Από το Σχίσμα του 1054 μέχρι σήμερα. Σύντομη ιστορική αναδρομή (Γ1)
Έρευνα: πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Αθανασίου
Εισαγωγικά.
Μετά την κατάθεση του λίβελλου αναθέματος από τον Ουμβέρτο στην Αγία Τράπεζα της Αγίας Σοφίας η αντίδραση του Πατριάρχη Μιχαήλ Κηρουλάριου ήταν άμεση. Συγκάλεσε σύνοδο στις 24 Ιουλίου 1054 και αναθεμάτισε όσους παπικούς είχαν συντάξει τον αφορισμό ή συμφωνούσαν. Οι πατριάρχες Ιεροσολύμων, Αντιοχείας και Αλεξανδρείας ενημερώθηκαν για τα γεγονότα από τον πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως και συντάχτηκαν μαζί του. ØΈτσι οριστικοποιήθηκε το μεγάλο σχίσμα Ανατολικής και Δυτικής Χριστιανοσύνης το οποίο επισφραγίστηκε με την κατάληψη της Κων/πόλης από τους σταυροφόρους (1204
Το πρωτότυπο κείμενο βρίσκεται στην βιβλιογραφική πηγή Ιω. Καρμίρη, Τα Δογματικὰ και Συμβολικὰ Μνημεία της Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας, τ. Α΄, εκδ. β΄, ἐν Ἀθήναις 1960, σ. 343-348.
Γενικά χαρακτηριστικά του κειμένου
Το κείμενο του Κηρουλαρίου είναι :
- Θεολογικό κείμενο υπέρ της ορθόδοξης Τριαδολογίας και λειτουργικής παράδοσης, καταγγέλλει τις λατινικές καινοτομίες.
- Πολιτικό κείμενο, καθώς διαπλέκεται με τις εντάσεις της αυλής.
- Ιστορικό τεκμήριο: δείχνει τη νοοτροπία της εποχής του Σχίσματος.
Είναι ταυτόχρονα: ένα μνημείο ορθόδοξης αυτοσυνειδησίας και ένα δείγμα της έντασης που θα οδηγήσει στην πλήρη διάσπαση των δύο Εκκλησιών
Νεοελληνική απόδοση.
Δεν χόρτασε, φαίνεται, ο πονηρός από το κακό.Γι’ αυτό δεν παύει να επιτίθεται στους ευσεβείς και πάντοτε επινοεί κάτι νέο για να βλάψει την αλήθεια.
Έτσι λοιπόν, όπως με αμέτρητες απάτες προ τής σαρκώσεως του Κυρίου είχε παρασύρει τον άνθρωπο, και με αμέτρητες πλάνες και δελεασμούς, μετά από αυτήν εξακολουθεί να σπρώχνει στην πτώση όσους τον υπακούν, χωρίς ποτέ να σταματήσει.
Και ενώ αυτά έχουν ήδη γίνει παρελθόν, και μια ευσεβής και βαθιά ελπίδα γέμιζε τις ψυχές εκείνων που θέλουν να ζουν ευσεβώς, πως δεν θα εμφανιστούν άλλοι εφευρέτες κακοδοξιών, και ενώ κάθε παλαιότερη προσπάθεια του πονηρού να επιτεθεί στον ορθό λόγο είχε γυρίσει εναντίον του, — τώρα, κάποιοι ασεβείς και αποτρόπαιοι άνδρες, και τι δεν θα μπορούσε κανείς να τους ονομάσει — άνθρωποι που αναδύθηκαν από το σκοτάδι (διότι ήταν γεννήματα της δυτικής, «εσπερινής» περιοχής), έρχονται σ’ αυτήν την ευσεβή και Θεοφρούρητη πόλη, από την οποία — όπως από κάποιο ψηλό και υπερυψωμένο μέρος — αναβλύζουν οι πηγές της Ορθοδοξίας, και τα καθαρά νερά της ευσεβείας ρέουν έως τα πέρατα της οικουμένης, ποτίζοντας, σαν ποταμοί, όλες τις ψυχές κάτω από τον ήλιο με τα ευσεβή δόγματα·
Κι όμως αυτοί, εισπηδώντας εδώ όπως κεραυνός ή σεισμός ή καταιγίδα από χαλάζι — ή, ακόμη πιο σωστά, σαν αγριότατο θηρίο — επιχείρησαν να καταστρέψουν τον ορθό λόγο διαφθείροντας τα δόγματα.Και έφτασαν στο σημείο να καταθέσουν έγγραφο πάνω στη Μυστική Τράπεζα της μεγάλης Εκκλησίας του Θεού, με το οποίο εμάς — ή, πιο σωστά, την Ορθόδοξη Εκκλησία του Θεού, και όλους τους Ορθοδόξους που δεν συμμορφώνονται με τις ασεβείς καινοτομίες τους — μας υπέβαλαν σε ανάθεμα, μόνο και μόνο επειδή θέλουμε να είμαστε ευσεβείς και να προχωρούμε στην ορθόδοξη πίστη.
Μας κατηγόρησαν και για άλλα, όπως:
— ότι δεν ανεχόμαστε να ξυρίζουμε τα γένια και να αλλοιώνουμε την κατά φύσιν μορφή του ανθρώπου, όπως κάνουν εκείνοι·
— ότι δεν ξεχωρίζουμε να κοινωνούμε από χέρια πρεσβυτέρων που έχουν σύζυγο·
— και ότι δεν ανεχόμαστε να νοθεύεται, όπως εκείνοι, το ένδοξο και άγιο Σύμβολο (το Σύμβολο της Πίστεως), το οποίο έχει αμάχητη ισχύ από όλες τις Συνόδους, με παράνομους λογισμούς και παρείσακτους λόγους και με υπερβολικό θράσος.
Κατηγορούμαστε διότι δεν λέμε, όπως εκείνοι, ότι το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται «από τον Πατέρα και από τον Υιόν» (ω των τεχνασμάτων του πονηρού!), αλλά λέμε ότι εκπορεύεται μόνο από τον Πατέρα.
Δεν θέλουμε ―λένε― ούτε να ακούμε τη Γραφή, η οποία αναφωνεί· «Δεν θα ξυρίσετε τα γένια σας»· ούτε θέλουμε να κατανοήσουμε ότι αυτό ήταν εύμορφο για τις γυναίκες κατά την πρόθεση του Δημιουργού, αλλά αταίριαστο για τους άνδρες.
Παραθεωρούμε, λένε, και τον τέταρτο κανόνα της Συνόδου της Γάγγρας, ο οποίος ορίζει: «Αν κάποιος αρνείται να κοινωνήσει από πρεσβύτερο που έχει σύζυγο, ως δήθεν ακατάλληλο, ας είναι ανάθεμα».
Και συνεπώς, λένε, καταφρονούμε και την Έκτη Σύνοδο, η οποία λέει:
«Επειδή πληροφορηθήκαμε ότι στην Εκκλησία της Ρώμης παρέχεται, σύμφωνα με τάξη κανόνα, στους μέλλοντες να χειροτονηθούν διάκονοι ή πρεσβύτεροι να ομολογούν ότι δεν θα έχουν πλέον συζυγικές σχέσεις με τις συζύγους τους, εμείς όμως, ακολουθώντας τους αρχαίους κανόνες της αποστολικής ακριβείας, θέλουμε από τώρα να ενισχυθεί η έγγαμη ζωή των ιερών ανδρών, χωρίς σε καμία περίπτωση να διαλύουμε τη συζυγική σχέση ή να τους στερούμε την κατά καιρό αρμόζουσα συζυγική ομιλία... …Ώστε, αν κάποιος κριθεί άξιος για χειροτονία διακόνου ή υποδιακόνου, αυτός να μην εμποδίζεται να ανέλθει σ’ αυτόν τον βαθμό, ενώ συζεί με τη νόμιμη γυναίκα του· ούτε να απαιτείται κατά τη χειροτονία να ομολογήσει ότι θα απέχει από τη νόμιμη συζυγική σχέση· για να μην εξαναγκαστούμε, από αυτό, να προσβάλουμε τον γάμο που έχει νομοθετηθεί από τον Θεό και ευλογηθεί με την παρουσία Του, ενώ το Ευαγγέλιο λέει: “Αυτό που ο Θεός συνέζευξε, άνθρωπος ας μη χωρίζει”, και ο Απόστολος διδάσκει: “Τίμιος ο γάμος εν πάσι και η κοίτη αμίαντος” και “είσαι δεμένος με γυναίκα; μην επιζητείς λύση”.
Αν λοιπόν κάποιος τολμήσει, παραβαίνοντας τους αποστολικούς κανόνες, να στερήσει κάποιον από τους κληρικούς — πρεσβύτερο, διάκονο ή υποδιάκονο — από τη συζυγική κοινωνία με τη νόμιμη γυναίκα του, να καθαιρείται· και αν κάποιος πρεσβύτερος ή διάκονος διώξει την γυναίκα του με το πρόσχημα της ευλάβειας, να αφορίζεται, και αν επιμείνει, να καθαιρείται».
«Και επιπλέον, μη θέλοντας καθόλου να κατανοήσουν ότι, όταν λέγουν πως το Πνεῦμα δεν εκπορεύεται από τον Πατέρα μόνο, αλλά και από τον Υιό, ούτε από τους Ευαγγελιστές το έχουν αυτό το λόγιο, ούτε από κάποια Οικουμενική Σύνοδο έχουν λάβει αυτό το βλάσφημο δόγμα. Διότι ο Κύριός μας και Θεός λέει: «το Πνεῦμα της αληθείας, το οποίο εκπορεύεται από τον Πατέρα», ενώ εκείνοι – οι πατέρες αυτής της νέας ασεβείας – λένε ότι το Πνεύμα εκπορεύεται από τον Πατέρα και από τον Υιό.
Ούτε θέλουν να αντιληφθούν ότι, όπως η ιδιότητα του Πνεύματος γνωρίζεται από το ότι εκπορεύεται από τον Πατέρα, έτσι και η ιδιότητα του Υιού από το ότι γεννάται από τον Πατέρα. Εφόσον λοιπόν – κατά την παραφροσύνη τους – το Πνεῦμα εκπορεύεται και από τον Υιό, τότε το Πνεύμα του Πατρός θα διέφερε με περισσότερες ιδιότητες από τον Υιό. Διότι τόσο το Πνεῦμα όσο και ο Υιός έχουν κοινό το ότι προέρχονται από τον Πατέρα· όμως η «εκπόρευση» από τον Πατέρα είναι ιδιάζουσα στο Πνεύμα, και όχι στον Υιό. Αν λοιπόν το Πνεύμα διακρίνεται με περισσότερες διαφορές απ’ ό,τι ο Υιός, τότε ο Υιός θα βρισκόταν πιο κοντά στη φύση του Πατρός παρά το Πνεῦμα. Και έτσι η αίρεση των Μακεδονιανών θα ξαναέκανε την τολμηρή της εμφάνιση κατά του Πνεύματος, υποδυόμενη το δικό τους δράμα και σκηνική παράσταση.
Πέρα από αυτά, δεν θέλουν καθόλου να καταλάβουν πως κάθε τι που δεν είναι κοινό στην Παντοκρατορική και Ομοούσιο Τριάδα, ανήκει μόνο σε Ένα από τα Τρία. Και επειδή η «προβολή» (η εκπόρευση) του Πνεύματος δεν είναι κοινή και στα Τρία Πρόσωπα, ανήκει λοιπόν μόνο σε Ένα από τα Τρία.
Αυτοί λοιπόν με τέτοιο τρόπο τόλμησαν να ατιμάσουν εμάς και την Ορθόδοξη Εκκλησία του Θεού· από τη μια ισχυριζόμενοι πως ήρθαν από την Παλαιά Ρώμη προς τον ευσεβέστατο αυτοκράτορά μας, και από την άλλη βλασφημώντας και συκοφαντώντας διάφορα εναντίον του ορθοδόξου πληρώματος της Εκκλησίας· ή μάλλον, ακόμη χειρότερα, οι ίδιοι κατασκεύασαν ψευδώς ότι δήθεν είχαν αποσταλεί από τον πάπα, ενώ στην πραγματικότητα – σύμφωνα και με τις απατηλές συμβουλές του παμπόνηρου Αργυρού – ήρθαν μόνοι τους, χωρίς να έχουν σταλεί από τον Πάπα, και επιπλέον κατασκεύασαν τα γράμματα που παρουσίαζαν ως τάχα προερχόμενα από αυτόν.
Αυτό έγινε γνωστό τόσο από πολλούς άλλους, όσο και από το ότι οι σφραγίδες των γραμμάτων αποδείχθηκαν νοθευμένες.
Το έγγραφο λοιπόν που κατέθεσαν αυτοί οι ασεβείς εναντίον μας, γραμμένο με λατινικά γράμματα, αφού πρώτα το έθεσαν πάνω στην Αγία Τράπεζα της Μεγάλης Εκκλησίας του Θεού παρουσία των υποδιακόνων της δεύτερης εβδομάδας, αργότερα – επειδή οι υποδιάκονοι το απώθησαν και το απέβαλαν από την Αγία Τράπεζα και προσπάθησαν να το δώσουν στους Θεϊστές για να το παραλάβουν, αλλά εκείνοι δεν θέλησαν – ρίχτηκε στο έδαφος και έπεσε στα χέρια πολλών. Για να μη δημοσιευθούν τα βλασφημίες που περιείχε, το περισυνέλεξα εγώ ο ίδιος. Στη συνέχεια κάλεσα ορισμένους που γνώριζαν να μεταφράζουν την ιταλική στη ελληνική γλώσσα – δηλαδή τον πρωτοσπαθάριο Κοσμά, τον Ρωμαίο Πυρό και τον μοναχό Ιωάννη τον Ισπανό – και ζήτησα να το μεταφράσουν. Και αφού το έγγραφο μεταφράστηκε από αυτούς, είχε το περιεχόμενο που ακολουθεί, με τα ίδια τους τα λόγια.»
ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ Ο ΛΙΒΕΛΛΟΣ ΤΟΥ ΟΘΜΒΕΡΤΟΥ ΠΟΥ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΑΜΕ ΣΤΟ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ.
|
«Όποιος
αντιλέγει στην πίστη και στη θυσία της Ρωμαϊκής και αποστολικής καθέδρας, ας
είναι αναθεματισμένος, και ας μην ονομάζεται ορθόδοξος, αλλά ας λέγεται
προζυμίτης και νέος αντίχριστος. Εμείς, ο
Ουβέρτος, με τη χάρη του Θεού επίσκοπος της αγίας Εκκλησίας των Ρωμαίων, ο
Πέτρος αρχιεπίσκοπος των Αμαλφηνών και ο Φρεδέριχος διάκονος και
καγκελλάριος, προς όλα τα τέκνα της Καθολικής Εκκλησίας. ........................................................................................................... Ο Μιχαήλ, ο
καταχρηστικώς λεγόμενος πατριάρχης, νεόφυτος και που δέχθηκε το μοναχικό
σχήμα μόνο από ανθρώπινο φόβο, τώρα δε διαβόητος ανάμεσα σε πολλούς για
ανίατα εγκλήματα· μαζί του ο Λέων ο επονομαζόμενος της Αχρίδος, και ο
σακελλάριος του Μιχαήλ, ο Νικηφόρος, που καταπάτησε φανερά τη θυσία των
Λατίνων με τα πόδια του· και όλοι όσοι τους ακολουθούν σε αυτές τις πλάνες
και τόλμες, να είναι αναθεματισμένοι, Μαραναθά, μαζί με τους Σιμωνιακούς,
τους Βαλεσίους, τους Αρειανούς, τους Δονατιστές, τους Νικολαΐτες, τους
Σεβηριανούς, τους Μανιχαίους, και με όσους διδάσκουν ότι το ένζυμο είναι
έμψυχο, και με όλους τους αιρετικούς —μάλλον δε με τον διάβολο και τους
αγγέλους του— αν δεν πεισθούν. Αμήν. Αμήν.
Αμήν.» |
Αυτά λοιπόν είναι τα περιεχόμενα εκείνης της ασεβούς και ανόσιας γραφής.
Η ταπεινότητά μας, που δεν μπορεί να ανεχθεί τέτοια τόλμη εναντίον της ευσέβειας και τέτοια αναίδεια να μείνουν ανεξέλεγκτες και ατιμώρητες, ενημέρωσε σχετικά τον κραταιό και άγιο βασιλιά μας· και αυτός —διότι αυτοί (οι Λατίνοι απεσταλμένοι) είχαν αναχωρήσει μόλις μία ημέρα πριν από τη στιγμή που γνωστοποιήθηκε σε εκείνον το γεγονός— έστειλε ανθρώπους να τους φέρουν από τον δρόμο της επιστροφής προς τη μεγάλη πόλη· και αυτοί ανακλήθηκαν αμέσως.
Όμως δεν θέλησαν να προσέλθουν στην ταπεινότητά μας ούτε να εμφανιστούν μπροστά στην ιερά και μεγάλη Σύνοδο για να δώσουν κάποια απάντηση σχετικά με όσα ασεβή είχαν τολμήσει· αντίθετα, ισχυρίζονταν πως, σε συμφωνία με όσα είχαν γράψει στο έγγραφό τους —και ακόμη περισσότερα από όσα είχαν γράψει— είχαν να πουν εναντίον της πίστεώς μας· και προτιμούσαν, όπως έλεγαν, να πεθάνουν παρά να έρθουν ενώπιόν μας και ενώπιον της Συνόδου.
Αυτά μας τα γνωστοποίησε ο κραταιός και άγιος βασιλιάς μας μέσω της απαντήσεως του περίβλεπτου μαγίστρου και επι των δεήσεων και μέσω του θεοφιλέστατου χαρτοφύλακα και του υπομνηματογράφου.
Και επειδή αυτοί δεν ήθελαν να συναντήσουν ούτε τη Σύνοδο ούτε εμάς, ο κραταιός και άγιος βασιλιάς μας, θεωρώντας ότι δεν ταιριάζει να γίνει χρήση βίας εναντίον τους —επειδή έμοιαζε να περιβάλλονται από το αξίωμα της πρεσβείας— δεν το ενέκρινε· αλλά το να μείνει πάλι ανεξέλεγκτη και ατιμώρητη μια τέτοια αναίδεια εναντίον της ευσέβειας ήταν εξίσου άπρεπο και ανάξιο.
Έτσι, μερίμνησε να δοθεί στο ζήτημα η καλύτερη θεραπεία, και μας έστειλε τίμιο και σεβαστό γράμμα προς την ταπεινότητά μας μέσω του οσιότατου μοναχού Στεφάνου, οικονόμου της Μεγάλης Εκκλησίας, και του Ιωάννη, μαγίστρου και επι των δεήσεων, και του Κώνσταντος βεστάρχου και ύπατου των φιλοσόφων. Το γράμμα έχει ως εξής, κατά λέξη:
«Πανάγιε Δέσποτα, σχετικά με το γεγονός, η βασιλεία μου διερεύνησε και βρήκε ότι η ρίζα του κακού προήλθε από τους διερμηνείς και από το μέρος του Αργυρού.
Τους ξένους, επειδή είναι αλλοδαποί και υποκινημένοι από άλλους, δεν μπορούμε να τους τιμωρήσουμε.
Τους ενόχους όμως τους στείλαμε τυφλωμένους προς την αγιότητά σου, ώστε μέσω αυτών να παιδαγωγηθούν και άλλοι, να μην προφέρουν τέτοιες ανοησίες.
Το δε χαρτί, αφού αναθεματισθούν και όσοι έδωσαν συμβουλή και όσοι το παρέδωσαν και όσοι το έγραψαν και όσοι είχαν οποιαδήποτε γνώση της πράξεως αυτής, ας καεί μπροστά σε όλους.
Διέταξε ακόμη η βασιλεία μου να κλείσουν στη φυλακή τον βεστάρχη (σημ: αφορούσε το αξίωμα επί της διαχείρισης της προσωπικής ιματιοθήκης του αυτοκράτοραγαμπρό του Αργυρού, και τον βέστη, γιο του, ώστε να ζήσουν εκεί υπό κακοπέραση, όπως τους αξίζει για αυτήν την υπόθεση.
Μήνα Ιούλιο, ινδικτιώνος ζ΄».
«Σύμφωνα λοιπόν με την οικονομία (δηλαδή τη ρύθμιση) του ευσεβέστατου αυτοκράτορα, το ίδιο το ασεβές εκείνο έγγραφο, καθώς και όσοι το συνέταξαν ή έδωσαν γνώμη για τη σύνταξή του ή συνεργάστηκαν με αυτούς που το κατασκεύασαν, καταδικάστηκαν με ανάθεμα στο μεγάλο σεκρέτο, παρουσία των απεσταλμένων του βασιλιά.
Η απόφαση λήφθηκε την τέταρτη ημέρα, η οποία είναι η πρώτη της τρέχουσας εβδομάδας, δηλαδή η 20ή του παρόντος μηνός Ιουλίου· ημέρα κατά την οποία, σύμφωνα με το έθος, πρόκειται επίσης να αναγνωσθεί ενώπιον του πλήθους η έκθεση της Πέμπτης Συνόδου.
Την ίδια ημέρα επρόκειτο να αναθεματιστεί ξανά το ασεβές αυτό έγγραφο, καθώς και όσοι το συνέταξαν, το έγραψαν ή έδωσαν κάποια συναίνεση ή συμβουλή για τη σύνταξή του.
Το πρωτότυπο όμως του ακάθαρτου και μιαρού εγγράφου που ρίχτηκε από τους ασεβείς δεν κατεκάη· αλλά τοποθετήθηκε στο ευσεβές σεκρέτο του χαρτοφύλακα, ως μόνιμο αποδεικτικό της συνεχιζόμενης ελέγχου εναντίον όσων τόλμησαν τέτοιες βλασφημίες κατά του Θεού μας και για πιο διαρκή καταδίκη τους.
Πρέπει επίσης να γνωρίζετε ότι την εικοστή ημέρα του τρέχοντος μηνός, κατά την οποία αναθεματίστηκαν εκείνοι που βλασφήμησαν κατά της Ορθόδοξης Πίστεως, παρευρέθηκαν στη σημερινή μας συνεδρίαση όλοι οι ενδημούντες μητροπολίτες και οι αρχιεπίσκοποι, δηλαδή:
Λέων ο Αθηνών και σύγκελλος,
Μιχαήλ του Συλαίου και σύγκελλος,
Νικόλαος Ευχανείας και σύγκελλος,
Δημήτριος Καρίας και αρχιεπίσκοπος,
Παύλος Λήμνου,
Λέων Κοτραδίας,
Αντώνιος Ζικχίας.»
ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΜΙΧΑΗΛ ΚΗΡΟΥΛΑΡΙΟΥ (1054)
1. Εισαγωγή – Δαιμονολογική προοπτική της ιστορίας
Ο Κηρουλάριος ανοίγει το κείμενο με μια έντονη πατερική–πολεμική ρητορική: ο διάβολος «δεν χόρτασε» από το κακό και συνεχίζει να πολεμά την αλήθεια.
Αυτό το σχήμα είναι παραδοσιακό στην ορθόδοξη γραμματεία (π.χ. Χρυσόστομος, Βασίλειος, Μάξιμος Ομολογητής): κάθε αίρεση θεωρείται δόλος του πονηρού.
Στόχος: να δείξει ότι η εμφάνιση της λατινικής δογματικής καινοτομίας δεν είναι τυχαία, αλλά εντάσσεται στη συνεχή προσπάθεια του πονηρού να διαστρέψει την πίστη.
2. Η Κωνσταντινούπολη ως κέντρο της Ορθοδοξίας
Περιγράφει το Βυζάντιο ως «Θεοφρούρητο πόλη», πηγή όπου «αναβλύζουν οι πηγές της Ορθοδοξίας».
Το ύφος είναι υψηλό, σχεδόν πανηγυρικό, και εντάσσει την Πόλη σε έναν ιερό ρόλο.
-Η Κωνσταντινούπολη εμφανίζεται ως θεματοφύλακας της ορθής πίστεως.
-Η έλευση των Λατίνων παπικών απεσταλμένων παρουσιάζεται σαν εισβολή θηρίου· πρόκειται για ρητορικό σχήμα που προορίζεται να προκαλέσει φόβο και αγανάκτηση.
3. Το συμβολικό ατόπημα: η κατάθεση του λατινικού αναθέματος πάνω στην Αγία Τράπεζα
Για την Ορθόδοξη συνείδηση, η ενέργεια αυτή ήταν ύβρις και ιεροσυλία.
Ο Κηρουλάριος το παρουσιάζει ως κορύφωση της λατινικής αλαζονείας:
οι Λατίνοι τόλμησαν να αναθεματίσουν την Εκκλησία «επὶ τῆς Μυστικῆς Τραπέζης».
Τονίζει ότι το ανάθεμα δεν στρέφεται σε πρόσωπο αλλά στην Ορθόδοξη Εκκλησία στο σύνολό της.
4. Οι κατηγορίες των Λατίνων: σχόλια
Οι Λατίνοι κατηγορούν τους Ορθοδόξους για:
- Μη ξύρισμα των γενείων.
- Κοινωνία από έγγαμους ιερείς.
- Απόρριψη του Filioque, δηλαδή της διδασκαλίας «ἐκ τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ».
Ο Κηρουλάριος απαντά:
α) Τα γένεια
Επικαλείται τη Γραφή (Λευϊτικό) και τη φυσική τάξη: τα γένεια είναι ίδιον του άνδρα.
Στόχος: να δείξει ότι η λατινική πρακτική (ξυρισμένοι κληρικοί) είναι αντίθετη στην παράδοση.
β) Οι έγγαμοι κληρικοί
Επικαλείται:
-τον κανόνα της Γάγγρας,
-την Πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδο (Τρούλλο), που υπερασπίζονται την έγγαμη ιεροσύνη στην Ανατολή.
- Εδώ ζητά να παρουσιάσει την λατινική υποχρεωτική αγαμία ως αντικανονικό.
- Δείχνει ότι η Ορθοδοξία δεν είναι «επιεικής», αλλά πιστή στην αποστολική παράδοση.
γ) Το Filioque
Να το σημείο που θεωρείται το σημαντικότερο.
Ο Κηρουλάριος αναπτύσσει τριαδολογική επιχειρηματολογία:
- Η εκπόρευση είναι ιδίωμα του Πατρός.
- Αν το Πνεῦμα εκπορεύεται και από τον Υιό, τότε το Πνεύμα αποκτά δύο ιδιώματα και γίνεται «ἀνώτερο/κατώτερο» από τον Υιό.
- Η διδασκαλία αυτή οδηγεί πίσω στην αίρεση των Μακεδονιανών.
Θεολογικά, εκφράζει την Καππαδοκική ορθόδοξη Τριαδολογία.
5. Η κατηγορία περί πλαστότητας των λατινικών γραμμάτων
Ο Κηρουλάριος υποστηρίζει ότι:
- οι Λατίνοι απεσταλμένοι δεν είχαν εξουσιοδότηση του πάπα,
- τα έγγραφα ήταν νόθα (πλαστές σφραγίδες),
- ο επιφανής Βυζαντινός Αργυρός (εξόριστος διπλωμάτης) ήταν ο υποκινητής.
- Η έμφαση στη νοθεία αποσκοπεί στο να αφαιρέσει από το λατινικό ανάθεμα κάθε νομιμότητα.
- Ήταν και πολιτική κίνηση: ο Βυζαντινός αυτοκράτορας δεν επιθυμούσε σύγκρουση.
6. Η πολιτική διάσταση: η αντίδραση του αυτοκράτορα
Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Θ΄ Μονομάχος:
- δεν θέλει να προσβάλλει τους Λατίνους ως πρεσβευτές,
- αλλά δεν μπορεί να ανεχθεί την ύβρη,
- φυλακίζει τους υπεύθυνους διερμηνείς,
- ζητά το κάψιμο του εγγράφου (αν και τελικά δεν καίγεται).
- Η αυτοκρατορική στάση δείχνει προσπάθεια ισορροπίας.
- Ο Κηρουλάριος, αντίθετα, επιδιώκει συνοδική καταδίκη.
7. Το επίσημο ανάθεμα: η κορύφωση
Η Σύνοδος της Κωνσταντινούπολης (1054) αναθεματίζει:
- τον Ουμβέρτο,
- τους λατίνους αντιπροσώπους,
- όσους υποστηρίζουν το Filioque,
- όσους πρόσβαλαν την Ορθόδοξη πίστη.
- Θεσμικά, αυτό σηματοδοτεί τη ρίζωση του Σχίσματος,
αν και στην πραγματικότητα το 1054 δεν θεωρήθηκε τελεσίδικο (το Σχίσμα θα παγιωθεί βαθμιαία στους αιώνες).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου