Ομολογία

 

Γενικά συμπεράσματα για την Β Βατικάνειο Σύνοδο και ένας προβληματισμός

(τελευταίο)

πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου (χημικού).

 

Δημοσιεύουμε σήμερα το τελευταίο άρθρο, που αφορά την εκλαϊκευμένη παρουσίαση αποφάσεων  της Β Βατικάνειας Συνόδου. Ευχαριστούμε τον δωρεοδότη Θεό, γιατί μας αξίωσε να παρουσιάσουμε, με όσο το δυνατόν εκλαϊκευμένο τρόπο, ένα πολύ δύσκολο θέμα για το οποίο χρειάστηκε αρκετός κόπος, χρόνος  και μελέτη. Όσοι  κινούμαστε στον αντιοικουμενιστικό χώρο βλέπουμε ότι υπάρχει σοβαρό έλλειμα ορθόδοξης κατήχησης και ενημέρωσης στο χριστεπώνυμο πλήρωμα. Η καταγραφή ΜΟΝΟ των οικουμενιστικών πρακτικών και γεγονότων καθώς και η καταδίκη  τους  δεν προάγει τον συνειδητοποιημένο  αντι-οικουμενιστικό αγώνα . Έτσι  τα άρθρα αυτά γράφτηκαν και δημοσιεύτηκαν  ως βασικό υλικό της αντι-οικουμενιστικής κατήχησης, ώστε οι ενδιαφερόμενοι να κατανοούν καλύτερα  τα συμβαίνοντα στον εκκλησιαστικό χώρο. Ιδιαίτερα σήμερα που η αίρεση του Οικουμενισμού κυριολεκτικά καλπάζει ανενόχλητη και η ένωση Ορθοδοξίας και Παπισμού βρίσκεται προ των πυλών, με άγνωστους για τους πολλούς όρους και προϋποθέσεις. Η Β Βατικάνειος Σύνοδος όμως  μας αποκάλυψε αρκετά με την μελέτη των αποφάσεών της.

Το θέμα της Β Βατικάνειας Συνόδου και η σχέση της με τα συμβαίνοντα στον εκκλησιαστικό χώρο, δεν εξαντλήθηκε με τα δημοσιευμένα άρθρα. Η Σύνοδος αυτή θα μας απασχολήσει και σε μελλοντικές δημοσιεύσεις.

Αυτό όμως  που πρέπει οπωσδήποτε να συνειδητοποιήσουμε είναι  ότι  στους λεγόμενους θεολογικούς διαλόγους  η Β Βατικάνειος έπαιξε ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΑΤΟ ΡΟΛΟ και οι παπικοί δεν έκαναν τίποτε περισσότερο και τίποτε λιγότερο, από το να εφαρμόζουν τις συνοδικές αποφάσεις της.

Αλλά και οι εκ των Ορθοδόξων  Οικουμενιστές, (Πατριάρχες, Αρχιεπίσκοποι και οι παρατρεχάμενοί τους), δεν κάνουν τίποτε περισσότερο και τίποτε λιγότερο, από το ευθυγραμμίζονται με ένα δουλικό τρόπο πάνω στις ίδιες αποφάσεις. Το ερώτημα είναι τί κάνουμε εμείς, οι Ορθόδοξοι και συγκεκριμένα, όσοι δεν έχουν ακόμη διαποτιστεί από το θανατηφόρο δηλητήριο του Οικουμενισμού. Εκείνοι, (οι Παπικοί), είναι τουλάχιστον ειλικρινείς και συνεπείς με την κακόδοξη Εκκλησιολογία τους και την εφαρμόζουν κατά γράμμα. Εμείς είμαστε το ίδιο ειλικρινείς και συνεπείς με την Ορθοδοξία μας; Είμαστε πρόθυμοι να εφαρμόσουμε με πιστότητα και συνέπεια την Ορθόδοξη Εκκλησιολογία μας; Να βαδίσουμε πάνω στα χνάρια των αγίων Πατέρων μας, κάνοντας θυσίες, για να διαφυλάξουμε ως κόρη οφθαλμού την φιλτάτη Ορθοδοξία μας όπως το διακήρυξε ο Ιωσήφ ο Βρυένιος;;;

Ουκ αρνησόμεθά σε, φίλη Ορθοδοξία· ου ψευσόμεθά σου πατροπαράδοτον σέβας· εν σοι εγεννήθημεν, και σοι ζώμεν, και εν σοι κοιμηθησόμεθα· ει δε καλέσει καιρός, και μυριάκις υπέρ σου τεθνηξόμεθα.

 

Γενικά συμπεράσματα

Το ληστρικό ψευδοσυνέδριο του Βατικανού (1962-1965), η 24η «οικουμενική σύνοδος» των Λατίνων, επικαιροποίησε και ανέπτυξε στα χρόνια μας τις αιρέσεις και κακοδοξίες του εκπεσόντος Πατριαρχείου της Δύσεως με τους 16 όρους και διατάγματά του, εκκοσμικεύοντας πλήρως τον παπισμό, ως δήθεν πνευματικό εφαλτήριο για την κατανόηση του συγχρόνου κόσμου και ως δήθεν έκφραση της συνειδήσεως της Εκκλησίας.

Ο Ιωάννης Καρμίρης, αναφερόμενος σε αυτή την  παπική επισκοπική σύνοδο, γράφει : «Καθ’ ημάς θα πρόκειται περί συμβουλίου τινός και ουχί περί αληθούς εν ορθοδόξω εννοία συνόδου, ήτις δεν θα παρουσιάση πραγματικόν τι και αληθές Signum Collegialitatis (=σημείο συλλογικότητος), εφ’ όσον ο πάπας μόνος θα ορίζει, εάν και πότε θα συγκροτήται η σύνοδος αύτη, ποία θα είναι η ημερησία διάταξις αυτής εκάστοτε και μέχρι τινός, ποίαι ίσως θα είναι και αι αποφάσεις αυτής, αίτινες άλλως τε θα έχωσι συμβουλευτικόν μόνον χαρακτήρα, ενώ ο πάπας συγκεντροί εις χείρας του πάσας τας εξουσίας και είναι φορεύς και όργανον εκφράσεως του αλαθήτου της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας». Η θεσπισθείσα αρχή της συλλογικότητος των επισκόπων από την Β΄ Βατικανή καθόλου δεν μείωσε την ισχύ του παπικού πρωτείου. Ο ίδιος ο Καρμίρης επισημαίνει επ’ αυτού : «Το παπικόν πρωτείον ου μόνον δεν μειούται διά του επιχειρουμένου δογματικού περί των επισκόπων καθορισμού, αλλ’ απεναντίας ενισχύεται και εξυψούται περισσότερον, μέχρι του σημείου μάλιστα, ώστε υπό τινών υμνητών εν τη Συνόδω του παπικού αξιώματος αφίνετο, ως ελέχθη, να δημιουργηθή η υπόνοια ότι κεφαλή της Εκκλησίας δεν είναι πλέον ο Χριστός, αλλ’ ο Πέτρος και μέσω αυτού ο πάπας»!
Όσον αφορά τα ανοίγματά της, «πρόκειται περί μεταβολής της εξωτερικής πολιτικής και εμφανίσεως της «Εκκλησίας» της Ρώμης, ουχί δε περί εσωτερικής μεταβολής εν τη διδασκαλία αυτής». Την αμετακίνητη εμμονή του παπισμού στα δόγματά του βεβαιώνουν κατά καιρούς οι «πάπες» της Ρώμης. Ο πρωτεργάτης και εμπνευστής της Β΄ Βατικανείου Συνόδου «πάπας» και νυν ψευδοάγιος του Βατικανού Ιωάννης ΚΓ΄ στην Εγκύκλιο Επιστολή του «Ad Petri Cathedram» δίνει τον σκοπό της Συνόδου και λέει : «Ασφαλώς θα αποτελέσει θαυμαστήν μαρτυρίαν απηθείας, ενότητος και αγάπης, ως ελπίζομεν, διά όσους διατελούν εν διαστάσει μετά της Αποστολικής Έδρας, της Ρώμης, και θα είναι ευχάριστος η πρόσκλησις προς αναζήτησιν της ενότητος υπέρ της οποίας ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός απέτεινε θερμήν ευχήν προς τον Ουράνιόν του Πατέρα». Ο «πάπας» Παύλος ΣΤ’ με την πρώτη, μετά την εκλογή του, εγκύκλιο «Ecclesi amsuam» (6-8-1965) διαρκούσης της Β’ Βατικανείου δήλωνε : «απατώνται όσοι πιστεύουσιν, ότι ημείς θα αποστώμεν των προνομίων ημών, τα οποία θεόθεν εδόθησαν διά του αποστόλου Πέτρου». Και ο «πάπας» Ιωάννης Παύλος Β’ με την εγκύκλιό του «Lumen Orientalis» (25-3-1995) κινείται στην ίδια γραμμή, όπως σχολιάζει ο μακαριστός καθηγητής Ιωάννης Παναγόπουλος :  «Η εγκύκλιος επανέρχεται με αδιαλλαξία και ακαμψία στις διακηρύξεις περί Οικουμενισμού της Β’ Βατικανής Συνόδου... Κάθε συζήτηση για την εκκλησιαστική ενότητα προϋποθέτει την άνευ όρων αποδοχή του παπικού πρωτείου, το οποίο ο Θεός ίδρυσε “ως παντοτεινή και ορατή αρχή και θεμέλιο ενότητας’’». Παρόμοιες θέσεις διατυπώνονται και στην παπική εγκύκλιο «Ut Unum Sint» (Ίνα ώσιν εν).

Ο πανοσιολογιώτατος αρχιμανδρίτης κυρός Σπυρίδων Μπιλάλης υπογραμμίζει ότι «όλαι αι θύραι της συνόδου εκλείσθησαν ερμητικώς προς την ορθόδοξον θεολογίαν. Το πνεύμα των μεγάλων Πατέρων Ανατολής και Δύσεως δεν επεφέρετο επί της Β΄ Βατικανής συνόδου. Τον λόγον, κατά την διατύπωσιν της αυθεντικής ρωμαιοκαθολικής διδασκαλίας, είχεν και πάλιν η σχολαστική θεολογία της Δύσεως»[  ΑΡΧΙΜ. ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΜΠΙΛΑΛΗΣ, Ορθοδοξία και Παπισμός. Κριτική του Παπισμού, τ. Α΄, εκδ. Ορθοδόξου Τύπου, Αθήναι 1969, σ. 390.].

Η Β Βατικάνειος Σύνοδος υιοθέτησε την κακόδοξη οικουμενιστική θεωρία περί «διηρημένης Εκκλησίας», σύμφωνα με την οποία, η Εκκλησία είναι Μία και συγχρόνως διηρημένη σε επί μέρους «εκκλησίες», όχι τοπικές, αλλά ομολογιακές και δογματικές και χρήζει ενώσεως. Πώς είναι δυνατόν, η Εκκλησία, που περιλαμβάνει εννοιολογικά το όλον, ως Μία, Αγία, Καθολική και Αποστολική, όπως ομολογούμε στο Σύμβολο της Πίστεως, ταυτοχρόνως να βρίσκεται «εν ετέρα μορφή» και κάπου αλλού; Άραγε, «μεμέρισται ο Χριστός»;;;;

«Η Β-Β.Σ  δημιούργησε μια νέα εκκλησιολογική θεωρία, με επιρροή της Οικουμενικής κινήσεως, και η οποία έχει τρία χαρακτηριστικά γνωρίσματα.

Το πρώτο γνώρισμα είναι η διακήρυξη της «οικουμενικής αδελφότητας Χριστιανών» και μάλιστα «η αδελφοσύνη έχει μυστηριακό χαρακτήρα», γίνεται δε λόγος για «Εκκλησίες και Εκκλησιαστικές κοινότητες» που είναι φορείς Χάριτος και έχουν «μέσα σωτηρίας».

Το δεύτερο χαρακτηριστικό γνώρισμα είναι ότι εγκατέλειψε την έως τότε «αποκλειστική ταύτιση της Εκκλησίας του Χριστού και της Ρωμαιο-καθολικής Εκκλησίας» και υποστήριξε ότι η μία και Μόνη Εκκλησία του Χριστού είναι παρούσα έστω και ατελώς και στις εκτός της «Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας» εκκλησιαστικές κοινότητες.

Τρίτο βασικό χαρακτηριστικό γνώρισμα είναι ότι μεταξύ των βαπτιζομένων υπάρχει μια θεμελιώδης ενότητα, η κοινωνία communio, «η communio εκκλησιολογία, η ευχαριστιακή κοινωνία», «εις τύπον της εικόνας της Τριάδος, εις τύπον της τριαδικής communio».

Έτσι, διαμορφώθηκαν τέσσερα επίπεδα μιας πυραμίδας, ήτοι η αναγνώριση του Βαπτίσματος των σχισματικών και αιρετικών, η αναγνώριση της ενεργείας του Αγίου Πνεύματος μεταξύ των σχισματικών και αιρετικών, η αναγνώριση της Una Sancta, της Μίας Εκκλησίας που συγκροτείται «από την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και από τις κοινότητες των σχισματικών και αιρετικών».

Ο σκοπός της αποφάσεως της Συνόδου αυτής ήταν εκσυγχρονιστικός και ποιμαντικός, αλλά και να οδηγηθούν οι Ρωμαιοκαθολικοί στην οικουμενική κίνηση».(π.Πέτρος Χίρς).

«Η Β΄ Βατικάνειος Σύνοδος, όχι μόνο σχετικοποιεί και νοθεύει την αλήθεια, που είναι το πρόσωπο του Θεανθρώπου Χριστού, αλλά το εκριζώνει θα λέγαμε εκ βάθρων, προβάλλοντας έναν ανθρωποκεντρισμό-ουμανισμό, που έχει τις βάσεις του στον δογματικό μινιμαλισμό κατά τον Άγιο Ιουστίνο Πόποβιτς. Με άλλα λόγια η «θεολογία της απελευθέρωσης», πάνω στο πνεύμα της οποίας κινήθηκε το Βατικανό καθ’ όλη την δεκαετία του ’60, για τους Ορθοδόξους δεν είναι τίποτε άλλο από «θεολογία της υποδούλωσης», μέσα από διατάγματα και όρους τύπου “Gaudiumet Spes” (=«Η Εκκλησία μέσα στο σύγχρονο κόσμο»), τα οποία όσο σαγηνευτικά κι αν ακούγονται, δεν έχουν καμία απολύτως θέση στην ορθόδοξη θεολογία και ζωή. Όπως πολύ ωραία και κομψά το διασαφηνίζει ο Άγιος Πόποβιτς, «οι πραγματικοί και συνεπείς Ορθόδοξοι σε καμία περίπτωση και με κανένα αντάλλαγμα δεν κάνουν μικτούς γάμους, δεν συμπεθεριάζουν με αιρετικούς και απίστους. Το τέρμα και ο σκοπός, που επιδιώκουμε εμείς, είναι ο ουρανός και η αιώνια μακαριότης, ενώ γι᾽ αυτούς είναι η γη και η ευδαιμονία πάνω σ᾽ αυτήν. Προκειμένου να επιτύχει το συνοικέσιο, σ᾽ ένα μικτό γάμο, είναι ανάγκη κάποιος να αρνηθεί το πιστεύω και τις αρχές του, να αρνηθεί τον εαυτό του. Και αυτός για κανένα λόγο δεν είναι δυνατό να είμαστε εμείς.»(www.katanixis.gr)

Επίλογος

Το τι ήταν η Β´ Βατικανή Σύνοδος, η οποία έθεσε τα θεμέλια για την ένωση του παπισμού ιδιαιτέρως με τους Ορθοδόξους, με εμπροσθοφυλακή τον Οικουμενισμό, θα αφήσουμε να το περιγράψει ο π.Αμβρόσιος Γιάνγκ (Hieromonk Fr. Ambrose Young,- πρώην Παπικός («ρωμαιοκαθολικός») σε ένα σχετικό κείμενο.

 Ο Ιερομόναχος π. Αμβρόσιος Γιάνγκ (Hieromonk Fr. Ambrose Young, 1943- ), γεννήθηκε και ανατράφηκε  στον Παπισμό. Είναι ένας από τους παλαιούς και στενούς συνεργάτες του μακαριστού Γέροντος π. Σεραφείμ Ρόουζ (1934-1982).Γράφει ο μακαριστός Γέροντας.

«…Μολονότι οι Εκκλησιαστικές Σύνοδοι ιστορικώς συνεκαλούντο με σκοπό να αντιμετωπίσουν λάθη και την αίρεση, μέσω της θριαμβευτικής διακηρύξεως της Πίστεως, η Β΄ Βατικάνειος Σύνοδος δεν είχε κάποια παρόμοια πρόθεση ή σκοπό. Αντί τούτου, οι θύρες της Ρωμαϊκής Εκκλησίας διερράγησαν και παρέμειναν ανοικτές στον νατουραλισμό, τον ουμανισμό, τον Μαρξισμό, την ελευθεριότητα, τον μοντερνισμό και την καινοτομία. Όλα ήταν «νέα»: η «νέα Εκκλησία», η «νέα ιερωσύνη», η «νέα λειτουργία», ο «νέος Χριστιανός» κ.λπ. Η ίδια η Σύνοδος είπε ότι η Εκκλησία πρέπει τώρα να λάβει πλήρως υπ’ όψιν «νέες μορφές κουλτούρας (κουλτούρας της Λειτουργίας) που αναδεικνύουν νέους τρόπους σκέψεως, δράσεως και αξιοποιήσεως του ελεύθερου χρόνου» . Με άλλα λόγια, η Εκκλησία πρέπει να «προσαρμοστεί», να είναι «επίκαιρη» και να βγάλει τα μέσα της έξω, αν χρειαστεί. Οτιδήποτε ήταν παλαιό και σεβαστό, μπορούσε τώρα να εξοβελιστεί. Μοναχοί και μοναχές απεκδύθηκαν τα έθη τους και έγιναν κοινωνικοί λειτουργοί. Στους λαϊκούς, επιτέλους ελεύθερους από τις δυτικο-χριστιανικές παραδόσεις, επιτράπηκε να πειραματίζονται με την αποκαλούμενη «Χριστιανική Γιόγκα» και το «Χριστιανικό Ζεν», για να κατονομάσουμε μόνον δύο από τις πιο παράδοξες μορφές πνευματικότητος με τις οποίες άρχισε να υπάρχει σε επίπεδο ενορίας ερασιτεχνική απασχόληση.

..Η Β  Βατικάνειος Σύνοδος είχε διακηρύξει ότι η Ρωμαϊκή Εκκλησία κατείχε «έναν νέο ανθρωπισμό, στον οποίο ο άνθρωπος ορίζεται πρωτίστως από την ευθύνη του έναντι των αδελφών του και έναντι της ιστορίας» . Αυτή ήταν μία ριζοσπαστική απομάκρυνση από τον παραδοσιακό, του κυριάρχου ρεύματος, Χριστιανισμό, όπου ο άνθρωπος έχει πάντοτε προσδιορισθεί πρώτα από τη σχέση του με τον Θεό».. 

 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Όπως αναφέραμε σε προηγούμενα άρθρα ένα από τα βασικά βιβλία της έρευνάς μας ήταν το βιβλίο του π.Πέτρου Χίρς -Η ΕΚΚΛΗΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ Β ΒΑΤΙΚΑΝΗΣ ΣΥΝΟΔΟΥ.

Επί πλέον η χρησιμοποιηθείσα βιβλιογραφία είναι η παρακάτω.

1 http://cen.gr/index.php/news/catholic-archdiocese-athens/756-hmerida-2013

2. Εφημερίδα ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΤΥΠΟΣ, 19-10-2012, αρ. φύλλου 1946

3.Β.ΦΕΙΔΑ.Εκλλησιαστική ιστορία (Α ΤΟΜΟΣ)--    Αθῆναι 1978.

4.  Ιωάννης Καρμίρης, Ορθοδοξία και Ρωμαιοκαθολικισμός, τομ.1, Αθήναι 1964, σελ.25.
5. Αγίου Ιουστίνου Πόποβιτς-Η Ορθόδοξος Εκκλησία και ο Οικουμενισμός, εκδ. Ιεράς Μονής Αρχαγγέλων Τσέλιε, Βάλιεβο, Σερβία, σελ. 80-82.
6. Πρωτ. Γεωργίου Μεταλληνού, «Οι διάλογοι χωρίς προσωπείον», Διαδικτυακός Τόπος: Ορθόδοξος Λόγος  www.Orthodox. net.gr  σελ. 2
7.  Ιω. Καρμίρη, Ορθοδοξία και Ρωμαιοκαθολικισμός, τομ. ΙΙ, Αθήναι 1965, σ. 170
8. ΣΕΒ. ΜΗΤΡ. ΠΕΙΡΑΙΩΣ κ. ΣΕΡΑΦΕΙΜ, Ἀνακοινωθέν γιά τήν ἡμερίδα γιά τήν Β΄ Βατικανή Σύνοδο, 5-11-2013, http://www.impantokratoros.gr/BC5632ED.el.aspx.

9.Αρχ. Παύλος Δημητρακόπουλος. Η συμμετοχή του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Δημητριάδος κ. Ιγνατίου σε Παπική Ημερίδα.

10. Πρωτοπρ. Άγγελος Αγγελακόπουλος, Θεολογική και ιστορική κριτική της εισηγήσεως του Σεβ. Μητροπ. Δημητριάδος και Αλμυρού κ. Ιγνατίου στην Παπική Ημερίδα για την Β΄Βατικάνειο Σύνοδο.

10. Θεοδρομία (Σεπτέμβριος 2006)

11.  π. Γ. Δ. ΜΕΤΑΛΛΗΝΟΣ, Πῶς ἔγινε ὁ Πάπας «ἀλάθητος». Κριτικὴ παρουσίαση ἔρευνας τοῦ ρωμαιοκαθολικοῦ θεολόγου - ἱστορικοῦ, ᾿Α. Μπ. Χάσλερ..., Τρίκαλα 2002

12. ΑΡΧΙΜ. ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΜΠΙΛΑΛΗΣ, Ὀρθοδοξία καί Παπισμός. Κριτική τοῦ Παπισμοῦ, τ. Α΄, ἐκδ. Ορθοδόξου Τύπου, Ἀθήναι 1969, σσ. 358-366.

13. Ὁ Οἰκουμενισμός, ἔκδ.  Ἱ. Μ. Παρακλήτου, Ὠρωπός Ἀττικῆς 2004, σ. 6.

14. Η Β΄ Οικουμενική Σύνοδος του Βατικανού 1962-1965 -ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Ι∆ΙΩΤΙΚΩΝ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΤΙΚΩΝ Ι∆ΡΥΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α

15. Αριστείδη Γ. Πανώτη: “Παύλος ΣΤ’ & Αθηναγόρας Α’: Ειρηνοποιοί” Εκδόσεις Ιδρύματος Ευρώπης ∆ραγάν, Αθήνα 1971

16.π. Αναστασίου Κ. Γκοτσοπούλου. Ιεροκανονική θεώρηση του Παπικού πρωτείου

17. 3 Β΄ Σύνοδος Βατικανού, «Δογματική Διάταξη Περί Εκκλησίας 1» (Lumen Gentium), μετφρ. Αθ. Αρμάου, Γραφείο Καλού Τύπου, αχ. σ. 43-52

18. Καρμίρης, Ι., Τα Δογματικά και Συμβολικά Μνημεία της Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας, Αθήναι 1952, τ. Α-Β.΄

19. Κατήχηση : Κατήχηση της Καθολικής Εκκλησίας, Βατικανό-Κάκτος 1996,

20. Καψάνης, Γ., «Το κείμενο της Ραβέννας και το πρωτείο του πάπα», Παρακαταθήκη, τ. 57(2007)

21. LG : Β΄ Σύνοδος Βατικανού, Δογματική Διάταξη Περί Εκκλησίας 1 (Lumen Gentium), μετφρ. Αθ. Αρμάου,

22. Χαρκιανάκης, Στ., Το περί Εκκλησίας Σύνταγμα της Β΄ Βατικανής Συνόδου, Θεσσαλονίκη 1969.

23.Περιοδικο -ΠΡΟΘΕΣΗ .Ι.Μ.ΑΡΚΑΛΟΧΩΡΙΟΥ .ΤΕΥΧΟΣ 32 /ΔΕΚ 2014

24.Δ.ΚΟΥΚΟΥΡΑ: «Η Β’ Βατικάνειος Σύνοδος όπως την είδε μία Ορθόδοξη γυναίκα θεολόγος. Επικοινωνιακή προσέγγιση»

25.Μητροπολίτη Ναυπάκτου Ιεροθέου. Ο Πάπας της Ρώμης κατά την Α καί Β χιλιετία

26.Μητροπολίτη Ναυπάκτου Ιεροθέου: Σχόλια στο βιβλίο του π.Πέτρου Χίρς -Η ΕΚΚΛΗΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ Β ΒΑΤΙΚΑΝΗΣ ΣΥΝΟΔΟΥ.

27.ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΠΑΡΑΚΑΤΑΘΗΚΗ ΤΕΥΧ.54.

28.ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΣ ΦΑΡΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ-ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ-ΤΟΜΟΣ ΠΕ-ΠΣΤ

29.Ιωάννας Μακκα. Κριτική Θεώρηση της Εκκλησιολογίας της Οικουμενικής Θεολογίας.

30. «Οικουμενικός Πατριάρχης προς Πατριάρχη Ιεροσολύμων: Αμφότεροι φυλάσσσομεν  πνευματικάς και κυριαρχικάς Θερμοπύλας», Amen.gr  24 Μαϊ 2014) http://www.amen.gr/article18151 (παράγραφος §4).