Σήμερα, όταν χρησιμοποιούμε ως διακεκριμένο πρώτο συνθετικό το μόριο παπα- συνήθως θέλουμε να δηλώσουμε μια σχέση οικειότητας και στοργικής συμπάθειας απέναντι σε ένα πρόσωπο που ανήκει στον κλήρο ή στους μοναχούς της εκκλησίας μας.
Χρησιμοποιείται αντί του λογίου «πατήρ» ή «πάτερ». Με τη λέξη «παπάς» εννοούμε τον ιερέα, τον πρεσβύτερο στο εκκλησιαστικό αξίωμα, έγγαμο ή άγαμο, τον καθημερινό μας άνθρωπο που είναι κοντά στο λαό, που είναι το ίδιο με μας τους λαϊκούς με τη διαφορά πως έχει το μοναδικό δικαίωμα να τελεί τα ιερά μυστήρια στην εκκλησία, να είναι ο καλός μας σύμβουλος στις δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε στην ατομική ή οικογενειακή ζωή μας.
Συνήθως όταν ο παπάς αυτός έχει λάβει ευρύτερη δημοσιότητα για το κοινωνικό του έργο βάζουμε έπειτα από το παπά- το επίθετο του ιερέα, όπως παπα-Πηρουνάκης, παπά-Καντιώτης. Το πιο συνηθισμένο είναι να λέμε παπα-Γιάννης, παπα-Δημήτρης, παπα-Νικόλας, εξού τα επίθετα Παπαγιάννης, Παπανικόλας, Παπαδημητρίου.
Δεν παύει όμως η προφορά και η χρήση του όρου παπα-να εμπνέει σεβασμό.
Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ο Αντιοχέας (ca 349-407 μ.Χ)
Το όνομα Χρυσόστομος μας γυρίζει πίσω στην εκκλησιαστική ιστορία και μας θυμίζει έναν από τους πλέον γνωστούς και τεραστίου εκκλησιαστικού και θεολογικού διαμετρήματος Πατέρες και Διδασκάλους της Χριστιανικής Εκκλησίας.
Το πραγματικό του όνομα ήταν Ιωάννης που έλαβε με το βάπτισμά του σε ηλικία 18 ετών. Ήταν ένα παιδί-«θαύμα» ως προς την ευγλωττία του ήδη από έφηβος. Σε αυτό το πρόσωπο, τριακόσια χρόνια μετά το θάνατό του, δόθηκε η ονομασία Χρυσόστομος λόγω ακριβώς της ρητορικής του δεινότητας και της συναρπαστικότητας του λόγου του.
Έκτοτε με το όνομα Χρυσόστομος έχουμε εκατοντάδες ονόματα κληρικών, επισκόπων και αρχιεπισκόπων ιδιαίτερα στην Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία, καθώς και βαπτιστικά ονόματα λαϊκών.
Αυτός λοιπόν ο Ιωάννης, ο επονομασθείς Χρυσόστομος ως πρεσβύτερος στην Εκκλησία της Αντιόχειας αναμείχθηκε με τον κόσμο της αγροτιάς και του καθημερινού μόχθου, χωρίς να κάνει διάκριση αν μεταξύ αυτών των αδικουμένων ανθρώπων βρίσκονται και αιρετικοί, Ιουδαίοι ή ειδωλολάτρες, έγινε ένα με αυτούς και μαζί του όλοι οι κληρικοί και μοναχοί με επικεφαλής τον επίσκοπο της Αντιόχειας Φλαβιανό, υπερασπίστηκε τα δίκαια των εξεγερμένων αγροτών της Συρίας ενάντια στη θηριωδία της φορολογικής επιδρομής του Αυτοκράτορα Θεοδοσίου του Α΄.
Να επαναλάβουμε πως ο παπα-Χρυσόστομος, ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, βρισκόταν δίπλα και μαζί με τις αγωνίες και τους αγώνες για δικαιοσύνη των απλών ανθρώπων του καθημερινού μόχθου. Έμεινε στην ιστορία η αποτελεσματική μεσολάβηση του πρεσβυτέρου Ιωάννη με στόχο την εξομάλυνση των σχέσεων των Αντιοχέων στασιαστών με τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο Α΄, εξαιτίας της δυσβάστακτης φορολογίας που επέβαλε η αυτοκρατορική αρχή σε βάρος των αγροτών της Αντιόχειας.
387 μ.Χ. «Η εξέγερση των ανδριάντων»
Συγκεκριμένα, τον Φεβρουάριο του 387 οι πολίτες οργάνωσαν την αντίδρασή τους εναντίον της οικονομικής πολιτικής του Θεοδοσίου A΄ (379-395) στην περίφημη ατυχή «εξέγερση των ανδριάντων». Η ανταρσία ήταν καθολική. Ο λαός ήταν ανάστατος. Τα αγάλματα της αυτοκρατορικής οικογενείας συντρίφτηκαν από τον αφηνιασμένο λαό. Η απάντηση της εξουσίας ήταν άμεση. Αυτοκρατορικός στρατός έφθασε στην Αντιόχεια και άρχισαν μαζικές συλλήψεις, φυλακίσεις και ανακρίσεις. Οι δε ανακρίσεις τότε γίνονταν με βασανιστήρια και μάλιστα ανελέητα.
Επακολούθησαν δημεύσεις περιουσιών και σφραγίσματα σπιτιών και καταδίκες σε θάνατο. Επιπλέον έκλεισαν με απόφαση του αυτοκράτορα τα δημόσια λουτρά, τα θέατρα, ο ιππόδρομος. Η Αντιόχεια έχασε το αξίωμα της Μητροπόλεως και η έδρα της διοικήσεως πήγε στη Λαοδίκεια. Η κατάσταση απέβη φρικτή. Το πλήθος, έξαλλο από αγωνία και φόβο για την τύχη του, άρχισε να φεύγει στα όρη και τις ερημιές. Παντού βασίλευε φρίκη και απογοήτευση.
Στην Αντιόχεια, τότε, όπως είπαμε, ζούσε και δρούσε ο πρεσβύτερος Ιωάννης ο Χρυσόστομος. Επίσκοπος ήταν ο Φλαβιανός, ο οποίος ένα χρόνο πριν, τον είχε χειροτονήσει ιερέα. Αφού άφησε, ο Χρυσόστομος, να περάσει μία βδομάδα, ανέβηκε στον άμβωνα και είπε μπροστά στο ανήσυχο πλήθος:
«Τι να πω και τι να μιλήσω; Η παρούσα κατάσταση είναι για δάκρυα και όχι για λόγια! Για θρήνους και όχι για ομιλίες! Για προσευχή και όχι για δημηγορίες. Ποιος μας βάσκανε και έγινε αυτό το κακό… Τίποτα δεν είναι πιο γλυκύ από την γενέτειρα πατρίδα μας. Τώρα όμως έγινε ό, τι πιο πικρό. Όλοι την εγκαταλείπουν, όπως φεύγουν κάποιοι από καταστροφική παγίδα, και όλοι απομακρύνονται, έξαλλοι και αλλόφρονες, όπως όταν κινδυνεύουν να καούν».
Ο Ιωάννης δεν περιορίσθηκε στη λεκτική παρηγορία των ανθρώπων αλλά προχώρησε περαιτέρω σε εκπόνηση ολοκλήρου επιτελικού σχεδίου, με ποικίλες δράσεις και δυναμικές ενέργειες, για την αντιμετώπιση της τραγικής αυτής κατάστασης.
Έτσι, την επόμενη μέρα, τους ανάγγειλε ότι ο επίσκοπος Φλαβιανός αποφάσισε να μεταβεί στη Βασιλεύουσα, για να συναντήσει τον αυτοκράτορα και να τον εξευμενίσει. Ο επίσκοπος αν και ήταν γέροντας και είχε αδελφή ετοιμοθάνατη, και ενώ ήταν περίοδος χειμώνα και πλησίαζε η γιορτή του Πάσχα, εν τούτοις ανέλαβε αυτή την επικίνδυνη αποστολή!
Δεν υπολόγισε τίποτα παρά μόνο τη σωτηρία του ποιμνίου του, αλλά και τη σωτηρία των αλλοεθνών και αλλοθρήσκων και αιρετικών και σχισματικών κατοίκων της Αντιοχείας.
Στο μέσο του δρόμου ο επίσκοπος συνάντησε τους απεσταλμένους του αυτοκράτορα, Ελέβιχο τον στρατηλάτη, και Καισάριο τον μάγιστρο, να κατευθύνονται στην Αντιόχεια για να επιβλέψουν τη διενέργεια των ανακρίσεων και την επιβολή των αναλόγων κυρώσεων και αναλύθηκε σε δάκρυα. Ο αυτοκράτορας, που είχε μάθει τα συμβάντα, έδωσε αυστηρές διαταγές να τιμωρηθούν αμείλικτα οι δράστες που στασίασαν και συνέτριψαν τους ανδριάντες της οικογένειάς του. Ήταν αδίστακτος και αποφασισμένος για όλα, κατά την αντιμετώπιση στάσεων στο βασίλειό του.
Οι αυτοκρατορικοί επίτροποι έφθασαν στην Αντιόχεια και άρχισαν, με φοβερά βίαιες και αυστηρές ενέργειες, το κατασταλτικό και τιμωρητικό τους έργο που ήρθε να προστεθεί στα ήδη υπάρχοντα και εν εξελίξει ευρισκόμενα έργα των τοπικών αρχών.
Στην άνευ αντιστάσεως και εντελώς παθητική αντιμετώπιση των διώξεων, φυλακίσεων και βασανισμών των αρχών κατά των Αντιοχέων, ήρθε εντελώς απροσδόκητα και ανέλπιστα η ηρωική αντίδραση των μοναχών και ιερέων της Αντιόχειας, υποκινουμένων βέβαια από τον ιερό Χρυσόστομο.
Λίγοι ίσως γνωρίζουν την υπέροχη αναίμακτη εξέγερση των μοναχών και ιερέων της Αντιόχειας εναντίον των κρατικών αρχών, τη στιγμή που οι επίσημοι τοπικοί άρχοντες και οι επώνυμοι από τους πολίτες, όπως και οι εθνικοί φιλόσοφοι, είχαν εγκαταλείψει την πόλη και το λαό στην τύχη της.
Ακούμε τον ιερό Χρυσόστομο να λέει στο μαζεμένο ανήσυχο πλήθος: «Η ημέρα της δίκης προσεγγίζει, η αγωνία εντείνεται, η πόλις νεκρούται. Χάρη στη σωτηριώδη επέμβαση των μοναχών, διεκόπη η αρξαμένη δίκη. Ούτοι «επειδή τοσούτον νέφος είδον την πόλιν περιιστάμενον, καταλιπόντες αυτών τας σκηνάς και τα σπήλαια, πάντοθεν συνέρρευσαν, καθάπερ εξ ουρανού τινές άγγελοι παραγενόμενοι» περιεκύκλωσαν το δικαστήριον και ζητούσαν να αναβληθεί η δίκη, ή να καταδικαστούν αυτοί αντί εκείνων! Την ίδια παράκληση υπέβαλε και το εκεί συναθροισμένο πλήθος των οικείων των κρατουμένων και το ιερατείο της πόλης. Μάλιστα ένας από τους μοναχούς, Μακεδόνιος ονόματι, τόσον δυνατά έσεισε τον αυτοκρατορικό επίτροπο, ώστε παρ’ ολίγον να τον ρίξει από τον ίππον του. Κατόπιν τούτων οι δικαστές απεφάσισαν «μη την καταδικάζουσαν εξενεγκείν ψήφον, άλλ’ εις την του βασιλέως γνώμην αναβαλέσθαι το τέλος».
Έτσι, χάρη στην επέμβαση και την αυτοθυσία των μοναχών και του ιερατείου της Αντιόχειας, αναβλήθηκε η δίκη και οι απέλπιδες Αντιοχείς ανακουφίσθηκαν. Δικαιολογημένη λοιπόν ήταν η καύχηση του Χρυσοστόμου «τα ενταύθα γεγενημένα ακούσεται (=θα πληροφορηθεί) μεν ο βασιλεύς, ακούσεται δε πάσα οικουμένη, ότι τοιούτοι την Αντιοχέων πόλιν οικούσι μοναχοί, ως αποστολικήν επιδειξάμενοι παρρησίαν».
Στο μεταξύ ο επίσκοπος Φλαβιανός έφτασε στην Κωνσταντινούπολη, συνάντησε τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο και με την υπέροχη ομιλία του (ήταν, άλλωστε, δάσκαλος της ευγλωττίας) τον έπεισε να δώσει χάρη στην Αντιόχεια και το λαό της.
Έτσι, έληξε η μεγάλη αυτή δοκιμασία της Αντιόχειας, η οποία κράτησε περίπου επί δίμηνο και συντάραξε κυριολεκτικά την πολυάνθρωπη αυτή πόλη. Κατά το γεγονός αυτό, φάνηκε η μεγάλη δύναμη της Εκκλησίας και η κοινωνική της προσφορά. Η προσωπικότητα του Χρυσοστόμου κυριάρχησε με τις 21 ομιλίες που εκφώνησε «εις τους ανδριάντας», το έτος 387 με αφορμή τα γεγονότα της καταστροφής των ανδριάντων του αυτοκρατορικού οίκου.
Ο Μέγας Ιεροκήρυκας Χρυσόστομος ευκαίρως επωφελήθηκε από την ψυχολογική κατάσταση, την οποία βίωνε το επαπειλούμενο από τις αυτοκρατορικές δυνάμεις ακροατήριο και τον ακούμε να ψέγει τις κακές συνήθειες και τα ελαττώματα των συμπολιτών του, ιδίως την τάση και τη ροπή που είχαν να βλασφημούν τα θεία και να ορκίζονται.
Ας προσθέσουμε ακόμα ότι εκτός από το κήρυγμα που ήταν η μεγάλη του αγάπη, ο νέος Πρεσβύτερος κληρικός προΐστατο της κοινής προσευχής και του έργου της φιλανθρωπίας.
Σύμφωνα με τους ιστορικούς και τους χρονογράφους αυτής της περιόδου, η Εκκλησία της Αντιοχείας έτρεφε 3.000 καταγεγραμμένες χήρες (ο μεγάλος αριθμός των χηρών στην περίοδο αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι οι νεαροί στην ηλικία άνδρες τους πέθαιναν στα πεδία των μαχών που ήταν συχνές) και παρθένες, δηλ. πολλά ανύπαντρα κορίτσια, ένα μεγάλο αριθμό ορφανών παιδιών, πολυάριθμους ξένους, ασθενείς και φυλακισμένους. Σε όλες τις δράσεις κατήχησης, λατρείας και φιλανθρωπίας ήταν πρώτος και καλύτερος ο παπα-Χρυσόστομος.
*Ο Αντώνης Ι. Ελευθεριάδης είναι Δρ, Φιλολογίας και θεολόγος
_i%20sfagi_ton%2012_mitropoliton_montaz.jpg)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου