Tο ιερό Πηδάλιο του Οσίου Νικοδήμου και οι ενστάσεις που διατυπώνονται.(Γ)

 

Έρευνα: πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Αθανασίου

ΣΗΜΕΊΩΣΗ. Με την παρούσα δημοσίευση συμπληρώνεται το πρώτο μέρος της έρευνάς μας που αφορά το ιερό Πηδάλιο. Σε επόμενες δημοσιεύσεις θα αρχίσουμε να σχολιάζουμε ενστάσεις που μας έχουν υποβληθεί γραπτά.

π.Δ.Α

Πηγές, εκδόσεις και μεταφράσεις  του Ιερού Πηδαλίου

Οι κειμενικές πηγές από τις οποίες οι συντάκτες άντλησαν το υλικό για τη συγγραφή του Πηδαλίου, διακρίνονται σε κανονικές (εκδόσεις και συλλογές ιερών κανόνων) και νομικές (κείμενα βυζαντινής νομοθεσίας). Μεταξύ των πρώτων, εκτός από το προαναφερθέν Συνοδικό του Βευερηγίου, συγκαταλέγονται και το Jus Graecoromanum του Johannes Leunclavius, κανονική συλλογή σε δύο τόμους, που εξεδόθη το 1596 στη Φραγκφούρτη, η «Εξήγησις των ιερών και Θείων κανόνων» του Θεοδώρου Βαλσαμώνος, που εξεδόθη στο Παρίσι το 1620 και περιελάμβανε και τα δύο μέρη του «Συντάγματος εις δεκατέσσαρας τίτλους», της αρχαιότερης συλλογής ιερών κανόνων, τα πρακτικά των συνόδων του Severinus Binius (Concilia generalia et provincialia, graeca et latina), που εξεδόθη στο Παρίσι το 1636 σε εννέα τόμους, η έκδοση των Voellus-Justellus Bibliotheca juris canonici veteris, εκδοθείσα στο Παρίσι το 1661 σε δύο τόμους, η «Νέα και δαψιλεστάτη συλλογή» του ιερομονάχου Σπυρίδωνος Μήλια, που εξεδόθη στη Βενετία το 1761/1762 σε δύο τόμους, καθώς και η κανονική «συλλογή» του ιερομονάχου Αγαπίου Λεονάρδου, που εξεδόθη στη Βενετία το 1787.

                Όσον αφορά στις νομικές πηγές του Πηδαλίου, αναφέρονται οι «Πανδέκται ή Δίγεστα» (Pandectae/Digesta), ο «Κώδιξ», (Codex), οι «Εισηγήσεις» ή τα «Ινστιτούτα» (Institutiones) καθώς και οι «Νεαρές» (Novellae) του Ιουστινιανού (527-565). Παράλληλα με τα έντυπα έργα, οι συγγραφείς του Πηδαλίου κατά τη σύνταξή του έλαβαν υπ’ όψιν πλειάδα χειρογράφων από τις βιβλιοθήκες του Αγίου Όρους.

                Οι εκδόσεις του Πηδαλίου από τον 19^ο αιώνα μέχρι σήμερα είναι πολυάριθμες. Ως γνωστόν, η πρώτη έκδοσή του έγινε στη Λειψία το 1800 «επιστασία και επιμελεία του ευτελούς εν ιερομονάχοις Θεοδωρήτου Αθντ. Του εξ Ιωαννίνων». Η δεύτερη έκδοση έγινε στην Αθήνα το 1841 από τον Κωνσταντίνο Γκαρπολά του Ολυμπίου. Ακολουθεί η τρίτη έκδοση στη Ζάκυνθο το 1864 από τον Γεώργιο Ραφτάνη τον Ηπειρώτη. Οι επόμενες δύο εκδόσεις –τέταρτη και Πέμπτη- έγιναν στην Αθήνα, η πρώτη στα τέλη του 19^ου αιώνα από τον Αντώνιο Γεωργίου και η δεύτερη αρχές του 20ού αιώνα από τον Ιωάννη Νικολαϊδη Κεσίσογλου του Καισαρέως. Σπουδαίες και άρτιες εκδόσεις του Πηδαλίου κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα θεωρούνται στην Αθήνα των αδελφών Παπαδημητρίου (1957, 1970, 1976, 1982, 1990, 1993, 1998, 2003) και στη Θεσσαλονίκη του Βασιλείου Ρηγόπουλου (1982, 1987, 1991, 1998, 2003).

                Παρά το γεγονός ότι το Πηδάλιο γνώρισε πολλές εκδόσεις, οι μεταφράσεις του περιορίζονται μόνο σε δύο, στα ρουμανικά και στα αγγλικά. Η πρώτη έγινε στα μέσα του 19^ου αιώνα (1844) από τον μητροπολίτη Μολδαβίας Βενιαμίν Costachi. Τη μετάφραση, πριν από την έκδοσή της, επεξεργάστηκε και ο πρωτοσύγκελος Νεόφυτος Scriban. 

Η δεύτερη έγινε στα μέσα του 20ού αιώνα (1957) στα αγγλικά από τον D. Cummings στο Σικάγο. Για τη συγκεκριμένη μετάφραση χρησιμοποιήθηκε το κείμενο της έκδοσης του Πηδαλίου (Αθήνα 1908), ενώ την επιμέλεια της έκδοσης ανέλαβε η «Ορθόδοξη Χριστιανική Εκπαιδευτική Εταιρεία». Στο ίδιο χρονικό διάστημα, έχουν γίνει απόπειρες μετάφρασης του Πηδαλίου στα ρωσσικά και στα αραβικά. Ειδικότερα, σημαντική προσπάθεια μετάφρασης του Πηδαλίου στα ρωσσικά αποτελεί η κανονική συλλογή Kniga Pravil (=βιβλίο κανόνων), η οποία εκδόθηκε το 1839 (με επανεκδόσεις της το 1843 και το 1862) με απόφαση της ιεράς συνόδου της εκκλησίας της Ρωσσίας, ύστερα από πρόταση του μητροπολίτου Μόσχας Φιλαρέτου (1821-1867). Σκοπός του εν λόγω εγχειρήματος ήταν να τεθεί σε χρήση κανονική συλλογή που να περιέχει το πλήρες κείμενο των ιερών κανόνων, σε αντίθεση προς την μέχρι τότε χρησιμοποιούμενη κανονική συλλογή, Kormacaja Kniga (πρώτη έκδοση 1650/1653), η οποία περιελάμβανε κατά βάση την «σύνοψη» των ιερών κανόνων μεταφρασμένη, παραλείποντας το ελληνικό πρωτότυπο κείμενο. Για το ελληνικό κείμενο που συμπεριελήφθη στην Kniga Pravil ελήφθησαν υπ’ όψιν κατά κύριο λόγο το Συνοδικό του Βευερηγίου και το Πηδάλιο. Η επίδραση όμως της έκδοσης του Πηδαλίου στη σύνταξη της Kniga Pravil  είναι ισχυρότερη και εμφανέστερη σε δύο τουλάχιστον περιπτώσεις:1) Στην περίπτωση του κανόνα της συνόδου της Κωνσταντινουπόλεως (394) επί Νεκταρίου. Είναι γνωστό ότι τόσο στη χειρόγραφη παράδοση όσο και στις έντυπες εκδόσεις, αντί του κανόνα της προαναφερθείσας συνόδου, περιλαμβάνεται  απόσπασμα από το πρακτικό της συνεδρίας της 29^ης  Σεπτεμβρίου, στην οποία η σύνοδος ασχολήθηκε με το ζήτημα των δύο επισκόπων Βαγαδίου και Αγαπίου, «αντεχομένων της επισκοπής Βόστρων». Αυτούσιος κανόνας της εν λόγω συνόδου περιλαμβάνεται μόνο στο Πηδάλιο. Ο ίδιος κανόνας δημοσιεύεται αυτοτελώς και στην Kniga Pravil και 2) στην περίπτωση των κανόνων της συνόδου της Καρθαγένης (419). Η παράθεση, η διαίρεση και η εν γένει διατύπωσή πολλών κανόνων σε συντετμημένη μορφή, αποτελεί πιστή αντιγραφή από το Πηδάλιο.

Βιβλιογραφία

1.Μητροπολίτου Σουηδίας Παύλου (Μενεβίσογλου), «Το Πηδάλιον και άλλαι εκδόσεις ιερών κανόνων κατά τον 18^ο αιώνα»

2.Εἰσαγωγὴ στὸ Κανονικὸ Δίκαιο καὶ τὴν Κανονικὴ Οἰκονομία .(ΕΚΠΑ-ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ)

3.Σ.ΚΟΥΝΑΒΗ.ΤΟ ΠΗΔΑΛΙΟ