Σχολιάζοντας νέες απόψεις που αφορούν την θέση του Εσταυρωμένου στο Ιερό βήμα.

 

πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Αθανασίου.

Συνεχίζονται οι δημοσιεύσεις στον ηλεκτρονικό τύπο που έχουν σχέση με το θέμα  της θέσης του Εσταυρωμένου στο ιερό βήμα, που ξεκίνησε από Μητρόπολη της Αττικής.

Στο άρθρο που ακολουθεί θα προσπαθήσουμε να σχολιάσουμε μερικές νέες  απόψεις που διατυπώνονται. Για λόγους ευνόητους δεν θα αναφέρουμε τα πρόσωπα που διατύπωσαν τις σχολιαζόμενες απόψεις για  να μην ξεφύγουμε σε άλλα θέματα:

ΑΠΟΨΗ ΠΡΩΤΗ. ««Πανταχού και πάντοτε, από τους αποστολικούς χρόνους, το Σύμβολον ημίν του Σταυρού παρίσταται και μάλιστα επί της ιεράς Τραπέζης του Αγίου Θυσιαστηρίου· μετά του σώματος του Χριστού αυτός διαλάμπει» … (Αγίου Ιωάννου Χρυσοστόμου, Ομιλία Εις την προσκύνησι του Τιμίου Σταυρού).Επομένως  Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος μας διαβεβαιώνει για την  ύπαρξη Εσταυρωμένου  πίσω από την Αγία Τράπεζα.

ΣΧΟΛΙΟ.. Παραθέτουμε το κείμενο του ιερού Χρυσοστόμου που αναφέρεται στην θέση του Σταυρού. «Ούτος εν τη ιερά τραπέζη. Ούτος εν ταίς των Ιερέων χειροτονίαις, ούτος πάλιν μετά του σώματος του Χριστού επί το μυστικόν δείπνον διαλάμπει»(P.G. 48,826).

Η λόγια πρόθεση «εν» δηλώνει ως πρόθημα. (τόπο ή και χρόνο) μέσα, ανάμεσα, πάνω · εντοιχίζω, εντάσσω, ενθρονίζω. Επομένως η φράση «εν τη  ιερά τραπέζη» σημαίνει πάνω στην Αγία Τράπεζα και όχι ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΙΑ ΤΡΑΠΕΖΑ. Επίσης η φράση του ιερού Χρυσοστόμου αναφέρεται στον Σταυρό(ως σύμβολο) και όχι στον Εσταυρωμένο (Σταυρός+Χριστός).

Επίσης στην λειτουργική πρακτική επί της Αγίας Τραπέζης υπάρχει ο Σταυρός ευλογίας. Παλιότερα και μέχρι τον αιώνα πάνω από την Αγία Τράπεζα υπήρχε το κιβώριο στην κορυφή του οποίου υπήρχε Σταυρός  και όχι Εσταυρωμένος.( Πιθανότατα το αρχαιότερο σημαντικό παράδειγμα κιβωρίου πάνω από Αγία Τράπεζα ήταν στη Βασιλική του Αγίου Ιωάννη του Λατερανού στη Ρώμη, που λεηλατήθηκε από τους Βησιγόθους τον 5ο αιώνα).

Επομένως γι΄αυτούς τους Σταυρούς μιλάει ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος. Ο Εσταυρωμένος Χριστός επί της Αγίας Τραπέζης βρίσκεται στο Άγιο Αρτοφόριο.

Η απομάκρυνση του Εσταυρωμένου πίσω από την Αγία Τράπεζα δεν σημαίνει ότι ο Σταυρός αποβάλλεται από τον ναό .Ο  Άγιος Συμεών Θεσσαλονίκης σημειώνει και τα εξής, που αποφεύγουν οι αρθρογράφοι  να μνημονεύσουν και αφορά την θέση του Σταυρού στον ορθόδοξο ναό,

««..Επί των θυροφύλλων ο Σταυρός…επί της κορυφής του εικονοστασίου (τέμπλου) ο Σταυρός,επι του κιβωρίου ο Σταυρός…επι του παρατραπεζίου ο Σταυρός. ΠΑΡΑΠΛΕΥΡΩΣ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ ΚΑΙ ΟΠΙΣΘΕΝ ΤΟΥ ΘΥΣΙΑΣΤΗΡΙΟΥ ΑΥΤΟΥ ΕΞ ΑΝΑΤΟΛΩΝ το ευλογημένον όργανον της θυσίας ο θείος ίσταται Σταυρός…επί της αγίας ενδυτής κεντητός ο Σταυρός. Επι των λοιπών αμφιασμάτων, στολών και παραπετασμάτων ο Σταυρός….Θεμέλιον του ναού ο Σταυρός »(Συμεών Θεσσαλονίκης Migne 155,341).

Σχόλιο. Το «ΠΑΡΑΠΛΕΥΡΩΣ (=δίπλα )  ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ ΚΑΙ ΟΠΙΣΘΕΝ ΤΟΥ ΘΥΣΙΑΣΤΗΡΙΟΥ ΑΥΤΟΥ ΕΞ ΑΝΑΤΟΛΩΝ» παραπέμπει σε άλλη θέση μέσα στο ιερό βήμα και όχι σε αυτή που υπάρχει ο Εσταυρωμένος σήμερα. Έτσι θα πρέπει να ερμηνευτεί και το άλλο απόσπασμα του Αγίου Συμεώνος  Θεσσαλονίκης ««Καί τό Θυσιαστήριον εἰσελθών, κακεῖ θυμιάσας, καί ἀποθέμενος τό θυμιατήριον, λαμβάνει τόν Τίμιον Σταυρόν, ὄπισθεν ἱστάμενον τοῦ ἱεροῦ Θυσιαστηρίου»  (Ἁγίου Συμεών Θεσσαλονίκης, Κεφάλαιο ΤΝ’, Περί τῶν ἐν τῷ νάρθηκι λεγομένων εὐχῶν, καί τοῦ γινομένου ἐκεῖσε θυμιάματος καί τῆς εἰσόδου. Καί τί ταῦτα σημαίνει, PG 155, 641.].

Και όπως διαβάζουμε ο Άγιος Συμεών μιλάει για ΣΤΑΥΡΟ και ΟΧΙ ΓΙΑ ΕΣΤΑΥΡΩΜΕΝΟ.

ΑΠΟΨΗ ΔΕΥΤΕΡΗ. «Ο ισχυρισμός ότι η αρχαία παράδοση δεν τοποθετούσε εσταυρωμένους στο ιερό βήμα δεν μπορεί να δικαιολογήσει την απομάκρυνση. Υπάρχουν ορθόδοξες Εκκλησίες με διαφορετικές παραδόσεις. Μερικές κατοπινές παραδόσεις έγιναν τόσο δημοφιλείς στον ορθόδοξο λαό, ώστε θα θεωρούνταν βεβήλωση ακόμη και η σκέψη κατάργησής τους. Διανοείται κανείς σήμερα να απομακρύνει τα επιτάφια εγκώμια από τη λατρεία της Μ. Παρασκευής, επειδή εισήχθηκαν μόλις τον 15ο αι.;

ΣΧΟΛΙΟ.Η παραπάνω άποψη καθιερώνει την ύπαρξη πολλών λειτουργικών παραδόσεων στις κατά τόπους Εκκλησίες, ενώ εμείς γνωρίζουμε ότι η Ορθόδοξη λειτουργική παράδοση είναι ΜΙΑ σε όλη την Ορθόδοξη Εκκλησία.

Υπενθυμίζουμε στον αρθρογράφο ότι η ΜΙΑ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ έχει καθιερώσει την τελετή των ΕΓΚΑΙΝΙΩΝ ΤΩΝ ΝΑΩΝ, που ακολουθείται σε όλες τις ορθόδοξες Εκκλησίες. Η ακολουθία των Εγκαινίων, σύμφωνα με τις έντυπες εκδόσεις, συνίσταται από τέσσερα, επιμέρους τελετουργικά στοιχεία και ακολουθείται η ΙΔΙΑ από όλες τις ΟΡΘΟΔΟΞΕΣ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ.. Αυτά είναι:

1. Καταμερισμός και λιτάνευση των ιερών λειψάνων,

2. Θυρανοίξια και κατάθεση των ιερών λειψάνων στην Αγία τράπεζα,

3. Πλύση, χρίση με άγιο μύρο και ένδυση της Αγίας Τράπεζας και

 4. Προσφορά θυμιάματος, χρίση με άγιο μύρο και φωταψία του ναού.

Πουθενά δεν αναφέρεται η τοποθέτηση του Εσταυρωμένου πίσω από την Αγία Τράπεζα..

Η σύγκριση της θέσης του Εσταυρωμένου στο ιερό βήμα με τα εγκώμια της Μεγάλης Παρασκευής είναι τουλάχιστον ατυχής. Τα εγκώμια καθιερώθηκαν με την εισαγωγή τους στο βιβλίο του Τριωδίου που χρησιμοποιείται από όλες τις ορθόδοξες εκκλησίες. Ο Επιτάφιος θρήνος ως υµνογραφικό είδος της εκκλησιαστικής ποίησης εισήχθη στην Ακολουθία του Όρθρου του Μ.Σαββάτου όχι αργότερα από τα τέλη του ιδ΄αι.

« Εις τα λειτουργικά βιβλία παρά την παλαιότητά των ήρχισαν να εισέρχωνται από του ιδ΄αιώνος, και τούτο διότι η προέλευσίς των δεν ήτο εκ Παλαιστίνης, ης οι μεγάλοι ποιηταί Ανδρέας Κρήτης, Ιω.∆αμασκηνός,Κοσμάς Μαιουμάς είχον καταρτίσει ενωσίς τας ακολουθίας της Μεγάλης Εβδομάδος».

(F.BOVEDA, , «Πάθος και Ανάστασις : Ιστορική εξέλιξη Βυζαντινής Υµνογραφίας της Μ.Εβδοµάδος  και της ∆ιακαινησίµου»,ΑΠΘ, Τοµέας Μεσαιωνικών και Νεοελληνικών Σπουδών, διδακτορική διατριβή, Θεσ/νίκη 2007 σελ. 461).

Οι παρεμβάσεις όμως που έγιναν στα εγκώμια δεν είδα να ανησυχούν αυτόν που διατύπωσε την παραπάνω άποψη.(μελλοντικά θα αναφερθούμε και στο θέμα αυτό)

Όσον αφορά την άποψη «Μερικές κατοπινές παραδόσεις έγιναν τόσο δημοφιλείς στον ορθόδοξο λαό, ώστε θα θεωρούνταν βεβήλωση ακόμη και η σκέψη κατάργησής τους» δημιουργεί σοβαρότατες ενστάσεις επειδή ο λαός θεωρείται ΘΕΜΑΤΟΦΥΛΑΚΑΣ ΤΗΣ ΠΙΣΤΕΩΣ και δεν συμμετείχε ποτέ στην διαμόρφωση του ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΥ ΚΑΙ ΑΣΜΑΤΙΚΟΥ ΤΥΠΙΚΟΥ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ.

ΑΠΟΨΗ ΤΡΙΤΗ. Δεν  υπενθυμίζει ο  Εσταυρωμένος   άγαλμα των Ρωμαιοκαθολικών. Η εικόνα του ορθοδόξου Εσταυρωμένου, επειδή δεν έχει διαστάσεις αγάλματος παραμένει εικόνα.

ΣΧΟΛΙΟ. Τι εννοεί ο αρθρογράφος όταν λέει ότι ο Εσταυρωμένος δεν έχει διαστάσεις αγάλματος;;;Μήπως θα πρέπει να δει τις βασικές διαφορές μεταξύ  Ορθοδόξου Εσταυρωμένου και Δυτικού τύπου Εσταυρωμένου;;Οι υπάρχοντες Εσταυρωμένοι στους περισσότερους ναούς είναι ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ; (Περισσότερα στην ηλεκτρονική διεύθυνση:

https://fdathanasiou.wordpress.com/2024/05/01/41805/)

ΑΠΟΨΗ ΤΕΤΑΡΤΗ. « Μετά την Σταύρωση και τον Θάνατο του Χριστού επάνω στον Σταυρό, προβαίνουμε στην Αποκαθήλωση και στον Ενταφιασμό Του επάνω στην Αγία Τράπεζα. Και από εκείνη την στιγμή η Σταύρωση αποτελεί ιστορικό παρελθόν, ενώ προχωρούμε προς την Ανάσταση που παραμένει πάντοτε ως γεγονός παρόν!» 

ΣΧΟΛΙΟ. Ο χριστιανός μέσα στο χώρο της εκκλησίας ζει το παρελθόν ως παρόν, πορεύεται προς το μέλλον και προγεύεται την αιωνιότητα. Τα όσα συνέβησαν στο παρελθόν (η πίστη του παρελθόντος) και τα όσα θα συμβούν στο μέλλον (η ελπίδα του μέλλοντος) βιώνονται στην Εκκλησία σε ενεστώτα χρόνο, στο παρόν. Η ένωση του παρελθόντος και του μέλλοντος σε ένα ατέλειωτο παρόν. Αυτός είναι ο λειτουργικός χρόνος της Εκκλησίας. Με την εν Χριστώ ζωή, βιώνουμε τη Βασιλεία του Θεού στον παρόντα κόσμο. Βιώνουμε τον Παράδεισο ή την Κόλαση ως παρουσία ή απουσία του άχρονου Θεού, του αεί όντος ωσαύτως όντος. Ως παρουσία ή απουσία του Χριστού ,που γεννάται, βαπτίζεται, κρεμάται, ανασταίνεται και αναλαμβάνεται δια τον πεσόντα Αδάμ. Ενανθρωπίζεται ο Θεός για να θεωθεί ο άνθρωπος. Λαμβάνει σάρκα και οστά, γεννάται από την Παρθένο Μαρία, βαπτίζεται από τον προφήτη Ιωάννη τον Πρόδρομο, κρεμάται επί ξύλου από το ιερατείο της εποχής Του και μετά τρεις μέρες ανασταίνεται για να ανασύρει τον πεπτωκότα άνθρωπο και να τον ελευθερώσει από τα δεσμά του θανάτου.

Κάθε Κυριακή, ημέρα του Κυρίου, είναι Πάσχα, εορτών εορτή. Μέσα στη Θεία λειτουργία κατά «ανάμνηση», λίγο πριν τον καθαγιασμό των Τιμίων Δώρων, ο ιερέας αναφέρεται στα γεγονότα της Θείας Οικονομίας, παρελθόντα και προσδοκώμενα, σαν να είναι τετελεσμένα παρόντα. Η Εκκλησία πορεύεται στον παρόντα αιώνα, αλλά ζει ήδη από τώρα στον μέλλοντα, γιατί έχει ως κέντρο της Εκείνον που είναι ο Κύριος του Χρόνου, «ὁ ὤν καὶ ὁ ἦν καὶ ὁ ἐρχόμενος».

Εδώ όμως πρέπει να σημειώσουμε  το εξής  που αφορά ΜΟΝΟ ΤΗΝ ΜΕΓΑΛΗ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ. Την ημέρα αυτή σύμφωνα με το συναξάριο της εορτής

«.. τα άγια και σωτήρια και φρικτά Πάθη του Κυρίου και Θεού και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού επιτελούμεν, τους εμπτυσμούς, τα ραπίσματα, τα κολαφίσματα, τας ύβρεις, τους γέλωτας, την πορφυράν χλαίναν, τον κάλαμον, τον σπόγγον, το όξος, τους ήλους, την λόγχην, και προ πάντων, τον σταυρόν, και τον θάνατον, α δι' ημάς εκών κατεδέξατο, έτι δε και την του ευγνώμονος Ληστού, του συσταυρωθέντος αυτώ, σωτήριον εν τω Σταυρώ ομολογίαν.»

 

Δηλ. η Μεγάλη Παρασκευή είναι η ημέρα του ιστορικά Εσταυρωμένου Χριστού. Είναι η ημέρα της λιτανείας του Εσταυρωμένου (κανονικά λιτανεύεται εικόνα της Σταύρωσης)  και το ορθόδοξο τυπικό ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΙ, ΛΟΓΩ ΤΟΥ ΠΕΝΘΙΜΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ, ΤΗΝ ΤΕΛΕΣΗ ΤΗΣ ΘΕΙΑΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ. Επομένως  η μόνιμη τοποθέτηση τού Εσταυρωμένου πίσω από την Αγία Τράπεζα, παγιώνει την ημέρα αυτή και μας απομακρύνει από το γεγονός που ακολούθησε την Σταύρωση  δηλ.την ΑΝΑΣΤΑΣΗ.

Ο λειτουργικός χρόνος συνδέεται άρρηκτα με τον εορτασμό του Πάσχα, και ο ετήσιος εορτολογικός κύκλος κινείται με βάση την αναστάσιμη υμνολογία της Οκτωήχου ανά οκτώ εβδομάδες, όπως απαράμιλλα την σμίλεψε ο Ιωάννης Δαμασκηνός. Όλα συμβαίνουν πλέον σε έναν εντελώς ανακαινισμένο χρόνο, ο οποίος διανοίγεται προς τα έσχατα. «Η Εκκλησία στην εποχή μας, η οποία χαρακτηρίζεται από τον θάνατο του Θεού και την απουσία της αναστάσιμης εμπειρίας, οφείλει να μεταγράψει και να ερμηνεύσει εκ νέου την πίστη και εμπειρία της στον αναστάντα Χριστό, ο οποίος πέθανε πραγματικά και εκούσια για να συνάντησει τον άνθρωπο εκεί που πραγματικά βρίσκεται, μέσα στην αλογία της φθοράς, της οδύνης και του θανάτου, για να τον αναστήσει στην όντως ζωή».( https://eclass.uoa.gr)

Δεν προβλημάτισε το χριστεπώνυμο πλήρωμα γιατί αφαιρείται ο Εσταυρωμένος από την σημερινή του θέση του πίσω από την Αγία Τράπεζα από τον Μεγάλο Σάββατο μέχρι την εορτή της Αναλήψεως, κατά την οποία εορτάζουμε ιδιαιτέρως στον ετήσιο εορτολογικό κύκλο το γεγονός της Ανάστασης;;;Η μήπως η Ορθόδοξη Εκκλησία είναι η Εκκλησία της Αναστάσεως μόνο γι΄ αυτή την περίοδο;;;;

Τέλος όσον αφορά την άποψη της ύπαρξης Εσταυρωμένου πίσω απο την Αγία Τράπεζα σε ορισμένες μονές του Αγίου Όρους τους προτείνουμε να ερευνήσουν ποιά χρονική περίοδο μπήκαν και για ποιο λόγο.

Επίλογος

Η απομάκρυνση του Εσταυρωμένου από την θέση του πίσω από την Αγία Τράπεζα ΔΕΝ ΑΛΛΑΖΕΙ ΤΑ ΔΟΓΜΑΤΑ  ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΠΙΣΤΗΣ. Άλλα είναι αυτά που αλλοίωσαν τα ΟΡΘΟΔΟΞΑ  ΔΟΓΜΑΤΑ  και συνεχίζουν να αλλοιώνουν το ορθόδοξο εκκλησιολογικό φρόνημα του χριστεπωνύμου πληρώματος.

Δεν είδα όλους αυτούς που διαμαρτύρονται για τον Εσταυρωμένο να διαμαρτύρονται για τις οικουμενιστικές πρακτικές του συγκεκριμένου επισκόπου της Μητρόπολης της Αττικής. (Ενδεικτικά αναφέρουμε μερικές).

-Από τις 26 έως τις 28 Αυγούστου πραγματοποιήθηκε το 16ο Διαχριστιανικό Συμπόσιο στο Περιστέρι. Το συμπόσιο αυτό πραγματοποιείται ήδη από 30 χρόνια και έχει οικουμενικό και ακαδημαικό χαρακτήρα. Φορείς αυτού του Συμποσίου είναι η Θεολογική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) και αυτή του Ινστιτούτου Πνευματικότητας του Πανεπιστημίου «Antonianum» της Ρώμης. Πραγματοποιείται κάθε δύο χρόνια, εναλλάξ, μία φορά στην Ιταλία και μία φορά στη Ελλάδα. Για το συμπόσιο αυτό ο Πάπας Φραγκίσκος είπε τα εξής:

««Θα ήθελα επίσης να υπενθυμίσω (…) τη σημασία των διαχριστιανικών συμποσίων, που προωθεί η Θεολογική Σχολή της Θεσσαλονίκης σε συνεργασία με το Ποντιφικό Πανεπιστήμιο Antonianum της Ρώμης»… Το θέμα που κάθε φορά επιλέγεται αναφέρεται στον τομέα της πνευματικότητας ((προσευχή, μοναχισμός, χριστιανική μαρτυρία …) και όχι της δογματικής. ΤΥΧΑΙΟ;;;Αυτό δεν προβλημάτισε κανένα σύγχρονο υπερασπιστή της Ορθοδοξίας;;;

-Την Δευτέρα 16 Σεπτεμβρίου 2024 στο 26^ο Συνέδριο που διοργάνωσε η οικουμενιστική οργάνωση «Διεθνής Επιστημονική Εταιρεία Κανονικού Δικαίου των Ανατολικών Εκκλησιών (Society of Law of Eastern Churches-SLEC)» στο Περιστέρι  με πρόεδρο τον συγκεκριμένο Μητροπολίτη ακούστηκαν και δημοσιεύτηκαν στο διαδίκτυο εξωφρενικές απόψεις. Γιατί οι διαμαρτυρόμενοι για την απομάκρυνση του Εσταυρωμένου και όσοι τους στηρίζουν ποιούν ακόμα την νήσσαν;;;;Δεν τους απασχολούν αυτά τα σοβαρά ζητήματα που θίγονται ή δεν έχουν σχέση με την θεολογία του Εσταυρωμένου;;;

(Ολόκληρο το κείμενο του Μητροπολίτη βρίσκεται στην ηλεκτρονική διεύθυνση https://www.orthodoxianewsagency.gr/wp-content/uploads/2024/09/1.-SLEC-2024-%CE%93%CF%81%CE%B7%CE%B3%CF%8C%CF%81%CE%B9%CE%BF%CF%82-%CE%A0%CE%B5%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B5%CF%81%CE%AF%CE%BF%CF%85.pdf)

-Οι συνεντεύξεις του συγκεκριμένου Μητροπολίτη για το Ουκρανικό ζήτημα και η απάντηση του Πατριαρχείου Μόσχας γιατί δεν απασχόλησαν το ποίμνιο; Μήπως  δεν είναι σοβαρά εκκλησιολογικά θέματα;;;