Οι νεομάρτυρες του 20ού αιώνα: Πώς ξεκίνησε και τι οδήγησε σε αυτό;

 

Νεομάρτυρες. Φωτογραφία: pravoslavie

Ο διωγμός της Εκκλησίας κατά τον 20ο αιώνα είναι πρωτοφανής σε κλίμακα και διάρκειά. Κατά την αρχή της επανάστασης του 1917 υπήρχαν 142.000 κληρικοί Το 1939, μόνο 300 κληρικοί παρέμειναν στη Σοβιετική Ένωση, με μόνο 4 επισκόπους ανάμεσα τους. Οι υπόλοιποι βασανίστηκαν, πυροβολήθηκαν, μαράζωσαν στις φυλακές και την ποινική δουλεία. Και αυτοί είναι μόνο οι ιερείς. Αν λάβουμε υπόψη τους πιστούς γενικά, τότε ο αριθμός θα φτάσει τα εκατομμύρια.

Ο πιο σκληρός διώκτης των χριστιανών των πρώτων αιώνων, ο αυτοκράτορας Διοκλητιανός, δεν θα μπορούσε να ονειρευτεί μια τέτοια κλίμακα. Οι διώξεις του διήρκεσαν μόνο 9 χρόνια, ενώ η σοβιετική δίωξη συνεχίστηκε, με ποικίλη ένταση, για 70 χρόνια.

Σήμερα, η Εκκλησία του Χριστού διώκεται και στην Ουκρανία. Ναι, δεν υπάρχει κλιμάκωση σήμερα. Ναι, δεν υπάρχει τέτοια σκληρότητα σήμερα. Τουλάχιστον όχι ακόμα. Αλλά υπάρχουν άνθρωποι που βιώνουν ξυλοδαρμούς, παρενοχλήσεις, απειλές, υπάρχουν άνθρωποι από τους οποίους παίρνουν τις εκκλησίες τους και τους διώχνουν από τα σπίτια τους. Υπάρχουν άνθρωποι που διώκονται και φυλακίζονται. Όλα τα πιστά τέκνα της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ουκρανίας χρειάζονται στήριξη, χρειαζόμαστε το παράδειγμα ανθρώπων που έχουν ήδη περπατήσει αυτόν τον δρόμο του σταυρού, που έχουν υπομείνει και δεν έχουν συντριβεί. Και ακόμη περισσότερο είναι η προσευχή τους, η μεσιτεία τους για μας ενώπιον του θρόνου του Θεού.

Άγιοι Νεομάρτυρες και Ομολογητές, προσευχηθείτε στον Θεό για μας.

Πριν προχωρήσουμε στην περιγραφή της ζωής συγκεκριμένων Νεομαρτύρων, είναι απαραίτητο να μιλήσουμε για τον γενικό χαρακτήρα των διωγμών, τη λογική τους και την υπό όρους περιοδολόγηση. Αυτό είναι ακόμη πιο σημαντικό επειδή οι τρέχουσες διώξεις και οι προσπάθειες καταστροφής της UOC ταιριάζουν καλά σε αυτή τη λογική.

Οι διώκτες, κατά κανόνα, δεν είναι δημιουργικοί, επαναλαμβάνουν ήδη επεξεργασμένα ιστορικά πρότυπα, συνήθως αγνοώντας την ύπαρξή τους λόγω της διάνοιας και της εκπαίδευσής τους. «Αυτό που υπήρξε, αυτό και θα υπάρχει· κι αυτό που έγινε, το ίδιο θα επαναληφθεί. Τίποτα δεν είν’ καινούριο εδώ στη γη» (Εκκλησιαστής 1:9). Σε κάποιο βαθμό, αυτό μπορεί να μας βοηθήσει να προβλέψουμε τα επόμενα βήματα και να προσπαθήσουμε να προετοιμαστούμε για αυτά.

Υπάρχουν διαφορετικές απόψεις σχετικά με το ζήτημα της περιοδολόγησης των διώξεων της Εκκλησίας στην ΕΣΣΔ. Εξαρτώνται κυρίως από κριτήρια και βασίζονται στην υιοθέτηση εγγράφων όπως το Διάταγμα του 1918 «Περί χωρισμού Εκκλησίας και Κράτους και Σχολείου από Εκκλησία» ή η Μυστική Εγκύκλιος «Περί Μέτρων Ενισχύσεως του Αντιθρησκευτικού Έργου» του 1929.

Θα χωρίσουμε τον διωγμό σε περιόδους υπό όρους σύμφωνα με το κριτήριο της μεθοδολογίας της καταστροφής της Εκκλησίας. Με αυτόν τον τρόπο, θα είναι πιο βολικό να συγκρίνουμε αυτούς τους διωγμούς με τους σημερινούς καιρούς και να εξάγουμε συμπεράσματα και προβλέψεις. Κοιτάζοντας μπροστά, πρέπει να σημειωθεί ότι σήμερα γινόμαστε μάρτυρες μιας ορισμένης αλλαγής στις μεθόδους αγώνα κατά της Εκκλησίας, αυτό που συνέβαινε διαδοχικά, τώρα συμβαίνει ταυτόχρονα.

Ορισμένα στάδια αυτού που συνέβη τότε δεν είναι ακόμη ορατά σήμερα, αλλά μπορεί κάλλιστα να έρθουν, και ορισμένες μέθοδοι είναι απλώς αδιανόητες σήμερα λόγω των θεμελιωδώς διαφορετικών καταστάσεων εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής στην Ουκρανία και την ΕΣΣΔ, αντίστοιχα.

Η πρώτη περίοδος των διωγμών
Η περίοδος αυτή διήρκεσε περίπου από το 1917 έως το 1922 και χαρακτηρίστηκε κυρίως από την απουσία νόμιμου νομικού πλαισίου για την τιμωρία κληρικών και πιστών. Αυτό σημαίνει ότι υπήρχε ένα πολύ μεγάλο μερίδιο αυθαιρεσίας. Όχι με την έννοια ότι η ανώτατη εξουσία δεν ήθελε τίποτα τέτοιο, και όλες οι τοπικές αρχές το έκαναν. Είναι ότι, ακολουθώντας τη γενική τάση του αγώνα κατά της Εκκλησίας, οι τοπικές αρχές ενήργησαν κατά την κρίση τους.

Συχνά οι πιστοί αντιμετωπίστηκαν από ένα επαναστατικό πλήθος ή κάποια ομάδα στρατιωτών του Κόκκινου Στρατού, οι οποίοι πραγματοποίησαν αντίποινα, καθοδηγούμενοι από την αρχή της «επαναστατικής σκοπιμότητας», όπως, για παράδειγμα, κατά τη δολοφονία του Ιερομάρτυρα Βλαδιμήρου, Μητροπολίτη Κιέβου. Συχνά οι ποινές επιβάλλονταν από επαναστατικά δικαστήρια, αποτελούμενα από ανθρώπους που δεν ήταν ιδιαίτερα φορτωμένοι με ήθος και διάνοια, κατά την κρίση τους.

Αυτές οι ποινές ήταν πολύ διαφορετικές, για την ίδια πράξη μπορούσαν να εκτελεστούν ή να περιοριστούν σε δημόσια μομφή. Οι διώκτες ενήργησαν κατά την κρίση τους και επεξεργάστηκαν το κοινό έργο της καταστροφής της Εκκλησίας με ποικίλο ζήλο και εφευρετικότητα.

Σήμερα, βλέπουμε μια παρόμοια εικόνα στην Ουκρανία. Οι οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης λαμβάνουν εντελώς παράνομες αποφάσεις για την απαγόρευση της UOC στην επικράτειά τους, καθοδηγούμενοι από την αρχή της πολιτικής σκοπιμότητας.

Αλλά αυτό δεν συμβαίνει παντού. Οι ίδιες οι απαγορεύσεις διαφέρουν επίσης ως προς το περιεχόμενο. Οι επιθέσεις σε εκκλησίες και μοναστήρια πραγματοποιούνται κυρίως από διάφορους ακτιβιστές, οι οποίοι συχνά ξεσηκώνουν το πλήθος με ψευδείς κατηγορίες εναντίον της UOC, και με τη λεγόμενη δημόσια υποστήριξη, καθώς και με τη συνενοχή (μερικές φορές φτάνοντας σε άμεση συμμετοχή) των τοπικών αρχών και των αξιωματικών επιβολής του νόμου, διαπράττουν αντίποινα διαφόρων επιπέδων σκληρότητας.

Επίκειται όμως ένα νομοθετικό πλαίσιο, το οποίο, αν υιοθετηθεί, θα σηματοδοτήσει την είσοδο του αγώνα κατά της Εκκλησίας στο νομοθετικό ρεύμα.

Η δεύτερη περίοδος διωγμών
Ξεκίνησε γύρω στο 1922 και σημαδεύτηκε από την υιοθέτηση του Σοβιετικού Ποινικού Κώδικα, του Διατάγματος «Περί Κατασχέσεως Εκκλησιαστικών Τιμαλφών» και τη δημιουργία της Ανακαινιστικής Εκκλησίας, η οποία κλήθηκε να διασπάσει την πραγματική Εκκλησία και να την καταστρέψει.

Το διάταγμα «Περί Κατασχέσεως Εκκλησιαστικών Τιμαλφών» εκδόθηκε στο πλαίσιο του λιμού που σάρωσε πολλές επαρχίες εκείνης της εποχής. Αυτός ο παράγοντας χρησιμοποιήθηκε στον μέγιστο βαθμό για την καταπολέμηση της Εκκλησίας. Στο γνωστό του Γράμμα προς τον Β. Μ. Μολότοφ για τα μέλη του Πολιτικού Γραφείου της 19ης Μαρτίου 1922, ο Β. Ι. Λένιν έγραψε: «Είναι τώρα, και μόνο τώρα, όταν οι άνθρωποι τρώγονται μεταξύ τους σε μέρη που λιμοκτονούν και εκατοντάδες, αν όχι χιλιάδες, πτώματα κείτονται στους δρόμους, που μπορούμε (και επομένως πρέπει) να πραγματοποιήσουμε την κατάσχεση των τιμαλφών της εκκλησίας με την πιο φρενήρη και αδίστακτη ενέργεια, χωρίς να σταματήσουμε στην καταστολή οποιασδήποτε αντίστασης. <... > κατάσχεση τιμαλφών, ιδιαίτερα των πλουσιότερων δαφνών, μοναστηριών και εκκλησιών, πρέπει να πραγματοποιηθεί με αδίστακτη αποφασιστικότητα, χωρίς επιφύλαξη και στο συντομότερο δυνατό χρονικό διάστημα. Όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των εκπροσώπων της αντιδραστικής αστικής τάξης και του αντιδραστικού κλήρου που καταφέρνουμε να πυροβολήσουμε σε αυτή την περίπτωση, τόσο το καλύτερο».

Αν στη δεκαετία του 1920 η καταστροφή της Εκκλησίας έλαβε χώρα στο πλαίσιο της πείνας, η οποία δικαιολογούσε κάθε σκληρότητα, σήμερα λαμβάνει χώρα στο πλαίσιο του πολέμου, ο οποίος, στα μάτια των απλών ανθρώπων, δικαιολογεί την παραβίαση του δικαιώματος στην ελευθερία συνείδησης σε σχέση με εκατομμύρια πιστούς.

Κατάσχονται εκκλησιαστικά τιμαλφή στη χώρα μας; Δεν υπάρχει κεντρική εκστρατεία ως τέτοια, αλλά όταν μια εκκλησία αφαιρείται από την κοινότητα μαζί με όλη την εσωτερική διακόσμηση, εικόνες, λαμπάδες, εκκλησιαστικά σκεύη και ούτω καθεξής, πού είναι η εγγύηση ότι, έχοντας βρεθεί στα χέρια των αντιπαθών της UOC, όλα αυτά θα παραμείνουν στη θέση τους;

Σε αυτή την περίοδο, δηλαδή στη δεκαετία του 1920, υπήρξε μια αξιοσημείωτη προσπάθεια από τις αρχές να δώσουν κάποια νομιμότητα στη δίωξη και να οργανώσουν δίκες παρωδία, στις οποίες υποτίθεται ότι θα αποδεικνύονταν οι παράνομες δραστηριότητες του κλήρου.

Αλλά η προσπάθεια ήταν μια αποτυχία. Οι δημόσιες δίκες έχουν δείξει τον παραλογισμό των κατηγοριών και την προκατάληψη των δικαστών. Σε τέτοιες δίκες, για παράδειγμα, ανήκει η περίπτωση του Μητροπολίτη Βενιαμίν της Πετρούπολης το 1922, όπου ο Βικάριος Επίσκοπος Βενέδικτος, οι πρυτάνεις σχεδόν όλων των κύριων καθεδρικών ναών της Πετρούπολης, καθηγητές της Θεολογικής Ακαδημίας, του Θεολογικού Ινστιτούτου και του Πανεπιστημίου, φοιτητές και λαϊκοί, συνολικά 86 άτομα, εμφανίστηκαν ενώπιον του δικαστηρίου. Κατηγορήθηκαν ότι αντιστάθηκαν στην κατάσχεση τιμαλφών της εκκλησίας. Ο Μητροπολίτης Βενιαμίν και 9 άλλοι καταδικάστηκαν σε θάνατο και οι υπόλοιποι καταδικάστηκαν σε διάφορες ποινές φυλάκισης.

Η κατηγορία, μάλιστα, ήταν παράλογη, αφού στις αρχές του 1922 η Εκκλησία, στο πρόσωπο του Πατριάρχη Τύχωνα, απηύθυνε έκκληση στους πιστούς να δωρίσουν για τις ανάγκες των πεινασμένων εκκλησιαστικά τιμαλφή, εκτός από αυτά που έχουν λειτουργική χρήση: αντιμήνσια, ευχαριστιακά σκεύη και κάποια άλλα αντικείμενα. Επιπλέον, ο Μητροπολίτης Βενιαμίν ήταν ενεργός υποστηρικτής της βοήθειας των πεινασμένων.

Το δικαστήριο εξέδωσε ετυμηγορία ενοχής, αλλά από την άποψη της δημόσιας εικόνας, όπως θα λέγαμε τώρα, οι αρχές πέτυχαν το αντίθετο αποτέλεσμα – το κοινό έχει πειστεί για την αδικία της ετυμηγορίας.

Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και σήμερα. Για κάποιο λόγο, οι αρχές οργανώνουν υψηλού προφίλ δίκες επίδειξης γνωστών επισκόπων, για παράδειγμα, του ηγουμένου της Λαύρας του Κιέβου-Pechersk, του Μητροπολίτη Παύλου ή του Επισκόπου Λογγίνου του Banchensky. Στην τελευταία περίπτωση, είναι παράλογο να διώκεται με ένα απολύτως τραβηγμένο πρόσχημα ένας άνθρωπος που υιοθέτησε 400 παιδιά, ένας πατέρας ορφανών με σοβαρές ασθένειες, ο ιδρυτής πολλών μοναστηριών και νοσοκομείων, ένα παράδειγμα ευαγγελικού ελέους και καλοσύνης! Και όταν οι αρχές έστειλαν ένα απόσπασμα με πολυβόλα και σκυλιά εναντίον μοναχών και ανάπηρων παιδιών, ήταν μια επιδεικτική κοροϊδία! Όλος ο κόσμος έχει δει το αληθινό πρόσωπο των διωκτών!

Οι ουκρανικές αρχές έχουν ντροπιαστεί σε έσχατο σημείο μπροστά στον ίδιο τους τον λαό, τους Ρουμάνους, και τη διεθνή κοινότητα στο σύνολό της. Και είναι απίθανο οι εμπνευστές αυτής της παράστασης να ήθελαν να επιτύχουν ένα τέτοιο αποτέλεσμα. Γιατί το χρειάζονται; Απορώ. Ίσως είναι το επίπεδο νοημοσύνης και η έλλειψη συνείδησης; Ποιος ξέρει;

Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στη χρήση της ανακαινιστικής Εκκλησίας από τους Μπολσεβίκους για την καταστροφή της σημερινής Εκκλησίας. Πολλά έχουν ήδη γραφτεί για τις ομοιότητες μεταξύ αυτής της οργάνωσης και της OCU. Το σχέδιο είναι το ίδιο: να αφαιρέσουμε εκκλησίες από τους Ορθοδόξους, να τις δώσουμε στους ανακαινιστές, και αφού οι άνθρωποι δεν θέλουν να πάνε στους ανακαινιστές, αποδεικνύεται ότι δεν πηγαίνουν σε αυτούς, επειδή δεν υπάρχει πουθενά να πάνε, και σε αυτούς επειδή δεν υπάρχει λόγος.

Αλλά η εμπειρία των διωγμών των Μπολσεβίκων δείχνει ότι οι αρχές όχι μόνο υποστήριξαν τους ανακαινιστές για να καταστρέψουν την Εκκλησία, αλλά προσπάθησαν επίσης να οργανώσουν σχίσματα στην ίδια την Εκκλησία. Μετά τον θάνατο του Πατριάρχη Τύχωνα τον Απρίλιο του 1925 και τη σύλληψη του Πατριαρχικού τοποτηρητή Μητροπολίτη Πέτρου (Πολιάνσκι) τον Δεκέμβριο του 1925, η ανώτατη εκκλησιαστική διοίκηση έγινε πολύ συγκεχυμένη. Τελικά, ο Μητροπολίτης Σέργιος (Στραγκορόντσκι) έγινε ο de facto προκαθήμενος, αλλά η κανονική του θέση ήταν πολύ εξωτική: αναπληρωτής πατριαρχικός τοποτηρητής.

Φυσικά, οι αρχές υποδαύλισαν επιδέξια συγκρούσεις μεταξύ των υποστηρικτών του και των υποστηρικτών των αντιπάλων του, ειδικά επειδή οι ενέργειες και οι αποφάσεις του Μητροπολίτη Σεργίου ήταν, για να το θέσω ήπια, διφορούμενες. Υποστήριξαν τη μία πλευρά και μετά την άλλη και έσπειραν τον όλεθρο στην Εκκλησία.

Σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, οι αρχές έβαλαν σε πειρασμό σχεδόν όλους τους επισκόπους, προσφέροντάς τους μια σχετική εξομάλυνση της ζωής με αντάλλαγμα συμβιβασμό και συνεργασία.

Αυτό μπορούμε να περιμένουμε από τις σημερινές ουκρανικές αρχές: θα σταματήσουμε ή θα μειώσουμε τις διώξεις σε αντάλλαγμα για το ένα και το άλλο. Θα προσφέρουν αυτή τη συμφωνία και θα αναζητήσουν επισκόπους που θα συμφωνήσουν σε αυτήν.

Για παράδειγμα, θα υποστηρίξουν τους υποστηρικτές της ανακήρυξης της αυτοκεφαλίας και, ταυτόχρονα, εκείνους τους λίγους που συνεχίζουν να υποστηρίζουν τη διοικητική ενότητα με τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία. Αυτή η μέθοδος έχει δοκιμαστεί πολλές φορές στην ιστορία: για να υποστηρίξει τους υποστηρικτές των αντίθετων ριζοσπαστικών απόψεων και έτσι να υπονομεύσει την ίδια την οργάνωση.

Η δύναμή μας βρίσκεται στην ενότητα!

Η τρίτη περίοδος των διωγμών
Η αρχή αυτής της περιόδου σηματοδοτήθηκε από την υιοθέτηση το 1929 μιας μυστικής εγκυκλίου «Σχετικά με τα μέτρα για την ενίσχυση του αντιθρησκευτικού έργου». Ακολούθησε τον Φεβρουάριο του 1930 το κυβερνητικό ψήφισμα «Για τον αγώνα ενάντια στα αντεπαναστατικά στοιχεία στα διοικητικά όργανα των θρησκευτικών ενώσεων», το οποίο μιλούσε για «την εδραίωση των αντεπαναστατών ακτιβιστών στο πλαίσιο των θρησκευτικών οργανώσεων». Με άλλα λόγια, διακηρύχθηκε ότι το αντεπαναστατικό στοιχείο είχε εγκατασταθεί όχι μόνο οπουδήποτε, αλλά στην Εκκλησία, και ότι ήταν εκεί που ήταν απαραίτητο να το αναζητήσουμε.

Πόσο παρόμοιο είναι αυτό με τη σύγχρονη αφήγηση, σύμφωνα με την οποία οι συνεργάτες έχουν εγκατασταθεί στην UOC, πράγμα που σημαίνει ότι εκεί οι διάφορες υπηρεσίες επιβολής του νόμου πρέπει να κατευθύνουν τις προσπάθειές τους;

Αν στην προηγούμενη υπό όρους περίοδο οι μπολσεβίκικες αρχές προσπάθησαν, αν και ανεπιτυχώς, να δημιουργήσουν στα μάτια του κοινού την εντύπωση ότι τα αντίποινα εναντίον ιερέων και πιστών ήταν νόμιμα και δίκαια, τώρα λίγοι άνθρωποι έδωσαν προσοχή σε αυτό. Στη δεκαετία του 1930, η τρομοκρατία κατά της Εκκλησίας και του λαού στο σύνολό του στην ΕΣΣΔ έφτασε σε πρωτοφανείς διαστάσεις και σκληρότητα. Ιερείς φυλακίστηκαν και εκτελέστηκαν με εντελώς τραβηγμένες κατηγορίες που κανείς δεν πίστευε, συμπεριλαμβανομένης της NKVD και άλλων τιμωρητικών σωμάτων. Κηρύχθηκαν πράκτορες των βρετανικών, ιαπωνικών, γερμανικών και δώδεκα άλλων υπηρεσιών πληροφοριών ταυτόχρονα και κατηγορήθηκαν για τη δημιουργία υπόγειων ομάδων με στόχο την ανατροπή του σοβιετικού καθεστώτος.

Συχνά, με τη βοήθεια της στέρησης ύπνου και άλλων, μερικές φορές πολύ εξελιγμένων, βασανιστηρίων, ήταν δυνατό να εξαχθούν ομολογίες από αυτούς για όλα αυτά τα αδύνατα εγκλήματα και μερικές φορές να κατονομαστούν συνεργοί.

Στην εποχή μας, η κατηγορία του «πράκτορα του Κρεμλίνου» χρησιμοποιείται εναντίον ιερέων. Αυτή η ετικέτα επισυνάπτεται σε όλους τους υποστηρικτές της UOC χωρίς κανείς να μπαίνει στον κόπο να παράσχει τουλάχιστον κάποια στοιχεία. Όσο για τους «πράκτορες του Κρεμλίνου», όπως γνωρίζετε, η συζήτηση είναι σύντομη.

Τον Νοέμβριο του 1937, ο Γενικός Επίτροπος Κρατικής Ασφάλειας της ΕΣΣΔ, Νικολάι Γιεζόφ, έστειλε μια έκθεση στον Στάλιν στην οποία ανέφερε ότι κατά την περίοδο από τον Αύγουστο έως τον Νοέμβριο του 37, δηλαδή σε μόλις τέσσερις μήνες, συνελήφθησαν 31.359 ιερείς, εκ των οποίων 166 μητροπολίτες και επίσκοποι, 9.116 ιερείς, 2.173 μοναχοί και 19.904 «εκκλησιαστικοί-σεχταριστές κουλάκοι ακτιβιστές». Από αυτούς, 13.671 καταδικάστηκαν σε θάνατο, συμπεριλαμβανομένων 81 επισκόπων και μητροπολιτών, 4.629 ιερέων, 934 μοναχών και 7,004 «εκκλησιαστικών-σεχταριστών κουλάκων ακτιβιστών».

«Ως αποτέλεσμα των επιχειρησιακών μας μέτρων, η επισκοπή της Ορθόδοξης Εκκλησίας εκκαθαρίστηκε σχεδόν πλήρως, γεγονός που αποδυνάμωσε σημαντικά και αποδιοργάνωσε την εκκλησία», έγραψε ο Ν. Γιεζόφ.

Όπως είναι γνωστό, το 1927 ο Μητροπολίτης Σέργιος (Στραγκορόντσκι) εξέδωσε Διακήρυξη για την πίστη της Εκκλησίας στο σοβιετικό καθεστώς και στην πραγματικότητα παρέδωσε όλα τα ηνία της εξουσίας στις αθεϊστικές αρχές. Στο εξής, όλες οι εκκλησιαστικές αποφάσεις συντονίζονταν με τις αρχές και χωρίς την έγκρισή τους ήταν αδύνατο να χειροτονηθεί είτε διάκονος είτε ιερέας, πόσο μάλλον επίσκοπος. Και αντίστροφα, το άνοιγμα μιας ποινικής υπόθεσης εναντίον ενός ιερέα σήμαινε συχνά την απόφαση της ιεραρχίας να τον απαγορεύσει από την ιεροσύνη ως εχθρό του λαού.

Ο Μητροπολίτης Σέργιος δήλωσε επίσης σε συνέντευξή του σε ξένα μέσα ενημέρωσης ότι δεν υπάρχει δίωξη της Εκκλησίας στην ΕΣΣΔ, αλλά αντίθετα, υπάρχει ελευθερία θρησκείας άνευ προηγουμένου σε άλλες χώρες. Αυτό, φυσικά, ήταν ένα απόλυτο ψέμα, αλλά οι υποστηρικτές μιας τέτοιας πολιτικής το δικαιολόγησαν από το γεγονός ότι με αυτόν τον τρόπο έσωσαν την Εκκλησία από την πλήρη καταστροφή.

Ωστόσο, στη δεκαετία του 1930, όχι μόνο εκείνοι που δεν ενέκριναν την πολιτική του Μητροπολίτη Σεργίου, που αργότερα ονομάστηκε «Σεργιανισμός», υποβλήθηκαν σε καταστολή, αλλά και οι υποστηρικτές του Σέργιου, πιστοί και υπάκουοι στο σοβιετικό καθεστώς.

Ούτε οι ανακαινιστές ξέφυγαν από την καταστολή. Οι Μπολσεβίκοι απλώς τους απέρριψαν ως άχρηστους και τους κατέστρεψαν επί ίσοις όροις με όλους τους άλλους, παρά τις προηγούμενες αρετές τους και τη βοήθειά τους στην καταστροφή της Εκκλησίας.

Όλα αυτά μας διδάσκουν να μην συμβιβαζόμαστε με τις αρχές σε θέματα πίστης, όταν το τίμημα της φανταστικής ειρήνης είναι η προδοσία της Εκκλησίας, η παραβίαση της ενότητας και της καθαρότητας της πίστης της.

Είναι πιθανό ότι η Εκκλησία στην ΕΣΣΔ θα είχε καταστραφεί ολοσχερώς μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1930, αλλά άρχισε ο Β 'Παγκόσμιος Πόλεμος. Το 1943, ο Στάλιν άλλαξε ριζικά τη στάση του κράτους απέναντι στην Εκκλησία. Όχι μόνο επέτρεψε τη σύγκληση ενός Τοπικού Συμβουλίου για την εκλογή πατριάρχη, αλλά παρείχε επίσης μεταφορά, στέγαση και άλλη υλική υποστήριξη για αυτό. Πολλοί επίσκοποι και ιερείς απελευθερώθηκαν από τη φυλακή, άνοιξαν εκκλησίες, άρχισε να δημοσιεύεται η Εφημερίδα του Πατριαρχείου Μόσχας και ούτω καθεξής.

Όλα αυτά ήταν, βέβαια, ελάχιστα σε σχέση με το μέγεθος της καταστροφής της Εκκλησίας τα προηγούμενα χρόνια, αλλά οι πιστοί ανέπνευσαν λίγο πιο ήρεμα.

Η τέταρτη περίοδος διωγμών
Αλλά η Εκκλησία δεν παρέμεινε σε σχετική ηρεμία για πολύ. Με την άνοδο στην εξουσία του Ν. Χρουστσόφ, ο διωγμός της Εκκλησίας ξανάρχισε με ανανεωμένο σθένος, αλλά με κάπως διαφορετικές μεθόδους. Τον Ιούλιο του 1954, η Κεντρική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης ενέκρινε ψήφισμα «Σχετικά με τις μεγάλες ελλείψεις στην επιστημονική και αθεϊστική προπαγάνδα και τα μέτρα για τη βελτίωσή της», το οποίο σηματοδότησε ένα νέο στάδιο στον αγώνα κατά της Εκκλησίας. Σε αυτό το στάδιο, η έμφαση δεν δόθηκε στη φυσική εξόντωση των ιερέων και των πιστών, αλλά στην επανεκπαίδευσή τους στο πνεύμα του κομμουνισμού. Εάν νωρίτερα ρίχνονταν στη φυλακή, τώρα τοποθετούνταν σε ψυχιατρείο, όπως, για παράδειγμα, ο Άγιος Αμφιλόχιος του Pochaev.

Εκείνοι που δεν ήθελαν να επανεκπαιδευτούν έγιναν απόβλητοι της κοινωνίας και αποκλείονταν από την κοινωνική και πολιτιστική ζωή. Οι υπάρχουσες εκκλησιαστικές κοινότητες φορολογήθηκαν υπέρογκα και πολλές εκκλησίες έκλεισαν και καταστράφηκαν. Η ποινική δίωξη συνεχίστηκε, αλλά έγινε ηπιότερη σε σύγκριση με τη δεκαετία του 1930.

Εάν νωρίτερα καταδικάζονταν για προδοσία, τώρα τιμωρούνταν για παρασιτισμό και δημιουργία ομάδων «επιβλαβών για την υγεία», οι οποίες θα μπορούσαν να γίνουν κατανοητές ως εκκλησιαστικές κοινότητες.

Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, παρήχθη ένα τεράστιος όγκος αντιθρησκευτικής λογοτεχνίας και ταινιών. Πολλοί ομιλητές ταξίδεψαν σε όλη τη χώρα με ομιλίες κατά της θρησκείας. Με αυτή την ιδιότητα, οι πρώην ιερείς που απαρνήθηκαν την πίστη και απέδειξαν την αφοσίωσή τους στις αρχές συκοφαντώντας την Εκκλησία και τους πρώην αδελφούς τους ήταν ιδιαίτερα απαιτητικοί. Οι αρχές προσπάθησαν με κάθε δυνατό τρόπο να πείσουν τους ανθρώπους ότι η Εκκλησία επρόκειτο να εξαφανιστεί εντελώς. Ο Χρουστσόφ υποσχέθηκε να «δείξει τον τελευταίο ιερέα στην τηλεόραση» μέχρι το τέλος του επταετούς σχεδίου, δηλαδή μέχρι το 1965.

Αλλά η αντιθρησκευτική εκστρατεία του Χρουστσόφ απέτυχε επίσης.

Επίλογος
Αργά ή γρήγορα, το ίδιο αποτέλεσμα περιμένει όλες τις αντιεκκλησιαστικές εκστρατείες. Αλλά οι διώκτες της Εκκλησίας απέτυχαν να μάθουν αυτό το μάθημα για δύο χιλιάδες χρόνια. Οι παλιοί αντικαθίστανται από νέους, οι οποίοι πάλι νομίζουν ότι θα καταφέρουν να καταστρέψουν την Εκκλησία. Στο τέλος, θα πειστούν για την αδυναμία τους, αλλά με ποιο κόστος;

Όταν ο Σαύλος, ο διώκτης της Εκκλησίας, πήγε στη Δαμασκό με σκοπό να καταστρέψει τον Χριστιανισμό εκεί, ο Κύριος εμφανίστηκε σε αυτόν και είπε: «Είναι δύσκολο για σας να πάτε ενάντια στο σιτάρι» (Πράξεις 9:5). Είναι τόσο δύσκολο για όλους τους διώκτες σε όλες τις ηλικίες. Όλοι τους έχουν βυθιστεί στη λήθη, αλλά η Εκκλησία του Θεού θα ζήσει για πάντα, σύμφωνα με τον λόγο του Κυρίου: «... θα οικοδομήσω την εκκλησία μου, και δε θα την κατανικήσουν οι δυνάμεις του άδη...» (Ματθαίος 16:18)