Ομολογία

ΣΧΕΔΙΟΝ ΑΝΑΔΙΟΡΓΑΝΩΣΕΩΣ
ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ  (7)

Δημοσιεύουμε καί τήν ἑβδόμη, τελευταία, συνέχεια τοῦ “Σχεδίου ἀναδιοργανώσεως τῆς ᾿Εκ­κλησίας τῆς ῾Ελλάδος”, πού εἶχε ἐκπονήσει καί εἶχε παρουσιάσει στήν ῾Ιερά Σύνοδο, πρός ἐπεξεργασία καί πρός ἔγκριση ὁ μακαριστός ᾿Αρχιεπίσκοπος ῾Ιερώνυμος ἀμέσως μετά τήν ἀνάληψη τῶν ὑπεύθυνων ἁρμοδιοτήτων του, πρίν ἀπό πενηνταδύο χρόνια. Καί ὑπο­μνηματίζουμε, γιά πολλοστή φορά, ὅτι, ἀπό τότε ὡς σήμερα, δέν ὑποβλήθηκε στή Σύνοδο καινούργια πρόταση διοικητικῆς ὀργάνωσης τῆς ᾿Εκ­κλησίας τῆς ῾Ελλάδος καί ἀναπροσαρμογῆς τοῦ ποιμαντικοῦ Της ἔργου.  

Θ΄ Λύσεις ὡς πρός τήν διοίκησιν
τῆς ᾿Εκκλησίας μας

1. Γενικαί κατευθύνσεις

᾿Εκεῖνο, τό ὁποῖον προτείνομεν εὐθύς ἐξ ἀρχῆς νά ἐκκαθαρισθῇ πλήρως καί μονίμως, εἶναι ἡ φύσις τῶν σχέσεων τῆς ᾿Εκκλησίας μετά τῆς Πολιτείας. Βεβαίως, δέν εἶναι ἔργον τοῦ ἀνά χεῖρας ὑπομνή­ματος νά εἰσέλθῃ εἰς λεπτομερείας, ἐν τούτοις πρέπει νά ὑπογραμμισθοῦν ὡ­ρισμένα σημεῖα. Πρῶτον, ὅτι παρά τά περί τοῦ ἀντιθέτου λεγόμενα, τό κρατοῦν σήμερον σύστημα εἶναι τό τῆς Νό­μῳ κρατούσης Πολιτείας. ῾Ημεῖς προσω­πικῶς εἴμεθα ὑπέρ τῆς ἀντικαταστά­σεώς του διά τοῦ συστήματος τοῦ τε­λείου χωρισμοῦ τῆς ᾿Εκκλησίας ἀπό τῆς Πολιτείας. Τό πρόβλημα μόνον εἶναι ἐάν ἐπέστη ἡ στιγμή, ἵνα ἐφαρμοσθῇ τό σύστημα τοῦ τελείου χωρισμοῦ τῆς ᾿Εκ­κλησίας ἀπό τῆς Πολιτείας καί ἡ ἀνάληψις πλήρους ἐλευθερίας κινήσεως ἐν τῇ ᾿Εκ­κλησίᾳ ἐκ μέρους τῆς διοικήσεως καί τοῦ πληρώματος αὐτῆς. Διότι ὁ χωρισμός οὗτος θά ἔχῃ ὡρισμένας συνεπείας, ἐκ τῶν ὁποίων σημειώνομέν τινας ἐνδεικτικῶς.

Πρῶτον, τήν ὁλοσχερῆ κατάργησιν τοῦ θεσμοῦ τοῦ Βασιλικοῦ ᾿Επιτρόπου παρά τῇ ῾Ιερᾷ Συνόδῳ τῆς ῾Ιεραρχίας, τοῖς Συνοδικοῖς Δικαστηρίοις καί τοῖς κεντρικοῖς ἐκκλησιαστικοῖς ᾿Οργανισμοῖς (ΟΔΕΠ, ΤΑΚΕ, ΑΔ).

Δεύτερον, τήν μή περαιτέρω διά τήν ᾿Εκκλησίαν ὑπό τῆς Πολιτείας ἔκδοσιν Νόμων καί Β. Διαταγμάτων, ῾Υπουργικῶν Πράξεων κλπ.

Τρίτον, τήν μή ὑπό τῆς Πολιτείας ἀ­ναγνώρισιν τῆς ᾿Εκκλησίας μας ὡς τῆς ᾿Ε­πικρατούσης Θρησκείας καί τῶν λει­τουρ­γῶν μας ὡς πολιτικῶν ὀργάνων κλπ.

Τετάρτη συνέπεια, τήν ὁποίαν θά ἔχῃ ὁ χωρισμός οὗτος εἶναι, ὅτι ἐνῷ κατ᾿ ἀρχάς οὗτος θά δυσκολεύσῃ τήν ᾿Εκ­κλησίαν, ἐν συνεχείᾳ θά ἐπαυξήσῃ τήν συναίσθησιν τῆς εὐθύνης αὐτῆς ἔναντι τοῦ Θεοῦ, ῾Εαυτῆς καί τῶν ἀνθρώπων, αὕτη δέ θά παύσῃ νά ἐπαναπαύεται ἐπί τήν ὑπέρ αὐτῆς φροντίδα τῆς Πολιτείας, καί νά αἰτιᾶται ταύτην ὁσάκις σημειωθῇ παράλειψίς τις ἤ παράβασις.

Πέμπτη συνέπεια τοῦ τελείου χωρι­σμοῦ τῆς ᾿Εκκλησίας ἀπό τῆς Πολιτείας θά πρέπῃ νά εἶναι ἡ τελεία ὑπαγωγή τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἐκπαιδεύεως ὑπό τήν ἐκκλησιαστικήν ἀρχήν.

῞Εκτη συνέπεια τοῦ χωρισμοῦ θά εἶναι, ὅτι ἡ ᾿Εκκλησία δέν θά λαμβάνῃ ἀπό τῆς Πολιτείας οὔτε οἰκονομικήν οὔτε ἄλλην τινά βοήθειαν καί ὅτι αἱ ἀποφά­σεις της δέν θά εἶναι ἐκτελεσταί ὑπό τῶν κρατικῶν ᾿Αρχων.

῾Η Πολιτεία θά περιορίζεται οὕτω μόνον εἰς τήν διακρίβωσιν τῆς ὑπό τῆς ᾿Εκ­κλησίας ἐφαρμογῆς τῶν Νόμων. Κατά δέ τά ἄλλα, ἡ ᾿Εκκλησία θά εἶναι ἀπολύτως ἐλευθέρα νά λάβῃ περί ῾Εαυτῆς τά μέτρα ἐκεῖνα, τά ὁποῖα αὔτη ἤθελε θεω­ρήσει ὡς προσήκοντα.

Τό σπουδαιότερον ὅμως καθ᾿ ἡμᾶς ἐμπόδιον εἶναι, ὅτι τό πλήρωμα τῆς ᾿Εκ­κλησίας δέν ἔχει ἀκόμη πλήρως πεισθῆ περί τοῦ ὅτι τά διοικητικά ὄργανα τῆς ῾Εκ­κλησίας θά διοικοῦν καλύτερον τήν ᾿Εκ­κλησίαν, ἄνευ τῆς ἀναμίξεως τῶν κρατικῶν ᾿Αρχῶν. ῎Εχομεν ἐπ᾿ αὐτοῦ, ὡς ᾿Εκ­κλησία, παράσχει ἐπαρκεῖς ἐγγυήσεις; ᾿Ιδού τό ἐρώτημα.

Κατά τά ἄλλα, ἡ διοίκησις τῆς ᾿Εκκλη­σίας τῆς ῾Ελλάδος ἔχει ἀνάγκην ἀφ᾿ ἑνός μέν ἀποκεντρώσεως ἀφ᾿  ἑτέρου δέ συντονισμοῦ. Σήμερον, μέ τό ἰσχῦον ἐν αὐτῇ διοικητικόν σύστημα, ἔχομεν συγκεν­τρωτικόν σύστημα περί τά μικρά καί ἀσήμαντα, ἀσχολουμένης περί ταῦτα συνεχῶς τῆς Διαρκοῦς ῾Ι. Συνόδου, ἔλ­λειψιν δέ συνεχείας καί συντονισμοῦ περί τά βασικά καί καίρια, λόγῳ τῆς κατ᾿ ἔτος ἐναλλαγῆς τῆς συνθέσεως αὐτῆς.

Πρός θεραπείαν τῶν δύο τούτων κακῶν, προτείνομεν, νά ἐπανέλθωμεν εἰς τό ὑπό τῶν ῾Ι. Κανόνων διαγραφόμενον διοικητικόν σύστημα, συμπληρούμενον διά τῶν ἤδη ἐν τῇ Μ. ᾿Εκκλησίᾳ ἐπιτυχῶς δεδοκιμασμένων. ῎Ητοι, προτείνομεν, ἵνα ἡ ῾Ι. Σύνοδος τῆς ῾Ιεραρχίας τῆς ᾿Εκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος γίνῃ πραγματικῶς τό ἀνώτατον διοικητικόν αὐτῆς ὄργανον καί νά συνέρχεται τακτικῶς οὐχί μόνον ἅπαξ, ἀλλά δίς τοῦ ἔτους, συμφώνως πρός τόν σχετικόν ᾿Αποστολικόν Κανόνα. ῾Ο θε­σμός οὗτος ἔχων τάς ρίζας του βαθύτατα εἰς τήν ζωήν τῆς ᾿Εκκλησίας, συμπλη­ρούμενος δέ καί κανονικῶς λειτουργῶν, δύναται νά φέρῃ καρπόν πολύν εἰς τήν ᾿Εκκλησίαν. Συγκεκριμένως, κατά τάς Συνόδους τῆς ῾Ιεραρχίας, προτείνομεν νά προσάγωνται πρός συζήτησιν αἱ εἰσ­ηγήσεις τῶν ἐπί μέρους μονίμων Συνοδικῶν ᾿Επιτροπῶν, περί τῶν ὁποίων ποι­ούμεθα λόγον κατωτέρω, καί νά ἐκδί­δωνται αἱ ἐπ᾿ αὐτῶν ἀποφάσεις τῆς ᾿Εκ­κλησίας. Τό δέ ὑπό τῆς Διαρκοῦς ῾Ι. Συνόδου ἐπιτελούμενον νῦν ἔργον προτείνο­μεν, νά κατανεμηθῇ εἰς τάς διαφόρους μονίμους ᾿Επιτροπάς τῆς ῾Ιεραρχίας, καθ᾿ ἅ θά ἐκθέσωμεν κατωτέρω.

Τό ὅλον ἐργον τῆς ῾Ιεραρχίας προτεί­νομεν, νά χωρισθῇ εἰς δύο μεγάλους κλά­δους, οἱ ὁποῖοι θά ἀναληφθῶσιν ἀντι­στοίχως ὑπό τῶν δύο μεγάλων ᾿Εκκλησιαστικῶν ᾿Οργανισμῶν, ἤτοι, πρῶτον, τό διοικητικόν καί, δεύτερον, τό ἱεραποστο­λικόν αὐτῆς ἔργον. Καί τό μέν διοικητικόν ἔργον προτείνομεν, νά ἀνατεθῇ εἰς τό Γραφεῖον τῆς ῾Ι. Συνόδου τῆς ῾Ιεραρ­χίας, τό δέ ἱεραποστολικόν καί μορφω­τικόν ἐν γένει ἔργον νά διεξάγεται ὑπό τῆς ᾿Αποστολικῆς Διακονίας, ὡς ὀργάνου τῆς ῾Ι. Συνόδου τῆς ῾Ιεραρχίας.

Τέλος, τό γενικόν σύνθημα, τό ὁποῖον προτείνομεν νά κατευθύνῃ τήν ὅλην ἐκ­κλησιαστικήν ἐργασίαν, πρέπει νά εἶναι ἡ κατάκτησις οὐ μόνον τοῦ λαοῦ, ἀλλά καί τῆς ἡγεσίας του, πολιτικῆς, ἐπαγγελματικῆς, κοινωνικῆς καί πνευματικῆς. ᾿Εάν ἡ ᾿Εκκλησία θέσῃ ὡς σκοπόν της καί πρόγραμμά της ἐντός ἐτῶν τινων νά κα­τακτήσῃ τόν λαόν καί τήν ἡγεσίαν του, θά ἔχῃ ἐντός βραχέος χρονικοῦ διαστή­ματος ἐπιτελέσει μέγα καί σπουδαιότατον ἔργον. 

 2. Ἡ διαρρύθμισις τῶν Συνοδικῶν ᾿Επι­τροπῶν καί Γραφείων

᾿Εκ τῆς διαρρυθμίσεως τῶν Συνοδικῶν ᾿Επιτροπῶν καί Γραφείων θά ἐξαρτηθῇ κατά μέγα ποσοστόν ἡ ἀποδοτικότης τῶν συνελεύσεων τῆς ῾Ιεραρχίας καί ἡ μετά ταῦτα ἐφαρμογή καί ἐκτέλεσις τῶν ἀποφάσεων αὐτῆς. ᾿Εντεῦθεν, προτεί­νομεν νά δοθῇ μεγάλη προσοχή εἰς τό ζήτημα τοῦτο, αἱ δέ ᾿Επιτροπαί καί τά ἀντίστοιχα παρά τῇ ῾Ιερᾷ Συνόδῳ καί τῇ ᾿Αποστολικῇ Διακονίᾳ Γραφεῖα νά κα­ταρτισθοῦν μετά πολλῆς ἐπιμελείας καί ἐπιστημοσύνης.

Αἱ ᾿Επιτροπαί καί τά Γραφεῖα ταῦτα τῆς ῾Ι. Συνόδου προτείνομεν νά εἶναι τά ἑξῆς ἐννέα:

Πρῶτον, ἡ Γραμματεία, τῆς ὁποίας ἔργον προτείνομεν νά εἶναι ἡ κατάρτισις τῶν Πρακτικῶν, ἡ σύγκλησις τῶν Συν­ελεύσεων, ἡ ἀλληλογραφία τοῦ Προέ­δρου τῆς ῾Ι. Συνόδου τῆς ῾Ιεραρχίας μετά τῶν ᾿Αρχιερέων, τῶν πολιτικῶν ἀρχῶν καί τῶν ἄλλων ὁμοδόξων καί ἑτεροδό­ξων ᾿Εκκλησιῶν, ὁ συντονισμός τῶν δια­φόρων ᾿Επιτροπῶν, ἡ κατάρτισις, παρακολούθησις καί λειτουργία τοῦ Συνοδικοῦ ᾿Αρχείου, ὁ καταρτισμός καί ἡ ἐνημέρωσις τοῦ καταλόγου τῶν πρός ἀρχιε­ρατείαν ἐκλογίμων κλπ.

Δεύτερον, ἡ ᾿Επιτροπή τῶν Κανονικῶν ζητημάτων, ἡ ὁποία προτείνομεν νά ἔχῃ ἁρμοδιότητα ἐπί τῶν θεμάτων τῶν χειροτονιῶν, τῶν γάμων καί διαζυγίων, ἐφαρμογῆς τῆς οἰκονομίας κατά τήν τέλεσιν τῶν Ἱ. Μυστηρίων καί τῶν ῾Ι. ᾿Ακολουθιῶν καί τά παρόμοια.

Τρίτον, ἡ ᾿Επιτροπή ᾿Εκκλησιαστικῆς Παιδείας, τῆς ὁποίας ἔργον προτείνομεν νά εἶναι ὁ καταρτισμός τοῦ προγράμματος, ἡ ἐξεύρεσις τοῦ προσωπικοῦ, ἡ πα­ρακολούθησις τῶν μαθητῶν, ἡ ἐσωτερική ζωή, τά οἰκονομικά, κτηριακά καί λοι­πά ζητήματα τῶν ᾿Εκκλησιατικῶν Σχο­λῶν, ἡ λειτουργία τῶν φοιτητικῶν Οἰ­κοτροφείων καί τῆς Σχολῆς τῶν Διακο­νισσῶν, ὡς καί ὅλων τῶν ἐκπαιδευτικῶν ἐκκλησιαστικῶν ἱδρυμάτων. 

Τέταρτον, ἡ ᾿Επιτροπή Διεκκλησιαστικῶν καί ᾿Εξωτερικῶν Σχέσεων, ἡ ὁποία ὡς ἔργον της προτείνομεν νά ἔχῃ τήν ἐ­πικοι­νωνίαν μετά τῶν λοιπῶν ὁμοδόξων ᾿Εκ­κλησιῶν, τήν χορήγησιν ὑποτροφιῶν καί τήν ὀργάνωσιν ἐπισκέψεων καί ἀν­ταλ­λαγῶν καθηγητῶν καί σπουδαστῶν, τόν διορισμόν ἀποκρισιαρίων, τήν ἵδρυ­σιν Μετοχίων καί τήν λειτουργίαν αὐτῶν ἐν τῇ Αὐτοκεφάλῳ ᾿Εκκλησίᾳ τῆς ῾Ελλά­δος, ὅπως καί τήν ἀποστολήν ἀποκρισιαρίων ἡμετέρων καί τήν ἵδρυσιν ἡμετέρων Με­τοχίων ἐν τοῖς λοιποῖς ῾Ομοδό­ξοις ᾿Εκ­κλησίαις κ.τ.ὅ. τήν ἐπικοινωνίαν μετά τῶν ἑτεροδόξων ᾿Εκκλησιῶν, καί ἰδίᾳ τῆς Ρωμαϊκῆς, ᾿Αγγλικανικῆς, Κοπτι­κῆς, ᾿Αρμενι­κῆς κλπ. τήν διοργάνωσιν ἐπισκέψεων, τήν παροχήν καί τήν δια­χείρισιν τῶν λαμ­βανομένων ὑποτρο­φιῶν, τήν διαρρύ­θμισιν τῶν σχέσεων με­τά τοῦ Παγκο­σμίου Συμβουλίου τῶν ᾿Εκ­κλησιῶν, τήν διαχείρισιν τῆς διεκκλησια­στικῆς βοη­θείας, τήν ἀποστολήν τῆς ἡ­μετέρας συμβολῆς εἰς τό Π.Σ.Ε., τήν διορ­γάνωσιν τῆς συμμετοχῆς μας εἰς συνέδρια κ.τ.ὅ.

Πέμπτον, ἡ ᾿Επιτροπή λειτουργίας ἱε­ρῶν Μονῶν καί συντηρήσεως τῶν χριστ. μνημείων, ἡ ὁποία ὡς ἔργον της προτεί­νομεν, νά ἔχῃ ἀφ᾿ ἑνός μέν τήν μελέτην καί προσπάθειαν ἐπιλύσεως τῶν προ­βλημάτων ἐπανδρώσεως, κατανομῆς τῆς ὑπέρ τῶν γενικωτέρων σκοπῶν τῆς ᾿Εκκλησίας ἐργασίας ἑκάστης τῶν ῾Ιερῶν Μονῶν, ἀξιοποιήσεως καί διαθέσεως τῶν ὑπό τῶν μοναστικῶν ᾿Αδελφοτήτων ἐπιτελουμένων ἔργων, ἐνημερώ­σεως τοῦ εὐρυτέρου κοινοῦ περί αὐτῶν κ.λ.π., ἀφ᾿ ἑτέρου δέ τήν  μελέτην καί προσπάθειαν ἐπιλύσεως τῶν προβλη­μάτων ἀναδείξεως καί διαφυλάξεως τῶν πολυαρίθμων καί πολυτιμοτέρων χριστ. μνημείων τῆς ῾Ελλάδος κ.τ.ὅ.

῞Εκτον, ἡ Οἰκονομική ᾿Επιτροπή, ἡ ὁ­ποία προτείνομεν νά ἔχῃ ὡς ἔργον της τήν παρακολούθησιν τοῦ ᾿Οργανισμοῦ Δια­­χειρίσεως ῾Εκκλησιαστικῆς Περιου­σίας καί τῶν ἐν γένει οἰκονομικῶν ζητη­μάτων τῆς ᾿Εκκλησίας, νά λαμβάνῃ ἀπο­φάσεις διά τήν ἀνέγερσιν τῶν ἐκκλησιαστικῶν κτι­ρίων καί τήν συντήρησιν αὐτῶν κ.τ.ὅ.

῞Εβδομον, ἡ ᾿Επιτροπή Διοικήσεως Φιλανθρωπικῶν ῾Ιδρυμάτων, τῆς ὁποίας ἔργον προτείνομεν νά εἶναι ἡ ἐπάνδρω­σις αὐτῶν, η παρακολούθησις τῶν τρο­φί­μων, τῶν κτιρίων, τοῦ προγράμματος τῆς λειτουργίας των κ.τ.ὅ.

῎Ογδοον, ἡ ᾿Επιτροπή λειτουργικῶν καί τελετουργικῶν ζητημάτων, ἡ ὁποία προτείνομεν νά ἀναλάβῃ τήν παρακο­λούθησιν τῆς ἐφαρμογῆς τοῦ Τυπικοῦ, τήν προαγωγήν τῆς λειτουργικῆς λεγομέ­νης κινήσεως, διά τῆς καλλιεργείας τῆς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς, τῆς ἐκκλησια­στικῆς ἀρχιτεκτονικῆς καί τῆς ἐκκλησια­στικῆς ἀρχιτεκτονικῆς καί τῆς ἐκκλησια­στικῆς ζωγραφικῆς καί ἐν γένει τῆς ἐκκλη­σιαστικῆς Τέχνης, τήν μελέτην καί τήν παρακολούθησιν τῆς ἐκδόσεως τῶν λει­τουργικῶν βιβλίων, τήν καθιέρωσιν νέ­ων ἑορτῶν κ.τ.ὅ.

Τέλος, ἔνατον, ἡ ᾿Επιτροπή ἀντιαιρε­τικῆς δράσεως, ἡ ὁποία προτείνομεν, ἵνα ὡς ἔργον της ἔχῃ τήν παρακολούθησιν τῆς δραστηριότητος τῶν ξένων καί ἀν­τορθοδόξων προπαγανδῶν, τήν λῆψιν τῶν ἐνδεικνυομένων μέτρων πρός ἀντι­μετώπισίν των, τήν ἑτοιμασίαν καί εὐ­ρεῖαν διάδοσιν τῶν σχετικῶν ἐκδόσεων, τόν καταρτισμόν τῶν κληρικῶν εἰς τά προβλήματα ἀντιμετωπίσεως τοῦ ὑπό τῶν αἱρετικῶν ἐν ῾Ελλάδι διεξαγομένου προσηλυτισμοῦ κ.τ.ὅ.

Διά τῆς τοιαύτης διαρρυθμίσεως τῶν Συνοδικῶν ᾿Επιτροπῶν ἀφ᾿ ἑνός μέν θά ἑτοιμάζεται τό ἔργον τῆς ῾Ιεραρχίας, ἀφ᾿ ἑτέρου δέ θά καθίσταται μετά ταῦτο δυνατή ἡ παρακολούθησις τῆς ἐφαρμογῆς τῶν σχετικῶν Συνοδικῶν ἀποφάσεων.

Αἱ ᾿Επιτροπαί αὗται, ἡ συμμετοχή εἰς τάς ὁποίας προτείνομεν, νά εἶναι μόνιμος καί τά μέλη των νά μή ἐναλλάσσονται κατ᾿ ἔτος, ἀλλά μόνον τῇ αἰτήσει των καί μετά μακράν ἐν αὐταῖς θητείαν, προ­τείνομεν, νά ἔχουν παρά τῇ ῾Ιερᾷ Συνόδῳ τά ἀντίστοιχα Γραφεῖα. Τά Γραφεῖα ταῦτα προτείνομεν, νά διαθέτουν κατ᾿ ἀρ­χάς μέν τοὐλάχιστον ἕνα Γραμματέα καί ἕνα Γραφέα, ἀργότερον ὅμως, ὅταν θά ὀρθοποδήσουν τά οἰκονομικά τῆς ᾿Εκκλη­σίας, προτείνομεν νά ἀπαρτίζωνται ἐκ περισσοτέρων προσώπων, τά ὁποῖα θά βοηθοῦν τά μέλη τῶν ᾿Επιτροπῶν εἰς τήν συλλογήν τοῦ ὑλικοῦ καί εἰς τήν ἐν γένει μελέτην τῶν ζητημάτων, τά ὁποῖα ἀνατίθενται εἰς τάς ᾿Επιτροπάς, εἰς τρό­πον ὥστε τά μέλη τῶν ῾Επιτροπῶν νά εἶναι πάντοτε ὑπευθύνως καί ἐγκύρως κατατοπισμένα, ὡς πρός τά ἐπί τῶν ἀ­πασχολούντων αὐτά θεμάτων ὑπάρ­χοντα στοιχεῖα.

3. Ἀνάπτυξις καί διαρρύθμισις τοῦ ἔργου τῆς ᾿Αποστολικῆς Διακονίας.

 Ἡ ᾿Αποστολική Διακονία, ὡς ὁ ἕτερος μεγάλος κλάδος τῆς ῾Ι. Συνόδου τῆς ῾Ιε­ραρχίας ἐκτός τῶν ἤδη ῾Υπηρεσιῶν, τάς ὁποίας ἔχει, προτείνομεν, νά ἀναπτυχθῇ εὐρύτερον, εἰς τρόπον ὥστε νά συμπερι­λάβῃ αὕτη ὁλόκληρον τό ὑπό τῆς ῾Ιε­ραρ­χίας ἐπιτελούμενον ῾Ιεραποστολικόν ἔρ­γον τῆς ᾿Εκκλησίας. Δηλαδή, προ­τείνο­μεν, ἵνα ἡ ᾿Αποστολική Διακονία ἔχῃ τάς ἑξῆς δέκα μονίμους Συνοδικάς ᾿Επιτρο­πάς καί τάς ἀντιστοίχους Διευ­θύνσεις, ἤτοι:

Πρῶτον, τήν ᾿Επιτροπήν Γενικῆς Διευ­θύνσεως Γραμματείας, ἡ ὁποία προτεί­νομεν νά ἐξακολουθήσῃ ἔχουσα τάς ἅς ἔχει καί σήμερον ἁρμοδιότητας.

Δεύτερον, τήν ᾿Επιτροπήν Διαυθύνσεως τοῦ κηρύγματος, ἡ ὁποία ὡς ἔργον της προτείνομεν νά ἔχῃ τήν διοργάνωσιν τῶν ἱεραποστολικῶν ἐξορμήσεων, τῶν συνά­ξεων τῶν ῾Ιεροκηρύκων, τόν καταρ­τισμόν τῶν ἀπό ραδιοφώνου κηρυγμά­των κλπ.

Τρίτον, τήν ᾿Επιτροπήν τῆς Διευθύνσεως τῆς ᾿Εξομολογήσεως, ἡ ὁποία ὡς ἔρ­γον προτείνομεν νά ἔχῃ τήν μελέτην τῶν προβλημάτων, τά ὁποῖα δημιουργοῦνται καί διά τούς ἐξομολόγους καί τούς ἐξομολογουμένους, τόν καταρτισμόν καί τήν διάδοσιν τῶν σχετικῶν ἐκ­δόσεων, τήν μετεκπαίδευσιν τῶν ἐξομο­λόγων καί τόν καταρτισμόν καί ἄλλων, τήν διορ­γάνωσιν σχετικῶν συνάξεων, τήν εὐρυ­τέραν περί τοῦ ἱεροῦ Μυστηρίου διαφώ­τισιν τῶν πιστῶν κ.τ.ὅ.

Τέταρτον, τήν ᾿Επιτροπήν τῆς διευ­θύνσεως τῶν Κατηχητικῶν Σχολείων καί τῆς Νεολαίας, μέ τάς ἁρμοδιότητας τάς ὁποίας ἔχει σήμερον ἡ σχετική Διεύθυνσις.

Πέμπτον, τήν ᾿Επιτροπήν τῆς Διευ­θύνσεως τοῦ Τύπου, Ραδιοφώνου καί λοιπῶν μέσων διαφωτίσεως, μέ τάς ἁρ­μοδιότητας τάς ὁποίας ἔχει σήμερον ἡ σχετική Διεύθυνσις. ᾿Επί πλέον προτεί­νομεν, ἵνα ἡ ᾿Επιτροπή ἀναλάβῃ νά συμ­πληρωθοῦν καί νά διαρρυθμισθοῦν καλύτερον τά ὑπάρχοντα σήμερον μέ­σα, ἵνα ταῦτα ὑπηρετήσουν δαψιλέστερον εἰς τό ὡς ἄνω διαγραφέν ἔργον.

῞Εκτον, ἡ ᾿Επιτροπή τῆς Διευθύνσεως τῶν ἐκδόσεων προτείνομεν, νά ἔχῃ ὡς ἔργον τό οἷον ἔχει σήμερον ἡ σχετική Διεύθυνσις. ᾿Επί πλέον προτείνομεν, ἵνα ἡ Διεύθυνσις ὑποδιαιρεθῇ εἰς περισσότερα Τμήματα, ἤτοι Γενικῶν ἐκδόσεων, Θεολογικῶν ἐκδόσεων, νεολαίας, ἐργα­τικῶν, ἐπαγγελματικῶν κλπ., νά ἀνατε­θῇ δέ εἰς τήν ᾿Επιτροπήν ταύτην ἡ διορ­γάνωσις τῶν φιλολογικῶν διαγωνισμῶν καί ἡ ἀπονομή τῶν ἐπάθλων, ἡ διοργά­νωσις ἐκθέσεων καλοῦ καί θρησκευτικοῦ βιβλίου καί τοῦ τύπου ἐν γένει κλπ.

Εἰς τάς ὑπαρχούσας ἤδη προτείνομεν ἵνα προστεθοῦν καί αἱ ἑξῆς Διευθύνσεις, ὁπότε θά ἔχωμεν καί τάς ἀντιστοίχους ᾿Επιτροπάς, ἤτοι:

῞Εβδομον, τήν ᾿Επιτροπήν ἐπιμορφώ­σεως τοῦ Κλήρου, ἡ ὁποία νά ἔχῃ τήν εὐθύνην τῆς στρατολογίας τῶν καταλ­λήλων κληρικῶν καί τῆς εἰδικεύσεως αὐ­τῶν διά τόν στρατόν, τήν νεολαίαν, τά ἱδρύματα κλπ., ὡς ἐπίσης καί τήν διορ­γάνωσιν τῶν ἐπί μέρους τακτικῶν καί ἐκτάκτων αὐτῶν συνάξεων. 

῎Ογδοον, προτείνομεν ὡσαύτως, νά διοργανωθῇ ἡ ᾿Επιτροπή τῆς Διευθύνσεως ἐνοριακῆς δράσεως, ἡ ὁποία νά ἀναλάβῃ τήν ἐφαρμογήν τῶν ἀνωτέρω περί τῆς ἐργατικῆς καί ἀγροτικῆς τάξεως, ὡς καί περί τῆς οἰκογενείας λεχθέντων.

῎Ενατον, προτείνομεν ὁμοίως, νά διορ­γανωθῇ ἡ ᾿Επιτροπή τῆς Διευθύνεως τῆς ἐξωτερικῆς ἱεραποστολῆς, συμφώνως πρός σχετικήν  ἀπόφασιν τῆς ῾Ι. Συνόδου. ῾Η ᾿Επιτροπή αὕτη βοηθουμένη ἀπό τήν ἀντίστοιχον Διεύθυνσιν, προτείνο­μεν νά ἀναλάβῃ τήν ἐν γένει διοργάνωσιν τοῦ ἐξωτερικοῦ ἱεραποστολικοῦ ἔργου τῆς ᾿Εκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος.

Τέλος, δέκατον, προτείνομεν νά ὀργα­νωθῇ ἡ ᾿Επιτροπή τῆς Διευθύνσεως φι­λανθρωπικῆς δράσεως, ἡ ὁποία ἐν συν­εργασίᾳ πρός τήν ἐπί τῶν φιλανθρωπικῶν ῾Ιδρυμάτων μόνιμον Συνοδικήν ᾿Ε­πιτροπήν προτείνομεν, νά ἀναλάβῃ τήν διαφώτισιν τοῦ λαοῦ διά τάς ἐκδηλώσεις τῆς ἀγάπης, τήν διοργάνωσιν τῶν σχετικῶν ἐξορμήσεων, τήν παρακολού­θησιν τοῦ ἔργου τῶν “Διακονισσῶν”, τήν μετεκπαίδευσιν τῶν ἐφημερίων εἰς τά ἔργα τῆς ἀγάπης κλπ. 

Πρός ἀνετωτέραν λειτουργίαν τῶν Μη­τροπολιτικῶν Γραφείων καί ἐπειδή πᾶσαι αἱ Μητροπόλεις δέν ἐπαρκοῦν εἰς τό νά μισθοδοτῆται ἐπαρκῶς τό προ­σωπικόν αὐτῶν, προτείνομεν, ἵνα τό εἰσπραττόμενον 8% ἐπί τῶν ἀκαθαρί­στων εἰσπράξεων τῶν ῾Ιερῶν Ναῶν, εἰσ­πράττεται ὑπό τοῦ ΟΔΕΠ, ὁ ὁποῖος καί θά μισθοδοτῇ τό προσωπικόν πάντων τῶν Μητροπολιτικῶν Γραφείων, τό ὁ­ποῖον θά περιλαμβάνῃ τοὐλάχιστον μίαν θέσιν Πρωτοσυγκέλλου, μίαν Γραμματέως καί μίαν κλητῆρος.

4. Ἡ διάρθρωσις, ἀνάπτυξις καί διαίρεσις τοῦ ἐν τῇ ἐνορίᾳ ἐπιτελουμένου ἔργου

῞Ινα ἐξαπλωθῇ καί καρποφορήσῃ περισσότερον τό εἰς τάς ἐνορίας ἐπιτελού­μενον ἔργον, κατά πρῶτον βεβαίως λόγον, ὡς γνωρίζομεν πάντες, πρέπει νά καταρτισθοῦν καί νά τοποθετηθοῦν εἰς αὐτάς οἱ κατάλληλοι ἐφημέριοι. ᾿Εκτός ὅμως τούτου, προτείνομεν νά δοθῇ προσοχή καί εἰς τήν ἀνάλογον διοικητικήν διάρθρωσιν τοῦ ἔργου ἐν τῆ ἐνορίᾳ, εἰς τρόπον ὥστε νά καθίσταται ὅσον τό δυνατόν ἀποτελεσματικωτέρα ἡ ἀπα­σχόλησις τοῦ ἐφημερίου ἤ τῶν ἐφημε­ρίων. ᾿Εκτός, δηλαδή, τοῦ ᾿Εκκλησιαστικοῦ Συμβουλίου, τοῦ ὁποίου ἡ ἀποστο­λή εἶναι νά βοηθῇ τόν ἱερέα εἰς τόν οἰκονομικόν και διοικητικόν τομέα, προτεί­νομεν, ἵνα ὁ ἱερεύς πλαισιωθῇ διά δύο ἀκόμη Συμβουλίων, ἤτοι ἑνός διά τήν ῾Ιεραποστολήν ἐν τῇ ἐνορίᾳ καί ἑτέρου διά τήν φιλανθρωπικήν καί τήν κοινωνικήν ἐν γένει ἐργασίαν, εἰς τό ὁποῖον δύναται νά χρησιμοποιηθοῦν καί τά ἤδη εἰς τά Φιλόπτωχα Ταμεῖα ἐθελοντικῶς ὑπηρετοῦντα πρόσωπα. ᾿Εάν ὁ ἱερεύς ἔχῃ ὡς βοηθούς τά τρία ταῦτα Συμβού­λια, προσπαθήσῃ δέ οὗτος νά ἐκπαιδεύ­σῃ τά εἰς αὐτά μετέχοντα μέλη, τότε, ἀ­ναμφιβόλως, θά εἶναι δυνατόν νά πολ­λαπλασιάσῃ τήν δρᾶσίν του καί ἡ ἐρ­γασία του κατά πολύ νά γίνῃ ἀποτε­λεσματικωτέρα.

5. Κτίρια

Πρός στέγασιν τοῦ ὅλου ἐπιτελικοῦ τούτου ἔργου, ὡς ἐξετέθη μέχρι τοῦδε, ἀπαιτοῦνται καί τά ἀνάλογα κτίρια. ᾿Εν­τεῦθεν, τά μέν ἐν τῇ ὁδῷ ῾Αγ. Φιλοθέης εὑρισκόμενα προτείνομεν, ἵνα ἅπαντα διατεθοῦν διά τήν στέγασιν τῶν ὑπηρεσιῶν τῆς ῾Ι. ᾿Αρχιεπισκοπῆς ᾿Αθηνῶν, τά δέ Συνοδικά Γραφεῖα, ὡς καί τά Γραφεῖα τῆς ᾿Αποστολικῆς Διακονίας προτείνο­μεν, ἵνα στεγασθῶσιν ἐν κτιρίοις ἀνεγειρομένοις ἐν τῷ χώρῳ τῆς ῾Ι. Μονῆς Πετράκῃ, ἐκ τῆς ὁποίας κατ᾿ ἀνάγκην θά ἀπομακρυνθῇ καί τό Θεολογικόν Οἰκο­τροφεῖον ἅμα τῇ ἀνεγέρσει τῆς Πανε­πιστημιακῆς πόλεως. Τοιουτοτρόπως, τό ἤδη ὑπάρχον κτίριον τῆς ᾿Αποστολι­κῆς Διακονίας, συμπληρούμενον διά τριῶν ἑτέρων ἐπί τοῦ ὅλου οἰκοπέδου σκελῶν, θά ἀπαρτίσῃ ἐπιβλητικόν καί κατάλληλον συγκρότημα κτιρίων, ἐν τοῖς ὁποίοις θά σταγασθῶσι τόσον ἡ ῾Ιερά Σύνοδος καί αἱ ᾿Επιτροπαί αὐτῆς, ὅσον καί τά σχετικά Γραφεῖα τῶν παραρτη­μάτων αὐτῆς, ἤτοι τῆς ᾿Αποστολικῆς Διακονίας, τοῦ νέου ἑνιαίου ᾿Οργανισμοῦ Διαχειρίσεως ᾿Εκκλησιαστικῆς Περιου­σίας, ἐν τῷ ὁποίῳ, ὡς  ἔχομεν ἀνωτέρω προτείνει, θά ἔχῃ ἐνσωματωθῆ καί ἡ ἤδη συγκροτημένη ὑπηρεσία τοῦ Ταμείου ᾿Α­σφαλίσεως Κλήρου ῾Ελλάδος. Προτείνο­μεν δέ, ἵνα ἐγκαίρως ληφθῇ πρόνοια, τόσον διά τήν ἐκπόνησιν τῶν σχεδίων, ὅσον καί διά τήν ἐξεύρεσιν τῶν ἀπα­ραιτήτων πόρων διά τήν ἀνέγερσιν τῶν κτιρίων.

᾿Ανακεφαλαίωσις

Α΄ Πρῶτον ἐπεχειρήσαμεν λεπτο­μερῆ ἔρευναν τῆς ἐπικρατούσης σήμερον ἐν τῇ ᾿Εκκλησίᾳ καταστάσεως. ᾿Εξη­τάσαμεν πῶς ἐμφανίζεται αὕτη πρῶτον εἰς τάς γενικάς της γραμμάς, τόσον παρά τῷ κλήρῳ, ὅσον καί παρά τῷ λαῷ. ῎Επειτα ἠρευνήσαμεν εἰδικῶς τήν κατά­στασιν τόσον τῆς ἡγεσίας τῆς ᾿Εκκλησίας, ὅσον καί τοῦ λοιποῦ κλήρου: τήν μόρ­φωσίν του, τό ἦθός του, τήν ἐκπλήρωσιν τῆς ἀποστολῆς του, τήν συντήρησίν του κλπ. ᾿Εν συνεχείᾳ, ἠρευνήσαμεν τό ἔργον τῆς ᾿Εκκλησίας καί ἐν τῇ γενικότητί του καί εἰς τάς διαφόρους κοινωνικάς ὁμάδας καί τάξεις. Τέλος δέ ἐστράφημεν πρός τήν Δικαιοσύνην της καί τελικῶς τῶν σχέ­σεών της μετά τῶν λοιπῶν ὁμοδόξων, ὡς καί τῶν ἑτεροδόξων ᾿Εκκλησιῶν.

Β΄ ῾Ως μέτρα πρός ἀντιμετώπισιν τῆς οὕτω διαπιστωθείσης καταστάσεως ἐπροτείναμεν τά ἑξῆς:

1. ᾿Ενίσχυσιν τῆς ῾Ιερᾶς Συνόδου τῆς ῾Ιεραρχίας δι᾿ εἰδικῶν συμβούλων, κληρικῶν καί λαϊκῶν. Κατατομήν τοῦ ἔργου αὐτῆς εἰς εἰδικάς μονίμους ᾿Επιτροπάς.
2. Ριζικήν ἀλλαγήν εἰς τό σύστημα ἐκ­λογῆς τῶν ᾿Επισκόπων.
3. Περιορισμόν τοῦ ἀριθμοῦ τῶν Μη­τροπόλεων εἰς 40 δι᾿ ὁλόκληρον τήν ῾Ελλάδα, καί 35 διά τήν περιοχήν τῆς ᾿Εκ­κλησίας τῆς ῾Ελλάδος. Περίπου ἀνά 200.000 κάτοικοι κατά Μητρόπολιν.
4. Διαίρεσιν ἑκάστης Μητροπόλεως εἰς πολλάς ἐπιτροπικάς περιφερείας. Περιορισμόν τοῦ ἀριθμοῦ τῶν ἐφημερίων εἰς 5.500 περίπου, ἤτοι κατά μέσον ὅρον 1.500 περίπου κατοίκων ἀνά ἐφημέριον.
5. ᾿Επιμόρφωσιν τῶν κληρικῶν καί τῶν χειροτονητέων.
6. Συγχρονισμόν τῆς μορφώσεως τῶν ὑποψηφίων κληρικῶν δι᾿ ἀντιμετώπισιν τῶν ἀναγκῶν ὄχι μόνον τῆς ἐνορίας, ἀλ­λά καί τοῦ στρατεύματος, τῆς Νεολαίας, τῶν ἀγροτῶν, τῶν ἐργατῶν, τῶν ἐξομο­λογουμένων κλπ.
7. Εἰσαγωγήν εἰς τάς Θεολογικάς Σχολάς μόνον τῶν ἀποφοίτων τῶν ῾Ιε­ρατικῶν Σχολῶν καί τῶν παρουσιαζόντων εἰς τά Λύκεια ἐπίδοσιν εἰς τά θρη­σκευτικά μαθήματα καί τῶν φοιτησάν­των ἐπί μακρόν εἰς τά Μέσα καί ᾿Ανώτερα Κατηχητικά Σχολεῖα.
8. Τήν λύσιν τοῦ προβλήματος τῆς συντηρήσεως τοῦ Κλήρου.
9. ᾿Αναζωογόνησιν τῆς Θείας Λα­τρείας, βελτίωσιν τῶν μέσων της (μου­σι­κῆς, ἁγιογραφίας, ἀρχιτεκτονικῆς κλπ.).
10. Εὐρεῖαν χρησιμοποίησιν τοῦ μα­γνητοφώνου διά τήν θρησκευτικήν ἐκ­παίδευσιν τοῦ Λαοῦ.
11. Προγραμματισμένην κατάρτισιν τῶν ἱεροψαλτῶν. Καταρτισμόν παιδικῶν Χορωδιῶν, καθιέρωσιν εἰδικῶν ἐπά­θλων διά τήν καλλιτέραν παιδικήν Χο­ρωδίαν τοῦ ἔτους. ᾿Ετησίαν ἐπίδειξιν ὅ­λων τῶν παιδικῶν Χορωδιῶν τῆς Χώρας.
12. ῎Εκδοσιν καί εὐρεῖαν διάδοσιν εὐθηνῶν λειτουργικῶν ἐγκολπίων.
13. Σύντομον, σαφές, περιεκτικόν καί γενικῶς προγραμματισμένον κήρυγμα, βαθμολογικήν κατάταξιν τῶν ῾Ιεροκη­ρύκων. ᾿Επιθεωρητάς τῶν ῾Ιεροκηρύκων. ᾿Ετήσιον συνέδριον ῾Ιεροκηρύκων.
14. Τό Κατηχητικόν Σχολεῖον νά εἶναι συμπλήρωμα καί ὄχι ἀνταγωνιστής τῶν ᾿Οργανώσεων τῆς Νεολαίας. ᾿Εκσυγχρο­νισμός διδακτέας ὕλης καί τοῦ προγράμ­ματος ἐργασίας του.
15. ᾿Ενθάρρυνσιν τοῦ καλοῦ Χριστια­νικοῦ βιβλίου. Εἰδικά βραβεῖα, εὐθηνήν τιμήν.
16. Μετεκπαίδευσιν τῶν ἐφημερίων εἰς τά ἔργα ἀγάπης. ᾿Εξορμήσεις ἐκδη­λώσεων ἀγάπης. Διορισμόν “διακονισσῶν” εἰς τάς μεγάλας ἐνορίας.
17. Καταρτισμόν ἐπιτελικοῦ Γραφείου πρός μελέτην τῶν θεμάτων τῆς ᾿Εξομο­λογήσεως.
18. Εἰδίκευσιν ἀριθμοῦ κληρικῶν διά τό παρά τῇ Νεολαίᾳ ἔργον. Εἰδικάς ἐκδόσεις.῾Αγνήν ψυχαγωγίαν. Πνευματικήν καθοδήγησιν τῶν σπουδαστῶν. Εἰδίκευ­σιν ἐφημερίων διά τά Πανεπιστήμια. ᾿Αντίστοιχα μέτρα διά τήν ἐργαζομένην Νεολαίαν.
19. Διορισμόν ᾿Αρχιερέως ἐπικεφαλῆς τῆς Θρησκευτικῆς ῾Υπηρεσίας τοῦ Στρα­τεύματος καί τῶν τριῶν ὅπλων. Εἱδί­κευσιν κληρικῶν. ῾Ετησίας συναθροίσεις τῶν ῾Ιερέων τοῦ Στρατεύματος.
20. Εἰδικόν πρόγραμμα ἐργασίας καί εἰδίκευσιν τῶν κληρικῶν χάριν τῆς ἐργα­τικῆς ἀφ᾿ ἑνός καί τῆς ἀγροτικῆς ἀφ᾿ ἑτέ­ρου τάξεως.
21. Εἰδίκευσιν κληρικῶν διά τό ἔργον εἰς τά διάφορα ῾Ιδρύματα.
22. Εἰδικόν πρόγραμμα ἐργασίας χάριν τῆς οἰκογενείας, καί δή τῆς πολυτέκνου, διά τήν προπαρασκευήν τῶν μελλο­νύμφων διά τόν γάμον, προστασίαν χηρῶν καί ὀρφανῶν κλπ.
23. Τρόπον ὀργανώσεως τῆς ἐπιμορ­φώσεως τῶν κληρικῶν.
24. Τήν ἀναβίωσιν τοῦ Μοναχισμοῦ, ὡς θρησκευτικοῦ καί κοινωνικοῦ παρά­γοντος καί τρόπον στρατολογίας τῶν μοναχῶν.
25. Καταρτισμόν γενικοῦ ἐκκλησιαστικοῦ κτηματολογίου, ἀνέγερσιν κειμηλιο­φυλακίων, ἀπόδοσιν εἰς τήν δημοσίαν λατρείαν τῶν ἱστορικῶν μνημείων, ἐκ­παίδευσιν μοναχῶν ὡς ἀρχαιολογικῶν ὁδηγῶν.
26. ᾿Αξιοποίησιν τῆς ἐκκλ. ἀγροτικῆς καί ἀστικῆς περιουσίας, ἐπαύξησιν τῶν εἰδικῶν ἐκκλ. πόρων καί διεύρυνσιν τῶν σκοπῶν δι᾿ οὕς οὗτοι διατίθενται.
27. Σύστημα ἑνοποιήσεως τῶν ἐκκλ. οἰκονομικῶν ὀργανισμῶν.
28. Καθιέρωσιν μονίμου ἐκκλ. δικαστ. σώματος, μεταρρύθμισιν τῆς ᾿Εκκλ. Δικονομίας, λειτουργίαν εἰδικοῦ Σωφρονιστη­ρίου κληρικῶν.
29. Πύκνωσιν καί συστηματοποίησιν ἐπαφῶν μετά τῶν ὁμοδόξων καί τῶν ἑτεροδόξων ᾿Εκκλησιῶν.
30. Μελέτην δυνατότητος ἐφαρμογῆς τοῦ συστήματος χωρισμοῦ τῆς Πολιτείας καί ᾿Εκκλησίας. ᾿Αποκέντρωσιν καί συντονισμόν ἐν τῇ Διοικήσει αὐτῆς. Χωρι­σμόν τῆς Διοικήσεως εἰς δύο κλάδους, τόν καθαρῶς διοικητικόν καί τόν ἱεραπο­στολικόν. ᾿Εξασφάλισιν τῶν ἀναγκαι­ούντων κτιρίων.

᾿Επίλογος

Τό πρόγραμμα τοῦτο, διά τῆς ὑπο­βολῆς του εἰς τήν ῾Ιεράν Σύνοδον καί διά τῆς δημοσιεύσεώς του, ἐκτίθεται πλέον εἰς τήν κριτικήν ὅλων. Σκοπός της πρέ­πει νά εἶναι ἡ βελτίωσίς του, τόσον ἀπό ἀπόψεως περιεχομένου, ὅσον καί ἀπό ἀπόψεως δυνατοτήτων πραγματοποι­ήσεώς του, ἤτοι εἰς τό νά καταστῇ ρεαλι­στικώτερον καί ἐφαρμόσιμον ἐντός μιᾶς σειρᾶς ἐτῶν, φερ᾿ εἰπεῖν ἐντός μιᾶς δεκαετίας. ῞Οσον περισσότεραι βελτιώσεις ἐπιτευχθοῦν, καί ὡς πρός τήν πληρότητα καί ὡς πρός τό πραγματοποιήσιμον αὐτοῦ, τόσον τό καλύτερον. ῾Η ἐπιτυχία θά εἶναι μεγαλυτέρα καί ἑπομένως ἡ ὠ­φέλεια ὑπέρ τῆς ᾿Εκκλησίας περισσότερον σημαντική.

Δέν θά πρέπῃ οἱ πάντες νά λη­σμονῶμεν τό βασικώτερον· ὅτι ὅσονδή­ποτε τέλειον καί ἄν ὑποτεθῇ ὅτι θά κα­ταστῇ ἐν τέλει τό πρόγραμμα τοῦτο καί ὅσασδήποτε προσπαθείας καί ἄν καταβάλωμεν πρός ἐφαρμογήν του, ἡ ἐπιτυ­χία του ἀνήκει εἰς τόν Θεόν. ᾿Εκεῖνος εἶπε “χωρίς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν” (᾿Ιωάν. ιε΄ 5). ῾Ο δέ ᾿Απόστολος Παῦλος ἔγραψεν εἰς τούς Κορινθίους, ὅτι “οὔτε ὁ φυτεύων ἐστί τι οὔτε ὁ ποτίζων, ἀλλ᾿ ὁ αὐξάνων Θεός” (Α΄ Κορινθ. γ΄ 7).

῾Επομένως, πρός ἐπιτυχίαν τοῦ προ­γράμματος τούτου ὅπως καί παντός ἔργου τῆς ᾿Εκκλησίας, δέν ἀρκεῖ ἡ ἐπι­στράτευσις πρός ἐργασίαν “πάντων τῶν δυναμένων νά φέρουν ὅπλα”. Εἶναι ἀνάγκη νά γίνῃ καί γενική ἐπιστράτευσις προσευχῆς πρός ᾿Εκεῖνον, ὁ ῾Οποῖος εἶ­ναι ὁ Κύριος τῆς ᾿Εκκλησίας καί τοῦ σωτηριώδους ἔργου Της. Μέ τόν φωτισμόν καί τάς δυνάμεις, τάς ὀποίας θά πα­ράσχῃ πρός ὅλους ὅσοι θά ἐπιστρατευθοῦν ὡς συνεργάται Του, θά βοηθήσῃ εἰς τήν ὁλοκλήρωσιν τοῦ παρόντος προ­γράμματος καί ἑπομένως εἰς ᾿Εκεῖνον θά ἀνήκῃ ἡ δόξα ἐκ τῆς τυχόν ἐπιτυχίας του καί εἰς Αὐτόν πρέπει οἱ πάντες ὡς ὀφειλόμενο χρέος νά τήν ἀποδώσωμεν.

† ῾Ο ᾿Αθηνῶν ΙΕΡΩΝΥΜΟΣ