ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΜΕΤΑ
ΠΡΩΤΕΙΟΜΑΝΟΥΣ 11
Η
θεοεγκατάλειψη κατά τον Γέροντα Σωφρόνιο.
Του κ.
Κυρίου Γεωργίου Ιωάννου Καραλή
Πυρηνικού ιατρού.
Διδάκτορος
Πανεπιστημίου Γένοβα,
Υπεύθυνος τμήματος Πυρηνικής Ιατρικής της
Alliance Medical στην πόλη της Γένοβας
Πανεπιστήμιον
Ρώμης Tor Vergata
Πρωτειομανής: Αγαπητέ
διάβασες τα τελευταία νέα;
Ορθόδοξος: Δεν ξέρω πού αναφέρεσαι. Μπορείς να γίνεις πιο σαφής;
Πρωτειομανής: Πολύ ευχαρίστως. Λίγο πριν την αναχώρηση του από το Άγιον
Όρος, ο Οικουμενικός μας Πατριάρχης κ .κ Βαρθολομαίος ενώπιον της
Σύναξης της Ιεράς κοινότητας, ανήγγειλε ότι το Οικουμενικό Πατριαρχείο θα
προχωρήσει στη μελέτη και πέμπτης αγιοκατάταξης, αυτής του Γέροντος Σωφρόνιου
του Έσσεξ. Εσύ αμφιβάλλεις ως προς την αγιότητα του πατρός Σωφρονίου και
ισχυρίζεσαι ότι ο Γέροντας Σωφρόνιος δεν έχει ορθόδοξη διδασκαλία.
Ορθόδοξος: Ακριβώς αγαπητέ μου. Ο Γέροντας Σωφρόνιος έχει πέσει σε πολλές κακοδοξίες
οι οποίες δεν αντιμάχονται μόνο τους Πατέρας της Εκκλησίας αλλά και
καταφέρονται κατά οικουμενικών συνόδων. Θα είναι πολύ δύσκολο για όποιον
υποστηρίζει την αγιοκατάταξη του Γέροντος Σωφρονίου να αποδείξει ότι ούτος
δέχεται την ορθόδοξη διδασκαλία και πιο συγκεκριμένα την τετάρτη Οικουμενική
σύνοδο
Πρωτειομανής: Δεν μπορώ να καταλάβω πού αναφέρεσαι. Σε πολλούς διαλόγους που κάναμε
για τον Γέροντα ισχυρίσθηκες πολλάκις ότι είναι ενάντιος στους Πατέρες, ότι
χρησιμοποιεί δυτική φιλοσοφία, αλλά είναι η πρώτη φορά που ισχυρίζεσαι ότι δεν
δέχεται την τετάρτη οικουμενική σύνοδο. Δεν νομίζεις ότι υπερβάλλεις και κάποτε
θα πρέπει να ζητήσεις συγχνώμη και από τον Γέροντα αλλά και από τον Οικουμενικό μας Πατριάρχη ο οποίος αλαθήτως
θέλει να τον αγιοποιήσει; Δεν μπορεί να πέσει σε τέτοια ατοπία το Πατριαρχείο
της Κωσταντινουπόλεως από την στιγμή που η τετάρτη Οικουμενική σύνοδος έγινε
στην Χαλκηδόνα, δηλαδή στην Κωσταντινούπολη, και ο 28 κανόνας αυτής της συνόδου
χρησιμοποιείται συνεχώς από τον Πατριάρχη κκ Βαρθολομαίο για να υποστηρίξει το
πρωτόθρονο της Εκκλησίας της Κωσταντινουπόλεως. Σίγουρα λοιπόν ο Πατριάρχης θα έχει
μελετήσει όλα τα πρακτικά της τετάρτης οικουμενικής συνόδου και όχι μόνο τον 28
κανόνα.
Ορθοδοξος: Ο γέροντας Σωφρόνιος του Essex στο βιβλίο του Οψόμεθα τον Θεόν καθώς εστί στο κεφάλαιον Περί τῆς Γεσθημανῆς προσευχῆς
στην σελίδα 382 αναφέρει ότι η θεοεγκατάλειψις έγινε αισθητή στον Κύριο τόσο στον Γολγοθά όσο
και στην Γεσθημανή: «Πάντες κατεδίκασαν αυτόν: το Ρωμαϊκόν
κράτος...η τεθεμελιωμένη επί τῆς Σιναϊτικῆς αποκαλύψεως ως εκκλησία της Παλαιάς
Διαθήκης, ο ευεργετηθείς υπ᾽αυτοῦ λαοῦ, και ούτω έκραζεν «σταυρωθήτω». Εις
πάντα ταῦτα προσετέθη η εγκατάλειψις υπό τῶν μαθητῶν, η προδοσία τοῦ Ιούδα, η
άρνησις του Πέτρου, η θεία εγκατάλειψις:
“Θεέ μου Θεέ μου ινατί εγκατέλιπες;»» Και
σε ερωτώ τι εννοεί εδώ ο Γέροντας ότι ο Χριστός εγκατελείφθη από όλους τους
ανθρώπους και εις όλα αυτά προστίθεται και η θεία εγκατάλειψις; Εγκαταλείφθη ο
Χριστός από τον Πατέρα και την θεότητά Του;
Πρωτειομανής: “ Η θεοεγκατάλειψη αντλεί την κανονικότητά της από το πρότυπο του
Χριστού. Ο Γέροντας Σωφρόνιος αποδίδει στο γεγονός της Γεσθημανή λυτρωτική
σημασία όχι μικρότερη του γεγονότος του Σταυρού, αφιερώνει δέ στην αγωνία
της Γεσθημανή ένα ολόκληρο κεφάλαιο του Οψόμεθα
τον Θεόν καθώς εστί. Εκτιμά ότι πρόκειται για μία από τις πλέον ανεκτίμητες
αποκαλύψεις περί Θεού και ανθρώπου, πράξη πνευματικά αιώνια. Στο σημείο αυτό ο
Γέροντας προβαίνει σε μία σαφή διάκριση ανάμεσα στην εξωτερική και εσωτερική
όψη του πάθους του Χριστού. Επισημαίνει ότι ο φυσικός πόνος του Χριστού επί του
Σταυρού δεν κατέχει κάποια ξέχωρη θέση στο απολυτρωτικό του έργο, αλλά καθιστά
το πάθος του ολοκληρωμένο σε όλα τα επίπεδα του είναι Του. Τό πάθος υποδηλώνει
ότι η προσευχή του Χριστού στην Γεσθημανή δεν εισακούσθη από τον Θεό πράγμα που
καταδεικνύει ότι η εγκατάλειψη του Χριστού την ώρα του σταυρού αποτελεί
συνέχεια και κορύφωση της αγωνίας της Γεσθημανή. Η Γεσθημανή προβάλλει ως
μία απολυτρωτική εσωτερική θυσία κεφαλαιώδους σημασίας.
Η
υπεροχή της εσωτερική θυσίας έναντι της εξωτερικής φαίνεται στην ιστορία της
θυσίας του Αβραάμ: Η προσκόλληση του τελευταίου στον Ισαάκ μείωσε την αγάπη του
προς τον Θεό. Όταν όμως η αγάπη αυτή αποκαταστάθηκε στην πληρότητά της δια της
ετοιμότητας του Αβραάμ να θυσιάσει τον Υιό του, η εξωτερική θυσία κατέστη
περιττή. Με την έννοια αυτής της
εσωτερικής θυσίας κατά νου, ο γέροντας Σωφρόνιος πιστεύει ότι στην Γεσθημανή ο
Κύριος προσέφερε εσωτερικώς την θυσία Του, αλλά χάριν του έργου έπρεπε ο ίδιος
να πάθει εις το τέλος και εξωτερικώς, διαφορετικά κανείς δεν θα μπορούσε να
συλλάβει το μυστήριο της απολύτρωσης. Γι᾽αυτό και, μόνο επί του Γολγοθά , λίγο
πριν τον θάνατο και όχι στην Γεσθημανή ο Χριστος αναφώνησε το τετέλεσται.
Παρά το
ότι ο Γέροντας Σωφρόνιος βλέπει στον
Σταυρό ένα εν μέρει αποκαλυπτικό γεγονός... δεν θα πρέπει να συμπεράνουμε ότι
για τον Γέροντα ο Σταυρός ήταν κάτι σαν θέαμα. Η σταύρωση και ο θάνατος του
Χριστού σηματοδοτούν την στιγμή της κορύφωσης της κενωτικής θεοεγκατάλειψης.
Προκειμένου να φωτίσει την πνευματική πραγματικότητα του Γολγοθά, ο γέροντας
Σωφρόνιος συνδιάζει τα αγιογραφικά χωρία κατά τον ακόλουθο τρόπο. Η κραυγή Θεέ
μου Θεέ μου ινατί εγκατέλιπες (Μτθ 27,46) αποτελεί την μαρτυρία της
εγκατάλειψης του Χριστού από τον Θεό. Ωστόσο ως απόκριση σ᾽ένα τέτοιον
εγκαταλείποντα Πατέρα ο Χριστός παρέμεινε πιστός σ᾽αυτόν μέχρι θανάτου (φιλ 2,6) παραδίδοντας εαυτόν
στον Θεόν –“Πάτερ εις χείρας Σου παρατίθεμαι το Πνεύμα μου” (Λουκ 23,46). Αυτή
η πιστότητα την στιγμή της ολοκληρωτικής εγκατάλειψης, σημαδεύει την τελείωση
της κένωσης του Χριστού- “τετέλεσται” (Ιωαν 19,30)” [1]
Ορθόδοξος: Δηλαδή με άλλα λόγια Τον εγκατέλειψε ο Πατήρ και εχωρίσθη ο Πατήρ εκ του Υιού και ερωτώ
αφού ο Υιός εγκατελείφθη εκ του Πατρός τον εγκατέλειψε και το άγιο Πνεύμα και εχωρίσθη όχι μόνο ο Πατήρ εκ του Υιού αλλά
και το Αγιον Πνεύμα εκ του Υιού;
Πρωτειομανής: “Είναι αξιοσωμείωτο ότι ο Μπουλγκάκωφ επεξεργάζεται την ιδέα της κένωσης
του Αγίου πνεύματος κατά την ενέργειά Του (in his operation) Ορμώμενος από την
ιδέα αυτή ο Γέροντας συνέδεσε την έννοια της ασκητικής θεοεγκατάληψης, με την
ιδέα ότι η ένταση της ενέργειας (measure of operation) του Αγίου Πνεύματος όπως
και της αίσθησης αυτού ποικίλλουν.”[2]
“ Στους λόγους του Γολγοθά θεμελιώνει ο γέροντας Σωφρόνιος την διδασκαλία του
περί των τριών σταδίων της ασκητικής ζωής, όπου την άνοδο στον Παράδεισο της
κοινωνίας με τον Θεό ακολουθεί η κάθοδος στον άδη (της θεοεγκατάληψης). Στην
περίπτωση του Χριστού, η κάθοδος του Αγίου Πνεύματος την ημέρα των Θεοφανείων
και το επακόλουθο ένδοξο έργο του Κυρίου, οδήγησε Αυτόν στον Σταυρό και τον άδη
για να ακολουθήσουν με την σειρά τους η Ανάσταση και η ένδοξη Ανάληψη. Ένα
αντίστοιχο τριπλό σχήμα βεβαιώνει και η ασκητική εμπειρία”[3]...
Είναι όντως αυτή η ασκητική εμπειρία η
οποία συνδέει τη εγκατάλειψη του Υιού με το δεύτερο σταδιο της πνευματική
τελειώσεως που περιγράφεται ως “Θεοεγκατάλειψη” “περίοδος πνευματικών δοκιμασιών”, «απομάκρυνση της χάριτος». Στον άγιο Σιλουανό τον Αθωνίτη ο Γέροντας
Σωφρόνιος σκιαγραφεί αυτή την περίοδο με τα ακόλουθα λόγια: «όταν επέλθη η
περίοδος της δοκιμασίας, τότε το πάν αλλάσσει και ο ουρανός φαίνεται ως να
κλείηται και να γίνηται κωφός εις όλας τας δεήσεις. Εις τον θερμόν χριστιανόν
τα πάντα εν τω βίω γίνονται δύσκολα...Και το έσχατον, η ανυπόφορος οδύνη της
θείας εγκαταλείψεως. Τότε κορυφούται το πάθος αυτού, διότι πλήττεται όλος ο
άνθρωπος εφ᾽όλων των επιπέδων της υπάρξεως αυτού”[4]
…
Ορθόδοξος: Βασει των όσων αναφέρθηκαν θα πρέπει να συμπεράνω ότι η θεοεγκατάλειψη
του ασκητού συνδέεται με την εγκατάλειψη του Υιού που σημαίνει ότι η Τριάς
έπαψε να είναι Τριάς και έγινε προσωρινώς δυάς από την στιγμή που ο Υιός είχε εγκαταλειφθεί από τους άλλους δύο που
εχωρίσθησαν εξ αυτού. Με την εναθρώπιση λοιπόν ο Υιός, έστω και προσωρινώς, δεν
παρέμεινε αχώριστος τῶ Πατρί; Και άν θέλουμε να πάμε και λίγο παρακάτω τι
σημαίνει θεοεγκατάλειψις; Σημαίνει ότι
όχι μόνο χωρίζεται ο Υιός από τις άλλες δύο υποστάσεις και καταργείται η τριάς
έστω και προσωρινώς, αλλά, αφού εχωρίσθη ο Υιός του Πατρός και του Πνεύματος
αυτό θα είχε ως άμεσο αποτέλεσμα να
αφαιρεθή από τον χωρισθέντα Υιό η κοινή θεία φύση για να πάσχη μόνον ως
άνθρωπος (θεοεγκαταλειμένος) από την στιγμή που η θεία φύσις είναι απαθής και
κοινή των τριών προσώπων; Αλλά αν
συνέβαινε αυτό τότε θα καταργόταν η Τετάρτη οικουμενική σύνοδος. Γι᾽αυτό και ο
Ιωάννης ο Δαμασκηνός ισχυρίζεται: “Προσευχή
είναι ανάβαση του νου προς τον Θεόν ή παράκληση να δοθούν από τον Θεό αυτά που
πρέπουν. Πώς λοιπόν ο Κύριος επί Λαζάρου
και εν τω καιρώ του πάθους προσηύχετο. Γιατί ο Άγιος νους Του , ούτε ανάβαση
προς τον Θεόν χρειαζόταν, εφ᾽όσον ήταν καθ᾽υπόστασιν ενωμένος τῶ Θεῶ Λόγω, ούτε τῆς παρά Θεοῦ αιτήσεως (άνω
τελεία) Εις γαρ εστίν ο Χριστός (άνω τελεία)
αλλά προσευχόταν γιατί ερχόμενος
στην θέση του ανθρώπου και εν εαυτῶ έγινε για μας τύπος και υπογραμμός
και μας δίδασκε να ζητούμε απο τον Θεό και να ανεβαίνουμε προς Αυτόν και δια
του Αγίου αυτού νου άνοιγε τον δρόμο σε εμάς για την προς τον Θεόν ανάβασιν.
Όπως λοιπόν υπέμεινε τα πάθη δίνοντας
σαν βραβείο σε μάς την νίκην
εναντίον αυτῶν, έτσι και προσεύχεται ανοίγοντας τον δρόμο σε εμάς για την προς
Θεόν ανάβασιν όπως είπα, και συμφιλιώνοντας εμάς με τον Πατέρα Του και τιμώντας
αυτόν ως αρχή και αιτία του εαυτού του και δείχνοντας ότι δεν είναι αντίθετος.
Γιατί, όταν στην περίπτωση του Λαζάρου έλεγε: “ Πάτερ σ᾽ευχαριστώ ότι ήκουσάς
μοι. Εγώ δε ήδειν ότι πάντοτέ με ακούεις, αλλά δια τον παρεστηκόντα όχλον
είπον, ίνα γνώσιν ότι εσύ με απέστειλας”, δεν έγινε πολύ αντιληπτό σε όλους,
ότι (έλεγε αυτά) τιμώντας τον Πατέρα Του
ως αρχή και αιτία του εαυτού του και δείχνοντας ότι δεν είναι αντίθετος; Όταν
δέ έλεγε «Πάτερ ει δυνατόν παρελθέτω απ᾽εμού το ποτήριον τοῦτο (άνω τελεία)
πλην ου ως εγώ θέλω, αλλ᾽ὠς σύ», δεν είναι στον καθένα φανερό (πώς έλεγε αυτά)
επειδή μας δίδασκε στους πειρασμούς να ζητούμε βοήθεια από μόνο τον Θεό και να
προτιμάμε το θείο από το δικό μας θέλημα και έδειχνε ότι αληθινά οικειώθηκε τις
ιδιότητες της δικής μας φύσεως και ότι έχει πράγματι δύο φυσικά θελήματα
κατάλληλα προς τις φύσεις Του και όχι αντίθετα; «Πάτερ» λέει ως ομοούσιος «ει
δυνατόν» , χωρίς να αγνοεί- τί είναι μάλιστα στον Θεό αδύνατο;-, αλλά
παιδαγωγώντας εμάς να προτιμάμε το θείο
από το δικό μας θέλημα (άνω τελεία) τoῦτο γαρ μόνο αδύνατο αυτό που ο Θεός δεν
θέλει ούτε παραχωρεί. “Πλην ουχ ως εγώ θέλω, αλ᾽ως σύ” , ως Θεός ταυτοτελής ὢν
τῶ Πατρί, ως δε άνθρωπος παρουσιάζεται να έχει κατά φύσιν το θέλημα της
ανθρωπότητος (άνω τελεία) αυτό βέβαια αποφεύγει φυσικώς τον θάνατο. Έπειτα το
Θεέμου, Θεέ μου γιατί με εγκατέλειψες το είπε, το ημέτερον οικειούμενος
πρόσωπο. Γιατί ούτε Θεός αυτού είναι ο Πατέρας, εκτός αν θεωρηθεί σαν ένας από
μας, αφού χωριστεί το βλεπόμενο από το νοούμενο με λεπτή φαντασία του νού, ούτε
ο Χριστός εγκαταλείφθηκε από την δική του θεότητα[5],
αλλά εμείς ήμασταν οι εγκατελειμμένοι και περιφρονημένοι.» [6]
Πρωτειομανής: Πριν σου απαντήσω ώστε επιτέλους να καταλάβεις το πνεύμα της
μεταπατερικής θεολογίας που εγκαινιάζουν οι Ρώσοι της διασποράς, ο Γέροντας
Σωφρόνιος και συνεχίζουν ο κ. Γιαναράς και ο Σεβασμιώτατος Περγάμου κ.κ.
Ιωάννης Ζηζιούλας, θα ήθελα να μάθω γιατί κατ᾽εσέ θα καταργόταν η Τετάρτη
οικουμενική σύνοδος;
Ορθοδοξος: Τέτοιες βλάσφημες αντιλήψεις σαν κι᾽αυτή της θεοεγκατάλειψης
όπως την αποδίδει στον Χριστό ο γέροντας
Σωφρόνιος, που κανένας αιρετικός στον παρελθόν δεν τόλμησε ποτέ να
διανοηθεί και να διατυπώσει,
αναιρούν την τετάρτη Οικουμενική
σύνοδο. Ο Υιός δεν μπορεί ποτέ να εγκαταλειφθεί ούτε από τον Πατέρα, ούτε από
το Άγιο Πνεύμα, ούτε να υποστεί αυξομείωση ενεργειών του Πνεύματος, γιατί - επειδή είναι ομοούσιος με
τις άλλες δύο θείες υποστάσεις και κατά την ενσάρκωση δεν προσέλαβε ποτέ
ανθρώπινο πρόσωπο, όπως υποστήριζε ο αναθεματισθής υπό της τρίτης Οικουμενικής πατριάρχης
της Κωσταντινουπόλεως Νεστόριος – προσλαμβάνει την εξ άκρας συλλήψεως ανθρωπίνη φύσιν, έχοντας όλη την Θεία φύση και όλες τις ενέργειες του Αγίου
Πνεύματος οι οποίες δεν είναι προσωπικές του Αγίου Πνεύματος - δεν υπάρχουν
προσωπικές ενέργειες κατά τους Πατέρες και οικουμενικές συνόδους- αλλά κοινές
των τριών της Αγίας Τριάδος. Γι᾽αυτό ακριβώς τον λόγο η τετάρτη Οικουμενική σύνοδος δηλώνει ξεκάθαρα ότι, η υποστατική ένωση
είναι: “αδιαίρετη, ασύγχυτη άτρεπτη και αχώριστη”.
Το “αδιαίρετως” και “αχωρίστως” ακόμα
και το “ατρέπτως» καταργούνται από την
στιγμή που αναιρείται το αχώριστον και αδιάστατον της Τριαδικής κοινωνίας.
Καταλύεται λοιπόν η υποστατική ένωση,
δηλαδή η αιώνια ένωση των δύο φύσεων στο πρόσωπο του Υιού και Λόγου του Θεού. Και πώς βέβαια θα
μπορούσε να υπάρξει μέ δύο φύσεις ο Υιός
αν έστω και προσωρινά είχε απομείνει με την ανθρωπίνη μόνο φύση Του; Από την
στιγμή που δεν υπάρχει φύση χωρίς πρόσωπο, πως θα μπορούσε η αφαιρεθείσα Θεία φύση του Υιού να υπάρξει, έστω και
προσωρινά, χωρίς κανένα πρόσωπο που να την υποστασιάζει; Και πώς από μία θεία
υπόσταση μπορεί κανείς να αφαιρέσει την
Θεία φύση; Δεν υπάρχει κίνδυνος αν σκεπτόμεθα κατά τον τρόπο του γέροντος
Σωφρονίου να θεωρήσουμε ότι την Θεία φύση,
την έχει ο Υιός ως δώρημα, δηλαδαδή μεθεκτικά και όχι φυσικά καθώς και ότι ο
Υιός είναι Θεός μόνο ως αποτέλεσμα της θελήσεως του Πατρός, δηλαδή όπως ένα
κτίσμα; Δεν παραμονεύει ακόμη ο κίνδυνος να θεωρήσουμε την υποστατική
ένωση φανταστική και όχι πραγματική, αν βέβαια αυτό συνδυαστεί με την θεώρηση
του Αυγουστίνου, ότι η βασιλεία του Θεού είναι κτιστή και όχι άκτιστη; Με αυτές
τις τοποθετήσεις και σκέψεις είναι σωστό να διερωτηθεί κανείς, αν σήμερα πολλοί
μοντέρνοι μεταπατερικοί “θεολόγοι», που
επιθυμούν να διδάσκουν “καινή» χριστολογία,
δέχονται πραγματικά την υποστατική ένωση. Ευτυχώς όμως που η τετάρτη Οικουμενική
σύνοδος μας απήλλαξε τελείως από τέτοιες βλασφημίες δογματίζουσα ότι η
υποστατική ένωση είναι εξ’ άκρας συλλήψεως,
“ενωση ασύγχυτη, άτρεπτη, αδιαίρετη και
αχώριστη”. Επομένως όλοι οι “θεολόγοι” που ισχυρίζονται διαφορετικές ως προς την σύνοδο απόψεις όχι μόνον δεν
καταλαβαίνουν, αλλά ούτε πιστεύουν καν σε υποστατική ένωση μα ούτε και σε
τέταρτη Οικουμενική σύνοδο. Αλλά για να γίνει και πιο κατανοητό στον αναγνώστη
αυτό που θέλει να πεί η αγία και μεγάλη τετάρτη Οικουμενική σύνοδος καλό θα
ήταν ο όρος Πίστεως της συνόδου να γίνει
γνωστός σε όλους τους ορθοδόξους, γιατί δυστυχώς ο υποψήφιος νέος “άγιος» της ορθοδοξίας τον
καταργεί ασύστολα, νεστοριανίζων επικινδύνως: “Ἑπόμενοι τοίνυν τοῖς ἁγίοις πατράσιν” (ακολουθώντες
δηλαδή τους Αγίους Πατέρας και όχι τους μεταπατερικούς θεολόγους) “ἕνα καὶ τὸν
αὐτὸν ὁμολογεῖν υἱὸν τὸν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστὸν συμφώνως ἅπαντες
ἐκδιδάσκομεν, τέλειον τὸν αὐτὸν ἐν θεότητι καὶ τέλειον τὸν αὐτὸν ἐν
ἀνθρωπότητι, θεὸν ἀληθῶς καὶ ἄνθρωπον ἀληθῶς τὸν αὐτὸν ἐκ ψυχῆς λογικῆς καὶ
σώματος, ὁμοούσιον τῷ πατρὶ κατὰ τὴν θεότητα, καὶ ὁμοούσιον τὸν αὐτὸν ἡμῖν κατὰ
τὴν ἀνθρωπότητα, κατὰ πάντα ὅμοιον ἡμῖν χωρὶς ἁμαρτίας· πρὸ αἰώνων μὲν ἐκ τοῦ
πατρὸς γεννηθέντα κατὰ τὴν θεότητα, ἐπ᾿ ἐσχάτων δὲ τῶν ἡμερῶν τὸν αὐτὸν δι᾿
ἡμᾶς καὶ διὰ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν ἐκ Μαρίας τῆς παρθένου τῆς θεοτόκου κατὰ τὴν
ἀνθρωπότητα, ἕνα καὶ τὸν αὐτὸν Χριστόν, υἱόν, Κύριον, μονογενῆ, ἐν δύο φύσεσιν
ἀσυγχύτως, ἀτρέπτως, ἀδιαιρέτως, ἀχωρίστως γνωριζόμενον, οὐδαμοῦ τῆς τῶν φύσεων
διαφορᾶς ἀνῃρημένης διὰ τὴν ἕνωσιν, σῳζομένης δὲ μᾶλλον τῆς ἰδιότητος ἑκατέρας
φύσεως καὶ εἰς ἓν πρόσωπον καὶ μίαν ὑπόστασιν συντρεχούσης, οὐκ εἰς δύο πρόσωπα
μεριζόμενον ἢ διαιρούμενον, ἀλλ᾿ ἕνα καὶ τὸν αὐτὸν υἱὸν καὶ μονογενῆ, θεὸν
Λόγον, Κύριον Ἰησοῦν Χριστόν, καθά περ ἄνωθεν οἱ προφῆται περὶ αὐτοῦ καὶ αὐτὸς
ἡμᾶς ὁ Κύριος Ἰησοῦς Χριστὸς ἐξεπαίδευσε καὶ τὸ τῶν πατέρων ἡμῖν παραδέδωκε
σύμβολον”
Πρωτειομανης:
Αγαπητέ αύριο που
θα κάνουμε την επόμενη συζήτηση θα σου αναπτύξω για τον κενωτικό τρόπο ύπαρξης
των προσώπων της Αγίας Τριάδος όπως τον περιγράφει ο Γέροντας Σωφρόνιος
Ορθοδοξος: Θα ήταν ευχής έργον να καταλάβουμε την κένωση πως την
εννοούσαν οι Πατέρες και πώς την εννοεί η μεταπατερική θεολογία του γέροντος.
Ες αύριον τα σπουδαία αγαπητέ.
Ορθόδοξος: Αγαπητέ
περιμένω από εσένα μίαν απάντηση. Αποδείξαμε ότι κατά τους Πατέρες και τις
Οικουμενικές συνόδους, ιδιαιτέρως της τετάρτης, ο Πατήρ και το Aγιο Πνεύμα δεν
μπορούν ποτέ και με κανένα τρόπο να εγκαταλείψουν τον Υιόν
γιατί δεν υπάρχει δυνατότητα στην Παναγία Τριάδα να γίνει ούτε δυάς,
ούτε βέβαια μονάς,[7] ούτε τετράς[8] ούτε
κατά τον ίδιον λόγο ο Υιός θα μπορέσει να χάσει την θεία Του φύση που είναι
κονή και στις τρεις υποστάσεις της Παναγίας Τριάδος. Για την πατερική θεολογία
αυτή η τοποθέτηση αποτελεί μεγίστη
βλασφημία.
Πρωτειομανής: Πολλές φορές προσπάθησα να σου εξηγήσω την νέα
πνοή που φέρνει η μεταπατερική θεολογία.
Επιχείρησα να σε μυήσω σ᾽ένα
τρόπο σκέψης που θα σε φέρει σ᾽ένα νέο τρόπο
κοινωνίας με τους συναθρώπους σου δίχως να θεωρείς κανέναν άνθρωπο που ασχολείται με την
θεολογία αιρετικό. Οι ρωμαιοκαθολικοί,
οι προτεστάντες, οι ορθόδοξοι μονοφυσίτες δεν είναι αιρετικοί γιατί έχουν ένα
τρόπο σκέψης, όμοιο με αυτόν του Γέροντος Σωφρονίου
Ορθόδοξος: Δηλαδή οι μονοφυσίτες είναι κατ᾽εσέ είναι ορθόδοξοι και δεν υπάρχει
καμμία αίρεση ούτε στους ρωμαιοκαθολικούς, ούτε στους προτεστάντες;
Πρωτειομανης: Βεβαίως, θα τολμούσα μάλιστα να ισχυρισθώ ότι οι αδελφοί μας οι
Ρωμαιοκαθολικοί κατενόησαν καλύτερα από εμάς την θεολογία του πρωτείου, την
οποίαν ο Οικουμενικός μας Πατριάρχης
προσπαθεί να επιβάλλει στον
ορθόδοξο κόσμο, γιατί εξηγεί καλύτερα την θεολογία του προσώπου και της
υποστατικής αρχής. Δεν μπορεί ποτέ να υπάρξει η εκκλησία ως κοινωνία προσώπων
άνευ πρώτου, όπως και δεν μπορεί να υπάρξει Υιός και Πνεύμα άνευ του πρώτου που
είναι ο Πατήρ.
Ορθόδοξος: Καλά όλα αυτά τα συζητήσαμε σε προηγούμενους διαλόγους μας τώρα γιατί μου
τα ξαναφέρνεις στην επιφάνεια και τη σχέση έχουν όλα αυτά με την θεολογία του
γέροντος Σωφρονίου και με τη ερώτηση που σου έκανα;
Πρωτειομανής: Θα πρέπει να εξετάσουμε
την κένωση όπως αυτή εμφανίζεται στον Χριστό αλλά δεν θα πρέπει ποτέ να ξεχνάμε
ότι: “η διάσταση της αιωνίας κένωσης του Χριστού αναφέρεται στο επίπεδο της
κενωτικής, ενδοτριαδικής αγάπης”[9]
Ορθόδοξος: Πράγματι, η κένωση κατά
τον γέροντα αναφέρεται και στα τρία πρόσωπα της Παναγίας Τριάδος, είναι λοιπόν
αιωνία και χαρακτηριστικό στοιχείο της ενδοτριαδικής ζωής, των προσωπικών
σχέσεων.
Πρωτειομανής: Άφησέ με να σου γνωστοποιήσω ακριβώς την θεολογία της κενώσεως όπως
καλλιεργήθηκε από την θεολογία του γέροντος για να καταλάβεις καλύτερα την
θεοεγκατάλειψη.
Ορθοδοξος: Εντάξει αγαπητέ σε ακούω, είμαι πολύ περίεργος να δώ πως έχετε
προχωρήσει την θεολογία στην μεταπετερική εποχή που εγκαινιάζει ο υποψήφιος
νέος άγιος της ορθοδόξου εκκλησίας
Πρωτειομανης: Σου διαβάζω: “Ο Γέροντας Σωφρόνιος παρατηρεί ότι, πρίν ο Χριστός να ολοκληρώσει το έργο
της επιγείας κένωσής Του, “Αύτη ήτο εν τῶ ουρανῶ
τετελειωμένη εν τῆ θεότητι Αυτοῦ εν σχέσει προς τον Πατέρα” Η επίγεια κένωση επομένως δεν είναι παρά η φανέρωση της επουράνιας: “ Δι᾽Αυτοῦ απεκαλύφθη εις ημάς ο χαρακτήρ του Θεού της Αγάπης. Η τελειότης
αυτῆς έγκειται εις το ότι η αγάπη αύτη είναι ταπεινή, τουτέστι προσφέρεται άνευ
επιφυλάξεως. Ο Πατήρ εν τῆ γεννήσει του Υιοῦ κενούται ολοτελώς. Αλλά και ο Υιός
επιστρέφει το πᾶν εις τον Πατέρα”[10]
Ο γέροντας
Σωφρόνιος κατανοεί το στοιχείο αυτό της ολοτελούς κενώσεως με την έννοια ότι ο
Πατήρ προσφέρει τον Εαυτόν Του στον Υιόν σε όλο το πλήρωμα του ακτίστου Είναι
Του. “ο Υιός είναι ίσος προς τον Πατέρα εν τῶ απολύτω πληρώματι του Θείου
Είναι”[11] Ο τρόπος που ο
Γέροντας κατανοεί την κενωτική πρόσληψη μίας υπόστασης από την άλλη (ή άλλες)
καθιστά σαφή την σημασία των ευαγγελικών εκείνων χωρίων που μαρτυρούν την
ενότητα του Πατρός και του Υιού. Η απόλυτη αυτή κένωση του Χριστού – η πλήρης
επιστροφή του Εαυτού Του στον Πατέρα – εκδηλώνεται κατά την εναθρώπηση, ιδίως
στην Γεσθημανή και στον Γολγοθά....
Αυτή η δια της κένωσης communicato idiomatum δεν
αναφέρεται μόνον στο γεγονός της ανθρωπίνης μετοχής στην θεία τάξη αλλά και στο
ότι ο τριαδικός Θεός, εν αγάπη κενωτική προς τον κόσμο που έπλασε, κενώνει
Εαυτόν στον σταυρό δια της ενσαρκωμένης υπόστασής του. Αυτό υπονοεί ο Γέροντας
Σωφρόνιος, θέτοντας το ακόλουθο ρητορικό ερώτημα: “ Θα ήτο άρα γε επιτρεπτό εις
τον άνθρωπον να τολμήση και, υπερβαίνων ούτος το μέτρον της προσωπικής αυτού
πείρας, να κατανοήση εν νοερά θεωρία την συμμετοχήν του Πατρός και του Αγίου
Πνεύματος εις τον επί σταυτού θάνατον του Υιού”[12]
Με άλλα λόγια η ενανθρώπιση δεν φανερώνει
μόνο την θεία, κενωτική κίνηση του δευτέρου προσώπου της Αγίας Τριάδας προς
κάποιο άλλο θείο πρόσωπο, αλλά την κενωτική κίνηση της Τριαδικής Μονάδας προς
τον κτισθέντα άνθρωπο».[13]
Ορθοδοξος: Αν κατάλαβα καλά κατά πρώτον για τον γέροντα Σωφρόνιο η κένωση ανάγεται
στα υποστατικά ιδιώματα των προσώπων της Παναγίας Τριάδος δηλαδή στην πατρότητα του Πατρός και στη Υιότητα του
Υιού γιατί σύμφωνα με τον γέροντα κατά την γέννηση του Υιού υπάρχει το στοιχείο
της κενωτικής αυταπάρνησης εκ μέρους του Πατρός και ο Υιός κενώνεται πλήρως
αποδεχόμενος την παθητική κατάσταση του Γεννηθέντος. Κατά τον γέροντα, ο Πατήρ
πραγματώνεται εν τω Υιῶ. Εάν με άλλα λόγια ο Πατήρ επιθυμεί να είναι εν τω Υιῶ
τότε κατά τα συμφραζόμενα του γέροντα και ο Υιός δεν επιθυμεί να υπάρχει
για τον εαυτό Του. Θυσίαζει τον εαυτό Του στον Πατέρα και έτσι γίνεται Λόγος
του πατρός. Και εδώ στο συγκεκριμένο σημείο θα ήθελα να σου θέσω ορισμένες
ερωτήσεις.
Πρωτειομανης: Βλέπω ότι αρχίζεις να κατανοείς το βάθος της θεολογίας του γέροντος γι᾽αυτόν
τον λόγο είμαι πρόθυμος να απαντήσω με ειλικρίνεια στις ερωτήσεις που θα μου
κάνεις
Ορθοδοξος: Η κένωση στο ενδοτριαδικό επίπεδο όπως αναπτύσσεται από τον γέροντα έχει
τίποτε το κοινό με την πατερική ερμηνεία της κένωσης; κατ᾽εσέ οι Πατέρες θεωρούσαν την κένωση ως κάτι που χαρακτηρίζει τα
υποστατικά ιδιώματα της αγίας Τριάδας;
Πρωτειομανης: Όχι
βέβαια, για να είμαι απολύτως ειλικρινής πιστεύω ότι για τους Ανατολικούς
Πατέρες η κένωση δεν μπορεί να αποτελεί θεϊκό ιδίωμα. Πολύ επιγραμματικά και θα
πρέπει να επανέλθουμε μία άλλη φορά σ᾽αυτό
το ζήτημα επειδή χρήζει ιδαιτέρας μελετης, σου αναφέρω αυτά που σημειώνει ο
ανηψιός του γέροντος Σωφρονίου, π. Νικόλαος Σακάρωφ, (σου υπενθυμίζω ότι το έργο του το προλογίζει
επεναιτικά ο πνευματικός ηγέτης και διάδοχος του γέροντος αρχιμανδρίτης
Ζαχαρίας), η θεολογία του γέροντος Σωφρονίου βρίσκεται σε απόλυτη σύμπλευση με
αυτή του Μπουλγκάκωφ. Συνεχίζει λοιπόν ο Πατήρ Νικόλαος: “η έννοια της κένωσης ήταν, γενικά,
γνώρισμα του ρωσικού χριστιανισμού της εποχής εκείνης. Κατά τον Ν
Γκοροντέσκι, ο Χριστός της κένωσης “ ήταν παρών στο υπόβαθρο της σκέψης κάθε
ρώσου”. Ο Μπουλγκάκωφ επισημαίνει την
ύπαρξη ενός καθαρά ρωσικού τρόπου σε ότι αφορά την απόδοση της εικόνας του Χριστού από τον χώρο των
γραμμάτων και των τεχνών. Αυτός ο τρόπος είναι που συνδέει τον Τουργκένιεφ με
τον Ντοστογιέφσκι…Η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην ρωσική λογοτεχνία και την
θρησκευτική φιλοσοφία είναι συχνά υδαρής. Η λογοτεχνία έθρεψε με τις εικόνες
της την φιλοσοφία, η οποία με την σειρά της μετέτρεψε την εικονολογία σε
φιλοσοφικές ιδέες: Ο Μπερδιάγεφ μάλιστα φτάνει να πεί ότι στην πραγματικότητα ,
η ρωσική θρησκευτική φιλοσοφία
επεξεργάζεται τα θέματα που εγείρει η ρωσική λογοτεχνία. Έτσι η λογοτεχνική
ματιά στον Χριστό της κένωσης γίνεται ζήτημα που απασχολεί την θεολογία. Ιδίως
στην σφαίρα των ηθικών ιδανικών που η ρωσική λογοτεχνία καλλιέργησε, το
κενωτικό στοιχείο υπήρξε έντονο. Ο Γέροντας Σωφρόνιος είχε καλή γνώση της
λογοτεχνίας του δεκάνου ενάτου αιώνα, κάτι που διαφαίνεται στις υπαινικτικές αναφορές του σε ρώσους
ποιητές και συγγραφείς. Μέσω της ρωσικής λογοτεχνίας, το ιδανικό της κένωσης
εισήλθε και διαπότισε την σκέψη των ρώσων φιλοσόφων και θεολόγων – στο επίπεδο
της ποιμαντικής η χρήση του όρου γινόταν ολοένα και μεγαλύτερη”[14]
Ορθοδοξος: Δηλαδή εν γνώσει μας προτείνουμε την θεολογία ενός υποψηφίου αγίου που
διαφωνεί κυριολεκτικά με τους Πατέρες της Εκκλησίας καθώς και με την τετάρτη
Οικουμενική σύνοδο. Κάποιον δηλαδή που
εισάγει στοιχεία από την ρωσική λογοτεχνία και την διανόηση. Αυτή βέβαια είναι η θεολογία που ο κύριος Γιανναράς και ο
Σεβασμιώτατος Περγάμου εισήγαγαν στον ελλαδικό χώρο εκ πρωϊμίου ισχυριζόμενοι
ότι ήταν πατερική. Τώρα που έχει πλέον για τα καλά περάσει ως ορθόδοξη θεολογία
μπορούμε να πούμε ότι οι Πατέρες δεν θεολογούσαν σωστά και με πληρότητα.
Πρωτειομανής: Έχεις μεγάλη εμμονή στην Πατερική θεολογία ενώ σήμερα βρισκόμαστε ήδη στη
μεταπατερική εποχή. Οι Πατέρες έχουν
πλέον ξεπερασθεί. Δεν μπορούμε εντός της
οικουμενικής κινήσεως να πηγαίνουμε
εμείς οι ορθόδοξοι και να διαφωνούμε με τους αδελφούς μας τους ρωμαιοκαθολικούς
και τους προτεστάντες εμμένοντας σε μία παρωχημένη
θεολογία των Πατέρων, που εκείνο το οποίο έκανε είναι να διαιρέσει τον
χριστιανικό κόσμο σε ορθοδόξους και μη. Η Θεολογία του Γέροντος Σωφρονίου
εκφράζει την οικουμενική πια ορθοδοξία, το ενοποιό εκείνο στοιχείο που
αποκαλύπτει την κενωτική αγάπη των προσώπων της Αγίας Τριάδος, κάτι που
χαρακτηριστικά “Ο Φιλάρετος Μόσχας
περιγράφει αυτόν τον απόλυτα κενωτικό χαρακτήρα της θείας αγάπης με την
πασίγνωστη διατύπωση:
“Η αγάπη
του Πατρός σταυρώνει. Η αγάπη του Υιού σταυρώνεται. Η αγάπη του Πνεύματος
θριαμβεύει δια της δυνάμεως του σταυρού. Ούτως ηγάπησεν ο Θεός τον κόσμον””[15]
Ορθόδοξος: Γνωρίζεις πώς οι Πατέρες εννοούν την κένωση;
Πρωτειομανής: Η κένωση για τους Πατέρες είναι μία συγκατάβαση του Υιού. Ο Χριστός
λαμβάνει μία δούλου μορφή, γίνεται άνθρωπος και πεθαίνει με τον σταυρικό
θάνατο. Σίγουρα οι Πατέρες δεν ισχυρίζονται στο τριαδολογικό επίπεδο ότι τα
πρόσωπα είναι κενωτικά.
Ορθόδοξος: Μπορείς να καταλάβεις γιατί για τους Πατέρες δεν μπορεί ποτέ να υπάρξει η θεώρηση της
κένωσης ως αιωνίου ιδιώματος της Αγίας Τριάδος;
Πρωτειομανής: Όχι αγαπητέ απλώς δεν το σκεφθήκανε να το κάνουν γιατί σ᾽εκείνη
την εποχή δεν είχαν ακόμη αρθεί στον μεταπατερικό τρόπο θεολογίας. Ήταν
απασχολημένοι με το να γράφουν πολεμικού τύπου θεολογία κατά των ετεροδόξων και επομένως δεν μπορούσαν να συλλάβουν τον αγαπητικά κενωτικό τρόπο υπάρξεως του Πατρός του Υιού
και του Αγίου Πνεύματος.
Ορθόδοξος: Αγαπητέ δεν κατάλαβες ούτε εσύ, ούτε ο Σωφρόνιος
την λογκή των Πατέρων και των Οικουμενικών συνόδων. Στην προσπάθειά σας να
επιβάλλετε την μεταπατερική “θεολογία» χάνετε την ορθόδοξη πίστη και δεν είστε
πια σε θέση να εκτιμήσετε την Πατερική θεολογία. Μα ούτε σας συμφέρει και να το
κάνετε γιατί τότε θα ανακαλύψετε ότι έχετε πέσει σε πολλές αιρέσεις που έχουν
αναθεματισθεί από Αγίους Πατέρες και Οικουμενικές Συνόδους. Σε ρώτησα πώς
εννοούσαν οι Πατέρες την κένωση και μου είπες συγκατάβαση του Υιού ο οποίος
λαμβάνει δούλου μορφή. Δηλαδή για το πούμε με την γλώσσα των Οικουμενικών
συνόδων ο Χριστός προσλαμβάνει την ανθρωπίνη φύση. Γεννάται επομένως το
ερώτημα: Όταν ο Χριστός προσλαμβάνει ανθρωπίνη φύση χάνει την Θεϊκή Του φύση;
Πρωτειομανής: Όχι βέβαια. Διαβάσαμε μαζί
τον όρο της τετάρτης οικουμενικής συνόδου
Ορθόδοξος. Βλέπω ότι αρχίζεις να καταλαβαίνεις την λογική
της τετάρτης Οικουμενικής, που έγινε στην Χαλκηδόνα. Δεν θα πρέπει να χρησιμοποιείτε
μόνο τον 28 κανόνα για να αποδείξετε το πρωτείο του Πατριάρχου της
Κωσταντινουπόλεως. Εκείνο που είναι πιο σημαντικό είναι ο όρος πίστεως που
μιλάει για την υποστατική ένωση των εν Χριστω δύο φύσεων. Επομένως κένωση για
τους Πατέρες και τις Οικουμενικές
συνόδους είναι η πρόσληψη που κάνει ο Υιός και Λόγος του Θεού της ανθρωπίνης
φύσεως και γίνεται άνθρωπος ομοούσιος με εμάς κατά πάντα, πλήν της αμαρτίας.
Επειδή όμως παραμένει Θεός, δεν χάνει την Θεία Του φύση και ούτε κενώνεται
αυτής, ούτε βέβαια “θεοεγκαταλείπεται». Κατά συνέπεια κένωση σημαίνει υποστατική ένωση. Ο Υιός
ενώνει την θεότητα με την ανθρωπότητα στο πρόσωπό του ασυγχύτως αδιαιρέτως,
αχωρίστως και ατρέπτως. Κένωση είναι λοιπόν για να το πούμε με τον πιο απλό
τρόπο για να το καταλάβουν όλοι Υποστατική ένωση δύο φύσεων. Και σε ερωτώ
αγαπητέ: Αν για τους Πατέρες κένωση είναι η εν Χριστώ
ένωση των δύο φύσεων τί σημαίνει άραγε το λεχθέν περί του κενωτικού τρόπου ύπαρξης του Πατρός και του
Πνεύματος;
Σημαίνει ότι ο Πατήρ και το Πνεύμα ενώνονται και αυτοί υποστατικά με την
ανθρωπίνη φύση και κενώνονται, θεοεγκαταλείπονται, συσταυρώνονται και πάσχουν
και αυτοί;
Πρωτειομανής. Είσαι καταιγιστικός. Παραδέχομαι ότι αυτός ο
τρόπος σκέψης απέχει κατά πολύ από την ορθόδοξον παράδοση, αλλά γιατί να μην ξεπεράσουμε
την παράδοση αν αυτό μας ενώσει με του
άλλους χριστιανούς;
Ορθοδοξος. Όταν ισχυρίζεσαι ότι θα πρέπει να ξεπεράσουμε την
παράδοση σίγουρα ισχυρίζεσαι ότι θα πρέπει και να ξεπεράσουμε, δηλαδή να
καταλύσουμε και την τετάρτη και τις
άλλες οικουμενικές συνόδους.
Πρωτειομανής. Τώρα δεν είμαι σε θέση να τακτοποιήσω στο μυαλό
μου όλες της συνέπειες από τα λεγόμενα του Γέροντος Σωφρονίου. Θα ήθελα να
συνεχίσουμε αύριο
Ορθόδοξος. Μία στιγμή, δεν τελειώσαμε ακόμη, αυτό είναι το πρώτο μέρος των συνεπειών από
τα λεγόμενα του γέροντος Σωφρονίου, αλλά υπάρχουν κι άλλα. Αν αποδεχθούμε τον
κενωτικό τρόπο ύπαρξης των προσώπων της Παναγίας Τριάδος τότε εκτός από την
δύσκολη θέση που θα μας φέρει η κατάργηση της τετάρτης οικουμενικής συνόδου,
όπως αποδείξαμε, θα πρέπει να δεχθούμε
ότι ο σταυρός είναι ο αιώνιος κενωτικός τρόπος ύπαρξης των τριών
προσώπων της Παναγίας Τριάδος και αυτό θα σήμαινε απαραιτήτως ότι ο
άνθρωπος θα έπρεπε να πέσει για να
φανερωθεί ούτος ο τρόπος υπάρξεως. Θα σήμαινε ακόμη ότι και η Παναγία Τριάς
θα είχε ανάγκη εκ της πτώσεως του Αδάμ για να μπορέσει να φανερωθεί στην γή ο
αιώνιος σταυρικός κενωτικός τρόπος ύπαρξης των τριαδικών προσώπων. Κατά
συνέπεια καταλήγουμε να αποδεχθούμε την αιρετική θεώρηση του Μπουλγκάκωφ ότι, ο Χριστός θα αποκτούσε επίγνωση της θεότητάς Του κατά την διάρκεια
της επιγείου ζωής Tου. [16]
Πρωτειομανής. Βεβαίως, δια της πτώσεως όντως αποκαλύπτεται ο
κενωτικός χαρακτήρ των τρών προσώπων που είναι θυσιαστική αυτοπροσφορά του ενός
προς τον αγαπώμενον.
Ορθοδοξος. Αν αυτό αληθεύει τότε ο
διάβολος επιτέλεσε ένα θεάρεστον έργον! Ο διάβολος ήταν συνεργός του Θεού γιατί άνευ του πειρασμού και της
πτώσεως δεν θα μορούσε ποτέ να αναδειχθή η κενωτική αυτοπροσφερομένη αγάπη που
είναι ο αιώνιος τρόπος ύπαρξης, κατά τον γέροντα Σωφρόνιο, των τρών της
Παναγίας Τριάδος. Τώρα γιατί θεωρούμε
τόσο αρνητικά τον διάβολο στην ορθοδοξη παράδοση, αφού δι᾽αυτού ο άνθρωπος
γνωρίζει την κενωση των τριών και μπορεί και ο ίδιος να την πραγματοποιήσει,
αύριο αυτό θα κααντήσει να είναι ακατονόητο αν τελικώς αγιοποιηθεί ο γέροντας Σωφρόνιος, ο οποίος ισχυρίζεται τέτοιες αντιλήψεις. Κανονικά, δεχόμενοι τα λεγόμενα του γέροντος,
θε πρέπει να θεωρούμε τον διάβολον μεγάλο ευεργέτη μας, όπως οι αρχαίοι
αιρετικοί οφίτες, και να αφιερώσουμε και
κανένα ναό στο όνομά του για να μπορέσει κάποτε κάποιος πιστός ν᾽ανάψει κανένα κεράκι προς τιμή του μεγάλου ευεργέτου της ανθρωπότητος…! Βλέπεις πού οδηγεί η προτεινόμενη αγιοποίηση του
γέροντος Σωφρονίου και των συν αυτῶ θεολόγων; Κάποτε και πολύ γρήγορα θα ζητηθεί από τον
οικουμενικό Πατριάρχη και η αγιοκατάταξις του διαβόλου ως του μεγαλυτέρου
ευεργέτου της ανθρωπότητος γιατί ούτος
οδηγεί εις την θέωσιν!
Πρωτειομανής. Γίνεσαι πολύ ειρωνικός και θα ήθελα να
σταματήσουμε εδώ την συζήτησή μας. Είμαι πολύ κουρασμένος και μου έρχεται ένας
τρομακτικός πονοκέφαλος.
Ορθοδοξος. Εντάξει αγαπητέ συγχώρεσέ με αλλά πριν κλείσουμε
θα ήθελα να μου εξηγήσεις αυτό που μου προξένησε τρομακτική εντύπωση και που το ανέφερες παραπάνω: “Αυτή η δια της κένωσης communicato idiomatum δεν
αναφέρεται μόνον στο γεγονός της ανθρωπίνης μετοχής στην θεία τάξη αλλά και στο
ότι ο τριαδικός Θεός, εν αγάπη κενωτική προς τον κόσμο που έπλασε, κενώνει
Εαυτόν στον σταυρό δια της ενσαρκωμένης υπόστασής του. Αυτό υπονοεί ο Γέροντας
Σωφρόνιος, θέτοντας το ακόλουθο ρητορικό ερώτημα: “ Θα ήτο άρα γε επιτρεπτό εις τον άνθρωπον να τολμήση και, υπερβαίνων
ούτος το μέτρον της προσωπικής αυτού πείρας, να κατανοήση εν νοερά θεωρία την
συμμετοχήν του Πατρός και του Αγίου Πνεύματος εις τον επί σταυτού θάνατον του
Υιού”[17]
Με άλλα λόγια η ενανθρώπιση δεν φανερώνει μόνο την θεία, κενωτική κίνηση του
δευτέρου προσώπου της Αγίας Τριάδας προς κάποιο άλλο θείο πρόσωπο, αλλά την
κενωτική κίνηση της Τριαδικής Μονάδας προς τον κτισθέντα άνθρωπο” Σύμφωνα λοιπόν με τον γέροντα Σωφρόνιο
πάσχει επάνω στον σταυρό ο Πατήρ και το Άγιο Πνεύμα; Αν αυτό αληθεύει τότε θα σήμαινε ότι, από
την στιγμή που ο Πατήρ και το Πνεύμα ούτε σαρκώθηκαν ούτε
σταυρώθηκαν, στον σταυρό πάσχει και η
θεία φύσις. Αν βέβαια το συνδυάσουμε και με την μετάδοση των ιδιωμάτων, η
ανθρωπίνη φύση του Χριστού κατά τον γέροντα Σωφρονιο “μεταφέρει» το πάσχειν απ᾽ευθείας
στη Θεϊκή; Αυτή όμως η θεοπασχητική θεώρηση μπορεί ποτέ να έχει έχει καμμία θέση στην ορθόδοξον
θεολογία;
Πρωτειομανης. Κατά σέ δεν μπορούμε να πούμε ότι ο Θεός πάσχει, ποιό είναι το
πρόβλημά σου;
Ορθοδοξος. Δεν μπορούμε να το πούμε όπως το ισχυρίζεται ο γέροντας Σωφρόνιος.
Ο σαρκωθείς Λόγος το δεύτερον πρόσωπον
της Παναγίας Τριάδος πάσχει ως θνητός
κατά την ανθρωπίνη φύση Αλλά αν πάσχει ο Χριστός αυτό δεν σημαίνει ότι
πάσχει η θεία Του φύση, ή πάσχουν και τα άλλα δύο πρόσωπα της Παναγίας Τριάδος.
Πρωτειομανής. Σου απαντώ διαβάζοντας: “Θα πρέπει να γνωρίζεις
ότι στο επίπεδο σχέσεων μεταξύ των υποστάσεων στην Τριάδα, ο Μπουλγκάκωφ
εκκινεί εκ του ισχυρισμού ότι η κένωση συνεπάγεται πάθος, το οποίο κατορθώνει
να συμφιλιώσει με το στοιχείο της παναγιότητος του Θείου Είναι: Το πάθος όχι μόνο δεν αντιφάσκει προς την παναγιότητα του θείου τρόπου
του είναι, αλλά μπορεί να ειπωθεί και ότι
ταυτίζεται με αυτό στο επίπεδο της χαράς της θυσιαστικής αγάπης η οποία
συναρμόζει το πάθος με την μακαριότητα»[18]
Ορθοδοξος. Φίλτατε
αν αληθεύει ότι το πάθος ανήκει στην θεία φύση και δεν αντιφάσκει με την
παναγιότητα της θείας φύσεως όπως ισχυρίζεται ο φίλος και δάσκαλος του
υποψηφίου νέου αγίου της ορθοδόξου εκκλησίας, Μπουλγκάκωφ, τότε ο Χριστός
γίνεται άνθρωπος πρώτον για να κάνει τον άνθρωπο Θεόν και δεύτερον για να
μεταφέρει ιδιότητες της ανθρωπίνης φύσεως στην θεία, δηλαδή για να κάνει τον
Θεόν άνθρωπο! και ποιός ξέρει πού ακόμη
θα φθάσει η βαλίτσα της μεταπατερικής θεολογίας μετά την αγιοκατάταξη του
γέροντος Σωφρονίου. Αλλά ας σταματήσουμε εδώ, γιατί σε βλέπω πολύ κουρασμένο.
Αύριο θα μιλήσουμε για τις επιρροές που δέχθηκε ο γέροντας Σωφρόνιος ως προς
την θεολογική του διαμόρφωση.
Πρωτειομανής:
πολύ
ευχαρίστως.
Ορθοδοξος. Αγαπητέ μου, όπως έχω ήδη παρατηρήσει
ο όρος «θεοεγκατέλειψη» δεν συναντάται στους Πατέρες. Στα γραπτά όμως
του γέροντος Σωφρόνιου είναι πολύ
διαδεδομένος και όσοι ασχολούνται με την θεολογία του τον έχουν υιοθετήσει
ευρέως
Πρωτειομανής. Επειδή δεν σου αρέσει ο όρος, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα πρέπει να χρησιμοποιείται
Ορθοδοξος. Ο κάθε ορθόδοξος γνωρίζει ότι η θεολογία δεν θα πρέπει ποτέ να ξεφεύγει
από την πατερική ακρίβεια, Αυτό άλλωστε
ορίζουν και οι Οικουμενικές σύνοδοι ειδάλλως οδηγούμεθα σε λανθασμένες και
αντιορθόδοξες δογματικές θεωρήσεις, με αποτέλεσμα οι πιστοί να εκλαμβάνουν την
αιρετική πίστη, για ορθόδοξη. Γι᾽αυτό οι Πατέρες ήταν ακριβέστατοι στην
θεολογική τους έκφραση.
Πρωτειομανής. Αγαπητέ αρνείσαι ότι και οι Πατέρες χρησιμοποίησαν όρους οι οποίοι
παρερμηνεύθηκαν από «αιρετικούς», όπως σήμερα τους αποκαλείς; Θα ήθελα να
επιστήσω την προσοχή σου στην φράση που χρησιμοποίησε ο Άγιος Κύριλος
Πατριάρχης Αλεξανδρείας: Μία φύσιν του
Θεού Λόγου σεσαρκωμένη. Οι μονοφυσίτες την παρερμήνευσαν αλλά αυτό δεν
σημαίνει ότι κατεδικάσθη μαζί τους και ο Άγιος Κύριλλος.
Ορθοδοξος. Κατά πρώτον ο άγιος Κύριλλος εξέφρασε τις απόψεις του με ορθόδοξο τρόπο
και δεν υπάρχει καμμία αμφιβολία ως προς την ορθοδοξον πίστη του Αγίου
Πατριάρχου Αλεξανδρείας και κατά δεύτερον λόγον όταν γινόταν Οικουμενική Σύνοδος
και διασαφήνιζε με ακρίβεια τους θεολογικούς όρους, κανένας μετέπειτα άγιος ή
Πατέρας της Εκκλησίας δεν επέστρεφε στην προ της Συνόδου ορολογία χρησιμοποιώντας φράσεις μη ακριβείς. Για παράδειγμα μιάς και
μου ανέφερες τον Μέγα Κύριλλο Πατριάρχη Αλεξανδρείας μετά την Αγία τετάρτη
Οικουμενική Σύνοδο όλοι οι άγιοι και Πατέρες δεν χρησιμοποίησαν τον όρον μία φύσιν σεσαρκωμένη αλλά δύο φύσεις ενωμένες υποστατικά στό δεύτερο
πρόσωπο της Αγίας Τριάδος. Επομένως κι᾽εμείς αν θέλουμε να ακολουθούμε τους Πατέρες
θα πρέπει να είμεθα ακριβείς στην ορολογία μας για να μην δημιουργούμε σύγχυση.
Πρωτειομανής. Τι θέλεις να πεις ότι ο γέροντας Σωφρόνιος δημιουργεί σύγχυση;
Ορθοδοξος. Βεβαίως, καθώς οι όροι που χρησιμοποιεί ο γέροντας δεν είναι πατερικοί
αφού τους δανείζεται ή από την ρωσική φιλοσοφία ή από την δυτική παράδοση, όπως πχ τον όρον “θεοεγκατάλειψη» ο οποίος σημαίνει, πρώτον, ότι ο Θεός εγκαταλείπει τον Υιόν Του πάνω στον Σταυρό πράγμα που
αποδείξαμε ότι είναι μεγίστη βλασφημία και δεύτερον ότι εγκαταλείπει τον
άνθρωπον που και αυτό είναι μεγίστη βλασφημία, γιατί ο Θεός δεν εγκαταλείπει
τον άνθρωπον. Συμβαίνει μάλιστα το αντίθετο, δηλαδή ο άνθρωπος δια της αμαρτίας
και της αιρέσεως να εγκαταλείπει τον
Θεόν. Μόνον λοιπόν ένας αιρετικός μπορεί
να μιλάει για “θεοεγκατάλειψη» γιατί έχει αιρετική αντίληψη περί Θεού και χάριτος.
Πρωτειομανής. Εγώ πιστεύω ότι ο Γέροντας χρησιμοποιεί με ορθόδοξον τρόπον την “θεοεγκατάλειψη» έτσι όπως ο ίδιος, σαν πρόσωπο την έζησε. Ο Μπάρφουρ [19]
ο οποίος συνδεόταν με τον γέροντα με μακρόχρονη φιλία του υποδεικνύει ότι και ο Άγιος Ιωάννης του Σταυρού, παρ᾽ότι
ρωμαιοκαθολικός έζησε την ίδια
εμπειρία. Αν διαβάσουμε το βιβλίο Αγώνας θεογνωσίας[20] θα βρούμε την
αλληλογραφία με τον Μπάλφουρ (άνω τελεία) στην σελίδα 366 διαβάζουμε: “…Θλίβομαι πολύ για την “θεοεγκατάλειψή» σας, πολύ περισσότερο γιατί αισθάνομαι ότι ως ένα βαθμό
εγώ στάθηκα η αιτία να χάσετε κάτι εσείς μετά την πρώτη συνάντηση μαζί
μου...Είστε όμως βέβαιος ότι ο γνόφος που περιβάλλει την ψυχή σας δεν αποτελεί σημείο αναβάσεως προς τον Θεό,
μυστικής και οδυνηρής ενέργειας του θείου Φωτός στην ψυχή;...Μου ζητήσατε να
μεταφράσω το βιβλίο του Ιωάννου του Σταυρού [21]και γι᾽αυτό τολμώ να
σας αποστείλω τα συνημμένα μεταφρασμένα αποσπάσματα”[22] Ιδού ένα απόσπασμα:
“Ο Θεός
για να καθαρίσει και οδηγήσει στην τελείωση όσους προοδεύουν τους αποστερεί την
δύναμη, την αίσθηση και το νόημα των πνευματικών και των ηθικών, των εσωτερικών
αλλά και των εξωτερικών πραγμάτων. Εγκαταλείπει το νού τους στον γνόφο, την
θέλησή τους στην ξηραία την μνήμη τους χωρίς αναμνήσεις. Οι ανατάσεις της ψυχής
καταβροχθίζονται, από τα παθήματα την πίκρα και τη θλίψη…σ᾽αυτόν δεν υπάρχει
πλέον ούτε αίσθημα ούτε γεύση πνευματικών αγαθών που προηγουμένους τον
συγκινούσαν και η στέρηση αυτή αποτελεί για τον Θεό έναν από τους όρους, χωρίς
τους οποίους δεν μπορεί να φθάσει στην καθαρή εκείνη πνευματική σχέση, που
ονομάζεται σύνδεσμος της αγάπης…Η σκοτεινή αυτή νύχτα είναι ενέργεια του Θεού
στην ψυχή με σκοπό να την καθαρίσει από τις συνήθεις άγνοιες και ατέλειές της,
τις φυσικές και τις πνευματικές. Οι μύστες της την ονομάζουν “Θεωρεία ανακαινίσεως» και «Μυστική θεολογία». .. Αυτό είναι η Θεία
Σοφία…που καθαρίζει και φωτίζει την ψυχή. Αυτή η Θεία Σοφία για δύο λόγους
είναι όχι μόνο νύχτα και Γνόφος για την ψυχή, αλλά και πόνος και μαρτύριο.
Πρώτα υπερβαίνει την ικανότητα της ψυχής και γι᾽αυτό ακριβώς εμφανίζεται
γνοφώδης σε αυτήν. Έπειτα η ψυχή είναι αγενής και ακάθαρτη, γι᾽αυτό και το φώς
φαίνεται σε αυτήν θλιβερό, βασανιστικό και ταυτόχρονα γνοφώδες”[23]
Ορθόδοξος. Αγαπητέ
μου γεννιέται η ακόλουθος απορία:
Από όλη την ασκητική και νηπτική ορθόδοξο παράδοση θα έπρεπε να αναζητηθεί
από τον γέροντα Σωφρόνιο το βιβλίο ενός αιρετικού λατίνου θεολόγου;
θα έπρεπε να ληφθεί σοβαρά η “Σκοτεινή
Νύχτα της ψυχής» του Ιωάννου του Σταυρού
κατά την οποίαν ο Θεός εγκαταλείπει την ψυχή του ανθρώπου, για να την
σώσει, και από εκεί να επεξεργασθεί τον όρο “θεοεγκατάλειψη»; Ας μου επιτραπεί να πώ
ότι με αυτό τον τρόπο γίνεται φανερό ότι ο γέροντας ή αγνοεί παντελώς
την ορθόδοξον παράδοσιν ή ακόμη χειρότερον την θεωρεί στο ίδιο επίπεδο με την
αιρετική δηλαδή την λατινική.
Πρωτειομανής. Ποιά είναι τα κωλύματά σου αδελφέ μου; “Ο Γέροντας Σωφρόνιος
παραλληλίζει την δική του εμπειρία με
αυτήν του Ιωάννου του Σταυρού, τα κείμενα του οποίου, ιδίως η «Σκοτεινή Νύχτα
της ψυχής», τον βοήθησαν να εμβαθύνει στην σημασία του ασκητικού πόνου. Θεωρεί
τον Ιωάννη διάνοια και παραδέχεται ότι»[24]
«ενώ σε θέματα ορολογίας απέχει σημαντικά από τους ανατολικούς Πατέρες στις
βασικές ηθικο - δογματικο - μυστικές
θέσεις του συμφωνεί μαζί τους και στέκεται στο ίδιο ύψος με τους μεγαλύτερους
συγγραφείς του ανατολικού ασκητισμού»[25]
Ορθοδοξος. Εκείνο που με προβληματίζει είναι το ότι ένας υποψήφιος προς αγιοποίηση
της ορθοδόξου εκκλησίας θεωρεί τον λατίνο Ιωάννη του Σταυρού στο ίδιο ύψος με
τους μεγάλους ασκητές και νηπτικούς Πατέρες της Ανατολής οι οποίοι δεν τον
επηρεάζουν όσο αυτός, ούτε βέβαια τους γνωρίζει επαρκώς. (στα γράφρά του
συναντώνται ελάχιστες αναφορές σε αυτούς) Αυτή είναι η αιτία που δεν τον
εμπόδιζε να συμπροσεύχεται με τους
Λατίνους και με τους προτεστάντας. Σκεφθείτε λοιπόν, όταν θα αγιοποιηθεί όλοι
θα μπορούν, μα και θα πρέπει, να συμπροσεύχονται με τους αιρετικούς.
Πρωτειομανής. Αδελφέ μου πρόσεξε ποιούς αποκαλείς αιρετικούς. Οι Λατίνοι και οι προτεστάντες
δεν μπορούν να θεωρηθούν ως τοιούτοι, επομένως γιατί δεν θα πρέπει να
συμπροσευχόμεθα μετ᾽αυτών και γιατί να μην προχωρήσουμε και λίγο παρακάτω και
να θεωρούμε τους Αγίους των ως δικούς
μας; Το ίδιο κάνουν και θα συνεχίσουν να πράττουν και
οι αδελφοί μας ρωμαιοκαθολικοί οι οποίοι θεωρούν τον Σωφρόνιο ως και δικό τους
άγιο και δεν βλέπουν την ώρα να αγιοποιηθεί.
Ορθοδοξος. Θα αναφέρεσαι φυσικά στο μοναστήρι του Μπόζε της Ιταλίας η οποία από την
ίδρυσή της λειτουργεί ως μία μικτή μονή, κατά το πρότυπο του γέροντος
Σωφρονίου. Αλλά δεν θα πρέπει ποτέ να ξεχνάς ότι και το Μπόζε της Ιταλίας
έχει υποστεί αρκετές κριτικές από παραδοσιακούς λατινικούς κύκλους και μία
αγιοποίηση του Σωφρονίου, μάλιστα από μία εκκλησία που θεωρείται ως παραδοσιακή,
θα σήμαινε αυτόματα ότι και τα μικτά μοναστήρια ανήκουν στην “ορθόδοξη» παράδοση πράγμα που δεν ανταποκρίνεται στην αλήθεια.
Πρωτειομανής. Επιτέλους, ποιός λοιπόν νομίζεις ότι είσαι εσύ, που μπορείς να
κρίνεις όχι μόνο την θεολογία, αλλά και τις πράξεις του μέγιστου των γερόντων
της ορθοδόξου παραδόσεως, που μάλιστα έχει προταθεί και να γίνει άγιος της
ορθοδόξου εκκλησίας και ουχί μόνον αυτής! Ας περιοριστούμε μόνο στον θεολογικό
χώρο και ας μην κρίνουμε πράξεις.
Ορθοδοξος. Αγαπητέ κρίνουμε την θεολογία του γέροντος ως προς τα λεγόμενα αλλά και
πραττόμενα των μεγάλων Ανατολικών Πατέρων. Υπάρχουν οι δογματικοί όροι
αλλά και οι κανόνες της εκκλησίας που θα
πρέπει πάντα να τηρούνται γιατί κι αυτοί έχουν δημιουργηθεί με την σειρά τους
από μεγάλους Πατέρες και Οικουμενικές Συνόδους. Αυτό δεν σημαίνει ότι υπάρχει
έλλειψη αγάπης και σεβασμού ως προς το πρόσωπο του γέροντος, που θέλουμε να
σωθεί και προσευχόμεθα στον Θεόν να του συγχωρεθούν οι αμαρτίες. Αλλά ας
συνεχίσουμε με τα δογματικά. Την κρίση για τις αντικανονικές πράξεις του
γέροντος στο παρελθόν και άλλοι έχουν κάνει και συνεχίζουν να πράττουν [26].
Θα σου αναφέρω το βιβλίο του πατρός Ιωάννου Διώτη που πρόσφατα εκυκλοφόρησε:
«Τα Αθεολόγητα Του Ναυπάκτου Ιεροθέου» του Στο
δεύτερο κεφάλαιο: «Τα αθεολόγητα του βιβλίου Οιδα άνθρωπον εν χριστῶ» σελιδα 73 έως 130 ο αναγνώστης θα αποκομίσει μία εικόνα των
όσων έχουν διαπραχθεί εκ του γέροντος κατά των ιερών κανόνων και ουχί μόνο!
Πρωτειομανης. Συμφωνώ απόλυτα μαζί σου αγαπητέ, μπορούμε να συνεχίσουμε να μιλάμε για
θεολογικά ζητήματα. Αλλά θα ήθελα να σε καθησυχάσω δεν θα μολυνθείς αν
διαβάσεις κι᾽εσύ τον Ιωάννη του Σταυρού κι᾽αν συμπροσευχηθείς με ετεροδόξους
αδελφούς.
Ορθόδοξος. Επιστρέφοντας στον γέροντα, βλέπω όμως ότι όχι μόνο επηρεάζεται από τον παπικό Ιωάννη του Σταυρού, αλλά έχει διατυπώσει θεολογικά και την αιώνια ενδοτριαδική κένωση η
οποία είναι παρμένη από ρώσους
φιλοσόφους και διανοητάς.
Πρωτειομανής. Μάλιστα αγαπητέ, αλλά δεν πρέπει
ποτέ να ξεχνάς ότι οι ρώσοι διανοητές, όπως τους αποκαλείς, είναι οι
μεγαλύτεροι θεολόγοι που πέρασαν ποτέ από την ορθόδοξη παράδοση. Μεταφρασμένοι
και διαβασμένοι σε πολλές γλώσσες στην δύση, διδάσκονται στα μεγαλύτερά της Πανεπιστήμια. Είναι αυτοί
που επεξεργάσθηκαν θεωρίες οι οποίες βοήθησαν τον γέροντα από Βουδιστής να ξαναγίνει
χριστιανός γιατί στον Βουδισμό δεν υπάρχει το πρόσωπο και η υποστατική αρχή.
Ορθοδοξος. Ας τα πάρουμε όμως από την αρχή,
γιατί είναι άγνωστα στο ορθόδοξο κοινό και χρήζουν ιδιαιτέρας μελέτης
Πρωτειομανής. Συμφωνώ απόλυτα. Θα πούμε όμως τα πιο βασικά τώρα, κι᾽άν βέβαια
χρειαστεί θα επανέλθουμε. Θα ήταν πολύ σημαντικό να συνδέσουμε τον κενωτικό
τρόπο υπάρξεως των προσώπων της Αγίας Τριάδος για τον οποίο μιλήσαμε χθές [27]
και με την έννοια του προσώπου έτσι όπως εξελίσσεται από την ρωσική σκέψη αποτελώντας πρόκληση για την σκέψη του γέροντα Σωφρονίου[28] . Ο Πατήρ
Νικόλαος Σαχάρωφ στο βιβλίο του Αγαπώ άρα
υπάρχω, αναφέρει: “η έννοια της κοινωνίας οδήγησε τους ρώσους
στην επεξεργασία της διάκρισης μεταξύ προσώπου ως “κοινωνικής ύπαρξης”,και του
ατόμου, ως περιχαρακωμένης μονάδας. Συνεπώς το πρόσωπο είναι ένα μυστηριώδες
απροσδιόριστο, θεοειδές centrum το οποίο πραγματώνεται
υπαρκτά «εν κοινωνία» και, πάνω απ᾽όλα
«εν αγάπη»: “amo ergo sum”- “αγαπώ άρα υπάρχω”. Κατά συνέπεια η ρωσική φιλοσοφία
καταλήγει στην σύλληψη μιάς ιδιαίτερης “κοινωνικής» και
«διυποκειμενικής» έννοιας που εκφράζεται με τον όρο καθολικότητα
(σομπόρνοστ). Η διαλεκτική σχέση κοινωνίας και προσώπου οδήγησε την ρωσική
φιλοσοφία στην συνειδητοποίηση ότι ο άνθρωπος είναι κατ᾽αξία και δυνατότητα
άπειρος, σε τέτοιο βαθμό ώστε να εγγίζει το θείο: ο άνθρωπος είναι μικροθεός. Το ενδιαφέρον της ρωσικής σκέψης για την
ανθρωπότητα (η τελευταία θεωρουμένη ως δυνατότητα κοινωνίας και ενότητας) οδήγησε στην αναγκαιότητα θέσπισης
ενός φιλοσοφικού συστήματος που θα εκλάμβανε καθετί υπαρκτό ως ένα ενιαίο
όλον. Αυτή η ιδέα της παν-ενότητας (φσεέντινστβο)
απασχόλησε τους ρώσους φιλοσόφους όπως ο Βλαδίμηρος Σολόβιεφ: στην αρχή της ενότητας βασίζει ο Σολόβιεφ το φιλοσοφικό σύστημα (άνω
τελεία) επιδίωξή του είναι να αποκαταστήσει την ενότητα ως την αρχή που
διαπνέει την υπάρχουσα πραγματικότητα και οδηγεί την κτίση στον Θεό-δηλαδή στη ακέραιη πράγμάτωσή της. Ο Σολόβιεφ και οι μαθητές του εισάγουν
την διδασκαλία της θείας σοφίας. Η
θεία σοφία νοείται ως το θεμέλιο της κοινωνίας μεταξύ του ανθρωπίνου και θεϊκού
κόσμου (άνω τελεία) ο υλικός κόσμος δύναται δι᾽αυτής να μεταμορφωθεί. Η θεία
σοφία είναι η σημαντική αρχή που ελκύει προς τον Θεό, προς την ολοκλήρωση την
αρμονία, το ωραίο. Όλα αυτά ήταν αντικείμενο ευρείας συζήτησης την εποχή του
γέροντα Σωφρονίου”[29]
Ορθόδοξος. Αναφέρεσαι
βεβαίως στην περίφημη μεταπατερική διαφοροίηση ατόμου και προσώπου στην οποία
εδράζεται και η θεωρία περί υποστατικής
αρχής του γέροντος Σωφρονίου, που αποτέλεσε δημιούργημα της ρωσικής διανόησης
και της αντίληψης περί της καθολικότητος ως σομπόρνοστ.
Αύτη η αντίληψη στην πραγματικότητα
εκφράζει ένα ανθρώπινο τρόπο ύπαρξης. Ο άνθρωπος νοούμενος ως άτομο με
προσωπική θέληση ελευθερία και γενικά προσωπικές ενέργειες -
δηλαδή με γνωμικό θέλημα - προσπαθεί να δημιουργήσει
μία κοινωνία εις την οποίαν θα βασιλεύει η αγάπη, η αυθυπέρβαση, το πλησίασμα
στον άλλον, όχι όμως μέσω της κατάργησης του
γνωμικού θελήματος και της επιστροφής στο φυσικό όπως έλεγαν οι
Πατέρες, αλλά γινόμενος “πρόσωπο» και συνιστώντας “ετερότητα» - διαθέτοντας προσωπικές
ενέργειες - σ᾽ένα διαρκές πλέγμα κοινωνικών σχέσεων. Αύτη την
έννοια κοινωνίας όπως την φαντάσθηκαν
για τον άνθρωπο, την μεταφέρουν εις τον Θεόν, τον οποίον επίσης φαντάζονται ευρισκόμενο σ᾽ένα διαρκές πλέγμα
διαπροσωπιών σχέσεων που λειτουργούν κενωτικά. Ακριβώς, κάτι που βρίσκεται
στους αντίποδες της πατερικής θεολογίας.
Πρωτειομανής. Μέσα
στον σάλο της μεταεπαναστατικής Ρωσίας η κυβέρνηση Λένιν έδωσε την ευκαιρία σε
ρώσους διαδωνούντες διανοούμενους να
φύγουν, όπως π.χ. ο Μπερντιάγεφ, ο Μπουλγκάκωφ και ο Λόσσκυ. Ο γέροντας
Σωφρόνιος είχε φύγει λίγο νωρίτερα το 1921 οπὀτε και εγκαθίσταται στο Παρίσι.
Ανακαλύπτει εκεί ότι την αλήθεια της υποστατικής αρχής του προσώπου υποδηλώνει το χωρίο. Εγώ ειμί ο Ών και επιστρέφει στον χριστιανισμό[30].
Η μαζική επιστροφή της διανόησης της νέας ρωσίας στην ορθόδοξη εκκλησία συνέβη
αντίστοιχα και στους ρώσους της διασποράς. “Το έτος 1922 σημαδεύτηκε από την ίδρυση της χριστιανικής κίνησης Ρωσικής
Νεολαίας η οποία έφερε στο προσκήνιο την ανάγκη
μιας (αναννεωμένης) θεολογικής εκπαίδευσης. Έτσι ιδρύεται στο Παρίσι το
1924 το Ορθόδοξο Θεολογικό Ινστιτούτο όπου
ο γέροντας Σωφρόνιος ήταν μεταξύ των πρώτων φοιτητών του.»[31]
Ορθόδοξος. Το Ινστιντούτο λειτούργησε τελικά ως το ιδεολογικό προγεφύρωμα μεταξύ της
Ανατολής και της Δύσης, αποτέλεσε δέ τον
μοχλό εκείνο για να ξεπερασθεί η πατερική θεολογία και να περάσουμε στην
μεταπατερική οικουμενιστική εποχή. Δεν
είναι της παρούσης να ασχοληθούμε τώρα
συστηματικά με το ζήτημα αυτό. Θα επανέλθουμε σε άλλους διαλόγους μας. Εκείνο
τώρα που μας ενδιαφέρει είναι να αναζητήσουμε
από ποιούς επηρεάσθη ο γέροντας ώστε να καταλήξει στον φαντασιακό
κενωτικό τρόπο ύπαρξης των προσώπων της
Παναγίας Τριάδος, που τον οδήγησε στο να επεξεργασθή θεολογικά την “θεοεγκατάληψη», έτσι όπως την παρέλαβε, όπως είδαμε, από τον Ιωάννη του Σταυρού.
Πρωτειομανής. Ο ανηψιός του γέροντος πατήρ Νικόλαος Σαχάρωφ πολύ κατατοπιστικά στον
βιβλίο του “Αγαπώ άρα Υπάρχω” το οποίο φέρει τον
επαινετικό πρόλογο του πνευματικού
ηγέτου και διαδόχου του γέροντος αρχιμανδρίτου Ζαχαρία στην σελίδα 138 έχει
κεφάλαιο που φέρει τον τίτλο η κένωση
κατά τον π. Σέργιο Μπουλγκάκωφ (άνω τελεία) εκεί προβάλλει στην ακόλουθη
ανάλυση: “ Στον εικοστό αιώνα ο
Σέργιος Μπουλγκάκωφ – ο κατ᾽εξοχήν θεολόγος
της κένωσης- προσέδωσε ισχυρή
δογματική θεμελίωση στην κενωτική τάση των ρώσων, συνθέτοντάς την και
ενσωματώνοντάς την στις ιδέες των γερμανών κενωτιστών, ιδίως του Schelling.
Ο τελευταίος ξεχωρίζει για την θεώρηση της
κοσμολογίας μέσα από το πρίσμα της κενωτικής σχέσης του Θεού με την δημιουργία
Του. Η δημιουργία, κατα τον Schelling,
δεν θεωρείται μόνον ως αποκάλυψη του Θεού αλλά και ως πραγμάτωση
(realization) και υποστασιοποίησή Του (personalization). Ο Μπουλγκάκωφ
ενσωματώνει την θεώρηση του Schelling
στα πλαίσια της σοφιανικής διδασκαλίας του, η οποία αποτελεί μία απόπειρα
διείσδυσης στο ζήτημα της σχέσης Κτίστου και κτίσματος. Εντός αυτού του
σοφιανικού σχήματος ο Μπουλγκάκωφ
προβάλλει ανεπιφύλακτα την έννοια της απόλυτης κένωσης στην Αγία Τριάδα
και στον Χριστό.
Ο Μπουλγκάκωφ ήταν που στην
δεκαετία του 20 στο Παρίσι, εισήγαγε τον γέροντα
Σωφρόνιο στην χριστιανική κατανόηση της κένωσης. Οι ιδέες του αποτέλεσαν
για τον γέροντα την θεολογική μήτρα εντός
της οποία κυοφορήθηκε η ιδέα της κένωσης στο επίπεδο της ασκητικής θεολογίας
του.
Ο
Μπουλγκάκωφ διακρίνει διάφορα επίπεδα
της κένωσης του Χριστού. Έτσι η κένωση είναι μία πρώτη αρχή τριαδικής ύπαρξης: συνιστά το είναι της κάθε υπόστασης. Ο Μπουλγκάκωφ επιχειρεί να
συναγάγει κενωτικά στοιχεία από την ίδια την έννοια της πατρότητος του Πατρός
και της υιότητας του Υιού: “ Εάν κατά την γέννηση του
Υιού υπάρχει το στοιχείο της αυταπάρνησης εκ μέρους του Πατρός, τότε ο Υιός
κενώνεται πλήρως αποδεχόμενος την παθητική κατάσταση του γεννηθέντος”[32] . Η κένωση του Πατρός προς τον Υιό εκδηλώνεται στο γεγονός της προαιώνιας
γέννησης του Υιού. Ο Μπουλγκάκωφ εκφράζει το παραπάνω ως κένωση δια της οποία ο
Πατήρ πραγματώνεται εν τω Υιώ και η
οποία αποτελεί επίσης την αυτοενέργειά Του (self-actualizing) Ο Μπουλγκάκωφ ορίζει την κένωση ως “ την έκσταση της θυσιαστικής παράφορης αγάπης που ωθεί στην ένθερμη
έννοια για τον άλλον” Στον Υιό καθρεπτίζεται η
κένωση του Πατρός: “Εάν ο Πατήρ επιθυμεί να
είναι ... εν τω Υιώ τότε και ο Υιός δεν επιθυμεί να υπάρχει για τον εαυτό Του
(άνωτελεία) θυσιάζει λοιπόν τον εαυτό Του στον Πατέρα και, όντας Λόγος του
Θεού, γίνεται ούτως ειπειν άλογος (wodless) ο ίδιος, γενόμενος Λόγος του Πατρός.
Στο
επίπεδο των σχέσεων μεταξύ των υποστάσεων στην Τριάδα, Ο Μπουλγκάκωφ εκκινεί εκ
του ισχυρισμού ότι η κένωση συνεπάγεται πάθος το οποίο κατορθώνει να
συμφιλιώσει με το στοιχείο της παναγιότητας του θείου είναι: το πάθος όχι μόνο δεν αντιφάσκει προς την παναγιότητα του θείου τρόπου
του είναι, αλλά μπορεί να ειπωθεί ακόμη και ότι ταυτίζεται με αυτό, στο επίπεδο της χαράς της θυσιαστικής αγάπης
η οποία συναρμόζεται με την μακαριότητα [33]
Στον
Μπουλγκάκωφ η κενωτική διάσταση της θεότητας δεν είναι δυνατόν ν᾽αφήσει
ανεπηρέαστη την θεώρηση της σχέσης Κτίστου και κτίσματος. Ο ίδιος βλέπει την
δημιουργία ως μία πράξη κένωσης του Θεού. Κένωση του Θεού σημαίνει αυτομείωση (self-diminution) της θεϊκής απολυτότητας λόγω της σχέσης με την κτίση:
“ Ο απόλυτος Θεός ο οποίος δεν σχετίζεται με
τίποτε πλήν του εαυτού Του, υπάρχει τώρα απολύτως εν σχέσει”. Κάθε μία από τις υποστασεις έχει το δικό της μερίδιο στην κένωση της
Θεότητας εν σχέσει προς τον δημιουργηθέντα κόσμο. Η κένωση του Πατρός είναι
σιωπή-απουσία Του από τον
κτίστη: αποκαλύπτεται μόνο δια
της θείας Σοφίας – στο πρόσωπο του Υιού και του Πνεύματος- αλλά
και δια της κτιστής Σοφίας [34] Η
κένωση του Πνεύματος στην κτίση συνίσταται “όχι
μόνο στην επισκίαση της κτίσης εν γένει αλλά και στην αποδοχή των ορίων αυτής
της κτίσης, της δυσκολίας της δηλαδή να αντιληφθεί την αποκάλυψη του Πνεύματος”.
Το γεγονός ότι η αίσθηση του Πνεύματος από μέρους
της κτίσης είναι ατελής- ή ακόμα απορριπτική- δεν ωθεί Αυτό να την εγκαταλείψει στην κατάσταση της πρωτεγενούς
ανυπαρξίας: το Πνεύμα ενοικεί σ᾽αυτήν,
συντηρώντας την ύπαρξή της. Η κένωση λοιπόν εκδηλώνεται στην αδιάκοπη οδύνη του
Πνεύματος...
Ο
Μπουλγκάκωφ επισημαίνει το στοιχείο της κένωσης του Πατρός και του Πνεύματος
και στην συμμετοχή Τους στην επίγεια κένωση του Χριστού αναφερόμενος λόγου
χάριν, στην συσταύρωση του Πατρός με τον Υιόν.[35] Η κένωση τόσο στην
τριαδολογική όσο και στην χριστολογική της έκφραση διαπερνά τον τρόπο που αυτός
κατανοεί την ενανθρώπηση.... Ο Μπουλγκάκωφ πιστεύει ότι ο χαλκηδόνιος
ορισμός προϋποθέτει αφ᾽εαυτού μία κενωτική ερμηνεία της θείας φύσης του Χριστού.
Η συνύπαρξη της ανθρωπίνης και της θεία φύσης στον Χριστό είναι δυνατή μόνο εφ᾽όσον
υπάρξει μία κενωτική αυξομείωση της θεότητάς Του, ταυτόχρονα με μία
θέωση της ανθρωπότητάς Του. Κατά την την
διατύπωση του Μπουλγκάκωφ ο “θεός αποκαλύπτει εαυτόν
θεαδρικώς»[36]
. Δεν είναι η θεότητα του Χριστού που υφίσταται μείωση αλλά η μορφή (ο τρόπος
της θείας ύπαρξης) που αυτομειώνεται καθώς ο Θεός παραμερίζει τη θεϊκή του δόξα
και εισέρχεται σε ενδοχρονικές κατηγορίες. Ο Χριστός αν και Θεός, δεν κάνει στο
έπαρκο χρήση αυτής Του της ιδιότητας: ακόμα και οι διηγήσεις των θαυμάτων του Χριστού, κατά την επίγεια ζωή
Του, χαρακτηρίζονται από τις κενωτικές Του “οριοθετήσεις” [37].
Ο Μπουλγκάκωφ πιστέυει ότι ο Χριστός απέκτησε επίγνωση της θεότητάς Του κατά
την διάρκεια της επίγειας ζωής Του. Εδώ η κένωση του Χριστού συνίσταται στο ότι
αυτός υπέστη κατά τρόπο απόλυτο μία διαδικασία διαμόρφωσης…Όλες οι
εκδηλώσεις του Χριστού οφείλονται στο ότι ο Χριστός κενώνεται από την
αυτεπίγνωση της θεότητάς του. Όπως λέει ο Μπουλγκάκωφ η κένωση μετέτρεψε
την αυτεπίγνωση του Θεού περί της θεότητάς Του σ᾽ένα “tabula
rasa” [38] που ο ίδιος αποκαλεί “κένωση της θείας
υπόστασης». Αυτή η υποστατική κένωση Του επέτρεψε να συσχετίσει την θεία
υπόσταση (στην κενωτική της διάσταση) με την ανθρωπίνη... Ο Μπουλγκάκωφ
ισχυρίζεται ότι η διαδικασία διαμόρφωσης που υπεστη η θενδρική υπόσταση του
Χριστού είναι παρόμοια και για κάθε ανθρώπινη υπόσταση[39].
Αυτό οδήγησε τον Μπουλγκάκωφ (και αργότερα τον γέροντα Σωφρόνιο) στην θεώρηση
του Χριστού ως υψίστου προτύπου ασκητικής ζωής. Επί πλέον η κένωση αναφέρεται
στην σχέση του Χριστού με το Άγιο Πνεύμα. Στον Γολγοθά το Πνεύμα αποκακρύνεται
από τον Θεό ... Η κένωση του Αγίου Πνεύματος κινείται παράλληλα με την κένωση
του Χριστού, αρχής γεννομένης με την γέννησή Του. Έτσι στο θείο βρέφος οι
δωρεές του Πνεύματος είναι παρούσες αλλ᾽όχι στην πληρότητά τους. Κατά την
βάπτισή του ο Χριστός λαμβάνει (!) μόνο κάποιες από τις δωρεές του Αγίου
Πνεύματος. Η κορύφωση της κένωσης του Πνεύματος έρχεται στην ώρα του Γολγοθά. “Στην κένωση του θανάτου την ώρα του Γολγοθά η αδιάλειπτη ενοίκηση του
Πνεύματος στον Υιό δεν είναι πία αισθητή, εν αντιθέσει με την στιγμή
της ύψιστης αίσθησή της κατά την Μεταμόρφωση” Επομένως ο Γολγοθάς θεωρείται ως η κένωση του πνεύματος κατά την ενέργειά
Του... Με τον τρόπο αυτό ο Μπουλγκάκωφ
επεξεργάζεται την διαφορά ανάμεσα στην κένωση του Υιού και την κένωση του
Πνεύματος. Πρόκειτα για διαφορά ανάμεσα στην κένωση της υπόστασης (στην
περίπτωση του Υιού) και στην κένωση της ενέργεις [40](στην
περίπτωση του Πνεύματος)”[41]
Ορθοδοξος. Η παράκρουση της Νέας θεολογίας
του προσώπου σε όλο της το μεγαλείο! Η παράθεση των χωρίων αυτών εξηγεί πλέον
το μυστήριο το κενωτικού
προσωποκεντρισμού. Ποιά σχέση μπορεί να έχουν τα παραπάνω με την ορθόδοξη
Πατερική Θεολογία, θεωρώ μάλιστα ότι προσβάλλουν και αυτόν τον κοινό ανυρώπινο
νουν. Για παράδειγμα θα αναφερθώ σε
λιγοστές μόνο από τις ανωτέρω τοποθετήσεις
γιατί θα χρειαστεί ολόκληρο
βιβλίο, αν θέλουμε να κάνουμε μία
πλήρη αποτίμηση. Τι σημαίνει ότι μειώνεται η θεότητα για να
δημιουργηθεί η κτίση; Ο Θεός άραγε “μικραίνει» για να κάνει “τόπο» στην δημιουργία; Τί σημαίνει ότι
εξαφανίζεται ο Θεός από την κτίση; Τότε θα υπάρχει η
δυνατότητα η κτίση να γίνει άπειρη και να χαθεί εντελώς η θεότητα. Άκρως
επιστημονικό και θεολογικό θα έλεγα!!! Τί
μπορεί, επίσης, να σημαίνει ότι το πάθος ανήκει στην θεότητα;
Κλαίει και λυπάται ο Πατήρ που ο Υιός σταυρώνεται
και μετά όλη αυτή η οδύνη μετατρέπεται σε χαρά από την ανάσταση;
τί να σημαίνει άραγε ότι η υπόσταση του Υιού
κενώνεται κατά την ενσάρκωση, χάνει δηλαδή την θεότητά Του; και ακόμη χειρότερο τί να σημαίνει
η αινιγματική φράση ότι ο Χριστός αποκτά
συναίσθηση της θεότητάς Του κατά την ενσάρκωση; Πριν δεν την είχε; Και ποιός πληροφόρησε τον Μπουλγκάκωφ για το πότε ο
Χριστός απέκτησε συναίσθηση της θεότητάς Του; Κι´αν δεν έπεφτε ο άνθρωπος ο Υιός δεν θα είχε
αποκτήσει ποτέ την συναίσθηση της
θεότητάς Του; Τι να σημαίνει ακόμη ότι αυτή η υποστατική κένωση Του επέτρεψε να συσχετίσει την θεία υπόσταση
(στην κενωτική της διάσταση) με την ανθρωπίνη; Μήπως σημαίνει ότι ο Χριστός είχε και ανθρώπινη υπόσταση
καθώς υποστήριζε ο Νεστοριος; τί να σημαίνει ακόμη
κένωση του Αγίου Πνεύματος ως υπόσταση
το οποίο ζεί την οδύνη-δηλαδή κλαίει, οδύρεται, υποφέρει, χτυπιέται - επειδή η κτίση το απορρίπτει και τι να σημαίνει άραγε ότι το Άγιο Πνεύμα
ως ενέργεια εγκαταλείπει τον Λόγο στον Γολγοθά; Τον “θεοεγκαταλείπει”;
ο Υιός λοιπόν δεν είναι Θεός, που κατέχει φύσιν όλες
τις ενέργειες του Αγίου Πνεύματος, που δεν είναι βεβαίως προσωπικές, αλλά
κοινές της θείας φύσεως; μπορούν ποτέ λοιπόν αυτές να αφαιρεθούν εξ᾽ενός
ή εξ όλων των θείων προσώπων. Δεν είναι δυνατόν στον
όνομα της δήθεν υψηλής ακαδημαϊκής θεολογίας
να παράγονται τέτοιες βλασφημίες εναντίον όλων των Οικουμενικών συνόδων
(όπως για παράδειγμα της τρίτης και της τετάρτης). Ούτε ο διάβολος θα τολμούσε
ποτέ να ισχυρισθεί παρόμοιες ψευδοθεολογικές τοποθετήσεις. Μέσω των εκτεταμένων
χωρίων που παρουσίασες οι πάντες θα
καταλάβουν γιατί καταδικάσθη η σοφιολογική απόκλιση του Μπουλγκακωφ ως ξένη
προς την ορθόδοξη πίστη το 1935 από το Πατριαρχείο Μόσχας, καθώς και από
την σύνοδο των ρώσων της διασποράς υπό
τον Μητροπολίτη τον Αναστάσιο.
Αυτός,
λοιπόν, ο δις αναθεματισμένος Μπουλγκάκωφ, ως διδάσκαλος και φίλος του
γέροντος, είναι που επηρασε αναφορεκά με τον αιώνιο κενωτικό τρόπο ύπαρξης που
αποτέλεσε την θεολογική θεμελίωση της “θεοεγκατάλειψης» για την οποίαν
αποδείξαμε ότι δεν μπορεί να έχει θέση στην ορθόδοξη θεολογία.
Πρωτειομανής. Δεν συμφωνώ μαζί σου, γιατί δεν θα πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι ο γέροντας έχει προταθεί για να γίνει
άγιος. Και ο γέροντας Σωφρόνιος “συμφωνούσε με τον Μπουλγκάκωφ», καθώς αποδεικνύει ο π. Νικόλαος Σαχάρωφ
στο βιβλίο του Αγαπώ άρα υπάρχω στην
σελίδα 143: “ σε ότι αφορά την κένωση
ως αρχή του τριαδικού είναι, ωστόσο κατ᾽αυτόν η τριαδική κένωση συναρτάται με
την έννοια του προσώπου και όχι με οποιεσδήποτε αφηρημένες επαγωγές εννοιών “πατρότητας» και της «υιότητας». Η αρχή του προσώπου per se προϋποθέτει για τον γέροντα
Σωφρόνιο ολοκληρωτική κένωση σε σχέση με άλλα πρόσωπα...»
“Ζώμεν την Υπόστασιν εν τω Θεώ ως τον φορέα του απολύτου πληρώματος του
είναι και συγχρόνως η υπόστασις δεν υπάρχει μόνη...Αλλά η Υπόστασις ως τοιαύτη,
εκδηλούται κατά την πράξιν της τελείας αγάπης
της οποίας ίδιον είναι και η τελεία κένωσις, η αυτοελάττωσις»[42]
Ορθοδοξος. Αποδείξαμε όμως χθές ότι η αιώνιος ενδοτριαδική κένωσις είναι
αντιπατερική και αν αύριο ο γέροντας γίνει άγιος τότε θα ξεφύγουμε πλήρως από την πατερική παράδοση. Οπωσδήποτε θα χρειαστεί
η αλλαγή και των λειτουργικών μας
βιβλίων γιατί εκεί δεν φαίνεται πουθενά η αγαπητική κένωση των Υποστάσεων. Γι᾽αυτό Αύριο θα εξετάσουμε ποιοί προτείνουν την αγιοποίηση του γέροντος και
γιατί τόση εμμονή και βιασύνη.
[1] “Αγαπώ άρα Υπάρχω. H Θεολογική παρακαταθήκη του
Γέροντα Σωφρονίου” του π. Νικολάου Σαχάρωφ. Μετάφραση
του Χρήστου Μακροπούλου. Εκδόσεις Εν πλῶ. Πρώτη έκδοση Νοέμβριος 2007. Δεύτερη
έκδοση Ιανουάριος 2008. σελίδα 240 -241
[2] “Αγαπώ άρα Υπάρχω. H Θεολογική παρακαταθήκη του
Γέροντα Σωφρονίου” του π. Νικολάου Σαχάρωφ. Μετάφραση
του Χρήστου Μακροπούλου. Εκδόσεις Εν πλῶ. Πρώτη έκδοση Νοέμβριος 2007. Δεύτερη
έκδοση Ιανουάριος 2008. σελίδα 29-30
[3] “Αγαπώ άρα Υπάρχω. H Θεολογική παρακαταθήκη του
Γέροντα Σωφρονίου” του π. Νικολάου Σαχάρωφ. Μετάφραση
του Χρήστου Μακροπούλου. Εκδόσεις Εν πλῶ. Πρώτη έκδοση Νοέμβριος 2007. Δεύτερη
έκδοση Ιανουάριος 2008. σελίδα 241
[5] Δηλαδή δεν
θεοεγκαταλείφθηκε κατά τον Ιωάννη Δαμασκηνόν δεν υπάρχει ο αιρετικός όρος
θεοεγκατάλειψη γιατί ούτε ο Θεός ποτέ εγκαταλείπει τον άνθρωπον.
[7] Ο Γέροντας Σωφρόνιος ισχυρίζεται
πρωτίστως στο βιβλίο του “Ασκησις και Θεωρια” ότι η περίοδος της Παλαιάς Διαθήκης ήταν
εγκλωβισμένη "εντός των ορίων του ενός Θεού νοουμένου ουχί υπο την έννοιαν
του χριστιανικού μονοθεϊσμού αλλά του εξωχριστιανικού ενοθεϊσμού, δηλαδή Θεού
εν μιά Υποστάσει "
[8] Ο Ρώσος Μπουλγκάκωφ, ισχυρίζεται ότι η αγία
Τριάς δεν είναι Τριάς αλλά Τετράς. Η τέταρτη υπόσταση είναι η Σοφία η οποία
ακόμη δεν μας απεκαλύφθη πλήρως. Βέβαια αυτό δεν ξέφυγε της προσοχής του
αναθεματισμένου Μπουλγκάκωφ ο οποῖος απεκάλυψε ένα μεγάλο μυστικό στον τριαδικό
Θεό. Ούτος πλέον δεν είναι τριάς αλλά τετράς
[9] Αγαπώ άρα Υπάρχω. H Θεολογική παρακαταθήκη του
Γέροντα Σωφρονίου” του π. Νικολάου Σαχάρωφ. Μετάφραση
του Χρήστου Μακροπούλου. Εκδόσεις Εν πλῶ. Πρώτη έκδοση Νοέμβριος 2007. Δεύτερη
έκδοση Ιανουάριος 2008. σελίδα 133
[10] “Οψόμεθα τον Θεόν καθώς εστί»: «Περί της Γεσθημανίου προσευχῆς». Σελίς 382 -
383. Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου Έσσεξ Αγγλίας 1993
[13] “Αγαπώ άρα Υπάρχω. H
Θεολογική παρακαταθήκη του Γέροντα Σωφρονίου” του π. Νικολάου
Σαχάρωφ. Μετάφραση του Χρήστου Μακροπούλου. Εκδόσεις Εν πλῶ. Πρώτη
έκδοση Νοέμβριος 2007. Δεύτερη έκδοση Ιανουάριος 2008. σελίδα 133-135
[14] Αγαπώ άρα Υπάρχω. H Θεολογική παρακαταθήκη του
Γέροντα Σωφρονίου” του π. Νικολάου Σαχάρωφ. Μετάφραση
του Χρήστου Μακροπούλου. Εκδόσεις Εν πλῶ. Πρώτη έκδοση Νοέμβριος 2007. Δεύτερη έκδοση
Ιανουάριος 2008. σελίδα 136
[15] Αγαπώ άρα Υπάρχω. H Θεολογική παρακαταθήκη του
Γέροντα Σωφρονίου” του π. Νικολάου Σαχάρωφ. Μετάφραση
του Χρήστου Μακροπούλου. Εκδόσεις Εν πλῶ. Πρώτη έκδοση Νοέμβριος 2007. Δεύτερη έκδοση Ιανουάριος 2008. σελίδα 137
[16] S.
Bulgakof, “The problem of eternal Life” Put 52 81937), 22
[18] Αγαπώ
άρα Υπάρχω. H Θεολογική παρακαταθήκη του Γέροντα Σωφρονίου” του π. Νικολάου
Σαχάρωφ. Μετάφραση του Χρήστου Μακροπούλου. Εκδόσεις Εν πλῶ. Πρώτη
έκδοση Νοέμβριος 2007. Δεύτερη έκδοση Ιανουάριος 2008. σελίδα 137
[19] Εάν
κάποιος κάνει μία βόλτα στο διαδίκτυο, θα διαπιστώσει ότι σε πολλές ιστοσελίδες ο Άγγλος Δαβίδ Μπάλφουρ, ο οποίος
κατά την κουρά του είχε ονομαστεί Δημήτριος, εμφανίζεται ως κατάσκοπος της
Αγγλίας και ότι ο λόγος που έγινε ιερομόναχος στην Ορθόδοξη Εκκλησία και
συνδέθηκε με το Άγιον Όρος ήταν για να δρα ελεύθερα ως κατάσκοπος.
[20] Αγώνας θεογνωσίας Δεύτερη
έκδοση. Ιερά μονή Τιμίου Προδρόμου. Έσσεξ Αγγλίας Δεύτερη έκδοση 2006
[22] Αγώνας θεογνωσίας Δεύτερη
έκδοση. Ιερά μονή Τιμίου Προδρόμου. Έσσεξ Αγγλίας Δεύτερη έκδοση 2006 σελίδα
366,367
[23]Αγώνας θεογνωσίας Δεύτερη
έκδοση. Ιερά μονή Τιμίου Προδρόμου. Έσσεξ Αγγλίας Δεύτερη έκδοση 2006 σελίδα
367 και 368.
[24] Αγαπώ άρα Υπάρχω. H Θεολογική παρακαταθήκη του
Γέροντα Σωφρονίου” του π. Νικολάου Σαχάρωφ. Μετάφραση
του Χρήστου Μακροπούλου. Εκδόσεις Εν πλῶ. Πρώτη έκδοση Νοέμβριος 2007. Δεύτερη
έκδοση Ιανουάριος 2008. σελίδα 35
[25] Αγώνας θεογνωσίας Δεύτερη
έκδοση. Ιερά μονή Τιμίου Προδρόμου. Έσσεξ Αγγλίας Δεύτερη έκδοση 2006 σελίδα
272
[26] Τα Αθεολόγητα Του Ναυπάκτου Ιεροθέου του πατρός Ιωάννου Διώτη Κεφάλαιον β. Τα αθεολόγητα του βιβλίου Οιδα άνθρωπον εν χριστῶ σελιδα 73 έως
130 όπου ο αναγνώστης θα αποκομίσει μία εικόνα των όσων έχουν διαπραχθεί εκ του
γέροντος κατά των ιερών κανόνων
[28] Αγαπώ άρα Υπάρχω. H
Θεολογική παρακαταθήκη του Γέροντα Σωφρονίου” του π. Νικολάου
Σαχάρωφ. Μετάφραση του Χρήστου Μακροπούλου. Εκδόσεις Εν πλῶ. Πρώτη
έκδοση Νοέμβριος 2007. Δεύτερη έκδοση Ιανουάριος 2008. Σελίδα 22
[29] Αγαπώ άρα Υπάρχω. H
Θεολογική παρακαταθήκη του Γέροντα Σωφρονίου” του π. Νικολάου
Σαχάρωφ. Μετάφραση του Χρήστου Μακροπούλου. Εκδόσεις Εν πλῶ. Πρώτη
έκδοση Νοέμβριος 2007. Δεύτερη έκδοση Ιανουάριος 2008. Σελίδα 23
[30] Δεν ξέρουμε με ποιό τρόπο
επιστρέφει στον χριστιανισμό. Αλλά και σύμφωνα με τους κανόνες ο γέροντας
Σωφρόνιος επειδή έγινε βουδιστής και μετά επέστρεψε δεν θα μπορούσε ποτέ να
γίνει ιερέας. Αλλά οι κανόνες δεν ισχύουν ποτέ για τον γέροντα Σωφρόνιο
[31] Αγαπώ άρα Υπάρχω. H Θεολογική παρακαταθήκη του
Γέροντα Σωφρονίου” του π. Νικολάου Σαχάρωφ. Μετάφραση
του Χρήστου Μακροπούλου. Εκδόσεις Εν πλῶ. Πρώτη έκδοση Νοέμβριος 2007. Δεύτερη έκδοση Ιανουάριος 2008. Σελίδα 26
[34]
Bulgakov The Comforter , 253
[35]
Bulgakov, The Lamb of God , 340,400
[41] Αγαπώ άρα Υπάρχω. H Θεολογική παρακαταθήκη του
Γέροντα Σωφρονίου” του π. Νικολάου Σαχάρωφ. Μετάφραση
του Χρήστου Μακροπούλου. Εκδόσεις Εν πλῶ. Πρώτη έκδοση Νοέμβριος 2007. Δεύτερη
έκδοση Ιανουάριος 2008. Σελίδα 138-142
.jpg)
https://www.youtube.com/watch?v=9IA3oV64v0w Στο 56 λεπτο
ΑπάντησηΔιαγραφή