Μέχρι το Σχίσμα του 1054 . Σύντομη ιστορική αναδρομή

 

Έρευνα: Πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Αθανασίου.

Εισαγωγικά

Η επίσκεψη του Πάπα Λέοντος ΙΔ στο Φανάρι στις 30 Νοεμβρίου 2025, μας δίνει την ευκαιρία να κάνουμε μια σύντομη ιστορική αναδρομή στην εκκλησιαστική ιστορία , ξεκινώντας από τα γεγονότα του Σχίσματος του 1054.Είναι γεγονός ότι οι περισσότεροι Νεοέλληνες αγνοούν  βασικά στοιχεία , που η οικουμενιστική λαίλαπα προσπαθεί είτε να διαγράψει ή να τα διαστρέψει. Όμως η γνώση των ιστορικών αυτών στοιχείων είναι απαραίτητη, προκειμένου να αξιολογήσουμε την σημερινή εκκλησιαστική κατάσταση και να πάρουμε προσωπικές αποφάσεις, που έχουν σωτηριολογικές διαστάσεις.

Στα κείμενα που θα δημοσιεύουμε θα προσπαθήσω να είμαι σύντομος, όπου είναι δυνατόν ώστε να μην κουράζω τους αναγνώστες.

Η Ιστορική πορεία προς το Σχίσμα του 1054.

4ος–9ος αιώνας

• Μετά τον 4ο αιώνα Ανατολή και Δύση εξελίσσονται διαφορετικά πολιτισμικά και εκκλησιαστικά.
• Στη Δύση κυριαρχεί η λατινική γλώσσα· στην Ανατολή η ελληνική.
• Η Ρώμη αρχίζει σταδιακά να τονίζει περισσότερο το πρωτείο εξουσίας, ενώ η Ανατολή διατηρεί το συνοδικό ήθος των Πατέρων.

8ος–9ος αιώνας

•Η Δύση προσθέτει στο Σύμβολο της Πίστεως τη φράση "Filioque" («και εκ του Υιού»).

•Η Ανατολή διαμαρτύρεται: η προσθήκη είναι αντικανονική (αλλοίωση Οικουμενικής Συνόδου).

•Η Φωτιανή Σύνοδος (879–880), αναγνωρισμένη από την Ορθόδοξη Εκκλησία, καταδικάζει την προσθήκη και επαναβεβαιώνει το Σύμβολο ως αμετάβλητο.

10ος–11ος αι.

• Οι σχέσεις Ανατολής-Δύσης  γίνονται πιο δύσκολες λόγω πολιτικών πιέσεων, αντίθετων εκκλησιαστικών εθίμων (άζυμα στη Δύση, αγαμία κλήρου κ.λπ.).
• Η Ρώμη διεκδικεί όλο και εντονότερα το δικαίωμα να διορίζει επισκόπους σε Ανατολικές περιοχές, κάτι που η Κωνσταντινούπολη θεωρεί παραβίαση των ιερών κανόνων.

Η Σύγκρουση του 1054

Ο Πατριάρχης Μιχαήλ Κηρουλάριος αντιδρά στην παπική διείσδυση στη Νότια Ιταλία.

Ο Πάπας Λέων Θ΄ στέλνει τον καρδινάλιο Ουμβέρτο στην Κωνσταντινούπολη.

•              Οι συζητήσεις δεν οδηγούν σε συμφωνία.

 Ο Ουμβέρτος καταθέτει στην Αγία Σοφία, πάνω στην Αγία Τράπεζα, τον λιβέλλο του αναθέματος κατά του Κηρουλαρίου.

•Η Σύνοδος Κωνσταντινουπόλεως απαντά με αντί-ανάθεμα κατά του Ουμβέρτου.

ΤΑ ΘΕΟΛΟΓΙΚΑ ΑΙΤΙΑ ΤΟΥ ΣΧΙΣΜΑΤΟΣ (Ορθόδοξη προσέγγιση)

Παρότι το Σχίσμα είχε και πολιτισμικές/ιστορικές ρίζες, η Ορθόδοξη Εκκλησία επισημαίνει ότι τα βαθύτερα αίτια είναι καθαρά θεολογικά, δηλαδή αφορούν την Πίστη.

Οι Άγιοι Πατέρες βλέπουν το πρόβλημα ως σταδιακή αλλοίωση της θεολογίας της Δύσης:

✔ απομάκρυνση από το τριαδολογικό δόγμα,
✔ εξασθένιση της συνοδικότητας,
✔ ενίσχυση θεώρησης «εξουσιαστικής Εκκλησίας»,
✔ θεολογικές προσθήκες χωρίς συνοδική αποδοχή.

Ο Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς επισημαίνει ότι η αλήθεια της Πίστεως φυλάσσεται
με την εμπειρία του Αγίου Πνεύματος, όχι με νομικούς ορισμούς.

Ακολουθούν τα σημαντικότερα:

---

1. Το Filioque – Η προσθήκη στο Σύμβολο της Πίστεως

Η προσθήκη «καὶ ἐκ τοῦ Υἱοῦ» στο άρθρο περί της ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος θεωρείται από την Ορθόδοξη Εκκλησία:

✔ Αντικανονική

Διότι κανείς δεν έχει εξουσία να αλλάζει το Σύμβολο που όρισαν οι Οἰκουμενικές Σύνοδοι.

✔ Αντιδογματική

Αλλάζει το τριαδολογικό δόγμα, όπως το διδάσκουν οι Πατέρες:

• Ο Πατήρ είναι η μοναδική ἀρχή (πηγή) της Θεότητος.
• Το Πνεῦμα ἐκπορεύεται μόνον ἐκ τοῦ Πατρός (Ιω. 15,26).

---

2. Το Πρωτείο και το Αλάθητο του Πάπα

Αν και το δόγμα του «αλαθήτου» διατυπώθηκε επίσημα πολύ αργότερα (1870),
η Δύση ήδη από τους πρώτους αιώνες ανέπτυσσε:

✔ Πρωτείο εξουσίας

όχι τιμής, όπως αναγνωρίζει η Ορθόδοξη Εκκλησία.

Στην Ορθοδοξία:

• η Εκκλησία διοικείται συνοδικά,
• κανένας επίσκοπος δεν είναι «κεφαλή» της Εκκλησίας (η Κεφαλή είναι ο Χριστός).

---

3. Τα Άζυμα (Hostia) στη Θεία Λειτουργία

Η Δύση άρχισε να χρησιμοποιεί άζυμο άρτο (όπως στο Μυστικό Δείπνο οι Εβραίοι).
Η Ανατολή διατήρησε το ένζυμο ψωμί, το οποίο:

• συμβολίζει την Ανάσταση,
• αποτελεί παράδοση της πρώτης Εκκλησίας.

Η διαφορά δεν είναι απλώς τυπική· συνδέεται με τη θεολογική κατανόηση των Μυστηρίων.

---

4. Το Καθαρτήριο Πυρ και άλλες μεταγενέστερες διδασκαλίες

Η Λατινική Εκκλησία διαμόρφωσε τη διδασκαλία περί καθαρτηρίου πυρός, η οποία:

• δεν υπάρχει στους Πατέρες,
• δεν υπάρχει στις Οικουμενικές Συνόδους,
• διαφοροποιεί βαθιά τη διδασκαλία για τη μεταθανάτια κατάσταση.

Η Ορθόδοξη Εκκλησία μιλά για προγεύσεις Παραδείσου και Κολάσεως, όχι για μηχανική «τιμωρία-κάθαρση».

---

5. Θεολογικές και Λειτουργικές Καινοτομίες

Μετά τον 9ο αιώνα, η Δύση αναπτύσσει διδασκαλίες που δεν έχουν πατερικό υπόβαθρο:

• χρήση αγαλμάτων στη λατρεία,
• υποχρεωτική αγαμία του κλήρου,
• ανεπτυγμένη νομική αντίληψη περί αμαρτίας και σωτηρίας,
• αλλαγές στην αναφορά της επίκλησης του Αγίου Πνεύματος.

Η Ανατολή θεωρεί ότι όλα αυτά δημιουργούν μετατόπιση από το ήθος των Πατέρων.

ΠΑΤΕΡΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥ ΣΧΙΣΜΑΤΟΣ

Απομάκρυνση από την πατερική Τριαδολογία

                  Ο Πατέρες διδάσκουν ξεκάθαρα ότι:
 Ο Πατήρ είναι η μοναδική πηγή της Θεότητος.
Το Άγιο Πνεύμα ἐκπορεύεται ἐκ τοῦ Πατρός (Ιω. 15,26).

Ο Άγιος Φώτιος ο Μέγας ερμηνεύει ότι το Filioque διαστρέφει αυτή τη θεμελιώδη αλήθεια και «διχοτομεί» τη Μία Θεότητα.
Για τον ίδιο, η διδασκαλία αυτή δεν είναι «διαφορετική άποψη», αλλά απόκλιση από τη δογματική εμπειρία των Πατέρων.
Η αλλοίωση της Τριαδολογίας οδηγεί μοιραία σε αλλοίωση της σωτηριολογίας.

---

 Ρήξη της συνοδικότητας – εκκλησιολογία χωρίς Πατέρες

Η Ορθόδοξη Παράδοση στηρίζεται στη συνοδική μαρτυρία:
«Ὅπου δύο ἢ τρεῖς συνηγμένοι…» (Ματθ. 18,20).
«Ἡ Σύνοδος φυλάττει τὴν ἀλήθειαν» (πατερικό αξίωμα).

Οι Πατέρες (Βασίλειος, Χρυσόστομος, Θεολόγος) τονίζουν ότι κανένας επίσκοπος δεν μπορεί να είναι απόλυτη εξουσία, γιατί η Κεφαλή της Εκκλησίας είναι ο Χριστός.
Η Δύση, αναπτύσσοντας ένα μονοκεντρικό πρωτείο εξουσίας, παρεξέκκλινε από το συνοδικό ήθος της Εκκλησίας.

Το Σχίσμα λοιπόν, στην πατερική θεώρηση, δεν είναι απλώς ρήξη σχέσεων· είναι
 ρήξη του συνοδικού φρονήματος.

---

 Θεώρηση της πίστεως μέσα από νομικό πνεύμα και όχι από ασκητικό ήθος

Οι Πατέρες ερμηνεύουν τη σωτηρία ως θεραπεία της καρδιάς.
Ο άνθρωπος σώζεται μέσα στη ζωή της Εκκλησίας, με μετάνοια και κάθαρση.

Μετά τον 9ο αιώνα, η Δύση υιοθετεί μια νομική θεώρηση (δικανική σωτηριολογία):
– η αμαρτία γίνεται «χρέος»,
– η σωτηρία «ικανοποίηση»,
– ο Θεός παρουσιάζεται συχνά ως δικαστής, όχι ως Ἰατρός.

Οι Πατέρες βλέπουν αυτήν τη μετατόπιση όχι απλώς ως «διαφορά σκέψης»,
αλλά ως αλλοίωση της ορθόδοξης ασκητικής εμπειρίας της θεώσεως.

---

Μείωση της σημασίας της εμπειρίας του Αγίου Πνεύματος

Στην Ορθοδοξία, η αλήθεια δεν είναι φιλοσοφικό σύστημα·
είναι εμπειρία μέσα στο Άγιο Πνεύμα.

Ο Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς διδάσκει ότι χωρίς τη θεοπτική εμπειρία,
η θεολογία γίνεται απλός στοχασμός.
Η πατερική παράδοση βλέπει ότι με την απομάκρυνση από την ησυχαστική ζωή και τη μυστική εμπειρία,
η Δύση έχασε σιγά-σιγά το «βίωμα» της θεολογίας.

 Το Σχίσμα είναι, για τους Πατέρες, ένα πνευματικό ρήγμα, όχι μόνο θεσμικό.

---

 Λειτουργική και δογματική καινοτομία χωρίς συνοδική έγκριση

Οι Πατέρες θεωρούν ότι η Εκκλησία παραδίδει «ὅ,τι παρέλαβε».
Κάθε διδασκαλία που εισάγεται χωρίς συνοδική αποδοχή θεωρείται παρέκκλιση.

Έτσι η προσθήκη του Filioque, η χρήση αζύμων, οι αλλαγές στη θεολογική ορολογία,
και αργότερα το καθαρτήριο και το πρωτείο εξουσίας, εκλαμβάνονται ως αθέμιτες καινοτομίες, ξένες προς το πατερικό ήθος.

 

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ..