οι ρηθέντες πρόεδροι (Πατριάρχης-Μητροπολίτης-Επίσκοπος)  είναι αιρετικοί, και την αίρεσιν αυτών κηρύττουσι παρρησία, και δια τούτο χωρίζονται οι εις αυτούς υποκείμενοι, και προ του να γένη ακόμη συνοδική κρίσις περί της αιρέσεως ταύτης, οι χωριζόμενοι αυτοί, όχι μόνον δια τον χωρισμόν δεν καταδικάζονται, αλλά και τιμής της πρεπούσης, ως Ορθόδοξοι, είναι άξιοι, επειδή, όχι σχίσμα επροξένησαν εις την Εκκλησίαν με τον χωρισμόν αυτόν, αλλά μάλλον ηλευθέρωσαν την Εκκλησίαν από το σχίσμα και την αίρεσιν των ψευδεπισκόπων αυτών. Όρα και τον λα΄ Αποστολικόν Κανόνα».

Ο 31ος Αποστ. Καν. επιβάλλει υποχρεωτικά τη διακοπή εκκλησιαστικής κοινωνίας κληρικών, μοναχών και λαϊκών σε δύο περιπτώσεις: 1) λόγω προφανούς αιρέσεως, δηλ. προφανούς διακηρύξεως αιρέσεως ή προφανούς συμβιβασμού με αυτήν ή 2) λόγω προφανούς παραβάσεως της κανονικής τάξεως από τον επιχώριο επίσκοπο. Η διακοπή κοινωνίας σε αυτές τις περιπτώσεις συνδέεται με πήξη ιδίου θυσιαστηρίου (δηλ. σύσταση ευκτήριου οίκου και εγκαινιασμό αγίας τράπεζας) ή με την ιδιαίτερη σύναξη των διακοψάντων την κοινωνία πιστών, χωρίς την άδεια, και στις δύο περιπτώσεις, του προφανώς αιρετικού ή αδίκου επιχώριου επισκόπου, πριν τη συνοδική κρίση του.

Με βάση τα παραπάνω αναγραφέντα προκύπτει η εξής ένσταση: «Ο Νικόδημος Μίλας δεν είναι άγιος της Εκκλησίας. Ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας και ερμηνευτής των ιερών Κανόνων πουθενά δεν λέει ότι η αποτείχιση είναι υποχρεωτική.

Γιατί να αφήσουμε τον άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη που πουθενά δεν λέει ότι η αποτείχιση είναι υποχρεωτική και να τρέξουμε στον μη άγιο Νικόδημο Μίλα».

Στην ένσταση αυτή απαντάμε ως εξής:

1. Το Πανάγιο Πνεύμα θέσπισε το Σύνταγμα των Ιερών Κανόνων της Αγίας Εκκλησίας, συμπεριλαμβανομένου και του 15ου της ΑΒ Συνόδου το 830.μ.χ. για να κρατάει τα στεγανά της ανόθευτης Αγίας Στρατευόμενης Εκκλησίας, από τις αιρέσεις, δηλαδή τις μολύνσεις και τις ακαθαρσίες.

2. Όποιος διαστρεβλώνει την Αλήθεια, γίνεται βλάσφημος κατά Του Παναγίου Πνεύματος, και ονομάζεται αιρετικός.

3. Ο 15ος κανόνας δεν έγινε για να μνημονεύεται ο αιρετικός αλλά για την προστασία της πίστης από τον αιρετικό.

4. Ο αιρετικός ακόμα και αν είναι επίσκοπος δεν πρέπει να μνημονεύεται. Όσοι αποδέχονται τη δυνητικότητα του κανόνα είναι σαν να λένε ότι υπάρχουν εκκλησιαστικοί κανόνες που επιτρέπουν τη μνημόνευση αιρετικών!!!!!!!!!!!!!!!!!!!

5. Ο 15ος κανόνας της Πρωτοδευτέρας Συνόδου χωρίζει τους πιστούς σε δύο παρατάξεις. Στην παράταξη που κοινωνεί με τους Αληθινούς Επισκόπους και στην παράταξη που κοινωνεί με τους Ψευδεπισκόπους. Όσοι ακολουθούν τους Αληθινούς Επισκόπους είναι Ορθόδοξοι και αποτελούν την Αληθινή Εκκλησία του Χριστού και όσοι ακολουθούν τους Ψευδεπισκόπους είναι Ψευδορθόδοξοι και αποτελούν την Ψευδεκκλησία.

6. Σχισματικοί είναι αυτοί που αποσχίζονται από Ορθοδόξους και αυτοί που αποσχίζονται από την Αλήθεια της Εκκλησίας (οι αιρετικοί). Σχισματικοί δεν είναι αυτοί που αποσχίζονται από αιρετικούς. Αυτοί είναι Ορθόδοξοι και αυτή η πράξη  είναι επαινετή. Αυτούς επαινεί ο 15ος κανόνας της Πρωτοδευτέρας Συνόδου. Γιατί αυτοί δεν σχίζουν την Εκκλησία, σχίζουν την αίρεση. Αυτοί ενώνουν την Εκκλησία και την  ελευθερώνουν από τους αιρετικούς.

7.  Ο όρος «καλούμενος επίσκοπος» ταυτίζεται με εκείνον «ψευδοεπίσκοπος ή ψευδοδιδάσκαλος» και μάλιστα οι δύο αυτοί ταυτόσημοι όροι χρησιμοποιούνται πριν την καταδίκη του από σύνοδο για αίρεση. «Καλούμενος επίσκοπος ή ψευδοεπίσκοπος και ψευδοδιδάσκαλος» είναι εκείνος που είναι χειροτονημένος επίσκοπος και φέρει τον τίτλο του επισκόπου (επίσκοπος κατ’ όνομα).

--------------------------------------------------------------------------

O Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς αναιρεί την αιρετική θέση «όπου επίσκοπος (ανεξαρτήτως της αιρέσεώς του), εκεί εκκλησία», αντί της Ορθόδοξης θέσεως «όπου Χριστός, η Αλήθεια, εκπροσωπούμενος από τον επίσκοπο τον ορθοτομούντα τον Λόγο της Αληθείας (αν υπάρχει), εκεί η Εκκλησία», ως εξής:

 «Αλλά νομίζω ότι ο τόσο αδιάντροπα γράφοντας και διαδίδοντας σε όλους αδίστακτα τόσο πολλά ψεύδη, θα έλεγε εύκολα και τούτο, ότι μόνος αυτός ήταν η σύνοδος, επειδή και πολλές φορές λέγει ότι εκκλησία είναι μόνον αυτός και ό,τι θεωρήσει αυτός ορθό και πει, λέγει ότι θεωρεί ορθό και αποφαίνεται όλη η Εκκλησία. Και αν δεν συμφωνήσει κάποιος ευθύς αμέσως προς οτιδήποτε, ακόμη και πολύ ασύμφορο στον ίδιο και απίθανο, αυτός είναι ο εντελώς απειθής και ανυπάκουος σε ολόκληρη την Εκκλησία. Έτσι άλλωστε επιμένει να καλεί και εμάς ανυπότακτους και αλλοτρίους της Εκκλησίας, επειδή αρνούμαστε να δυσσεβούμε, όπως αυτός απαιτεί… Αυτός εδώ, λοιπόν, πώς δεν θα πει εύκολα ότι μόνος αυτός ήταν η μεγίστη εκείνη σύνοδος, ώστε να είναι ανεξέλεγκτος, οτιδήποτε και αν πλάσσει και συγγράψει εναντίον μας ως δήθεν από εκείνη;» (ΕΠΕ, 3, 590).

Ο μαθητής του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, μοναχός Ιωσήφ ο Καλόθετος, ακολουθώντας την εκκλησιολογική διδασκαλία του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά και των προγενεστέρων του Αγίων Πατέρων:

α) ∆ιακρίνει την Εκκλησία του Χριστού, των Αποστόλων και των Μαρτύρων από τη νέα λεγόμενη εκκλησία που ιδρύεται, εξαιτίας της αποστασίας τους, από τους επισκόπους που ασπάζονται αίρεση, οι οποίοι θεωρούν εσφαλμένα, ότι η δική τους είναι η Εκκλησία. Αυτή η νέα

λεγόμενη εκκλησία της αιρέσεως είναι πλανεμένη και αποκόπτει τους κοινωνούντες με αυτήν από τον Θεό. ∆ηλαδή, η θεσμική εκκλησία (ή αυτοκέφαλη εκκλησία), όταν ελέγχεται από αιρετικούς επισκόπους, αποσχίζεται αιρετικά από την Εκκλησία του Χριστού, των Αποστόλων

και των Μαρτύρων.

β) Σημειώνει ότι τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της Εκκλησίας είναι α) η ανυπαρξία οποιασδήποτε αιρετικής διδασκαλίας και β) η καθαρότητα των δογμάτων των θεοφόρων Αγίων.

γ) ∆ιευκρινίζει ότι η διακοπή της κοινωνίας με τους αιρετικούς επισκόπους (ή ψευδοεπισκόπους) αποσκοπεί α) στην αποτροπή της κοινωνίας με τη νέα λεγόμενη εκκλησία που ιδρύεται, εξαιτίας της αποστασίας τους, από αυτούς, και β) στην παραμονή των πιστών στην

Εκκλησία του Χριστού, των Αποστόλων και των Μαρτύρων.

δ) Τονίζει ότι αίρεται η υποχρέωση εν Κυρίω υπακοής των Ορθοδόξων πιστών σε επισκόπους που υιοθέτησαν αίρεση, και στους κοινωνούντες με αυτούς κληρικούς.

ε) Αναφέρει ότι, όποιος Ορθόδοξος συγχωρήσει αιρετικό πριν αυτός μετανοήσει και επιστρέψει από την αίρεση στην ορθή πίστη, δεν συγχωρείται από τον Θεό και αμαρτάνει διπλά. Πρώτον, διότι τον συγχωρεί πριν μετανοήσει και επιστρέψει στον Θεό. Και δεύτερον, διότι παριστάνει ότι είναι φιλανθρωπότερος από τον Θεό.

Οι ερμηνείες που αναφέρθηκαν παραπάνω είναι σύμφωνες με την Αγία Γραφή και την πρακτική των Αγίων της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Μερικά χαρακτηριστικά χωρία είναι τα παρακάτω:

«Ει τις υμάς ευαγγελίζεται παρ’ ο παρελάβετε, ανάθεμα έστω» (Γαλ. 1:8-9)•

«οίτινες την υγιή πίστιν προσποιούνται ομολογείν, κοινωνούσι δε τοις ετερόφροσι, τους τοιούτους, ει μετά παραγγελίαν μη αποστώσι, μη μόνον ακοινωνήτους έχειν, αλλά μηδέ αδελφούς ονομάζειν» (Μεγάλου Βασιλείου, P.G. 160, σ. 101).

«Πας ο λέγων, φησί, παρά τα διατεταγμένα, καν αξιόπιστος η, καν νηστεύη, καν παρθενεύη, καν σημεία ποιή, καν προφητεύη, λύκος σοι φαινέσθω εν προβάτου δορά προβάτων φθοράν κατεργαζόμενος» (Αγίου Ιγνατίου του Θεοφόρου, P.G. 160, σ. 101).

«παραγγελίαν γαρ έχομεν εξ αυτού του αποστόλου [Γαλ. 1:8], παρ’ ο παρελάβομεν, παρ’ ο οι κανόνες των κατά καιρούς συνόδων καθολικών τε και τοπικών, εάν τις δογματίζη ή προστάσση ποιείν ημάς, απαράδεκτον αυτόν έχειν, μηδέ λογίζεσθαι αυτόν εν κλήρω αγίων» (Αγίου Θεοδώρου του Στουδίτου, Έργα, τ. 3, Επιστολαί, Εκδ. Ορθοδόξου Κυψέλης, Θεσ/νίκη 1987, σ. 109).

«εχθρούς γαρ Θεού ο Χρυσόστομος, ου μόνον τους αιρετικούς, αλλά και τους τοις τοιούτοις κοινωνούντας, μεγάλη και πολλή τη φωνή απεφήνατο» (Αγίου Θεοδώρου του Στουδίτου, P.G. 99, σ. 1049).

«οι μεν τέλεον περί την πίστιν εναυάγησαν• οι δε, ει και τοις λογισμοίς ου κατεποντίσθησαν, όμως τη κοινωνία της αιρέσεως συνόλλυνται» (Αγίου Θεοδώρου του Στουδίτου, P.G. 99, σ. 1164 Α).

Ο Άγιος Μάρκος Ευγενικός, συνοψίζων άριστα την ’Ορθόδοξον διδασκαλίαν της αποτειχίσεως, λέγει: «Άπαντες οι της Εκκλησίας διδάσκαλοι, πάσαι αι Σύνοδοι και πάσαι αι θείαι Γραφαί φεύγειν τους ετερόφρονας παραινούσι και της αυτών κοινωνίας διίστασθαι» (P.G. 160, σ. 101).

------------------------------------------------------------------------