Ομολογία

ΠΛΑΣΤΟΓΡΑΦΟΣ

Ο π. ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΣ;



Το περιοδικό «ΤΑ ΝΕΙΑΤΑ» δημοσίευσε επιστολή του αρχιμ. Ειρηναίου Δεληδήμου στην οποία ούτος εξέφρασε την αμφισβήτησί του ότι ο αγιος Κοσμάς ο Αιτωλός στις προφητείες του προέτρεπε τους χριστιανούς «Τον πάπα να καταράσθε» γιατί ο Παύλος μας προτρέπει «Ευλογείτε και μη καταράσθε». Και ούτε λίγο, ούτε πολύ ο αρχιμανδρίτης, ρίπτει την κατηγορία της αναξιοπιστίας στον συγγραφέα των διδαχών του αγίου, π. Αυγουστίνο, ενώ απευθυνόμενος στον κ. Ιωάννη Μενούνο, τον χαρακτηρίζει «πιο ειδικό από όλους» στην επιστημονική έρευνα. Ο κ. Μενούνος μετά από κάποια «έρευνά του» προσπαθεί να απαντήση σε σημείο των διδαχών και όχι στο συγκεκριμμένο σημείο των προφητειών, που ερωτήθηκε από τον αρχιμανδρίτη Ειρηναίο Δεληδήμο. Επειδή ο π. Αυγουστίνος σήμερα δεν μπορεί να αμυνθή του εαυτού του, αντ΄αυτού απήντησε το πνευματικό του τέκνο ο αρχιμ. Λαυρέντιος Γρατσίας. Ετερο δε πνευματικό του τέκνο, ερευνά την γνησιότητα του προαναφερομένου σημείου των διδαχών του αγίου Κοσμά, αλλά και την γνησιότητα της συγκεκριμένης προφητείας του, και από ότι πληροφορούμεθα, θα αποδειχθούν. Δημοσιεύουμε παρακάτω την επιστολή του π. Λαυρέντιου:


Kύριε διευθυντά

Στην επιστολή του της 19 Αυγ. 2009, που δημοσιεύθηκε στα ΝΕΙΑΤΑ (τ. Σεπτ.-Οκτ. 2009, σ. 168), ο π. Ειρηναίος από τη Νεάπολη Θεσ/νίκης λέει, ότι βρίσκει τη φράσι
«Τον πάπα να καταράσθε», «την φερομένη ως προτροπή του αγίου Κοσμά», αντίθετη τόσο με την Επί του όρους ομιλία του Κυρίου («αγαπάτε τους εχθρούς υμών, ευλογείτε τους καταρωμένους ημάς» Ματθ. ε 44) όσο και με την προτροπή του αποστόλου Παύλου «ευλογείτε τους διώκοντας υμάς, ευλογείτε και μη καταράσθε» ( Ρωμ. ιβ 14).
Όχι όμως μόνο ο Κύριος (σε άλλο σημείο του Ευαγγελίου) λέει «Πορεύεσθε απ᾽ εμού οι κατηραμένοι…» (Ματθ. 25,41), αλλά και ο απόστολος Παύλος (σε άλλες επιστολές του) «παραδίδει τω σατανά» κάποιους, προκειμένου να τους συνετίση (βλ. Α Κορ. 5,5. Α Τιμ. 1,20). Είνε άλλωστε γνωστά τα αναθέματα και οι αφορισμοί τοπικών και οικουμενικών Συνόδων για αιρετικούς, και δεν μπορούμε βέβαια να πούμε ότι αυτά βρίσκονται σε διαφωνία με την αγία Γραφή.

Κατ᾽ αρχήν λοιπόν η αμφισβητουμένη φράσι του αγίου Κοσμά δεν είνε ούτε αντιβιβλική ούτε αντισυνοδική∙ εναρμονίζεται με την ορθόδοξο συνείδησι και μπορεί να βρη θέσι μέσα στο θεόπνευστο-αποκαλυπτικό και στο ιστορικό-εκκλησιαστικό πλαίσιο. Δεν μπορεί να κριθή απορριπτέα καθ᾽ εαυτήν, για μόνο το περιεχόμενό της, που κακώς χαρακτηρίζεται από τον π. Ειρηναίο «προβληματικό». Τουλάχιστον εγώ δεν έχω ακούσει άλλον έως τώρα να το χαρακτηρίση έτσι.

Το άλλο ζήτημα που θίγει ο π. Ειρηναίος είνε η αυθεντικότητα της φράσεως αυτής, κατά πόσον δηλαδή ανήκει στον άγιο Κοσμά και ελέχθη από τον ίδιο, η μήπως ετέθη στο στόμα του από κάποιον άλλο μεταγενεστέρως.
Το αν η προτροπή αυτή αναφέρθηκε από κάποιον για πρώτη φορά 30 η 40 χρόνια μετά τον μαρτυρικό θάνατο του αγίου Κοσμά, όπως γράφει, δεν βρίσκω να κλονίζη οπωσδήποτε την αυθεντικότητά της. Το πότε κάποια ενθύμησι η κάποιο στοιχείο η τεκμήριο θα αναφερθή, θα γνωσθή και θα δημοσιευθή, έχει να κάνη με ποικίλες συνθήκες και δυνατότητες που μπορεί να μην είνε εξ αρχής διαθέσιμες. Δεν υπάρχουν άραγε πληροφορίες για ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα που εγνώσθησαν μετά παρέλευσιν ετών; Πρέπει γι᾽ αυτήν και μόνο την καθυστέρησι να αμφισβητηθούν; Τόσα έρχονται σήμερα στο φως π.χ. για όσα εκάλυπτε κάποτε το σιδηρούν παραπέτασμα∙ πρέπει αυτά να θεωρηθούν αναξιόπιστα;

Με την παραπομπή όμως του ζητήματος στον κ. Μενούνο και με την απάντησί του, που δημοσιεύεται στην ίδια σελίδα του περιοδικού σας, αφήνεται υπόνοια προσθήκης από ξένο χέρι στα λόγια του αγίου Κοσμά. Κατονομάζεται δε ως πιθανός δράστης μόνο ο «Καντιώτης». «Υποψιάζομαι», λέει ο κ. Μενούνος, «(δεν το γράφω δηλαδή με απόλυτη βεβαιότητα) ότι ο Πάπας προσετέθη εκ των υστέρων. Από ποιόν; από τον Καντιώτη η από άλλο γραφέα; Δεν γνωρίζω». Έτσι, μολονότι δεν λέγεται αυτό μετά απολύτου βεβαιότητος και δηλώνεται άγνοια, μολονότι επίσης στην ίδια σελίδα δημοσιεύεται και φωτογραφία του γέροντος επισκόπου με ευμενή λεζάντα, ρίπτεται ωστόσο υπαινιγμός γι᾽ αυτόν. Και ο υπαινιγμός είνε σήμερα φαρμακερός θα έλεγα, τόσο λόγω της αδυναμίας του π. Αυγουστίνου ν᾽ απαντήση τώρα ο ίδιος στην ηλικία που βρίσκεται και με τις δυνάμεις που του απέμειναν, όσο και της… δυναμικής των ζητημάτων των διμερών συναντήσεων (βλ. Κύπρος 16-23 Οκτωβρίου 2009).

Με άλλα λόγια τίθεται ωμό ερώτημα. Πλαστογράφησε λοιπόν τον άγιο Κοσμά ο π. Αυγουστίνος στο σημείο αυτό; Προσωπικώς το βρίσκω βαρύ. Όσοι τον γνώρισαν ξέρουν, ότι ο Αυγουστίνος Καντιώτης υπήρξε μαχητής αλλά τίμιος. Του το αναγνωρίζουν και εχθροί του. Υπήρξε ασφαλώς και αντιπαπικός (όπως όλοι άλλωστε οι τίμιοι διδάσκαλοι της Ορθοδόξου Εκκλησίας)∙ αλλά γι᾽ αυτόν ακριβώς τον λόγο δεν μπορούσε ποτέ, επάνω στον αγώνα του, να μετέλθη παπικές μεθόδους. Οι παπικοί φημίζονται για την παραγωγή - χάλκευσι όχι απλώς συντόμων φράσεων και μικρών αποσπασμάτων αλλά βιβλίων ολοκλήρων πεποιημένων στο εργαστήριο της σκοπιμότητος, όπως είνε π.χ. οι γνωστές Ψευδοϊσιδώρειες διατάξεις, κατά το ιησουϊτικό δόγμα «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα». Ο π. Αυγουστίνος στον αντιπαπικό αγώνα του δεν είχε ανάγκη από σαθρά στηρίγματα και δεν μετήλθε τέτοιες μεθόδους.

Ο ίδιος ο κ. Μενούνος στην σχετική μελέτη του γράφει, ότι οι ερευνηταί των διδαχών του αγίου Κοσμά, μεταξύ των οποίων και ο Καντιώτης, «περιορίστηκαν στην αντιγραφή τους από χειρόγραφα η από “παλαιοτέρας εκδόσεις” όπως ρητά σημειώνει για τη δική του έκδοση ο Καντιώτης» (Ιωάννου Β. Μενούνου, Κοσμά του Αιτωλού Διδαχές. Φιλολογική μελέτη - Κείμενα, εκδ. «Τήνος», Αθήνα [1979], σ. 33). Στο ίδιο έργο του (σ. 37) ο κ. Μενούνος παρατηρεί μεν για τον Καντιώτη, ότι εσφαλμένα αναφέρει για το χειρόγραφο μιας διδαχής ότι ανήκει στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, αλλά το σφάλμα δεν είνε δικό του∙ είνε του καθηγητου Κ. Δ. Δυοβουνιώτου, τον οποίο ακολουθεί. Και στις σσ. 52-53 ο κ. Μενούνος παραθέτει σημείωσι του π. Αυγουστίνου, στην οποία αυτός λέει ότι «αι διδαχαί του Αγίου δημοσιεύονται όπως έχουν εις τας παλαιοτέρας εκδόσεις».

Από όλες τις αναφορές του στον Καντιώτη ο κ. Μενούνος, που επί δεκαετία ερεύνησε εξονυχιστικά τα κατά τον άγιο Κοσμά, φαίνεται ν᾽ αναγνωρίζη ότι ο π. Αυγουστίνος σεβάστηκε το περιεχόμενο των διδαχών του αγίου όπως το βρήκε και το αναδημοσίευσε χωρίς προσθαφαιρέσεις. Σαν ποιμένας άλλωστε δεν είχε στόχο να κάνη κριτική αποκατάστασι κειμένου, αλλά τύπωσε τον βίο και τα λόγια του αγίου για να ωφεληθή ο απλός λαός. Είχε επομένως αγαθό σκοπό∙ γιατί να μετήρχετο ύποπτα μέσα;
Ο κ. Μενούνος εντοπίζει την υποψία του ειδικά στο απόσπασμα της εκδόσεως του π. Αυγουστίνου που περιέχει τα εξής. «Ο αντίχριστος είνε∙ ο ένας είνε ο Πάπας και ο έτερος είνε αυτός οπού είνε εις το κεφάλι μας» (επισκόπου Αυγουστίνου Ν. Καντιώτου μητροπολίτου Φλωρίνης, Κοσμάς ο Αιτωλός. Συναξάριον - Διδαχαί - Προφητείαι - Ακολουθία, εκδ. «Σταυρός», Αθήναι 200526, σσ. 286-287). Η συντακτική παρατήρησι του κ. Μενούνου ότι, ενώ περιμένουμε ν᾽ ακούσουμε το όνομα ενός αντιχρίστου, ξαφνικά εμφανίζονται δύο, νομίζω ότι δεν άγει υποχρεωτικά στην υποψία ότι ο πάπας προσετέθη εκ των υστέρων. Γνωρίζουμε, ότι στον προφορικό και μάλιστα τον φορτισμένο λόγο συμβαίνουν συχνά συντακτικές απειθαρχίες. Όσο για τον αριθμό, όχι δύο αντίχριστοι που αναφέρει εδώ ο άγιος, αλλά κατά την Γραφή «αντίχριστοι πολλοί γεγόνασιν» (Α Ιω. 2,18). Ότι δεν δικαιολογείται να υποψιασθούμε προσθήκη εκ των υστέρων, και μάλιστα από το χέρι του Καντιώτη, φαίνεται πειστικά και εκ του ότι το ανωτέρω επίμαχο απόσπασμα ανήκει στην Η (κατά την έκδοσι του π. Αυγουστίνου) Διδαχή του αγίου, της οποίας κατά αγαθή πρόβλεψι παρατίθεται και φωτοτυπία της πρώτης σελίδος του χειρογράφου της «ευρισκομένου εν τη βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης» (βλ. σ. 276). Εκεί λοιπόν βρήκε την Διδαχή με το επίμαχο χωρίο ο π. Αυγουστίνος και την περιέλαβε στο βιβλίο του χωρίς να την πειράξη. Συχωρέστε με, αλλά βρίσκω σοβαρό να αφήνεται εις βάρος του υποψία. Αυτά ως προς τα κείμενα των Διδαχών του αγίου Κοσμά.

Η αφετηρία όμως του προβληματισμού του π. Ειρηναίου, που είνε η προτροπή του αγίου «Τον Πάπαν να καταράσθε», βρίσκεται στις Προφητείες του, ένα ξεχωριστό μέρος του βιβλίου του π. Αυγουστίνου (σ. 348/90), το οποίο έχει επιμεληθή ο γνωστός για την οξυδέρκειά του θεολόγος και φιλόλογος κ. Νικόλαος Σωτηρόπουλος. Ο κ. Μενούνος στη Μελέτη του δεν συμπεριέλαβε τις προφητείες του αγίου. Και νομίζω, ότι η απουσία η «προβληματική» παρουσία της προτροπής αυτής στις Διδαχές δεν αποκλείει το να σώζεται αυτή στις Προφητείες του. Έχει δικές της ιδιαιτερότητες η διδαχή και δικές της πάλι η προφητεία, όπως διακρίνουμε και στην αγία Γραφή, Παλαιά και Καινή Διαθήκη. Αποκλείεται να συμβαίνη και στο θέμα αυτό κάτι παραπλήσιο με το θέμα «πατρίδα-εθνική αποκατάσταση», το «ποθούμενο» κατά τον άγιό μας, που επίσης απουσιάζει μεν από τις Διδαχές αλλά ο κ. Μενούνος δεν αρνείται το ενδεχόμενο «ότι ο Αιτωλός ενθάρρυνε με προφητείες τους υπόδουλους Έλληνες και έκανε λόγο για απελευθέρωση» (σ. 86 της Μελέτης του);

Έχω την ελπίδα ότι ειδικοί επιστήμονες θα μπορούσαν να προσκομίσουν και άλλα πιο πειστικά στοιχεία επί του ζητήματος αυτού. Και θα ήταν ευχής έργο, δοθείσης τώρα της αφορμής, να το κάνουν. Με τον κοινό νου πάντως και κρίνοντας από τα εξελισσόμενα στις ημέρες μας γεγονότα επιτρέψτε μου να πω, ότι βρίσκω την προφητεία του αγίου Κοσμά αληθινή και επομένως γνησία.

Με ευχές εν Κυρίω
αρχιμ. Λαυρέντιος Μ. Γρατσίας

Από το περιοδικό ΙΕΡΑ ΠΑΡΑΚΑΤΑΘΗΚΗ 1ης Ιανουαρίου 2010