Οι δυτικές επιδράσεις στην ορθόδοξη λατρεία. Η Λειτουργία του Αγίου Ιακώβου του Αδελφοθέου (εορτή 23 Οκτωβρίου).

 

Έρευνα: πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Αθανασίου (χημικός)

Εισαγωγικά

Σε παλιότερες δημοσιεύσεις αναφερθήκαμε στις δυτικές επιδράσεις που έχει δεχθεί η ορθόδοξη λατρεία, οι οποίες σήμερα θεωρούνται παραδοσιακά ορθόδοξες, ενώ δεν είναι.

Τέτοιες είναι:

1. Το είδος, η θέση και η λειτουργική χρήση του Εσταυρωμένου ιδιαίτερα τη Μεγάλη Εβδομάδα.

2. Το χρώμα των αμφίων των κληρικών κατά τη Μεγάλη Εβδομάδα.

3. Η περιφορά των Επιταφίων τη Μεγάλη Παρασκευή  με τη συνοδεία φιλαρμονικών.

4. Η καθιέρωση εγκωμίων και επιταφίων της Παναγίας κατά την εορτή του Δεκαπενταύγουστου.

5. Η ευχή αγιασμού, που διαβάζεται στις εικόνες κ.α

Τα τελευταία χρόνια δυτικές πρακτικές στη θεία Λειτουργία αναβιώνουν μέσα από τη Θεία Λειτουργία του Αγίου Ιακώβου του Αδελφοθέου, που τελείται δύο φορές το χρόνο. Στην εορτή του Αγίου Ιακώβου (23 Οκτωβρίου) και τη δεύτερη μέρα των Χριστουγέννων. Σκοπός του άρθρου αυτού είναι να επισημάνουμε τις δυτικές πρακτικές που καθιερώνονται σταδιακά με την τέλεση της Θείας Λειτουργίας του Αγίου Ιακώβου του Αδελφοθέου.

Οι βιβλογραφικές πηγές που χρησιμοποιήσαμε είναι οι εξής:

1.Το άρθρο "Η λεγόμενη λειτουργία του Ιακώβου, ο Δούρειος ίππος της λειτουργικής αναγενήσεως" της Εστίας πατερικών μελετών (https://www.orthros.eu).

2. Μέγας Συναξαριστής Ματθαίου Λαγγή.

3. Η ΑΡΧΑΪΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΙΑΚΩΒΟΥ ΚΑΙ Ο ΛΑΤΑΣ  Εκατό χρόνια από την α΄ έκδοσή της στη Ζάκυνθο  (1886-1986)"(π .Π.Καποδίστρια)

4. Β.Κατσαρού Ιωάννης Κασταμονίτης. Συμβολή στη μελέτη του βίου και του έργου του.

 

Ποιος ήταν ο Άγιος Ιάκωβος ο Αδελφόθεος

Η παράδοση αναφέρει ότι ήταν ένας από τους γιους του Ιωσήφ από άλλη γυναίκα, γι' αυτό ονομαζόταν αδελφός του Κυρίου.

Έγινε πρώτος επίσκοπος Ιεροσολύμων. Ποίμανε την Εκκλησία των Ιεροσολύμων με δικαιοσύνη, με γενναία στοργή και στερεότητα στην πίστη.

Αυτό όμως, εξήγειρε τη μοχθηρία και την κακουργία των Ιουδαίων. Αφού τον έπιασαν, τον έριξαν από το πτερύγιο του Ναού, και ενώ ακόμα ήταν ζωντανός, τον αποτελείωσαν με άγριο κτύπημα ροπάλου στο κεφάλι.

Έργο του Ιακώβου είναι και η Καθολική Επιστολή του στην Καινή Διαθήκη, στην οποία να τι μας συμβουλεύει, σχετικά με το πως πρέπει να χειριζόμαστε το λόγο του Θεού: «Γίνεσθε ποιηταὶ λόγου καί μὴ μόνον ἀκροαταί, παραλογιζόμενοι ἑαυτούς» (Επιστολή Ιακώβου, α' 22).

Δηλαδή να γίνεσθε εκτελεστές και τηρητές του λόγου του Θεού και όχι μόνο ακροατές.

Και να μη ξεγελάτε τον εαυτό σας, με την ιδέα ότι είναι αρκετό και μόνον να ακούει κανείς το λόγο.

Τέλος, η μνήμη του αγίου Ιακώβου του Αδελφοθέου, φέρεται και την Κυριακή μετά τη Γέννηση του Χριστού, μαζί με τη μνήμη του Δαβίδ του Προφήτου και Ιωσήφ του μνήστορος, συνοδευόμενη με το ακόλουθο δίστιχο: «Σὺ τέκτονος παῖς, ἀλλ᾿ ἀδελφὸς Κυρίου, τοῦ πάντα τεκτήναντος, ἐν λόγῳ, μάκαρ».

Εκδόσεις της Θείας Λειτουργίας του Αγίου Ιακώβου

Το 1886 ο Αρχιεπίσκοπος Ζακύνθου Διονύσιος Β΄ ο Λάτας προβαίνει στην ιστορική πρώτη έκδοση της αρχαίας αυτής Λειτουργίας, από το περιώνυμο, για τα τέλη του 19ου αιώνα, ζακυνθινό Τυπογραφείο "Φώσκολος" του Σπυρίδωνος Καψοκεφάλου, σε σχήμα μεγάλο όγδοο και 72 σελίδες. 
          Στην αφιέρωση του βιβλίου, στην τρίτη σελίδα του, γράφει χαρακτηριστικά: "Τω πατριαρχικώ των Ιεροσολύμων θρόνω τω τας αρχάς παντός ό,τι κέκτημαι επιχορηγήσαντί μοι την έκδοσιν της αρχαϊκής ταύτης Λειτουργίας ευγνωμόνως και προσηκόντως ανατίθημι". Με τον τρόπο αυτόν ο Λάτας αποτίει εδώ φόρο τιμής και σεβασμού στη Σιωνίτιδα Εκκλησία, που τον δέχτηκε στα δεκαέξι του χρόνια και τον εκπαίδευσε, αναδεικνύοντάς τον φυσιογνωμία περιωπής. 

 Στοιχεία για την πρώτη πανηγυρική τέλεση της Αποστολικής Λειτουργίας του Ιακώβου στην πρωτεύουσα αντλούμε ξανά από τη "Σιών" της 10ης Δεκεμβρίου 1886, όπου στην τέταρτη σελίδα του 286ου φύλλου υπάρχει άρθρο, που επιγράφεται: "Η Λειτουργία Ιακώβου του Αδελφοθέου εν Αθήναις". Ο τελετουργός είναι ο διαπρεπής Αρχιεπίσκοπος Ζακύνθου Διονύσιος Β΄ ο Λάτας, που, μετά την πρώτη έκδοση της Λειτουργίας την περασμένη άνοιξη, θεωρείται πια ο μόνος ειδικευμένος στον ελλαδικό χώρο για την ορθή τέλεσή της. "Μετ' εξιδιασμένης μεγαλοπρεπείας" τελείται, λοιπόν, στον Ναό της Αγίας Ειρήνης της οδού Αιόλου (όπου για πολλά χρόνια διετέλεσε ψάλτης και ιεροκήρυκας), την 1η Δεκεμβρίου του 1886, ημέρα Δευτέρα, με την ευκαιρία των μεγάλων εορτών, που διοργανώθηκαν για την ενηλικίωση του διαδόχου Κωνσταντίνου. 

 

Ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης για τη Λειτουργία του Αγίου Ιακώβου του Αδελφοθέου.

Ο άγιος Νικόδημος χρησιμοποιεί και τη μαρτυρία του Βαλσαμώνος, στον οποίο βασίστηκε για τη συγγραφή του «Πηδαλίου».  Ας δούμε τι λέει ο ίδιος ο Βαλσαμών για τη Λειτουργία αυτή, όταν ερωτάται από τον Πατριάρχη Αλεξανδρείας Μάρκο, αν οι Λειτουργίες που λέγεται ότι εγράφησαν από τους Αποστόλους Μάρκο και Ιάκωβο είναι δεκτές:

Ο Απόστολος Παύλος, απαντά ο Βαλσαμών, γράφοντας προς τους Κορινθίους λέει «αδελφοί παρακαλώ υμάς, δι’ ονόματος του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, ίνα το αυτό λέγητε πάντες, και μη η εν υμίν σχίσματα ήτε δε κατηρτισμένοι εν τω αυτώ νοΐ, και εν τη αυτή γνώμη».  Λέμε ,λοιπόν, πως ούτε από συνοδικό κανόνα μάθαμε για Λειτουργία του Μάρκου, μόνο δε ο 32ος της εν Τρούλω λέει πως έχει συντεθεί Λειτουργία υπό του αγίου Ιακώβου.  Όμως, ο 85ος των αγίων Αποστόλων και ο 39ος  της εν Λαοδικεία, απαριθμώντας τα βιβλία της Παλαιάς και Καινής Διαθήκης και τα αποστολικά, δεν αναφέρουν Λειτουργία του αγίου Ιακώβου ή του αγίου Μάρκου.  Αλλά και η Καθολική Εκκλησία του Οικουμενικού Θρόνου δεν τις γνωρίζει καθόλου.  Νομίζουμε λοιπόν, καταλήγει ο Βαλσαμών, ότι δεν είναι δεκτές, διότι και αν ακόμα έχουν γραφεί, περιέπεσαν σε πλήρη απραξία όπως κι άλλα πολλά.  Αυτό φαίνεται από τον 85ο των αγίων Αποστόλων και τον 2ο  της εν Τρούλω.  Ο μεν αποστολικός ορίζει για τις δύο επιστολές του Κλήμεντος και τις διαταγές των οκτώ βιβλίων αυτού να αναγινώσκονται, αλλά να μη δημοσιεύονται, για τα μυστικά που περιέχουν, ο δε  2ος της εν Τρούλω θέλει ούτε να αναγινώσκονται εξ αιτίας των νοθεύσεων από τους ετεροδόξους.  Γι’  αυτό οφείλουν όλες οι τοπικές Εκκλησίες να ακολουθούν το παράδειγμα του Οικουμενικού Πατριαρχείου και να ιερουργούν κατά τις παραδόσεις των Πατέρων Ιωάννου του Χρυσοστόμου και Βασιλείου του Μεγάλου.  Διότι λέει το 51ο κεφάλαιο του 1ου τίτλου, του 2ου βιβλίου των βασιλικών ότι για όσα θέματα δεν υπάρχει νόμος να ακολουθείται η παράδοση της Νέας Ρώμης». (ελεύθερη απόδοση)

Σχόλια

1. Ο Διονύσιος Ανατολικιώτης, Συντάκτης του Τυπικού της Εκκλησίας της Ελλάδος, μιλάει για τη θέση της Θείας Λειτουργίας του αγ. Ιακώβου του Αδελφοθέου στη λειτουργική παράδοση της Εκκλησίας. Μεταξύ άλλων ο έγκριτος τυπικολόγος επισημαίνει το γεγονός ότι ενώ στην Ιερά Μονή Σινά υπάρχουν χειρόγραφα με τη Θ. Λειτουργία του αγ. Ιακώβου, αυτή όμως δεν τελείται στη Μονή.

(https://www.pemptousia.gr/video/i-th-litourgia-tou-ag-iakovou-tou-adelfotheou-sti-paradosi-tis-ekklisias/)

2. Στη διδακτορική διατριβή του Βασιλείου Κατσαρού  με θέμα :Ιωάννης Κασταμονίτης -Συμβολή στη μελέτη του βίου του και του έργου του» και στις σελ. 354, 373-378, υπάρχει και η συνοδική κατάκριση της λειτουργίας του Αγ. Ιακώβου από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως.

Δυτικές πρακτικές της Λειτουργίας του Αγίου Ιακώβου.

1. Η θέση της Αγίας Τραπέζης.

Τη Λειτουργία αυτή συνηθίζουν να τελούν όχι πάνω στην καθιερωμένη και καθαγιασμένη αγία Τράπεζα, αλλά σε ένα τραπέζι που τοποθετείται στη μέση του Ναού.  Η πράξη αυτή είναι αντίθετη ασφαλώς με την Ιερά Παράδοσή μας και τους Ιερούς Κανόνες της Εκκλησίας.  Είναι όμως μακροχρόνιο αίτημα μερικών δυτικοσπουδασμένων «καθηγητών», κληρικών και λαΪκών (π.Βασίλειος Θερμός, π.Δημήτριος Τζέρπος, κος Πέτρος Βασιλειάδης κ.α), που επίμονα ζητούν την κατάργηση του τέμπλου και συνεπώς τη διάκριση του Ιερού Βήματος.

Θεία Λειτουργία του Αγίου Ιακώβου του Αδελφοθέου

Παπική λειτουργία

2. Η θέση  και η στάση του λειτουργού.

Ο λειτουργός ιερεύς κοιτά προς το λαό, όπως γίνεται και στους παπικούς.  Η πράξη αυτή μας ανάγει απ’ ευθείας στην προ του Μυστηρίου του Βαπτίσματος τέλεση των εξορκισμών, όπου ο ανάδοχος αποτάσσεται το Σατανά και όλες του τις ενέργειες στρεφόμενος προς τη Δύση και συντάσσεται με τον Χριστό, εκπροσωπώντας το νήπιο, στρεφόμενος προς την Ανατολή.  Η Εκκλησία τοποθετεί τον Διάβολο στη Δύση.  Δυστυχώς προς τη Δύση στρέφεται και ο καινοτόμος Λειτουργός της Λειτουργίας του Ιακώβου, και όχι προς τον Χριστό.  Ο Χριστός, ως ο ΗΛΙΟΣ της Δικαιοσύνης, που έρχεται για να φωτίσει και θερμάνει, «τοποθετείται» στην Ανατολή και αυτό είναι παράδοση αποστολική, όπως φαίνεται από το λόγο του Μ. Βασιλείου «Περί του Αγίου Πνεύματος» όπου λέει ότι «τούτου χάριν πάντες μεν ορώμεν κατά ανατολάς επί των προσευχών, ολίγοι δε ίσμεν ότι την αρχαία επιζητούμεν πατρίδα, τον παράδεισον, ον εφύτευσεν ο Θεός εν Εδέμ, κατά ανατολάς»[12].  Όταν, βέβαια, καταπατούμε τόσο μακραίωνες παραδόσεις, για να «καταξιωθούμε» στα μάτια του κόσμου, όταν το μόνο που μας απασχολεί είναι η αυτοπροβολή, τότε σίγουρα πρέπει προς τη Δύση να στρεφόμεθα, διότι μόνον ο άρχοντας αυτής μπορεί να ικανοποιήσει τέτοιες ανάγκες. Ο Χριστός μας έχει ξεκαθαρίσει ότι «ει ο κόσμος υμάς μισεί γινώσκετε ότι εμέ πρώτον μεμίσηκε. Ει εκ του κόσμου ήτε, ο κόσμος αν το ίδιον εφίλει»(Ιωάν. ΙΕ, 18)

3. Τα άμφια του λειτουργού

Μία ακόμα από τις καινοτομίες που εισάγει η Λειτουργία του Ιακώβου είναι και η πρωτοτυπία των αμφίων. Οι «ανανεωτές» πολλές φορές έχουν ζητήσει εκτός από την κατάργηση του ράσου και την αλλαγή στα ιερά άμφια.  Εκείνο που ουσιαστικά θέλουν να πετύχουν είναι η κατά το δυνατόν εξομοίωση με τα άμφια των παπικών, ώστε τα βήματα προς την ένωση να φαίνονται λιγότερα.

4. Η συμμετοχή του λαού.

Οι επίδοξοι «ανανεωτές» ισχυρίζονται ότι στη Λειτουργία του Ιακώβου ο λαός μετέχει καλύτερα, επειδή ακριβώς βλέπει και ακούει τα πάντα.  Εξυπηρετεί συνεπώς και σ’ αυτό το σημείο τους της «λειτουργικής αναγεννήσεως», οι οποίοι εκτός των άλλων ζητούν και τη μεγαλύτερη συμμετοχή του λαού στη Λειτουργία εννοώντας, μαζί με την ακρόαση και εποπτεία των πάντων, τη συμψαλμωδία.  Άλλη μια προτεσταντικογενής παρανόηση!

5. Ο τρόπος Μετάληψης

Ως προέκταση της δήθεν ενεργότερης συμμετοχής του λαού στη Θεία Λειτουργία του αγίου Ιακώβου έγινε συνήθεια οι πιστοί να κοινωνούν όπως οι ιερείς, να λαμβάνουν δηλαδή ξεχωριστά το Σώμα και ξεχωριστά το Αίμα του Κυρίου. Πολλές δε φορές οι πιστοί λαμβάνουν και με το χέρι τον άγιο Άρτο.  Ο τρόπος όμως αυτός μεταδόσεως, εκτός του ότι αποκλείει φυσικά τα μικρά παιδιά από τη Θεία Κοινωνία, αποτελεί καινοτομία ανεπίτρεπτη.

Στην έκδοση της Λειτουργίας του Αγίου Ιακώβου του Αδελφοθέου από την Ιερά Μονή Βατοπαιδίου επισημαίνονται τα εξής κατά την τέλεση της Θείας Λειτουργίας του Ιακώβου στη Μονή αυτή.

σ. 36   Η λειτουργία τελείται στην αγία τράπεζα.

σ. 40   Σε αρκετά χειρόγραφα έχουν προστεθεί πολλές μεταγενέστερες ευχές.

σ. 135   Ο διάκονος λαμβάνει μόνος του το άγιο ποτήριο και εκφωνεί το «Μετά φόβου...».